'Nee' tegen
twee in één cel
Niemand ziet
duo-detentie
zitten, behalve
de politiek
ZATERDAG
19 JANUARI
2002
Al twintig jaar is er een
cellentekort en al twintig
jaar bakkeleit Nederland
over het plaatsen van
twee gevangenen in één
cel. Alle buurlanden
doen het, maar
Nederland zweert bij
haar eigen
gevangenisregime. Uit
veiligheid en uit ideële
motieven. „Aan de
behandeling van
gevangenen meetje ook
de beschaving van een
land af."
door Monique de Knegt
Geen enkel ander Europees
land heeft de gevangenis
sen de afgelopen 25 jaar
zo drastisch uitgebreid als Neder
land. Niettemin is er regelmatig een
cellentekort. Onnodig, meent
hoofddocent strafrecht A. van
Kalmthout van de Universiteit Til
burg. „Wie meer laat controleren,
moet weten dat er meer aanhou
dingen volgen, dat er meer officie
ren van justitie en rechters nodig
zijn, en als sluitstuk ook meer ge
vangenissen. Maar die beleidscon
sequenties realiseert men zich
niet."
Niet alleen bolletjesslikkers ont
springen de dans; duizenden ver
dachten van misdrijven, waaronder
die van de bouwfraude, verschijnen
nooit voor de rechter. „We hebben
al jaren een zeer selectief vervol
gingsbeleid", stelt Van Kalmthout.
Het heenzenden van drugskoeriers
spreekt meer tot de verbeelding
dan het laten lopen van fraudeurs
en zet ons land bovendien interna-,
tionaal voor gek. Als noodoplossing
voor het cellentekort roept de poli
tiek om opsluiting van twee ver
dachten in één cel.
Na twintig jaar discussie over de zin
en onzin van opsluiting van twee
mensen in een cel is er in Neder
land nog steeds geen enkel onder
zoek gedaan naar de voor- en nade
len. Wel zijn er de ervaringen van
mensen aan beide zijden van de
tralies. Dominee Spoor, de gevan
genispredikant die sinds 1973 hon
derden binnen- en buitenlandse
gevangenissen heeft gezien, roemt
het Nederlandse humane regime.
Gedetineerden kunnen zich terug
trekken, hebben privacy, en dat is
in de westerse samenleving een
groot goed. Dat ouderen in ver
pleeghuizen vaak minder privacy
hebben dan gedetineerden, vindt
ook hij schandalig. „Maar als we te
kortschieten in de behandeling van
ouderen, mag dat nog niet beteke
nen dat we daarom ook minder
goed voor gevangenen zorgen."
Volgens Spoor moet Nederland
trots zijn op zijn gevangenissys
teem. „Het is een verworvenheid.
We zijn de koplopers in de wereld.
Andere landen streven vaak ook
naar één op één, maar dat lukt ze
niet."
Effecten
Komen gevangenen die in Neder
land hebben gezeten beter uit de
cel dan die in België of Duitsland?
Reclassering Nederland weet het
niet, omdat een eventuele invloed
nooit is bewezen. Volgens dominee
Spoor echter keren gevangenen die
in Nederland hebben gezeten min
der verbitterd terug in de maat
schappij, omdat ze fatsoenlijk zijn
behandeld. Bovendien gaat het niet
om meetbare effecten.Aan de be
handeling van gevangenen meet je
ook de beschaving van een land af.
In een regime met meerpersoons-
cellen kan er veel gemakkelijker een
subcultuur groeien van geweld, in
timidatie, samenzwering en afper-
sing. Nederlandse gevangenissen
zijn veiliger en geven ook geestelij
ke vrijheid aan mensen."
Zeker is dat Nederlandse gevange
nissen niet zijn ingericht op het
verblijf van meer mensen in een
cel. De cellen zijn te klein en de
gangen te smal. „We moeten het
ook niet willen", meent Van Kalmt
hout. „De kwaliteit van de gevange-
nenzorg in Nederland loopt al te
rug, maar behoort met Scandinavië
nog altijd tot de top. Ik heb gevan
genissen in twintig tot vijfentwintig
landen bezocht en bijna overal ligt
het accent op bewaking. Bij ons is
dat nog altijd 'bejegening'. Gevan
genisbewaarders lopen bij ons niet
gewapend over een ring rond. Ne
derland is al heel lang verstoken ge
bleven van een echte gevangenis
opstand, zoals ze die bijvoorbeeld
kennen in Frankrijk of Engeland.
Daar zitten meer mensen in een cel
en is de kans op onrust groter."
In Tilburg weten ze er alles van. In
de gevangenis Koning Willem II
verblijven sinds 1994 illegalen in af
wachting van hun uitzetting. In te
genstelling tot een traditionele ge
vangenis moeten ze in de voormali
ge kazerne een zaaltje delen met
zeven andere vreemdelingen. De il
legalen in de 48 zalen komen uit de
hele wereld. De leiding probeert de
mensen bij binnenkomst zö in te
delen dat er weinig kans is op on
rust. Mensen die agressief zijn of
psychisch gestoord krijgen een ei
gen cel toebedeeld. Chinezen wor
den juist gezamenlijk opgesloten,
omdat die het als een extra straf er
varen in hun eentje te worden vast
gezet.
Ondanks de selectie loopt het een
paar keer per jaar ernstig uit de
hand. Directeur J. Piek herinnert
zich grote vechtpartijen, brand
stichting en het met vereende
krachten doorzagen van de tralies
waardoor zes mensen zijn ont
snapt. „Bij de voorbereiding van de
nieuwbouw gaan we toch weer uit
van één persoon in een cel. Dat zijn
we aan de maatschappij verplicht.
Er zijn maar weinig gedetineerden
die het aankunnen om samen op
gesloten te zijn. En de bewaarders
vinden het bedreigend. Vooral 's
nachts is het eng als een bewaarder
iets hoort en weet dat er acht men
sen achter de deur staan."
Ex-gedetineerde Fred Neringbeugel
Stuut denkt er anders over. Hij
heeft 3,5 jaar vastgezeten in Duits
land en vond het wel prettig dat hij
wat te praten had, toen hij met een
Engelsman en later een Turkse jon
gen in een cel kwam. „Je voelt je
nooit alleen. Natuurlijk erger je je
wel eens aan de ander, maar je past
je ook snel aan elkaar aan. Je bent
lotgenoten. Het recht op eigen vrij
heid is in Nederland veel te ver
doorgeschoten. Gevangenen kun
nen best met meer mensen in een
cel, zeker als het gaat om kortge
straften in een huis van bewaring.
Maar dan moet je wel meerper-
soonscellen hebben."
Fred Neringbeugel Stuut vindt de
vergelijking van een tweeper
soonscel met een zaal vol illegale
vreemdelingen niet opgaan. „Die
lui worden uitgezet en moeten te
rug naar een land waar hen mis
schien vervolging wacht. Zij heb
ben niets te verliezen. Voor gewone
gedetineerden is het anders. Zelf
heb ik in Duitsland ook in een cel
gezeten met vijf gedetineerden van
verschillende nationaliteiten. Toen
liepen de spanningen wel op. Je
bent toch zeventien tot twintig uur
samen op 28 vierkante meter en
niemand wil voor elkaar onder
doen. In zo'n machocultuur ont
staan onderlinge vechtpartijen,
maar nooit tegen de bewaarders.
Die hielden trouwens per definitie
afstand. Bij onrust kwam meteen
de ME met de lange wapenstok."
De gedachte dat celgenoten com
plotten smeden tegen bewaarders
of snode plannen maken voor na
hun detentie, is volgens Neringbeu
gel Stuut een misvatting. „Je hebt
elkaar als celgenoot toch niet uitge
zocht? De enige vriend die ik heb
leren kennen in Duitsland was via
een cursus schilderen."
Onrust
Niettemin vrezen gevangenisdirec
teuren en bewaarders dat het veel
moeilijker is om de orde te bewa
ren, als er meer mensen in een cel
verblijven. P. van Zon is al twintig
jaar gevangenenbewaarder oftewel
PlWer (penitentiair inrichtingwer
ker). Hij moet er niet aan denken
om meerpersoonscellen onder zijn
hoede te hebben. „De veiligheid is
nu al beneden peil. Met twee op
één cel ben je helemaal in de min
derheid. Als gedetineerden afspra
ken maken, kunnen ze je zo gijze
len."
Van Zon kan wel leven met tijdelij
ke meerpersoonscellen op Schip
hol, maar vreest dat het nieuwe re
gime zal overwaaien naar andere
inrichtingen. „En dat geeft heel veel
onrust onder het personeel." Het
beroep van PlW'er is er de laatste
jaren toch al niet aantrekkelijker op
geworden. „Vroeger had je meer
broederlijkheid. Je kon afspraken
maken. Nu zitten er veel meer
drugsverslaafden, psychisch ge
stoorden en anderstalige allochto
nen in de gevangenis met wie je
moeilijk contact maakt. Door de
strakke planning is er weinig tijd
voor een praatje. Je bent ook bezig
met post, containers en cellencon-
trole. Een tandenborstel kan tegen
woordig al gevaarlijk zijn."
Ongewild worden de PIWers met
hun sociale vaardigheden steeds
meer bewakers. Dat maakt het be
roep minder aantrekkelijk (het ziek
teverzuim is opgelopen tot gemid
deld twaalf procent) en doet politici
opperen om bij een gebrek aan per
soneel, desnoods militairen in te
zetten. Eind vorig jaar dreigden be
waarders met een staking, als er
niet iets werd gedaan aan de werk
druk.
Personeelstekort
In 2005 zal het personeelstekort
volgens de AbvaKabo zijn opgelo
pen tot 4.500 mensen. FNV-be-
stuurder E. Merlijn: „Het probleem
van justitie is geen cellentekort,
maar een personeelstekort. Heel
veel cellen staan nu leeg omdat er
geen personeel is. En dat terwijl in
2000 naar schatting vierhonderd
PIW ers zijn uitgestroomd via out
placement, omdat het kabinet had
besloten te bezuinigen bij justitie.
Voordat de minister over noodop
lossingen begint, moet hij eerst
maar eens de bestaande capaciteit
optimaal gebruiken."
Volgens J. Huët, voorzitter van de
Nederlandse Vereniging van het
Gevangeniswezen, staan er hele
maal geen cellen leeg. „Alle geslo
ten inrichtingen zitten mudvol.
Voor de korte termijn zal de minis
ter moeten denken aan creatieve
oplossingen, zoals barakken, ten
tenkampen of containerbouw." Het
personeel zal volgens Huët moeten
bestaan uit een mix van particuliere
veiligheidsdiensten, douane en ma
rechaussee. Op lange termijn zal
justitie een buffer van cellen moe
ten aanleggen, want het blijkt heel
moeilijk om het aantal gedetineer
den in te schatten.Als gevangenis
sen hun bezetting houden op zo'n
92 procent, komen we niet voor
verrassingen te staan, zoals nu met
die bolletjesslikkers. Maar dan
moet de bevolking ook accepteren
dat over het hele land enkele hon
derden cellen leeg staan."
Van Kalmthout gelooft niet in buf
fers. „Die reservecap^pteit zit bin
nen de kortste keren weer vol." In
het verleden hebben de gevange
nissen ook een reservecapaciteit
gehad, maar die werd vanwege be
zuinigingen (40 miljoen) opgevuld.
Het zet volgens Van Kalmthout
meer zoden aan de dijk als rechters
het aantal zware taakstraffen verho
gen. „Daarnaast moeten we terug
naar de voorwaardelijke invrij-
heidsstelling. Door iemand aan het
eind van de rit onder toezicht eer
der naar buiten te laten gaan, krijg
je ruimte. Bovendien is het goed
voor de integratie van gedetineer
den om onder begeleiding terug te
keren naar de maatschappij."
Dat de regering zal besluiten tot de
bouw van tweepersoonscellen, ge
looft niemand. Toespelingen daar
op zien betrokkenen als stoere ver
kiezingspraatjes. Huët: „Het is nu
de zevende keer dat die discussie
de politiek haalt."
Nederlandse gevangenissen zijn niet ingericht op het verblijf van meer mensen in een cel.
Foto: Archief/United Photos de Boer.
De cellen zijn te klein en de gangen te smal. Hier een kijkje in een cel in de Haarlemse Koepel.
