GELOOF SAMENLEVING
4.
Sjostakovitsj in het teken van de onschuld bij Hilary Hahn
Integere hommage Josée Ruiter aan Couperus
Doop en bevrijding
Camerata Vermeer 1;
jeugdige Mozart hor
COC wil praten met 'fundamentalistische' dominee
Paus eredoctor landbouwwetensch
Oproep bisschoppen
tot vasten voor vrede
Carey verdedigt plan
christelijke scholen
CULTUUR KUNST
Strohoed voor afgezant
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Camerata Vermeer o.l.v Kees
Hülsmann, viool met Mozarts
Divertimento's. Gehoord: 12/1.
Lokhorstkerk, Leiden. Vervolg op 6 april
en 8 juni ook in de Lokhorstkerk.
Een bevoorrecht handjevol
mensen kon zaterdagavond
zwelgen in springlevende, uit
bundige muziek van een 15-, 16-
en 18-jarige Mozart Niemand
minder dan de eerste violist van
het Rotterdams Philharmonisch,
Kees Hülsmann, is de concert
meester/primarius en tevens de
ziel van Camerata Vermeer. Dit
bijzonder muzikale ensemble
heeft een eerste en tweede viool,
een alt, contrabas, fagot, twee
klarinetten en twee hoorns, alle
maal authentieke instrumenten
uit Mozarts eeuw.
In het 18de-eeuwse Salzburg en
Wenen zijn er buiten dagelijks
muzikanten te zien, die op de
maat van een feestelijk marsje
naar een of andere jubilaris stie
felen om daar een divertimento
(verpozingsmuziek) of serenade
ten gehore te brengen. Om later
op dezelfde mars weer de af
tocht te blazen. Menig compo
nist uit die tijd flanste zo een
aardig stukje in elkaar voor zijn
geliefde, vriend of een hoog ge
plaatst persoon. Maar Mozarts
feestmuziek steekt ver uit boven
deze gelegenheidswerkjes. Als je
zijn muziek dan ook nog eens
hoort spelen door zo'n superi
eur gezelschap als Camerata
Vermeer, dan is het echt feest.
Op 15-jarige leeftijd schreef
Amadeus zijn eerste diverti-
mentootje in Es, waar nog maar
één menuet in zit. Een jaar later
stopt hij er al twee menuetten
in. Het Divertimento in F, dat
Mozart schreef voor gravin An-
tonia Lodron is volwassen,
meesterlijke muziek met twee
beeldschone menuetten en cen
traal een adagio, waarin Hüls
mann schitterend soleen
een vioolconcert.
Hülsmann trekt het won
Mozart de Lokhorstkerk
kan die man adembei
gedreven spelen. Zijn
zijn stralend van toon,
lijnen zingen en zinden
fortissimo's zijn furie
machtig in zuiverheid e
In het adagio van het 'L
Divertimento KV 247
strijkers slechts dienende
vers tot meerdere glorie
concertmeester. En terec
De Mars in D is een vroli
gante aanloop tot het gro
debetoon. Bij het huis
feestvarken aangekomei
het Divertimento in D
langzaam lyrisch largo
in mooie zware aanzett<
gaand in een uitdagend
Wonderlijk dansend,
licht speelt de contrabas
bert Franenberg. Zelden
een contrabassist zo ele;
lichtvoetig zijn werk zien
Het eerste menuet he
lieflijk piepklein thema,
in 'alle toonaarden' va
pelt als een vlinderlichte
se wals. Het is ongeloo
Amadeus op zijn 16de
intens mooi adagio kon
ven dat kwijnt als licht
kende tulpen; gebogen
hangende kelken. Het
menuet is vitaler met ee
ronkende hoom en
direct gevolgd door la
strijkersloopjes. Op de
danst het hele dorpsplei
rijk en zwierend.
Om nog even terug t
naar het laatste allegro
eerste Divertimento (in
die korte, geestige inzet
klarinet en fagot, waaroj
prachtig blok alle strijke
len. Zo ontstaat er een
glanzend, orkestraal
Mozart had naar huis
schrijven: „Iedereen zet
ogen op. Camerata
speelde alsof dit het b
merorkest van heel Eurc
(vrij naar Wolfgang
muziek recensie
Aad van der Ven
Concert: Koninklijk
Concertgebouworkest o.l.v. Riccardo
Chailly, m.m.v. Hilary Hahn (viool).
Werken van Keuris, Sjostakovitsj en
Prokofjev. Gehoord: 11/1, Concertgebouw,
Amsterdam. Nog te horen, Sjostakovitsj
(solist Vadim Repin) en Prokofjev:
vanavond, de Doelen, Rotterdam.
Het was een Sjostakovitsj in het
teken van de onschuld, de uit
voering door de 22-jarige Ameri
kaanse violiste Hilary Hahn. Zij
zal het Eerste vioolconcert van
de Russische componist over
tien jaar waarschijnlijk anders
spelen, met meer intensiteit
vooral. Dat is tenminste te ho
pen.
Maar bij alle onbevangenheid
was dit optreden toch een bij
zondere gebeurtenis. Het kleine
paardenstaartmeisje - zij lijkt
eerder vijftien dan in de twintig
- voor het grote Concertge
bouworkest, spelend met een
volmaaktheid waarvan verreweg
de meeste violisten slechts kun
nen dromen. Streektechniek, rit
me, intonatie: geen vuiltje aan
de lucht.
Vrijwel iedere andere musicus
zou het bij zijn debuut met het
Concertgebouworkest enigszins
geïntimideerd zijn. Zo niet Hila
ry Hahn, die, wanneer zij even
niets te spelen had, vrolijk om
zich heen keek, kennelijk ge
amuseerd door de energieke
aanpak van Riccardo Chailly en
zijn musici.
Vanavond in Rotterdam, bij de
herhaling van dit programma, is
niet zij maar de Rus Vadim Rep
in in deze solopartij te horen.
Repin - hij gaat met het orkest
op tournee naar Las Palmas en
Santa Cruz - zal Sjostakovitsj
ongetwijfeld volwassener spe
len. Meer zoals we dat gewend
zijn. Maar aan de jonge Ameri
kaanse violiste hebben we een
paar onvergetelijke episodes te
danken, waarin zij met een
combinatie van prilheid en
jeugdige bezieling deze muziek
liet glanzen.
Met 'Drie Preludes' uit 1994 van
Tristan Keuris openden Chailly
en het orkest dit programma.
Dit is een van de minder beken
de stukken van deze vijf jaar ge
leden overleden Nederlandse
componist, die in zijn late wer
ken de band met het verleden
aanhaalde en een klankschoon
heid creëerde, die zeldzaam is in
onze toonkunst. Ook deze parti
tuur gaat mee op tournee, net
als de selectie uit Prokofjevs bal
letmuziek 'Romeo en Julia'. De
uitvoering door de Wiener Phil-
harmoniker onder leiding van
Mariss Jansons, twee dagen eer
der in deze zaal, was zowel ga
ver als imposanter. Maar bij
Chailly en het Concertgebouw
orkest kreeg de muziek meer
scherpte en transparantie. Ei
genlijk meer Prokofjev.
Amsterdam - Het COC wil een gesprek
met de 'radicaal fundamentalistische'
predikant G. den Hartogh over homosek
sualiteit. Den Hartogh noemde in een
uitgave van het Evangelisch Werkver
band homofilie een uiting van „diaboli
sche anti-liefde, een perversiteit in de
meest letterlijke zin van het woord."
De uitnodiging past volgens het COC in
de brede maatschappelijke dialoog die de
organisatie sinds een half jaar voert met
moslims, humanisten en christenen.
Het gewraakte artikel van Den Hartogh
verscheen in het themanummer 'Gods
Meesterwerk' over homoseksualiteit dat
het Evangelisch Werkverband (EW) naar
alle kerkenraden van de Samen-op-Weg-
kerken stuurde. In reactie op Den Har-
toghs bijdrage in het blad schreef het
platform van SoW-predikanten Op Goed
Gerucht deze week een open brief aan
het EW. Hierin sprak het zijn zorg uit
over het 'zwaar geschut' dat de predikant
uit Krimpen aan den IJssel uit de kast
haalt.
„Wie is daar in vredesnaam mee ge
diend", vraagt Op Goed Gerucht zich af
in de brief. „We dringen er bij jullie op
aan dit artikel te rectificeren. Het kan al
leen verwarring zaaien en - erger - onno
dig pijn veroorzaken."
Het COC meldt zich 'van harte' aan te
sluiten bij die oproep. De organisatie
voegt er een oproep aan de Tweede Ka
mer aan toe „zo snel mogelijk een dis
cussie te houden over de verhouding tus
sen de grondrechten vrijheid van me
ningsuiting, vrijheid van godsdienst en
het verbod op discriminatie." De homo
organisatie kondigt verder aan te gaan
onderzoeken of het een aanklacht we
gens discriminatie gaat indienen tegen
de predikant.
Het Landelijk Koördinatiepunt groepen
kerk en homoseksualiteit (LKP) en de
vereniging van christelijke homo's en les
biennes (CHJQ noemen de uitspraken
van de gereformeerde Den Hartogh 'heel
betreurenswaardig'. Beide clubs zijn
bang dat het artikel kerkgangers die het
zelfde over homo's denken als Den Har
togh, zal sterken in him opvatting.
„Zij zullen zeggen: zie je wel, die domi
nee vindt het ook", vreest C. van Dalen,
voorzitter van CHJC. „En degenen die
nog twijfelen, gaan nu misschien de
ideeën van Den Hartogh overnemen
denkt L. Palm, voorzitter van LKP. Het
CHJC heeft binnenkort een gesprek met
het Evangelisch Werkverband, maar ver
wacht niet dat het op een lijn komt met
de organisatie. Palm overweegt het SoW-
synodebestuur te vragen een tegengeluid
te laten horen.
preek recensie
Onno van 't Klooster
Pastoor Bart van der Helm, Maria ter Zeekerk in Noordwijk
Voordat pastoor Bart van der Helm zijn preek
begint noemt hij de aanwezigen in de kerk al
twee keer 'gedoop-
ten'. Enerzijds
waarschijnlijk om
wille van het rooms-
katholieke 'wij-ge
voel', anderzijds als
aanloop naar de
preek die over do
pen gaat. Precies
zoals het missaal -
het rooms-katholie-
ke liturgieboek -
voor deze 13e janu
ari in 2002 voor
schrijft. Dat wij-ge
voel werkt wel in
Noordwijk, want de
Maria ter Zeekerk
zit behoorlijk vol
voor een gewone
zondag.
De eerste lezing
gaat over een passa
ge uit Jesaja, waarin
deze joodse profeet
aankondigt dat de
messias zijn gerech
tigheid zal laten
stralen over de vol
ken: „blinden zult
gij de ogen openen,
gevangenen uit hun
kerker bevrijden en
uit de gevangenis PRFEKT
allen die in duister-
nis zitten."
En dan stapt de
pastoor over naar
de bevrijding die uit moet gaan van de doop.
Ook Jezus werd immers gedoopt, door Johan
nes: „Nadat Jezus gedoopt was, steeg Hij ter
stond uit het water. En zie, daar ging de hemel
open en Hij zag de Geest Gods neerdalen in de
gedaante van een duif en over zich komen. En
een stem uit de hemel sprak: 'dit is mijn Zoon,
mijn veelgeliefde, in wie ik welbehagen heb.' Zo
spreekt de Heer."
En zo werd Jezus, oreert Van der Helm
preek, symbolisch door het bad in de riv
Jordaan gewas 1
bevrijd van
en kwaad,
moeten ook 'w
doopten ons
weten, vertel
Dat er mis
wel mensen
kerk zitten d
zijn gedoopt,
pastoor zot!
buiten bes
wing.
In vrijwel ell
legt Van der
gedragen de n
op bepaalde
woorden ..Wijl
ten oog
voor de kleine
naast ons, di
meetelt in de
schappij." Hi
weegt daarbij
welijks, houti
kansel met
handen vast e
vaak op zijn
Zijn mimiek
die van een 1
lezer. Alleen
toon is andeo
doet een beetj
ken aan de
waarop actet
cabaretier Pau
nen zijn 'typetj
minee Gr«
neerzet. Niets mis mee uiteindelijk, en 00
de woorden zelf niet.
Toch klinkt het op de één of andere manii
echt warm. Neemt niet weg dat de fraai gi
reerde Maria ter Zeekerk vrijwel vol zit, he
mooi zingt, en de pastoor de woorden s
die hij geacht wordt te spreken. Zo'n die
zichzelf is voor de liefhebber al een warn
ken.
IJGERS
Vaticaanstad - Paus Johannes
Paulus II heeft vrijdag een ere
doctoraat in de landbouwwe
tenschappen ontvangen. De 81-
jarige kerkvorst, die voor zover
bekend geen enkele ervaring
heeft in de agrarische sector,
kreeg de onderscheiding van de
Landbouwuniversiteit in War
schau, de hoofdstad van zijn ge
boorteland Polen.
Bij de aanvaarding van zijn zo
veelste eredoctoraat zei de paus
in het Vaticaan, dat stedelingen
en intellectuelen respect moe
ten hebben voor de boeren, om
dat velen van hen nog steeds 'in
het zweet huns aanschijns' hun
brood moeten verdienen.
De paus mag dan nooit als boer
hebben gewerkt, hij heeft wel
ervaring met zware handenar
beid. De jonge Karol
ontsnapte in de nazi-|
aan deportatie naar een
werkkamp door als arbej
een steengroeve en latef
chemische fabriek te ga;
ken. Ondertussen volgde
het geheim een opleid
priester in het huis van d
malige aartsbisschop va
ków.
theater recensie
Theo de With
Voorstelling: 'Louis Couperus, een grote
ziel' door Josée Ruiter. Gezien: 12/1
Parktheater, Alphen aan den Rijn. Nog te
zien in o.a. Wassenaar (26/1), Hoofddorp
(21/3), Leiden (26/4) en Zoetermeer (27/4)
Interessante vrouwenrollen bij
de grote toneelgezelschappen
waren niet meer voor haar weg
gelegd. Daarom neemt actrice
Josée Ruiter tegenwoordig zelf
het initiatief. Na koningin Wïl-
helmina heeft ze zich voor de
tweede keer gestort op een fi
guur uit de Haagse historie:
Louis Couperus.
Josée Ruiter is er de vrouw niet
naar om door anderen haar
koers te laten bepalen. Ze neemt
liever de regie zelf in handen.
Letterlijk. Net als de tekst, het
toneelbeeld en het spel. Het risi
co van zulke ondernemingen is
dat acteurs hun publiek verge
ten. Ze kunnen dan niet meer
voldoende afstand nemen van
het gecreëerde personage. Ze
raken er te veel mee vergroeid.
Ruiter weet dat gevaar aardig te
ontwijken, bleek zaterdagavond
op de première in het Alphense
Parktheater. Op een enkel detail
na.
Ze is ook nooit idolaat geweest
van Louis Couperus. Op de na
bespreking bekende ze eergiste
ren nooit een boek van hem te
hebben gelezen, totdat ze aan
de voorbereiding van deze solo
voorstelling begon. De actrice
woont zelf in Den Haag en voel
de dat de ziel van de schrijver
nog rondwaart op het Lange
Voorhout en andere plekken in
haar woonplaats. Dat en niet
blinde bewondering lag ten
grondslag aan 'Louis Couperus,
een grote ziel'.
In de voorstelling is te zien hoe
een actrice ('van zekere naam
en boven de 50', dus dat moet
Ruiter zelf zijn) Couperus ver
leidt om vanuit het hiernamaals
tijdelijk terug te keren naar de
aarde. Het blijft schimmig welk
belang de auteur hierbij heeft.
Hij hapt echter toe en banjert
op zevenmijlslaarzen in ander
half uur tijd door zijn leven.
Josée Ruiter laat zijn werk zijn
werk en concentreert zich voor
al op zijn leven. Omdat ook dat
leven nog te veelomvattend is,
pakt ze daaruit één thema: zijn
verborgen homoseksualiteit. Dat
'verborgen gebrek' moet een
voortdurende worsteling voor
hem zijn geweest. Hij trouwde
met zijn lelijke nichtje Betty. Ze
leefden als broer en zus.
In deze solo neemt Ruiter alle
rollen voor haar rekening. Ze
verbeeldt in eerste instantie
Couperus, maar schakelt in dia
logen ook over naar de mensen
die hem omringden: zijn moe
der, zijn vader, zijn nichtjes, zijn
vrouw en zijn jeugdvriend Ram.
Het biedt Josée Ruiter alle gele
genheid haar acteertalent ten
toon te spreiden. Met een kleine
stembuiging schakelt ze heen en
weer tussen de personages. Een
tegenspeler wordt geenszins ge
mist
Behalve misschien in de sleu
telscène met Ram. Ze lopen sa
men op het strand en constate
ren dat hun geheime relatie
geen toekomst heeft Couperus
kiest uit angst toch maar voor
het huwelijk. Zijn vriend vlucht
als militair naar Atjeh en pleegt
later zelfmoord. Het is een aan
grijpende scène. Josée Ruiter
legt er duidelijk veel van zichzelf
in. Ze heeft er zelf wel voor ge
kozen om met een vrouw sa
men te leven. Een eeuw maakt
het verschil.
Het zal veel mensen afschrik
ken. Zo'n literair toneelstuk over
een stoffige schrijver uit een
grijs verleden. Toch weet Josée
Ruiter de zaal muisstil te hou
den. Het heen en weer schake
len tussen de personages maakt
de voorstelling levendig en er is
ook ruimte voor humor zo nu
en dan. Het is absoluut een inte
gere hommage aan de schrijver,
utrecht - De Nederlandse bis
schoppen hebben de rooms-ka-
tholieke gelovigen opgeroepen
om 24 januari te vasten en te
bidden voor vrede. Op die dag
komen vertegenwoordigers van
verschillende godsdiensten op
initiatief van paus Johannes
Paulus II in de Italiaanse stad
Assisi bijeen voor een dag van
gebed voor de wereldvrede.
Eind vorig jaar sloten de bis
schoppen zich al aan bij een op
roep van de paus om 14 decem
ber. aan het einde van de isla
mitische vastenmaand rama
dan, als teken van verbonden
heid met de moslims te vasten
en te bidden voor vrede.
De bisschoppen roepen de gelo
vigen op de bijeenkomst in As
sisi mee te beleven door te vas
ten en door individueel of in een
gebedsstonde voor de vrede te
bidden. „Laten wij als katholieke
christengelovigen met paus Jo
hannes Paulus II bidden dat de
God van Jezus Christus alle
mensen zal bijstaan om zich te
wijden aan gerechtigheid en
vrede", aldus de oproep.
Assisi is de geboorteplaats van
de heilige Franciscus, „in wie
talloos vele mensen een sym
bool zien van vrede en verzoe
ning", aldus de bisschoppen.
De aartsbisschop van
Canterbury, George Carey, heeft
in een artikel in The Times de
oprichting van nieuwe religieu
ze scholen verdedigd. De Angli
caanse kerk wil in Groot-Brit-
tannië honderd nieuwe middel
bare scholen oprichten, maar
critici vrezen dat scholen op re
ligieuze grondslag meer ver
deeldheid zaaien in de samenle
ving.
De Britse regering heeft inge
stemd met de oprichting van
door de staat gefinancierde
christelijke scholen, als daar
vraag naar is. De Church of Eng
land zegt dat de scholen toegan
kelijk zullen zijn voor iedereen.
Carey erkent dat 'vervormde' re
ligie verdeeldheid kan zaaien.
Maar de kerk en de christelijke
scholen hebben volgens hem
juist een belangrijke rol te ver
vullen in het kweken van begrip
tussen de etnische en religieuze
groepen. „Gebleken is dat goed
religieus onderwijs populair is
bij leerlingen. Op een geschikt
moment zouden de leerlingen
kennis moeten maken met an
dere wereldreligies", schreef
Carey in de krant. „Kennis en
begrip helpen bij het kweken
van respect."
In de zomer van vorig jaar leid
den spanningen tussen jonge
ren van Zuid-Aziatische afkomst
en blanke jongeren tot rellen in
enkele Noord-Engelse steden.
Sinds de aanslagen van 11 sep
tember door moslimextremisten
is de angst voor religieuze span
ningen toegenomen.
tenejapa - Speciaal pauselijk gezant Roger Etchega-
ray laat zich fêteren tijdens een dienst in het Mexi
caanse Tenejapa. De bevolking biedt hem een
strooien hoed aan, behangen met gekleurde linten.
Die symboliseert gezag in de indiaanse traditie. Et-
chegaray is in Mexico om de bevolking ervan te
overtuigen dat de paus de plaatselijke tradities res
pecteert, en om de spanningen te verminderen.
Tenejapa is rooms-katholiek, maar de bevolking
heeft ook de voor-christelijke indiaanse rituelen niet
losgelaten. Zuid-Mexico is bovendien het toneel van
veel conflicten, ook religieuze. Zo zijn honderden
protestanten verdreven door het katholieke bevol
kingsdeel. Foto: Reuters/Daniel Aguilar
Josée Ruiter zet een geloofwaardige Louis Couperus neer. Foto: Mark Lamers
die zelf in zijn boeken ook niet
terugschrok voor lichtvoetigheid
die in die tijd soms als ongepast
werd ervaren.
Desondanks blijft na afloop de
vraag knagen waarom Louis
Couperus zich ertoe heeft laten
verleiden zijn leven te 'herbele
ven'. Zo prettig was dat leven
immers niet. De liefde van zijn
leven moest hij laten schieten.
Zijn echtgenote kon hij niet ge
ven wat zij verlangde. In Den
Haag voelde hij zich voortdu
rend beperkt in zijn doen en la
ten. Voor Parijs was hij weer niet
bohémien genoeg. Het literaire
succes kwam hem ook niet aan
waaien. Waarom wil hij in he
melsnaam terugkeren naar de
aarde? Josée Ruiter geeft het
antwoord niet Misschien heeft
ze op dat punt niet voldoende
afstand genomen.
