Westerse wereld zoekt naar antwoorden op terrorisme
'Dijken zijn juist op laagste punt zo goed'
'Bin Laden weet toch niet
waar Borssele ligt?'
«•Leven met angst voor laagvliegers
232
OUDEJAARSBIJLAGE
zaterdag 29 DECEMBER 2001
door René van Leusden
De wereld zou nooit meer dezelfde zijn, riepen po
litici en andere deskundigen na de verwoestende
aanslagen op n september in Amerika. Ook in Ne
derland moesten we voortaan rekening houden
met acties van terroristen, die overal en op elk mo
ment konden toeslaan. We zouden moeten leren
leven met ingrijpende preventieve maatregelen en
wellicht ook iets van onze privacy moeten opoffe
ren om de strijd met het kwaad te kunnen aanbin
den. ledereen zou er wel iets van merken.
Drieënhalve maand later lijkt het een beetje gedaan
met alle opschudding. Van angst en onrust is nog
maar weinig te merken. Het leven heeft zijn norma
le draai hervonden. De oorlog tegen het terrorisme
woedt, maar op verre fronten. Wij liggen er niet
echt meer wakker van, beaamt ook de Groningse
massapsycholoog Van de Sande. „Mensen durven
ook weer wat makkelijker in een vliegtuig te stap
pen. Je kunt niet continu angstig blijven. Wie altijd
maar bang is, wordt neurotisch. Bij 'normale' men
sen zal de angst vanzelf verdwijnen."
De ongerustheid is langzamerhand afgenomen, is
ook de indruk van woordvoerder Van Steen van de
Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD). „Direct na
11 september kregen we een hausse aan meldin
gen, reacties en vragen van verontruste burgers.
Het is wat dat betreft nu vrij rustig. De angst was
groot dat er ook hier vreselijke dingen zouden ge
beuren, maar nu die zijn uitgebleven hebben de
mensen de draad weer opgepakt."
In dat beeld van 'loos alarm' paste ook de poeder-
gekte die in Nederland losbarstte na de versprei
ding van miltvuurbrieven in de VS. Het ministerie
van volksgezondheid opende in oktober zelfs een
gratis Postbus 51-telefoonlijn, waar verontruste
burgers en bedrijven terecht konden. Er kwamen
dagelijks honderden vragen binnen. Anderhalve
maand later waren dat er nog hooguit twee per dag.
Met de poederbrieven ging het al niet anders. VWS
registreerde er tot begin december 812. Geen ervan
bevatte antrax. De laatste weken is de stroom nage
noeg stilgevallen.
Wie echter denkt dat alles weer bij het oude is, gaat
te kort door de bocht. Achter de schermen wordt
volop gewerkt aan en gedacht over maatregelen die
het risico op terreurdaden moeten verkleinen. En
dan gaat het niet alleen over de veiligheid in vlieg
tuigen. We moeten misschien ook bereid zijn iets
van onze privacy prijs te geven.
Hoogleraar massacommunicatie Van de Sande
haalt er zijn schouders over op: „Voor de grote
meute is dat geen enkel probleem. Die wil onder
het motto 'wij hebben toch niets te verbergen' al
lang meer privacy opgeven. Het is eigenlijk maar
een kleine groep van onder anderen politici, advo
caten en journalisten die vindt datje helemaal niets
van die privacy mag opofferen. Zij vertellen dan
weer hoe gevaarlijk het is. Verhalen die je, denk ik,
ook best met een korreltje zout mag nemen."
Ook volgens het Tweede-Kamerlid Dittrich, juri
disch specialist van D66, gebeurt er van alles achter
de schermen: „De mensen merken er nog niet zo
veel van, maar sinds 11 september zijn er grote ver
anderingen gaande, vooral op juridisch gebied. Als
je eens wist hoe lang de EU-lidstaten al bezig zijn
hun rechtssystemen beter op elkaar af te stemmen.
Het wilde niet echt lukken, maar nu is die harmoni
satie in een aanzienlijke stroomversnelling geko
men. In de afgelopen drie maanden is er meer be
reikt dan in de acht jaar ervoor."
Dittrich noemt als resultaat van die voortvarend
heid het Europees opsporings- en aanhoudingsbe
vel, dat bedoeld is om het uitleveren van verdach
ten van zware misdrijven, zoals terrorisme, te ver
gemakkelijken. Een 'heel noodzakelijke maatregel',
vindt hij. Het D66-Kamerlid wijst op de zogenoem
de Dover-zaak, waarin een aantal personen te
rechtstond op verdenking van de smokkel en de
dood van 58 Chinezen. „Er waren nogal wat landen
bij betrokken. De zaak werd gekenmerkt door
moeizame uitleveringsprocedures. Met de nieuwe
Europese maatregel kan dat allemaal veel sneller."
Advocaat Spong deelt dit enthousiasme allerminst.
Hij trok de afgelopen tijd stevig van leer tegen het
Europese arrestatiebevel, dat hij betitelde als 'regel
rechte bedreiging voor de Nederlandse rechtsstaat'.
Het zou erop neerkomen dat bijvoorbeeld een
Franse officier van justitie min of meer automatisch
zijn zin krijgt als hij van Nederland de overdracht
wenst van een verdachte (of veroordeelde) van een
aan terrorisme gerelateerd misdrijf. De Nederland
se rechter en advocaat zouden in Spongs visie ge
doemd zijn aan de leiband van die Franse officier te
lopen.
Een onverdraaglijke gedachte voor een 'hardliner'
als Spong. Bovendien was het aantal misdrijven dat
onder het begrip terrorisme viel naar zijn mening
veel te ruim gesteld: zelfs diefstal en het beschadi
gen van gemeente-eigendommen werden ertoe ge
rekend. De lijst is overigens inmiddels terugge
bracht tot 32 misdrijven. Het delict 'doodslag', dat
er op is blijven staan, is op nadrukkelijk verzoek
van minister Korthals (justitie) nader gespecifi
ceerd, zodat euthanasie erbuiten blijft. Nederland
hoeft niet meer bang te zijn dat bijvoorbeeld Grie
kenland met succes om de uitlevering zou kunnen
vragen van een Nederlandse arts die hier euthana
sie heeft gepleegd op een Griek.
Spong is sowieso niet erg gecharmeerd van de wijze
waarop in de westerse wereld op de aanslagen is
gereageerd. „Internationaal is er sprake van een
schrikbarende uitholling van de mensenrechten.
Dat die nodig zou zijn voor bescherming is een
drogreden. De samenleving wordt er niet veiliger
door." Wat de strafpleiter in hoge mate stoort, zijn
de 'draconische' anti-terroristische maatregelen die
president Bush heeft afgekondigd. Zo heeft Bush
besloten militaire tribunalen op te richten, die pro
cessen kunnen voeren waarbij de gebruikelijke
rechten van verdachten worden omzeild.
Deze tribunalen werken zonder jury, om, zoals
Bush het zegt, te voorkomen dat het leven van jury
leden (burgers) in gevaar komt. Alsof er in de VS
nooit kopstukken uit de georganiseerde misdaad
terecht staan, schamperen zijn criticasters. Spong:
„Het decreet van Bush is uitsluitend van toepassing
op buitenlanders. Dat kunnen ook Nederlanders
zijn. Zoiets kunnen we toch niet accepteren?" De
grote fout is volgens Spong dat op 11 september
het terrorisme de oorlog is verklaard. „Hoe erg die
aanslagen ook waren, het is en blijft een misdaad
waarop je uitsluitend met juridische middelen
moet reageren, en niet met bombardementen."
De buurvrouw van de
kerncentrale heeft geen
elektriciteit. De man die op het
allerlaagste punt van
Nederland woont, heeft geen
zwemdiploma. En honderd
vliegtuigen per dag pal over
het dak van je huis is aftellen
tot er eentje neerstort. Wonen
op gevaarlijke plaatsen in
Nederland. Plaatsen die bij
eventuele aanslagen op doelen
in ons land ongetwijfeld hoog
op het lijstje van terroristen
zouden staan. 'Atoomdorp'
Borssele, de 'zeebodem' van de
Zuidplaspolder en 'mainport'
Schiphol. Een drieluik.
door Cees Maas
nieuwerkerk a/d ijssel - Bert van Vliet
woont op het laagste punt van Nederland
en hij kan niet zwemmen. Hij lacht hard.
„Natuurlijk kan ik zwemmen. Hoewel -
mijn vader gooide me gewoon in het die
pe. Daar ga je jongen, zei hij. En ik krab
belde maar wat vooruit op z'n hondjes.
Maar als het hier eens echt zou doorbre
ken, dan helpt het waarschijnlijk hele
maal niets of je kunt zwemmen of niet.
Dan komt er zo'n macht water hier. Jon
gen, dat heb je nog nooit gezien."
Het is geen grapje. Van Vliet woont op
het allerlaagste punt dat je maar kunt vin
den in de Lage Landen. Zeker 6.74 meter
onder Nieuw Amsterdams Peil. Maar ge
vaarlijk? Absoluut niet. Ook nadat er be
richten gingen dat de grote boeman voor
de westerse landen Bin Laden de dijken
van Nederland zou doorsteken, voelde
Van Vliet geen grammetje angst. „Ik ben
nergens bang voor. Die dijken zijn hier zo
goed, juist omdat het hier het laagste
punt is. Ik voel me hier volkomen veilig.
Ik zit hier veiliger dan in de Betuwe, zeg
ik altijd maar."
De Zuidplaspolder, noordelijk van Nieu
werkerk aan den Ijssel, is land dat eigen
lijk toehoort aan de zee. Het is door men
sen veroverde zeebodem maar het heeft
zich nooit echt overgegeven. Over het
Dit is het laagste punt van Nederland, het allerlaagste punt. Nergens anders." Foto: GPD/Phil Nijhuis
veld hangt altijd een waas van vocht, van
vernevelde zee. Het water is altijd na
drukkelijk dichtbij hier. Het is ook onge
zond, op het laagste punt van Nederland.
Mensen lijden er aan geniepige verkoud
heden en heb je reumatiek, of andere
knokenpijn, dan adviseerde de plaatselij
ke dokter je om maar snel een ander
plekje op te gaan zoeken om te wonen.
„Mijn vader", zegt Van Vliet, zei altijd:
het is mijn laagste punt. Hij beschouwde
het als zijn persoonlijk eigendom en heeft
ook alle moeite gedaan om hier het mo
nument te krijgen zodat iedereen kon
zien dat het geen flauwekul is. Hier is het
laagste punt van Nederland, het allerlaag
ste punt en nergens anders.
Het monument is een heel ding. De bo
venkant van de voet zit exact op het laag
ste punt, op 6.74 meter onder NAP. Op 18
april 1998 onthulde de toenmalige Zuid-
Hollandse commissaris van de koningin
Leemhuis het monument. „Japanners,
Duitsers en Amerikanen komen er gere
geld naar kijken", zegt Bert van Vliet. „Ze
staren er wat naar en laten zich glimla
chend met een arm om het monument
door hun medetoeristen fotograferen."
Welcome to the lowest point in Holland!
Willkommen auf der niedrigtse Punkt der
Niederlande! Bienvenue sur le point le
plus bas des Pays-Bas!
door Cees Maas
borssele - Corrie Bruynzeel woont naast de
kerncentrale maar heeft geen elektriciteit.
Als ze uit haar keukenraam kijkt, kan ze de
reactor die elke seconde miljoenen en mil
joenen volts opwekt bijna aanraken, maar
als ze haar krantje wil lezen, moet ze een
olielamp aansteken.
Ze kan er zelf hartelijk om lachen. „Dat zijn
toch absurde dingen die je eigenlijk niet
kunt verzinnen. Want als je het vertelt, ge
looft niemand het. Maar het is waar. In hun
drift om heel Nederland van energie te
voorzien zijn ze mij gewoon vergeten!"
Corrie Bruynzeel is een excentrieke me
vrouw die het hof van haar ouders niet in
de steek laat. Die niet wil verhuizen. Ze
woont in een vervallen, maar prachtig boe
renhuis aan de rand van het dorp Borssele.
De boerderij dateert van omstreeks 1840.
De keuken, de gang en de pronkkamer zit
ten van vloer tot plafond vol met antieke
tegeltjes. De schuur van het eenmaal zo
trotse hof is verzakt en is dringend aan res
tauratie toe. En dat moet, Corrie Bruynzeel
vindt het zelf ook, want de hele boerderij is
duidelijk een onderdeel van het Zeeuwse
culturele erfgoed.
Dat is het contrast van Borssele. Een hyper
moderne kerncentrale naast een eeuwen
oude boerderij.
De buurvrouw van de kerncentrale kan kie
zen uit de horizon die ze wil zien. Kijkt ze
uit het noordelijke raam, dan ziet ze de
kerncentrale met alle heisa die bij die be
bouwing hoort. De stalen hekken, de came-
rapalen, de hoogspanningsmasten. Maar
door de ramen aan de zuidelijke kant toont
het landschap nog wijds en relatief onge
rept.
Corrie Bruynzeel heeft in Frankrijk, Enge
land en Zwitserland literatuur en muziek
geschiedenis gestudeerd en daarna de hele
wereld bereisd. Maar als ze uit heel de we
reld kon kiezen, waarom is ze dan hier blij
ven hangen, zo pal naast die kolossale cen
trale?
„Nou, Nieuw-Zeeland is heel mooi. Daar
zou ik geloof ik wel kunnen wonen. Maar
voor de rest, de wereld valt tegen hoor. als
je het vergelijkt met het Zeeuwse land. En
hier liggen mijn roots, hier hoor ik. Ik zou
gek worden in de drukte van een stad of
zelfs maar van een dorp. Corrie Bruynzeel
hoort hier, op dit land. Zo simpel is het. En
gevaarlijk, ach, daar geloof ik niets van. Ik
ben op de open dagen van die centrale ge
weest en alles werd heel helder uitgelegd.
Men was zeer vriendelijk en zeer open. Ze
werken er zelf ook, dus echt gevaarlijk zal
het wel niet zijn. En Bin Laden? Ha. die
man weet toch niet waar Borssele ligt?"
„Nou, Nieuw-Zeeland is mooi. Maar voor de rest valt de wereld tegen hoor." Foto: GPD/Lex de Meester
door Ed Blaauw
velserbroek - Die kisten scheren rakelings
over hun huis, zegt Jon Blansjee. „Ik zie
passagiers achter de raampjes zitten. Ik heb
het idee dat ik die vliegtuigen zo kan aanra
ken." Samen met zijn vrouw Annelies
maakt hij zich behoorlijk zorgen over al die
vliegtuigen die over hun huis komen. „De
angst zit er goed in. De angst dat er een dag
komt dat er eentje neerstort."
Annelies, Jon en hun dochtertje Chantal
wonen aan het J. Michaelpad in Velser
broek. Jon: „Een heerlijk huis met een tuin
op het zuiden, alleen die vliegtuigen hè.
Met bulderend geraas komen ze over. Dat
begint 's morgens al om half zeven. Ik word
er door gewekt. Die vliegtuigen moeten
landen en stijgen via Spaarnwoude, maar
als ze eventjes van de route afwijken ko
men ze over ons huis."
Annelies vindt de vliegtuigherrie minder ir
ritant dan haar man. „Natuurlijk zijn er
momenten in de zomer dat je elkaar in de
tuin niet kan verstaan. En ook als ik rustig
binnen zit hoor ik ze vaak luid en duidelijk
overkomen. Dat geluid, daar wen je enigs
zins aan. Maar die steeds aanwezige angst,
dat die van de route afgeweken vliegtuigen
op onze huizen kunnen neerstorten is na
11 september alleen maar sterker gewor
den."
Beiden vinden dat ze toch wel op een ang
stige plek wonen. Jon: „We wonen nu twee
jaar in ons huidige huis. Daarvoor zaten we
in een ander deel van Velserbroek. Daar
waren de angst en dat vliegtuiglawaai min
der. De vliegtuigen komen nu lijnrecht over
ons huis. Natuurlijk hebben we gebeld naar
dat nummer voor geluidhinder van vlieg
verkeer. Maar met je klacht wordt niets ge
daan."
Hij laat een krantenartikel zien waarin staat
dat het aantal klachten over geluidhinder
aan het afnemen is. Jon: „Omdat mensen
gewoon geen zin meer hebben om steeds
maar weer te bellen. Omdat ze weten dat
het zinloos is. En buiten dat, als je belt krijg
je een bandje. Zó onpersoonlijk. Je kunt je
emoties niet kwijt. En daar gaat het juist
om."
Het echtpaar is er rotsvast van overtuigd
dat de angst vermindert als de vliegtuigen
zich houden aan de voorgeschreven route,
via recreatiegebied Spaarnwoude, op ge
paste afstand van de woonwijk Velser
broek. Jon: „Je kunt wel zeggen: het risico
dat er wat gebeurt is zo klein. Maar ik vind
dat onzin. Kijk naar de Bijlmer, kijk naar
New York. Naast die vliegtuigen die de
WTC-torens invlogen, stortte er eentje op
een woonwijk neer.
Buiten is het een grijze dag vol motregen.
Uit het laaghangende wolkendek klinkt
plotseling een dof brommend doordrin
gend geluid. Jon wijst triomfantelijk naar
de lucht. „Komt er weer eentje te laag over.
Soms krijg je er echt zo'n onveilig gevoel
bij. Let wel, we zijn echt niet tegen vliegtui
gen, beslist niet. Maar als je 's avonds in je
bed ligt, en zo'n kist scheert over je huis, ik
verzeker je, dan knijp je hem wel."
Jon, Annelies en Chantal Blansjee in hun tuin: „Soms knijpen we 'm echt wel." Foto: United Photos de Boer/Rob Hendriks
