Kerk wordt leger, maar geloof in 'iets hogers' blijft
GELOOF SAMENLEVING
Het wonder van Maartensdijk
Oprichter
Levisson
van CIDI
overleden
Waarheid en vrede l
LI*
Paus pleit
voor lijdende
kinderen
'SOW-kerk moet
samenwerken'
utrecht - De Samen-op-Weg-
kerken moeten nauwe samen
werking met andere kerken
kunnen aangaan door zoge
noemde associatie-overeen
komsten te sluiten. Mogelijke
kandidaten voor zo n vorm van
samenwerking zijn Afrikaanse
en Aziatische migrantenkerken
uit de gereformeerde, presbyte
riaanse of lutherse traditie. Dit
staat in een voorstel van de
werkgroep kerkorde van de
SoW-kerken aan de gezamenlij
ke synode van hervormden, ge
reformeerden en lutheranen.
Protest tegen
Hermans
Amsterdam- Met de benoeming
van dr. J. Hermans tot secreta
ris van de Nationale Raad voor
Liturgie 'negeren de bisschop
pen bijna veertig jaar liturgi
sche vernieuwing'. Dat zegt de
Acht Mei Beweging in een reac
tie op de benoeming van Her
mans, docent aan de opleidin
gen van de bisdommen Roer
mond en Haarlem. De Acht Mei
Beweging vreest voor de kwali
teit van de adviezen van de
raad. De Beweging is vooral
bang dat de liederen van Huub
Oosterhuis, die in de meeste
parochies als zeer dierbaar
worden ervaren, niet meer als
volwaardig liturgisch materiaal
worden erkend.
BEROEPEN
NEDERLANDSE HERVORMDE
KERK
Aangenomen: naar Woubrug-
ge, P. de Graaf te Waarde.
Bedankt: voor Apeldoorn en
voor Harderwijk, A. Baas te
IJsselmuiden; voor Leiden
(Marewijk), C.N. van Diste
Nieuwegein.
GEREFORMEERDE KERKEN
(VRIJGEMAAKT)
Bedankt: voor Winsum, M.A.
van Leeuwen te Zuidwolde.
CHRISTELIJK GEREFORMEER
DE KERKEN
Beroepen: te Emmeloord,
G.J.H. Vogel te Middelburg; te
Winschoten, A. Wagenaar te
Aalten.
GEREFORMEERDE GEMEEN
TEN
Beroepen: te Amsterdam-
Noord, J. Driessen te Doetin-
chem; te Borssele, A.J. Gunst
te Benthuizen; te De Valk-We-
kerom, A.H. Verhoef te St.-Ca-
therines (Canada).
Bedankt: voor Gorinchem en
voor Middelburg-Centrum,
G.J. van Aalst te Ridderkerk;
Leerdam, A. Schot te Krimpen
ad IJssel.
donderdag 27 december 2
Vaticaanstad - Paus Johannes
Paulus II heeft in zijn kerstbood
schap het lijden van miljoenen
kinderen benadrukt. „Laten we
de kinderen redden om de hoop
van de mensheid te redden", zei
de paus, waarna hij de stad en de
wereld (urbi et orbi) zijn zegen
gaf-
Hij noemde in het bijzonder de
Palestijnse en Israëlische kinde
ren, de Amerikaanse en Afghaan
se kinderen en de kinderen van
Hutu's en Tutsi's. „Mijn gedach
ten gaan uit naar alle kinderen in
de wereld die veroordeeld zijn
om te lijden onder de gevolgen
van onmenselijke conflicten."
Een moeilijk sprekende paus her
innerde eraan dat het derde mil
lennium, dat zo vol hoop was be
gonnen, nu wordt bedreigd door
donkere wolken van geweld en
oorlog. Tijdens de kerstnachtmis
had hij christenen, joden en mos
lims opgeroepen om samen voor
de vrede te werken.
De paus droeg dit jaar de bood
schap van vrede uit tegen een
grimmig decor van terroristische
dreiging. Helicopters cirkelden
boven Rome en een fikse politie
macht, geüniformeerd en in bur
ger, controleerde de tienduizen
den pelgrims bij de Sint Pieter. De
toegang naar basiliek en plein
was beveiligd met metaaldetec
tors en röntgenapparatuur.
Foto: AP/Arturo Mari
den haag Mr. RA Levisson,
oprichter en later directeur en
voorzitter van het Centrum voor
Informatie en Documentatie Is
raël (CIDI) is dinsdagavond
overleden. Dat heeft het CIDI
gisteren bekendgemaakt. Levis
son, die in zijn woonplaats Den
Haag na een kort ziekbed over
leed, werd 87 jaar oud.
Levisson richtte in 1974 het CI
DI op. Tot 1981 was hij er direc
teur, daarna tot 1999 voorzitter.
Verder was hij jarenlang vice-
voorzitter van het Verbond van
Liberaal Religieuze Joden. Hij
was ridder in de Orde van de
Nederlandse Leeuw. Het CIDI
werd opgericht als tegenwicht
tegen de 'propaganda' van de
Arabische wereld tijdens de Jom
Kippoeroorlog.
Levisson, klein van stuk maar
voor niemand bang, wist uit het
kamp Westerbork te ontsnap
pen. In 1944 bereikte hij Enge
land, waar hij voor het Militaire
Gezag ging werken. Na de oor
log begon hij een drukkerij.
Levisson noemde het in 1991
,,veel belangrijker dat christenen
inzien dat de staat Israël een on
afscheidelijk onderdeel van de
joodse identiteit vormt dan dat
zij de joodse teksten kennen."
BOEKRECENSIE
Lege kerken op zondag, te weinig pries
ters, te weinig vrijwilligers en te weinig
betrokkenheid. Dat is het algemene en
trieste beeld dat binnen veel kerken de
overhand heeft. Ook de Rooms-Katho-
lieke Kerk is slachtoffer van deze ontker
kelijking. Volgens KRO-programmama
ker en presentator Leo Fijen, bekend
van programma's als Kruispunt en Stu
dio RKK, ligt dat aan de neiging beleid te
maken van bovenaf.
In zijn boek 'Het wonder van Maartens
dijk' wil hij het recept geven tegen kerk
verlating. Dat doet hij door zijn eigen
rooms-katholieke geloofsgemeenschap
in het bij Utrecht gelegen dorp Maar
tensdijk als voorbeeld te nemen. Maar
tensdijk heeft officieel ongeveer 600 ka
tholieken, waarvan er zo'n 150 elke week
naar de kerk gaan.
Van die 150 werken er zo'n 80 als vrijwil
ligers, schetst Fijen: „Mensen worden
aangesproken op hun talenten, ieder
wordt gevraagd zijn of haar bijdrage te
leveren, velen voelen zich gewaardeerd.
Steeds meer kerkgangers krijgen daar
door het gevoel dat kerk en parochie
hun gemeenschap zijn.
Een andere belangrijke factor in het
wonder van Maartensdijk is volgens Fij
en het maatschappelijk engagement van
de kerkgangers. Voorganger Gerard de
Wit bijvoorbeeld heeft van alles gedaan
om vervoer te regelen voor asielzoekers
die ver buiten het dorp woonden. „Hij
mobiliseerde alle kerken in de omgeving
en regelde van daaruit fietsen, speel
goed, vervoer en folders over kerkbezoek
en andere wetenswaardigheden. Hij liet
geen gelegenheid voorbij gaan om in het
weekeinde aandacht te vragen voor hun
situatie. En het ongelooflijke gebeurde:
asielzoekers bezoeken de katholieke
kerk en omgekeerd gaan parochianen
geregeld op bezoek in het opvangcen
trum in de bossen."
Zo beschrijft Fijen aan de hand van al
lerlei voorbeelden en interviews met pa
rochianen de situatie in Maartensdijk.
En die is inderdaad, zo lijkt het, roos
kleuriger dan in menig andere kerk. In
vrijwel alle voorbeelden en interviews
van de KRO-joumalist zit de boodschap,
dat de toekomst van de georganiseerde
vormen van geloof zit in kleine, actieve
geloofsgemeenschappen. Niet in groot
schalige en regionale verbanden. Of in
de 'herstructureringsplannen' die ker
ken naar doelgroep (ouderen, jongeren,
mensen met kinderen, randkerkefijken,
enzovoort) wil indelen. Of in het laten
rouleren van priesters in grote gebieden.
Het is geen nieuwe gedachte die Fijen
hier biedt. Maar omdat hij zelf in Maar
tensdijk woont en kerkt heeft hij de in
formatie wel uit de eerste hand. Wat de
ze lezer betreft idealiseert hij in zijn boek
de situatie in Maartensdijk zo, dat er af
en toe een sentimenteel smaakje aan zit.
Neemt niet weg dat hij duidelijk weet te
maken hoe de succesformule van Maar
tensdijk, voor andere locale kerken een
voorbeeld kan vormen.
Titel: Het wonder van Maartensdijk
Auteur: Leo Fijen
Uitgeverij: Ten Have Baam
Prijs: 24,90 gulden (11,30 euro)
Onno van 't Klooster
In. veel familie werd de afgelo
pen dagen heftig ruzie ge
maakt. Daar hielp geen kerst
boodschap van pais en vree
aan.
Vaak ontstaan familieruzies
doordat iemand vindt dat 'nü
maar eens de waarheid gezegd
moet worden'. In 1999 werd de
Deense film 'Festen' gemaakt
over zo'n familiefeest waarin
de waarheid als een bom naar
binnen werd gegooid. Dit jaar
werd de Nederlandse film 'Fa
milie' opge
nomen, naar
een toneel
stuk van
Marie Goos.
Het thema is
hetzelfde,
maar het is
anders uit
gewerkt.
Ook in deze
film kiezen
familieleden
en aange
trouwde
partners van
de kinderen
voor de
waarheid.
De familie-
vrede sneu
velt.
Is de waar
heid heilig?
Kan er ook
wel eens een
draai aan
worden gegeven? Rabbijnen en
commentatoren discussieren
al duizend jaar over deze
vraag. Hun antwoord is: ter
wille van de familievrede mag
een leugen worden verteld.
Aanleiding voor hun discussie
is het verhaal van Jozef en zijn
broers. Jakobs familie heeft
een geheim waar je u tegen
zegt. Elf zonen van Jakob heb
ben de twaalfde zoon, Jozef,
als slaaf naar Egypte verkocht.
Twintig jaar wordt er niet meer
over gepraat. Maar dan staan
de broers plotseling in Egypte
voor Jozefs neus. Gaan ze hun
vader Jakob alsnog vertellen
wat er twintig jaar daarvoor
heeft plaatsgevonden? Of zal
Jozef dat doen?
Zowel de broers als Jozef laten
Jakob onwetend. Sterker nog,
in het laatste hoofdstuk van
Genesis staat dat Jakob zijn zo
nen vlak voor zijn dood een
boodschap heeft meegegeven
voor Jozef. „Je vader heeft ons
vóór zijn sterven opgedragen:
Vraag Jozef of hij jullie wil ver
geven. Of hij jullie je ontrouw
en je misdaad niet wil aanreke-
TAM A
BEN
k bei
Een U
nen."Het kan niet anders of
broers hebben dat - bang ah
ze zijn voor Jozefs wraak - ve
zonnen. Want Jakob sterft a
der iets te weten.
Mochten de broers liegen te 0
gen Jozef, vragen de joodsel
belcommentatoren. Ja, zegg
de meesten. Ter wille van de
vrede in het gezin is een ieu K
gentje om bestwil' toegestaa n
Ze vinden steun voor dat
standpunt in het verhaal ove
Abraham en Sara (Genesis ir
God vertelt
Sara dat zij
zwanger zj
worden.
gelooft het
niet, want
'Abraham i
een oude
man'. Maat de
die voor
Abraham
kwetsende st
opmerkim ja
herhaalt iir
niet tegen n.
overAbra- ki
ham. God
vertelt hen ke
dat Sara hi m
gereageerd
met 'Ik'
oud'. Een
leugentjei
bestwil. Ei
redeneren
bijbelver
klaarders,
God zelfs leugentjes om bes
wil gebruikt, dan mogen mi
sen dat ook.
Maar de moderne bijbelver
klaarder rabbijn Elie Munk
maakt een belangrijke kanti
kening. „De toestemming a
een 'leugentje om bestwil' tt1
vertellen ter wille van de vre
geldt alleen ten aanzien van
gebeurtenissen die al hebbe
plaatsgevonden en die niet
meer kunnen worden veran
derd, maar niet voor gebeu
nissen die nog in de toekoi
gaan plaatsvinden."
Over er wat er is gebeurd, biB'
staan altijd verschillendeva
sies. Het kan geen kwaad de
versie te kiezen die de'vrede
van een familie bevordert
Maar in alle andere gevalle
oprechtheid geboden. „Vre
zonder waarheid is een vals
vrede", zegt de chassidisch
meester rabbi Mendel van
Kotzk. En de profeet Zecha m
„Spreek met elkaar de waai
heid." Maar het laatste wo<
heeft het bijbelcommentaa
Sifra Bechoekotai: „Vrede L
belangrijker dan wat dan
dal
!t
ch
be
door Paul Houkes
De traditionele kerken lopen al jaren leeg. Die
trend zet de komende jaren door, want de
kerken slagen er niet in om aan te sluiten bij
de behoeften van mensen. Vreemd genoeg
neemt het geloof in een hogere macht niet
af. Meer dan de helft van de Nederlanders is
nog steeds overtuigd van een leven na dit le
ven. Maar naar de kerk gaan, dat hebben we
alleen met kerst massaal gedaan.
Na kerst zie je nog maar een handjevol ge
trouwen in de kerk, meest getooid met het
grijs van de levenservaring. De mensen in
wier leven het geloof de belangrijkste plaats
inneemt, zoals anderen leven voor de mu
ziek, of voor het voetbal.
Waar is dan die massa, die in de kerstnacht
mis nog aanwezig was? Die ligt in bed, zit
aan een lekker ontbijtje, of maakt zich op
voor een leuk uitstapje met het hele gezin
op de vrije zondag. Want de wekelijkse kerk
gang is meer en meer een zaak geworden
van een bescheiden groepje uitverkorenen.
En toch: we geloven nog altijd massaal in
God of een andere hogere macht. Bijna
driekwart van alle Nederlanders heeft nog
steeds een religieuze overtuiging. Religie en
zingeving blijven belangrijke waarden in de
samenleving. Maar de kerk past daar niet
goed meer in.
Meerten ter Borg, godsdienstsocioloog aan
de Leidse universiteit, snapt dat wel. De ker
ken slagen er volgens hem niet in om de
aansluiting te vinden bij de behoeften van
mensen met een religieus gevoel. De kloof
tussen de dogmatische leerstellingen van de
kerken en de wens van mensen om hun ei
gen invulling te geven aan het begrip spiri
tualiteit is te groot. „Er zijn heus nog zat
mensen die gelovig zijn, ze zijn er alleen niet
constant mee bezig. Geloof is tegenwoordig
op elk gewenst moment afroepbaar, een
soort standby-religie. Net zoals je naar de
schouwburg of het voetbal gaat als je daar
zin in hebt. De kerk heeft zich altijd als een
apart instituut opgesteld, maar het is tegen
woordig veel meer een vereniging, waarvan
je er vele andere hebt."
De kerken beseffen onvoldoende in welke
wereld we nu leven, zegt Ter Borg. Ze hou
den braaf op zondag hun kerkdiensten,
maar doen daarnaast te weinig waardoor
mensen geïnteresseerd raken. „Ik heb wel
eens het banale voorbeeld gebruikt van een
benzinestation. Dat heeft vooral als doel het
verkopen van benzine. Maar mensen willen
er ook wel eens een Mars kopen, of een bos
je bloemen en een krant. Dat zou de kerk
ook moeten doen: verschillende dingen
aanbieden die mensen boeien - al zal de
Een volle Bavo Kathedraal in Haarlem tijdens de kerst. Veel Nederlanders gaan alleen nog op hoogtijdagen ter kerke. Archieffoto: United Photo's De Boer/Michel Schnater
zondagse kerkdienst altijd het belangrijkste
product blijven, zoals de benzine voor de
benzinepomp."
Want, zo meent Ter Borg, ongelovig zijn de
meeste kerkverlaters niet. Wie zich niet
meer in de kerk thuisvoelt, houdt het veelal
bij een heel persoonlijk geloofsgevoel, of
richt zich meer op een andere vorm van le
vensbeschouwing of spiritualiteit. De groei
ende interesse voor oosterse religies of het
bijeensprokkelen van wijsheden uit allerlei
bronnen toont dat duidelijk aan. Van spiri
tueel getinte boeken als 'De Celestijnse Be
lofte' van James Redfield of 'Een ongewoon
gesprek met God' van Neale Donald Walsch
zijn in Nederland tienduizenden exempla
ren verkocht. De 'Cursus in Wonderen' van
Kenneth Wapnick, een boek dat door Jezus
zelf zou zijn 'doorgegeven' aan de Ameri
kaanse Helen Schucman, is een stuk minder
toegankelijk, maar ook dit boek prijkt in me
nig boekenkast van mensen die zelden of
nooit in de kerk komen.
„Waarom spelen de kerken daar niet op in?
Waarom organiseren ze geen cursus rond
zo'n boek? Als de kerk daar creatiever mee
om zou gaan, dan zouden ze echt meer
mensen kunnen interesseren. Het is onver
standig dat de kerken daar zo negatief te
genover staan. Bij veel studentenkerken op
de opleidingen theologie gebeurt dat wél en
ook de geestelijk verzorgers in gevangenis
sen en verzorgingshuizen hebben veel meer
oog voor zulke dingen. Die sluiten toch al
veel meer aan bij de echte behoefte van
mensen, in plaats dat zè alleen maar een
boodschap proberen uit te dragen.
New Age-achtige boeken trekken veel men
sen die niet meer in de kerk komen maar
wel een gevoel van religiositeit hebben. Dat
blijkt bij de vele gespreksgroepen die zich
bezighouden met het bestuderen van 'Een
ongewoon gesprek met God'. Dit boek van
de Amerikaan Neale Donald Walsch. dat in
1995 verscheen en sindsdien door nieuwe
delen is gevolgd, is ook in ons land door en
kele tienduizenden mensen gekocht en ge
lezen. De auteur schrijft in het eerste deel
van de reeks een kwade brief aan God, en
krijgt tot zijn verbazing antwoord. Er ont
spint zich gaandeweg een merkwaardige
conversatie - met God zelf, zo betoogt Wal
sch. Over de hele wereld zijn honderdd
zenden mensen die hem geloven. s'a
Het zijn niet alleen de kerkgangers zelf! ig,
zich niet meer thuisvoelen in de kerk. 0 iar
mensen die een theologie-opleiding hel er
gevolgd, kiezen er soms bewust voor on
buiten kerkelijk verband te gaan werker ze
omdat ze zich daar prettiger voelen. De zij
burgse pastor Ellen Nagtzaam is er duii be
over: ze dénkt er niet over om in een p: ie(
chie te gaan werken.
Dat veel mensen zich van de kerk afkenü0
dat snapt ze wel. „De traditionele kerke 'et
zijn erg dogmatisch en laten weinig ruii e i
voor de ideeën en behoeften van gelovi mj
mensen." De normen die de kerk oplej (a
het feit dat er vooral wordt geredeneen
over de betekenis van het geloof, dat zij
dingen die veel mensen tegenstaan. „Zi
voor mensen die van oorsprong kathol s
zijn, geldt, dat velen door de kerk besef vc
digd zijn geraakt of teleurgesteld. Als je
moseksueel bent of je bent gescheiden
tel je in de kerk niet mee. Mensen die ii |aa
God geloven en een diep religieus gevo |e
hebben, kunnen daardoor diep wordec Te
kwetst."
Nagtzaam heeft enkele jaren geleden h de
theologie-opleiding voltooid en ze is ve te
gens pastor geworden, maar ze wil noo
een eigen parochie werken. Je bent daa
meer manager dan zielszorger, denkt n ier
werk in een verzorgingshuis van de Zus
van Liefde, waar tweehonderd bejaardf ur
ters worden verpleegd. Dat is mooi wei
waar ik me helemaal goed bij voel. Ik p g
ook wel in de kerk, maar in een parochJ
werken zou ik nooit willen."
Wat Ellen in de kerk mist is het contem
tieve, het verstilde contact met God. „G V(
je hart voelen, in plaats van luisteren i
de uitleg over wat er in de bijbel staat,
me voorstellen dat veel mensen die del
verlaten, hun toevlucht zoeken in oost!
godsdiensten en levenswijzen, zoals he
boeddhisme. Daar vinden ze wél die so jn
hun hart door middel van meditatie. Mfn
je ziet ook dat velen .van hen daar niet 1 e
nen aarden. Ze missen hun wortels en ee
liggen toch in het christelijke geloof."
Hóe mensen invulling geven aan hun
euze gevoel, dat is eigenlijk helemaal n a](
belangrijk, zegt Ter Borg. Populaire spii pe
eel getinte boeken, meditatie of andere ,p
men van zingeving, allemaal dragen ze |S(
aan de behoefte van mensen aan een t n
dere vorm van vastigheid of perspectiè
Want die behoefte, die blijft, daar is hij in
overtuigd.
„De kerken worden in de komende tie
twintig jaren nog veel leger dan ze nu i rd
maar het geloof in iets Hogers, dat blijf t0
leen ziet het er wel anders uit dan hom iei
jaar geleden."
de
