'Een operette zoals die zijn moet'
ledendaagse Armeense kunst zit
ol emotionele herinneringen
KUNST CULTUUR
Wilhelmina Alexandra wordt de volgende koningin
R7
Prijs voor
Reve is
onderweg
Sinfonietta speelt sterren van de hemel
Speelse virtuositeit van Loekie Stardust
donderdag 22 NOVEMBER 2001
Aktueel drama van Per Expres over troonopvolging
|ANP/Marco de Swart
grafie Liesbeth
br Ramses
[lERDAM - Zangeres Lies-
ist heeft gisteravond het
[e exemplaar van het boek
/oorlopige leven van Lies-
overhandigt aan
fees Shaffy. tijdens een pre-
e in de Amsterdamse
Ikerk. Het boek is niet ge-
zen door List zelf, maar
Alex Verburg. Shaffy en
mtvingen bovendien de cd
ses Shaffy en Liesbeth List,
liooiste uit 35 jaar'.
Iljoaiien voor
isea New York
- De Amerikaanse
evvW. Mellonstichting
culturele instellingen en
ïisaties in New York 50
en dollar toegezegd. Het
ïoet de culturele sector in
ad helpen overleven. Sinds
nslagen van 11 september
de bezoekersaantallen
terug. Zo trekt het wereld-
mde Metropolitan Muse
en kwart minder bezoe-
dan vlak voor 11 septem-
tse zoektocht
ir roofkunst
i - Duitse musea gaat in-
zer op zoek naar 'oorlogs
in de eigen collecties,
in de kleinere musea
Idat nodig. Van zeker 760
derijen is de documentatie
vaterdicht. Een probleem
e zoektocht naar kunst van
slachtoffers is het tekort
;eld en personeel. Toch
ler diverse initiatieven op
li, ondermeer over de rol
iet internet daarbij.
Dijk verjaart
1thoy'
t- I* erdam - De Dijk viert begin
dgend jaar haar twintig-
rjaardag met optredens in
Rotterdam en de Heine-
3k lusic Hall in Amsterdam,
sfo rel de band een grote live-
atie geniet, trad ze pas een
- ierder op in Ahoy'. Zater-
Sa egint de voorverkoop voor
inj concerten.
theater recensie
Theo de With
Voorstelling: 'Hofleveranciers' door toneelgroep Per Expres. Regie: Trudy
de Gans. Gezien: 21/11, Parktheater, Alphen aan den Rijn.
Een knotsgekke komedie. Zo kan het toneelstuk 'Hofleve
ranciers' van schrijfster Daphne de Bruin het best worden
gekarakteriseerd. De Alphense toneelgroep Per Expres
toonde gisteravond in het Parktheater aan dat amateurthe
ater niet per definitie saai en duf is.
Na de uitspraken van koningin Beatrix dat zij voorlopig
niet van plan is afstand te doen van de troon is het stuk ak-
tueler dan ooit. In 'Hofleveranciers' is namelijk wel het
moment aangebroken dat Willem Alexander wordt ge
kroond. Aan de vooravond van dit historische moment
komt zijn overgrootmoeder Wilhelmina naar de aarde om
daar een stokje voor te steken. In een nachtelijk paleis
Soestdijk probeert zij Juliana en Beatrix aan haar zijde te
krijgen.
In een sober, maar stijlvol decor verschijnt Wilhelmina als
eerste ten tonele in haar bontjas. Het wordt pas echt hila
risch als Juliana - in nachtpon en kniehoge kousen - met
een zaklamp poolshoogte komt nemen. Ze denkt in eerste
instantie in de hemel te zijn beland als ze de geestesver-
schijning van haar moeder ontwaart. ,,Hè, ik had nog naar
de kroning van Alex gewild", laat ze zich ontvallen.
Wilhelmina is genadeloos in haar optreden. „Kind, wat zie
je eruit. Je lijkt steeds meer op je vader, die syfilislijder." Ze
lijkt een grotere fan van Beatrix' majesteitelijke aanpak dan
die van de softere Juliana destijds. „Zakelijk en elegant.
Merkwaardig dat jij zo'n dochter hebt gekregen."
Juliana heeft de ondankbare taak haar dochter te vertellen
dat Wilhelmina op de gang staat. Beatrix kent de nachtelij
ke visioenen van haar moeder en probeert haar met warme
melk en een rustgevend muziekje naar bed te krijgen. Als
dat niet helpt, dreigt ze verzorgingshuis De Orangerie te
bellen.
Pas als ze haar grootmoeder met eigen ogen ziet, waagt ze
zich aan het vraagstuk van de troonopvolging. Wilhelmina
wil Willem Alexander namelijk niet als staatshoofd. „Een
man als koningin, dat kan niet", houdt ze vol. Tegen Bea
trix zegt ze: „Je hebt het land een moeder ontnomen." Ter
wijl Wilhelmina en Beatrix steggelen over de troon, maakt
Juliana het zich gezellig. Ze gaat zich te buiten aan oranje
bitter en worteltjes. José Huls geeft deze dankbare rol een
geheel eigen invulling, die bij het publiek duidelijk in de
smaak valt.
Na het doornemen van een aantal opties ('Juliaantje van
Christina moet het doen, we moorden de rest uit') komen
ze gedrieën tot een compromis: Willem Alexander moet
koningin worden. In zijn privéleven kan hij best man blij
ven, maar in openbare optredens zal hij een jurk aan moe
ten. Wilhelmina Alexandra wordt de volgende koningin.
Per Expres geeft in ruim een uur tijd een college oranjege
schiedenis. De hete hangijzers (Greet Hofmans, Lockheed,
buitenechtelijke escapades) worden daarbij niet geschuwd.
Antje Hooijenga heeft als Wilhelmina een prachtige mono
loog over hoe het volk een eeuw lang zijn vorstinnen heeft
gelild: op postzegels en dat het toch heel anders zal voelen
om een man te likken.
In repertoirekeuze was het Alphense gezelschap de laatste
jaren niet altijd even gelukkig. Met 'Hofleveranciers' is in
één klap revanche genomen. Doodzonde dat Per Expres
dit koninginnedrama slechts een keer speelt.
door Coen Polack
leiden - In de smalle gangen van
de Maranathakerk in Leiden zeu
len koorzangers van operettever
eniging Crescendo met rekwisie
ten. Bontmutsen, bossen plastic
bloemen en bezems van wilgen-
takken zijn nodig om 'Der Zigeu
nerbaron' van Johann Strauss tot
een succes te maken. De operet
tevereniging bestaat vijftig jaar
en is helemaal klaar voor de jubi
leumproductie die dit weekeinde
twee keer op de planken wordt
gebracht.
„Het is een moeilijke operette",
zegt secretaris Marieke van
Wijngaarden. „De toonzetting is
hoog, dus dat vergt veel van de
zangers, maar het is echt een
operette zoals die moet zijn: ko
misch, een tikje romantisch en
er is ruimte voor veel mooie
kostuums."
Operette heeft de naam oubollig
te zijn. Het genre is zo'n beetje
de carnavalskraker van de klas
sieke muziek; het roept associa
ties op met Oostenrijkse edel
kitsch, gekrulde snorren, wulpse
Alpendochters en een oneindig
doordreinende driekwartsmaat.
Toch signaleert Crescendo nieu
we belangstelling voor de ope
rette. Ook dit weekeinde wacht
de Stadsgehoorzaal twee maal
een volle bak. Met busladingen
komen ze naar de Breestraat; de
kaartclubs uit de bollenstreek,
de ouderenbonden en, zo zegt
Van Wijngaarden „hele families
die de dag van hun leven heb
ben."
In de grote zaal van de kerk
stemmen violisten hun instru
ment, terwijl een man zijn trom
bone poetst. Een solist drinkt
een glas water en krabt zich op
Operettevereniging Crescendo: klaar om de jubileumproductie 'Der Zigeunerbaron' tot een succes te maken. Publiciteitsfoto
zijn rug met een plastic mes uit
de rekwisietendoos. Hij speelt
de held. Op de achtergrond
klinkt het koor dat de stemban
den rekt.
Een groepje dames tuurt in een
gang van de Maranathakerk
naar een blauw oplichtend
beeldscherm, waarop een muur
te zien is. Dit is het nieuwste
technische snufje van Crescen
do. „Daar komt straks de diri
gent te staan", legt een van de
zangeressen uit. „In het begin
van 'Der Zigeunerbaron' speelt
het koor een horde bannelin
gen, die vanuit de coulissen
moeten zingen. Maar, als we
daar staan, zien we de dirigent
niet. Om die reden hebben we
een cameraatje opgesteld zodat
we op deze monitor naar zijn
bewegingen kunnen kijken en
op het juiste moment invallen."
Aan enkele onderdelen van de
voorstelling moet daags voor de
première nog wat geschaafd
worden. In de openingsscène
wordt er veel aan jassen getrok
ken en gesjord, zangers duwen
elkaar (toneelgevecht) en wor
den door de regisseur hardhan
dig op de goede plek gezet. Het
loopt nog niet op rolletjes, maar
dat mag want de generale komt
nog.
Inmiddels loopt in de geïmpro
viseerde coulissen de spanning
op. Het koor wacht op het teken
van de dirigent. Terwijl de held
met het mes soleert stijgt de
concentratie. Dan: het teken.
„De bannelingen komen eraan!"
'Der Zigeunerbaron' door Leids
Operéttegezelschap Crescendo.
Zaterdag (20.15 uur) en zondag
(14.15 uur) in de Stadsgehoor
zaal, Leiden.
rijswijk/anp - Het geld
(f34.000) van de Prijs der Ne
derlandse Letteren is overge
maakt, maar schrijver Gerard
Reve moet nog even wachten op
de oorkonde die daarbij hoort.
De Nederlandse Taalunie heeft
nog wat tijd nodig om de hand
tekeningen van de betrokken
bewindslieden uit Nederland en
België en de secretaris van de
Taalunie te verzamelen.
Normaal gesproken zouden de
ze personen tijdens de uitrei
king hun krabbel zetten. Nu
moeten de signaturen worden
opgehaald. „Ik denk dat Reve de
oorkonde voor het weekeinde
wel in huis heeft", aldus een
woordvoerder van de Taalunie.
Robbert Ammerlaan van De Be
zige Bij, de uitgever van Reve,
heeft nog een boze brief naar de
Belgische minister Anciaux ge
stuurd. „Behalve uw koning
heeft u een vorst onder de
schrijvers en ons allemaal een
groot moment in de Nederland
se letteren onthouden", schrijft
Ammerlaan. De uitgever is ver
ontwaardigd dat Anciaux geen
contact heeft gezocht met de
schrijver of de uitgever. Ammer
laan noemt het optreden van de
minister „verregaand incorrect".
Anciaux weigerde te reageren op
de verwijten van de uitgever.
„Wij gaan er geen pingpong van
maken. Voor ons is de zaak ge
sloten", zei een woordvoerder
van de minister.
Een raadslid uit de Belgische ge
meente Zulte, waartoe de woon
plaats Machelen van Reve be
hoort, laat zich door de commo
tie niet uit het veld slaan. André
Denys van de liberale partij VLD
wil dat de schrijver ereburger
van de gemeente wordt. Het
voorstel wordt vanavond in de
gemeenteraad besproken. De
nys stelt als voorwaarde dat
Schafthuizen bij de inhuldiging
„een stapje terug doet."
rukwekkende tentoonstelling in Lakenhal
lernadette van der Goes
De vier Armeense kun-
ars die in Stedelijk Museum
kenhal exposeren, wonen
irken in New York, Toronto
oubrugge. Hun voorouders
ichtten het vaderland toen'
nië tussen 1915 en 1917 op
ige wijze door de Turken
veroverd. Verspreid over de
ol hielden zij de Armeense
ir levend, waardoor die nog
seen rijke bron van inspira-
reffend voorbeeld van hoe
zijn werk gaat, is te zien in
11 die Atom Egoyan maakte
ijn zoontje Arshile. We zien
veejarige peuter met blond
en grote blauwe ogen,
gezicht van heel dichtbij
filmd. Daardoor zijn de
le beelden behoorlijk on-
en ziet de film er op het
gezicht amateuristisch
lar wie er rustig voor gaat
merkt dat de bewogen
men juist goed passen bij
tieme karakter van de film.
Ie achtergrond horen wij
Touw en een man zacht
m Het zijn Egoyan en zijn
die hun kind beurtelings
Armeens en in het Engels
en over de kunstenaar Ar-
Gorky (1904-1948) naar wie
tnoemd is. Zoals zoveel Ar-
vluchtte Gorky voor de
n en vestigde hij zich in
ika. Later werd hij in het
11 een beroemd schilder,
tegelijkertijd kon en wilde
in afkomst niet vergeten.
Een beeld uit de video van Sonia Balassanian 'Sentenced to Death'. Publiciteitsfoto
Egoyan en zijn vrouw vertellen
hun kind over een foto van de
achtjarige Gorky met zijn moe
der. Lang nadat de moeder in
Armenië de hongerdood was ge
storven, gebruikte Gorky de foto
voor een schilderij. „Je bent ge
noemd naar een man die een
portret van zichzelf en zijn moe
der schilderde. Je bent genoemd
naar een man die zijn portret
baseerde op een foto die in 1912
in Armenië werd genomen",
krijgt het zoontje van Egoyan
bijna een eeuw later te horen.
Om tradities door te geven moet
je het verleden proberen te ver
binden met het heden en ervoor
zorgen dat je daar steeds nieuwe
uitdrukkingsvormen voor vindt.
Dat is precies wat alle vier de ex
poserende kunstenaars doen.
Vrij letterlijk gebeurt dat in de
kunst van Krikor Momdjian, die
een landschap schilderde waar
in zowel de Hollandse polder als
de Armeense berg Ararat voor
komen. Voor een ander schilde
rij gebruikte hij, evenals Arshile
Gorky, een oude familiefoto.
Ditmaal gaat het om Momdjians
vader, die gezeten op een groot
wit paard door zijn zoon als een
vorst is vereeuwigd.
Sonia Balassanian put voor haar
kunst uit wat zij vroeger heeft
gezien en meegemaakt, waarbij
haar voorkeur uitgaat naai- ritu
ele handelingen. Op drie indrin
gende videofilms zien we ach
tereenvolgens een man die zich
zelf met een bos ijzeren kettin
gen geselt, het villen van een
schaap en een oude vrouw die
huilend vertelt over de oorlog en
de dood van haar zoon. Haar
verdriet is zo groot dat zij haar
kleindochter die een bosje krui
den komt brengen nauwelijks
opmerkt.
In de halfduistere ruimte waar
de film draait staan ook een
tiental ronde tafels van Linda
Ganjian. Op de tafels liggen kle
den van rood fluweel waarop de
kunstenaar kostbare gouden
voorwerpjes heeft neergelegd.
De tafels zijn een hommage aan
de traditionele Armeense am
bachten waarin de edelsmeed
kunst een belangrijke rol speelt.
Maar wie goed kijkt, merkt dat
het geen goud is wat er blinkt.
De glanzende vormpjes op de
tafels zijn niet meer dan be
werkte schroeven, dopjes en ge
boetseerde lijmtorentjes die
Ganjian met goudverf heeft be
schilderd.
Ganjian laat zich door veel ver
schillende aspecten van de Ar
meense cultuur inspireren. Zij is
de jongste van de deelnemende
kunstenaars en dat verklaart
misschien dat haar kunst wat
luchtiger is dan dat van de an
deren: Ronduit humoristisch
zijn de tekeningen die zij maak
te van Armeense spreekwoor
den. Bij het zien ervan slaak je
als bezoeker onwillekeurig een
zucht van verlichting. Want hoe
indrukwekkend de expositie ook
is, het is prettig even verlost te
zijn van de ernst en zwaarte in
het werk van de drie andere
kunstenaars.
'De Ontmoeting: vier heden
daagse kunstenaars uit de dia
spora', t/m 3 maart 2002, Stede
lijk Museum De Lakenhal, Oude
Singel 28-32, Leiden, di. t/m vr.
10.00 tot 17.00 uur, za. zo. en
feestdagen 12.00 tot 17.00 uur.
Eerste kerstdag en nieuwjaars
dag gesloten.
feestgedruis in.
Je zou denken dat van zo'n Itali
aans Symfonietje van Mendels
sohn na de pauze niets meer te
rechtkomt. Niets is minder
waar. Het orkest is geweldig on
der leiding van Peter Oundjian.
Voor de pauze glorieerde Ound
jian al als violist, zwierig en in
tens tegenspel biedend aan
Feidman.
Terug naar Mendelssohn. Sinfo
nietta speelt de sterren van de
Italiaanse hemel. Wie denkt dat
Felix Mendelssohn een groot
maar weinig vurig componist is
geweest, had deze zinderende
symfonie moeten horen. Subtiel
opgebouwde contrasten worden
afgewisseld met verzadigde ly
riek. De strijkersklank is uiterst
beweeglijk, stralend in zijn for
tissimo's. Nergens wordt de puls
troebel. Fagot en hoorns kleuren
fraai homogeen en passen even
als de andere blazers als een flu
welen handschoen om de strij
kersklank.
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Nieuw Sinfonietta Amsterdam
o.l.v. Peter Oundjian, m.m.v. Giora
Feidman, klarinet en basklarinet.
Gehoord: 21/11, Stadsgehoorzaal, Leiden.
'Wat een hemelse akoestiek!',
complimenteert de wereldbe
roemde klarinettist Giora Feid
man na afloop. Feidman zelf
speelde dan ook schitterend.
Zijn stijl is onovertroffen, be
toverend. Hij praat door zijn in
strument heen met de zaal, met
het orkest, met de dirigent. Hij
kan het zelfs niet laten om met
kleine begeesterde gebaren mee
te dirigeren, instrumentalisten
aan te sporen, hemelse perspec
tieven te suggereren. Het aller
kleinste toontje, breekbaar fra
giel, bijna niets, kan hij tellen
lang aanhouden, even laten op
bollen, glimlachen, over laten
gaan in een teder wiegelied of
suizend avondwindje.
Vanuit de stilte komt een
bloedwarme toon tot leven in
Ora Bat Chaim's 'In the Self.
Het orkest gaat fluisterzacht
mee naar hogere sferen. Feid
man kan de klank wegsturen, de
zaal uit, weer terugroepen,
springlevend maken, om weer
weg te zakken in weemoedige
heimweh-zangen. Het orkest
past zich heel natuurlijk aan, als
het koor in een drama.
In een arrangement van Gersh
win's Porgy en Bess Suite,
swingt met name de cellosektie
meegetrokken door de eerste
cellist die weet wat zij waard is.
Een vermakelijk vraag- en na-
aapspel komt op gang tussen
klarinettist en orkest. Het is alsof
je de woorden hoort, de geuren
ruikt, de warmte voelt in 'Sum
mertime'.' En Feidman is met de
zwoele basklarinet de grote ver
leider in 'It ain't necessarily so'.
Z'n klankkleuren trekken je mee
de ellende uit, het New Yorkse
muziek recensie
Maarten Baanders
Concert: Amsterdam Loeki Stardust
Quartet. Gehoord: 21/11, de Waag, Leiden.
De blokfluit is een modem en
springlevend instrument! Hoe
kalm de leden van het Loeki
Stardust Quartet ook spelen op
het podium van de Waag, de
klanken van hun blokfluiten zijn
van een rijkdom die menigeen
verrast. Het springlevende zit
niet alleen in de moderne com
posities die op het programma
staan. Oude meesters als Wil-
laert, Obrecht, Clemens Non Pa
pa en Sweelinck ontbreken niet.
Uit een toelichting blijkt dat de
ze componisten lang niet alle
noten vastlegden. Zij creëerden
alleen een vast stramien, waar
op de musici naar eigen inzicht
mogen improveren. Het Loeki
Stardust Quartet maakt daar
dankbaar gebruik van. Kalme
ondertonen worden met een
heldere en speelse virtuositeit
omspeeld. Het spel is van een
onnadrukkelijke zachtheid, die
bewijst hoe meesterlijk dit ge
zelschap de muziek beheerst.
Heel andere kwaliteiten legt het
kwartet aan de dag in het mo
derne deel van het programma:
expressiviteit, bijzondere effec
ten en zeker ook humor. 'The
Jogger' (1994), van Dick Koo-
mans, getuigt van een vrolijke,
optimistische kijk op mensen
die dageljks door het park ren
nen. Bij de lichte staccato-noten
en swingende jazz-elementen
zie je geen trainingspak of een
gekweld hoofd voor je, maar ie
mand die in topconditie is en
pas bij de laatste meters van het
lange parcours vermoeidheids
verschijnselen vertoont.
Over een heel wat rustiger wan
deling gaat 'Passegiate' (1990)
van Tristan Keuris, een prachtig,
rijk werk, waar het kwartet alle
instrumenten, van sopranino tot
de drie meter lange sub-contra
bas-fluit, inzet. In 'Sitting Duck'
(1990) van Chiel Meijering
wordt duidelijk dat blokfluiten
ook woest tekeer kunnen gaan.
De tremoli, gespannen trillers
en met kracht uitgespuwde no
ten worden scherp en dyna
misch gespeeld. Maar het in
drukwekkendst is het kwartet in
'Lieto' (1990) van Bart de Kemp.
Meer dan in de andere werken
komt hierin de eenheid van het
ensemble naar buiten.
