Japans verval is niet te stuiten
Rijke broers Wyler kraken soms harde noten
ECONOMIE
Keuringsartsen WAO kunnen het werk niet aan
Functional fooc
is in opmars
261
DONDERDAG 22 NOVEMBER
van onze correspondent
Peter van Nuijsenburg
tokyo - Het gouden tijdperk van
Japan, de tweede economische
macht ter wereld, kwam tien jaar
geleden ten einde en sindsdien is
een triomflied dat nooit leek te
op te houden omgeslagen in een
klaagzang die geen einde kent.
De regering van minister-presi
dent Koizumi maakte dezer da
gen de laatste jobstijding giste
ren bekend: de economie is het
tweede kwartaal gekrompen. Dit
jaar was nog gerekend op een
bescheiden groei, maar na de ter
reuraanslagen op de VS moet die
verwachting worden bijgesteld.
Japan zal nu als eerste grote
economie in een recessie belan
den. En als de wereldeconomie,
en met name die van de VS, niet
snel aantrekt, blijven de vooruit
zichten zeker tot het voorjaar
van 2003 in mineur. Zo beroerd
heeft de Japanse economie er de
afgelopen twintig jaar niet voor
gestaan.
Het aantal zorgwekkende ont
wikkelingen is bijna niet te tel
len. In willekeurige volgorde: de
industriële productie loopt te
rug. Hetzelfde geldt voor het
overschot op de betalingsba
lans, ooit het symbool van Ja
pans economische macht. De
consumenten besteden niet. De
onroerendgoedmarkt is inge
stort. De werkloosheid heeft een
recordhoogte bereikt, officieel
5,3 procent maar in werkelijk
heid waarschijnlijk het dubbele.
En op de achtergrond loert de
vergrijzing: Japan heeft de snelst
verouderende samenleving van
de industriële wereld. Dat legt
een enorme druk op het pensi
oenstelsel, dat nu al scheuren
vertoont. Over 25 jaar zal de Ja
panner volgens de laatste prog
nose 17 procent van zijn inko
men in zijn pensioenfonds
moeten storten (nu 9 procent).
Veel van die problemen teken
den zich al af toen er nog lof
zangen werden gezongen. Het
verrichten van de noodzakelijke
correcties was toen nog betrek
kelijk eenvoudig geweest. Maar
Japan was in slaap gesust door
het overweldigende succes van
zijn economische model, dat de
concurrentie in Washington en
de Europese hoofdsteden af
gunst en angst inboezemde.
De regering, de machtige bu
reaucratie en, in mindere mate,
het bedrijfsleven, werden verrast
door het instorten van het eco
nomische wonder. Dat de Ja
panners daarna stil hebben ge
zeten, kan ze niet verweten wor
den. Ze namen alleen de ver
keerde maatregelen.
Het einde van de vette jaren had
het begin moeten worden van
een grondige sanering van dat
bewierookte maar inmiddels de
geur van verderf verspreidende
model. Hoe dat moest hadden
de regeringen in Londen, Den
Haag, Stockholm en vele andere
hoofdsteden laten zien. De for
mule daartoe bestaat uit drie
sleutelbegrippen: privatisering,
deregulering en een vermage
ringskuur voor de vadsig gewor
den verzorgingsstaat.
De Japanners kozen de weg van
de minste weerstand. Ze dach
ten de problemen op te kunnen
lossen door de geldbuidel open
te trekken. Er werden astrono
mische bedragen gepompt in
publieke werken, waar niemand
op zat te wachten. Dat deed
men al toen het economisch
goed ging, maar die activiteit
werd opgevoerd. Er werden we
gen aangelegd die eindigen in
zandpaden, bruggen naar onbe
woonde eilanden gebouwd en
musea en concertzalen uit de
grond gestampt, waar geen
kunst te zien is en geen noot
wordt gespeeld.
De staatsschuld is daardoor op
gelopen tot 130 procent van het
bruto binnenlands product
(bbp), de hoogste van de geïn
dustrialiseerde landen. Dat was
de erfenis die premier Koizumi
aantrof bij zijn aantreden in
april. Sindsdien is de weg bergaf
alleen maar steiler geworden.
Koizumi kondigde 'diep snij
dende' ingrepen aan. Maar de
situatie is zo ernstig dat ingrij
pende hervormingen de econo
mie verder zullen verzwakken.
De regering staart als verlamd
naar de ravage die haar voor
gangers (overigens van dezelfde
partij, de conservatieve LDP)
hand in hand met de falende
bureaucratie hebben aange-
Het hart van de Japanse economie: de effectenbeurs van Tokyo. Foto: AFP/Kazuhiro Nogi
door Hans van Soest
den haag - Dit jaar vragen
180.000 werknemers een WAO-
uitkering aan. Niet iedere zieke
werknemer wordt na keuring tot
de regeling toegelaten, maar alle
180.000 dossiers moeten wel
worden afgehandeld. Daarnaast
moeten alle uitkeringsgerechtig
den die al een WAO-uitkering
ontvangen (nu zo'n 785.800
mensen), na een en na vijfjaar
worden opgeroepen voor een
herkeuring.
Hiervoor hebben de vijf verant
woordelijke uitvoeringsinstellin
gen (uvi's als GAK, Cadans, etc.)
bij elkaar 890 keuringsartsen in
dienst. Dat is niet overdreven
veel. Zeker niet als wordt beseft
dat de grootste groep WAO'ers
geen 'makkelijk meetbare' aan
doening heeft (zoals blindheid
of verlamming), maar 'vage'
psychische klachten die veel tijd
vergen om te onderzoeken.
Kortom, de WAO-keuring is een
hels karwei.
Gevolg is dat artsen te weinig
tijd hebben om mensen te keu
ren. Hierdoor worden er beslis
singen genomen over het verde
re verloop van iemands leven,
die nauwelijks zijn onderbouwd.
De herkeuring na vijf jaar wordt
in 80 procent van de gevallen
administratief afgedaan: een te
lefoontje of iemand zich nog
steeds even beroerd voelt, of
een vragenformulier of iemand
echt nog niet aan het werk kan.
Volgens de uvi's een onortho
doxe methode die noodzakelijk
is om de enorme achterstanden
bij de keuringen weg te werken.
Maar met fatsoenlijk keuren en
het uitvoeren van de wet heeft
het weinig tot niets te maken:
misbruik wordt erdoor in de
hand gewerkt en mensen die
weer aan het werk willen wor
den zo niet serieus genomen.
Resultaat: mensen worden niet
meer uit de WAO geholpen. De
politiek riep er ook deze week
weer schande van. Maar erken
de direct ook dat er zo gauw
geen andere oplossing is om de
enorme stapels dossiers op tijd
af te handelen.
De chaos bij de keuringen is niet
alleen de uvi's kwalijk te nemen.
Alle maatregelen ten spijt die er
de afgelopen jaren zijn geno
men om het groeiend aantal
WAO'ers in te dammen, vragen
er jaarlijks alleen maar meer
mensen een arbeidsongeschikt
heidsuitkering aan. Sinds het
begin van deze kabinetsperiode,
1998, is het aantal aanvragen
met maar liefst 60 procent ge
stegen. Daar valt simpelweg niet
f
Staatssecretaris Hoogervorst. Foto: GPD/Phil Nijhuis
meer tegenop te keuren, ver
zuchten de u\i's.
Dit is pijnlijk omdat het nu juist
aan de kwaliteit van de keurin
gen afhangt of het WAO-stelsel
goed blijft werken ja of nee. Dat
geldt niet alleen voor de medi
sche keuringen. Ook andere ta
ken van de uvi's schieten tekort.
Zo moeten de uvi's bedrijven
controleren of ze wel voldoende
hun best doen om ziek perso
neel weer aan de slag te krijgen.
Dit om herhaling van het groot
schalig misbruik te voorkomen
zoals dit in de jaren tachtig
plaatshad, toen bedrijven over
tollig personeel massaal in de
WAO dumpten. De stapels pa
pierwerk die bedrijven voor ie
der ziek personeelslid moeten
invullen zijn echter zo groot, dat
de uvi's niet aan meer toeko
men dan controleren of de dos
siers wel op tijd zijn ingestuurd.
Inhoudelijk beoordelen, daar is
geen tijd voor.
En zo gaat het met alles. Er is
niet meer op te roeien tegen de
stijging van het ziekteverzuim
en het groeiend aantal WAO-
aanvragen. Reden waarom de
politiek op zoek is naar een
nieuw stelsel, onder het mom
van 'zo kan het niet langer'.
Toen in het de jaren tachtig
slecht ging op de arbeidsmarkt,
had de WAO een aanzuigende
werking voor overtollig perso
neel. Nu het goed gaat met de
arbeidsmarkt stijgt het aantal ar
beidsongeschikten even hard.
Reden voor verantwoordelijk
staatssecretaris Hoogervorst van
sociale zaken te verzuchten dat
er binnen het huidige stelsel
geen oplossing meer te beden
ken valt. Als er echt iets gedaan
moet worden aan de WAO-
groei, dan moet er voor worden
gezorgd dat er minder mensen
een uitkering aanvragen. Alleen
dan kunnen de keuringsartsen
fatsoenlijk beoordelen of ie
mand recht heeft op een uitke
ring en zo ja, hoe hoog die zou
moeten zijn.
Alle maatregelen die er tot nu
toe zijn genomen, hebben ech
ter niets geholpen. Begin jaren
negentig was er het idee om de
WAO-uitkering in hoogte en
duur te versoberen, zodat men
sen zouden worden afgeschrikt
zich te laten afkeuren. Onder
het vorige kabinet werden werk
gevers volledig verantwoordelijk
gemaakt voor de kosten van de
WAO'ers in de hoop dat bedrij
ven meer zouden investeren in
betere arbeidsomstandigheden
en personeelsbeleid. En nu dat
allemaal niets geholpen heeft, is
de hoop gevestigd op de plan
nen van de commissie-Donner
en van de Sociaal Economische
raad (SER).
Beide plannen komen er in het
kort op neer dat er beter ge
keurd moet worden. Alleen wie
echt niet meer kan werken,
komt nog in de WAO. Gedeelte
lijk arbeidsongeschikten blijven
of in dienst van de baas, of krij
gen twee jaar de tijd om iets an
ders te zoeken. Maatregelen die
op papier tot minder WAO'ers
zullen leiden, maar die ook -on
danks de steeds grotere druk op
hen- alleen maar meer van de
keuringsartsen vergen. De kwa
liteit van de beslissing die zij
moeten nemen, wordt immers
alleen maar belangrijker voor de
zieke werknemer. Critici hebben
er al op gewezen dat artsen on
der deze druk alleen maar cou-
lanter zullen gaan keuren. In de
praktijk dreigen daarom ook de
ze plannen spaak te lopen op de
praktische uitvoerbaarheid.
En of de problemen voor de
uvi's nog niet groot genoeg zijn,
zitten ze ook nog eens middenin
een enorme reorganisatie. Vanaf
1 januari worden ze samenge
voegd tot één landelijk instituut:
het UWV. Gezien de ervaring
met eerdere reorganisaties in de
sociale zekerheid geeft het wei
nig hoop dat het met de kwali
teit en de effectiviteit van de
keuringen op korte termijn be
ter zal gaan.
Graanhandel Granaria groeide uit tot wereldimperium
De voordeur aan het Lange Voorhout in Den Haag waarachter de
broers Wyler hun werk doen blijft voor journalisten gesloten.
Foto: GPD/Jacques Zorgman
door Leo van der Velde
wassenaar - Toen grootvader
Louis Wyler in 1912 met zijn
graanhandel Granaria begon,
moet hij niet hebben bevroed tot
welk een gigantische omvang die
handel zou uitgroeien. Louis'
oudste zoon Martin gaf daarvoor
de aanzet en diens zoons Joël en
Daniel (Danny) bouwden het rijk
verder uit. Vorig jaar bedroeg de
omzet van Granaria Holdings we
reldwijd 1,5 miljard dollar en
werkten er 7500 mensen. Maar
aan publiciteit hebben de twee
Wassenaarders een broertje
dood. Medewerkster Enid Meere-
boer: „De heren Wyler blijven bij
hun policy: er worden géén inter
views gegeven". De deur van het
statige kantoorpand aan het
Haagse Lange Voorhout blijft ge
sloten.
Joël (51) voert als voorzitter zo
wel Granaria Holdings als Eagle-
Picher holdings aan. En hoe.
Dankzij hem lag de naam
Granaria in 1987 en '88 op ie
ders lippen toen hij een deel van
het kapitaal investeerde in Duit
se duwbakken. Heel de binnen
vaart raakte van de kook. Was
het niet om dwars te liggen bij
konvooien te water die door de
ME werden geëscorteerd, dan
wel uit woede over de actie
schippers. Wyler trok zich ook
weinig aan van de antimilitaris
tische Amok-campage waarin
Granaria ervan werd beticht dat
het bedrijf zich, via de overname
van Eagle-Picher in 1998, ook op
de militaire markt had gestort.
De Amerikanen maakten inder
daad producten voor Defensie,
maar ook voor de automobielin
dustrie. Picher maakte onder
meer onderdelen voor het ver
kenningsvoertuig Sojourner dat
de planeet Mars verkende.
Het bedrijf kwam destijds in de
problemen nadat het over
spoeld werd met schadeclaims
van asbestslachtoffers. Maar die
werden afgekocht via een schik
king van 2 miljard dollar. De
trust die dit geld beheerde zou
via een ingewikkelde constructie
eigenaar worden van de aande
len en die werden weer verkocht
aan Granaria, ABN Amro en het
Eagle-management.
„We willen al jaren meer doen
in de Verenigde Staten", aldus
Wyler tegen journalisten. „Dit is
een mooi gespreid bedrijf met
een belangrijke positie in al zijn
markten". Klopt, want een jaar
later kocht hij via Eagle-Picher
voor ruim 760 miljoen dollar het
Amerikaanse Carpenter Enter
prises in Michigan, dat onder
delen voor aandrijf- en nokken-
assen en automatische trans
missiesystemen produceert. Ko
ningin Beatrix weet die Holland
se handelsgeest wel te waarde
ren. Sinds april dit jaar mag Joël
zich Officier in de Órde van
Oranje-Nassau noemen.
Broer Danny (49) is onder de
vlag van Granaria niet alleen di
recteur bij Eagle-Picher, maar
ook voorzitter van 'dochter' The
Nut Company, bekend van de
nootjes van Jack Klijn. Hij mag
verantwoordelijk worden geacht
voor de fusie van zo ongeveer de
hele Europese notendivisie met
een jaaromzet die door het be
drijf zelf wordt geschat op 400
miljoen euro 880 miljoen). De
notenboer heeft ook de merken
Ültje in Duitsland en Oostenrijk,
Felix in Polen en Jack Benoit in
Frankrijk.
De Wassenaarse buurman geeft
de heren Wyler geen ongelijk
dat ze buiten de publiciteit blij
ven. „Wat levert het ze op? Die
jongens leven er goed van. Dat
spreek vanzelf. Als ze ergens een
feest geven, worden de gasten
met een helikopter ingevlogen".
Volgens een goede kennis weet
Joël zich overal te omringen met
bobo's uit het zakenleven. Hij
prikt een vorkje met Karei Vuur
steen van Heineken, Cees van
der Hoeven van Ahold en Nina
Brink, oprichtster en ex-be-
stuursvoorzitter van World Onli
ne (WOL).
Wyler en zijn tafelgenoten kon
den gebruikmaken van Brinks
friends family-programma om
aandelen te kopen in WOL. Cees
van Luijk (Getronics) en Jaap
Blokker (Blokker, Bart Smit)
mochten dat trouwens ook.
NRC Handelsblad voegde daar
nog de naam van Hans Breuk-
hovén van Free Record Shop
aan toe. De Telegraaf publiceer
de een verklaring van Herman
Swagemakers, bij ABN Amro
verantwoordelijk voor dat pro
gramma. Hij had twee dagen
voor de beursgang de opdracht
gekregen om de bankrekening
van Granaria waarop de aande
len geplaatst zouden worden, te
veranderen in een privé-reke-
ning. Die op naam kwam te
staan van Danny.
Advocaat Reinoud Imhoff, die
namens een groep beleggers op
trad, zei in dagblad NRC dat hij
sterke aanwijzingen had dat de
drie toenmalige commissarissen
van WOL, onder wie Joël Wyler,
vlak na de beursemissie indirect
een groot deel van hun aande
len hebben verkocht. Het ver
haal van andere friends, onder
wie zangeres Tina Turner, is be
kend. Turner Co hadden wel
ingeschreven, maar niet op tijd
betaald.
Joël verklaarde later in de media
dat hij geen aandelen mocht
hebben en zijn vrouw en kinde
ren ook niet. Hij zei ook dat
Danny juist flink op de aandelen
had verloren. Bovendien zou
den de aandelen zijn doorge
schoven naar een derde 'niet ge
lieerde partij'. Zijn optieregeling
kreeg hij als commissaris, een
functie die hij aanvaardde op
verzoek van Nina Brink.
Volgens een huisvriend kent hij
haar nog uit de tijd dat ze ook in
Wassenaar woonde. Aan de
Kerkhoflaan. „Brink vierde zelfs
haar zesenveertigste verjaardag
bij hem thuis en zanger Lionel
Richie zong voor haar". Ook de
nootjes waren van het huis.
door Chris van Alem
Zeist - Toen de Japanners een
jaar of vijftien geleden het
'Kleintje Yakult' in Nederland
introduceerden, werd er wat la
cherig gedaan. Een zuiveldrank-
je dat je darmwerking bevor
dert? Dat was toch onzin? Ya
kult, inmiddels ingeburgerd, is
een functional food. „Het con
cept houdt in dat je kennis over
voeding en gezondheid benut
om betere producten te ma
ken", zegt Gertjan Schaafsma,
directeur voeding, gezondheid
en voedselveiligheid van TNO
Nutrition and Food Research in
Zeist.
Een ander voorbeeld. Dieetmar-
garines, waaraan stanolen of
sterolen zijn toegevoegd, wer
ken aantoonbaar cholesterol
verlagend. Alleen mag produ
cent Unilever dat niet met zo
veel woorden zeggen. „Voe
dingsmiddelen mogen in Ne
derland geen medische claims
hebben," zegt Schaafsma.
„Maar je mag wel suggereren
dat het risico op hart- en vaat
ziekten erdoor wordt verlaagd."
Functional food lijkt per defini
tie de speeltuin voor louter grote
industriële bedrijven in de voe
dingsmiddelensector. Want elke
gezondheidsbevorderende wer
king moet met een duur weten
schappelijk rapport worden on
derbouwd. Schaafsma: „Consu
menten mogen door gezond
heidsclaims niet op het verkeer
de been worden gezet. Ze mo
gen niet worden misleid. Dat
betekent dat deze claims waar
moeten zijn. Het minste dat je
mag verlangen is dat de concep
ten aannemelijk zijn, op grond
van de huidige wetenschappelij
ke inzichten."
Schaafsma dicht de zuivelindu
strie de grootste kansen toe als
het om functional food gaat.
„Traditioneel heeft die sector al
een gezondheidsimago. Yoghurt
en karnemelk worden heel sterk
met gezondheid geassocieerd.
De perceptie van de consument
is dat melk goed is voor de bot
ten."
DMV in Veghel, die in schei
dingstechnieken gespecialiseer
de dochter van zuivelgigant
Campina is bijvoorbeeld bezig
met het ontrafelen van melk en
kaaswei. Hierdoor kunnen bio-
actieve bestanddelen die in zeer
lage concentratie in melk en wei
voorkomen, worden geisoleerd
en toegepast in voedingsmidde
len.
Een voorbeeld hiervan is het ei
wit lactoferrine. Dat heeft een
beschermende werking tegen
infecties en wordt daarom toe
gepast in babyvoeding. Een an
der voorbeeld is dat in Nieuw
Zeeland koeien tijdens de
dracht worden gevaccineerd te
gen bepaalde virussen. Hierdoor
gaat de melk van deze dieren
antistoffen bevatten tegen deze
virussen. Die antistoffen kunnen
uit de melk worden geïsoleerd
en toegepast als geneesmiddel.
Grote zuivelondernemingen,
weet Schaafsma, zijn bezig ei
witten uit melk te halen die in
voeding of medicijnen kunnen
worden toegepast. Eiwitten die
de genezing van wonden bij-
Melk is goed voor de botti
maar bevat nog veel meer
ressante bioactieve bestan
len. Archieffoto: Mark Lam
voorbeeld als gevolg vanl
of doorligging bevorderen
die schade bij bestraling b
ken. „Dat is een veelbelov
ontwikkeling," zegt Schaa
Dat geldt ook voor 'brokst
ken' van eiwitten die eenl
drukverlagend effect hebb
„Japan heeft al zo'n prodii
Valio, een groot zuivelcom
in Finland, heeft iets sooH
lijks. De Japanners waren
ten hun product voor Euri
patenteren. Ook Nederlan
zuivelondernemingen zijn
mee bezig."
Groente leent zich evenet
voor toepassing als functi
food. Door genetische mo
tie kunnen de eigenschap
van de planten zodanig w
veranderd dat de voeding
de van het gewas wordt b
vloed. Bijvoorbeeld doori
voeging van lycopeen aan
tomaat. Schaafsma: „Erz
sterke aanwijziging dat h<
dat je doodgaat aan prost
kanker daardoor vermind
Die stof zit al van nature t
tomaat. De werking kunj<
maken door het gehalte e
verhogen."
Voedsel waaraan geknuts
wordt stuit overigens op*
weerstand bij consument*
Schaafsma: „De afstand D
produceren en consumei
zo groot geworden dat de
sument een zeker wantrfl
heeft over wat de industn
Zaken als bse, varkenspe
en dioxinekippen hebben
gevoel versterkt."
Schaafsma meent dat act
pen het gevoel van onvei
versterken. Immers de g<
delde consument weet n
genetische modificatie ii
„De industrie heeft verzi
consument op de juiste 1
uit te leggen wat de voon
en de nadelen zijn." Sch!
denkt dat de maatschapp
acceptatie van genetisch!
ficatie er wel komt. „Ovei
jaar kijken we er heel and
genaan dan nu."
De premier van Japan Junichiro Koizumi. Foto: AFP/Kazuhiro
richt. De hervormingen komen
niet van de grond en over het
beleid waarmee de huidige cri
sis moet worden bestreden, is ze
verdeeld.
Die verlamming blijkt vooral uit
het feit dat men het grote acute
probleem, het eigenlijk failliete
bankwezen, niet durft aan te
pakken. De gigantische, oninba
re leningen die de
ben uitstaan, vermoedelijl
dan 300 miljard euro,
symbool geworden van
vermogen om de malaise 1
hoofd te bieden. Elke econ
raadt Koizumi aan hier 011
dellijk in te grijpen, ook als
naai naar de buitenwereld
hij doet weinig tot niets.
