Kerken voller na aanslagen
GELOOF SAMENLEVING
De fundamentalisten van de eenzaamheid
Alle religieuze minder heef
krijgen klappen in Pakist
Aanjager SoW-proces
op rand van opheffing
Lijk evangelist Lucas
genetisch onderzocht
Prachtwijven
Diaconale Dag in de RAI
donderdag 8 NOVEft
utrecht/anp - De Raad van de-
putaten Samen op Weg, al meer
dan 25 jaar de aanjager van het
fusieproces van de Hervormde,
Gereformeerde en Lutherse Ker
ken, staat op het punt opgehe
ven te worden. De doelstellin
gen zijn gehaald om het SoW-
proces tot stand te brengen, zo
stelt het bestuursorgaan in een
slotdocument.
De gezamenlijke synode van de
drie kerken buigt zich 24 no
vember over het voorstel de
raad op te heffen. De raad werd
in 1973 tijdens de eerste geza
menlijke synode van de Neder
landse Hervormde Kerk (NHK)
en de Gereformeerde Kerken in
Nederland (GKN) opgericht om
het SoW-proces te stimuleren
en te begeleiden.
Het jaar 1986 vormde een van
de hoogtepunten voor de raad.
De synodes spraken toen uit dat
de NHK en de GKN zich 'in staat
van hereniging' bevonden. Zij
aanvaardden ook de "Verklaring
van overeenstemming'. Daarin
wordt het bestaan van onderlin
ge verschillen erkend, maar te
gelijk uitgesproken dat die ver
schillen niet kerkscheidend zijn.
Plaatselijke gemeenten met on
overkomelijke bezwaren worden
bovendien niet tot samenwer
king gedwongen.
De Evangelisch-Lutherse Kerk
trad in olrtober 1992 toe tot het
SoW-proces. Een maand later
aanvaardde de gezamenlijke sy
node met grote meerderheid de
ontwerpkerkorde. Zo'n 400 van
de 1320 hervormde gemeenten
en de 857 gereformeerde kerken
hebben inmiddels een federatie
gevormd. Ook enkele van de 56
lutherse gemeenten doen mee
in federatief verband. In totaal
gaat het om eenderde van de
gemeenten.
„De gezamenlijkheid in de mo-
deramina (dagelijkse besturen)
is zo gegroeid, dat het besluit
kon worden genomen om de
verantwoordelijkheid voor het
proces van de raad over te ne
men", concludeert de raad.
door Onno van 't Klooster
padua - Waarschijnlijk zijn de
resten van de man die zich in
het graf van de heilige evangelist
Lucas bevind, inderdaad van
Lucas zelf. Genetisch onderzoek
door de Italiaanse geneticus
Guido Burbujani heeft dit be
vestigd, aldus 'Frontier Sciences
Foundation', een organisatie die
gegevens verzameld over 'grens
wetenschappen'.
De levens van apostelen, evan
gelisten en heiligen zijn vaak zo
omgeven met mythen en legen
den, dat veel van de overleverin
gen onbetrouwbaar zijn. De
evangelist en schrijver van het
derde evangelie en de 'Hande
lingen der Apostelen', Lucas,
werd geboren in Anthiochië, het
huidige Syrië. Hij was volgens
zijn eigen geschriften lange tijd
de metgezel van de apostel Pau-
lus tijdens diens zendingsreizen.
Lucas staat te boek als arts,
maar komt in latere legenden
ook als schilder naar voren.
Vandaar dat hij de patroonheili
ge is van de schilders. Hij stierf
omstreeks het jaar 150 n.C. in
Griekenland. Vandaar, vertelt de
geschiedenis, zouden zijn resten
zijn overgebracht naar Constan-
tinopel (Turkije), om later weer
naar de stad Padua in Italië te
verhuizen.
Het onderzoek van de Italiaanse
geneticus Burbujani heeft aan
getoond, dat het graf van Lucas
inderdaad de resten bevat van
een man uit de tijd van Lucas,
die waarschijnlijk afkomstig is
uit Syrië. Burbujani onderzocht
twee tanden van het lijk in Pa
dua. Verder onderzoek dient de
finitief uitsluitsel te geven.
Martin Redman, kapelaan van de Eastside Fire and Rescue team van Issaquah, Washington, bidt tijdens een dienst in de Trinity Church in
Manhattan. Foto: AP/Tine Fineberg
Amsterdam - Zaterdag vindt voor de tiende keer de Landelijke Dia
conale Dag plaats. Het thema Diaken in actie - Kerk in actie. Bijna
1.300 diakenen hebben zich voor deze dag in het RAI Congrescen
trum opgegeven.
De Landelijke Diaconale Dag is een ontmoetingsdag voor diakenen
uit de Samen-op-Weg kerken. Speciale gasten zijn de heer Rickli en
mevrouw Nair die met hun organisatie AD AF in Brazilië werken aan
de verbetering van de landbouw van kleinschalige familiebedrijven.
door Wim Houtman
De presbyteriaanse Redeemer-
kerk in New York houdt al een
paar weken dubbele diensten.
Sinds ii september, de dag van de
aanslag, komen er duizend tot
tweeduizend mensen meer in de
kerk. Het is een patroon dat over
al in New York - en in mindere
mate in de hele Verenigde Sta
ten -te zien is. Wat zoeken die
nieuwkomers?
In plaats van zo'n drieduizend
komen er bij 'Redeemer' nu
vier- tot vijfduizend mensen in
de kerk op zondagmorgen. De
kerk wordt overspoeld door
mensen die 'stabiliteit zoeken in
een onstabiele tijd', aldus domi
nee Tim Keller Keiler. Ze krijgen
van hem geen goedkope 'pep
talk' of 'psychogebabbel'. „Hij
past z'n preken niet aan. Ze zijn
zodanig opgesteld dat een vol
wassen christen én een zoeker
allebei gevoed worden", zegt
Annemarie Wieske, een Neder
landse die al enige jaren bij Re
deemer kerkt.
In de overvolle New-Yorkse ker
ken na die elfde september ble
ken er mensen te zijn die, als in
een dienst gezamenlijk het Onze
Vader werd gebeden, de tekst
niet kenden. „Mensen zoeken
iets van heelheid, nu alles om
hen heen kapot lijkt te zijn",
zegt een woordvoerder van de
United Methodist Church.Als
zoiets gebeurt als op 11 septem
ber, weten mensen instinctief -
bijna zoals zalmen die tegen de
stroom in zwemmen - dat een
gebedshuis de plek is om troost
te vinden", zegt een rabbi.
In de anglicaanse Trinity-kerk
bij Wall Street zijn afgelopen
zondag, 4 november, voor het
eerst sinds 11 september weer
diensten gehouden. De kerk was
niet beschadigd, maar staat in
de 'rode zone' in Manhattan die
de autoriteiten nog steeds geslo
ten houden. Er is ook geen kof
fiedrinken na de dienst, geen
crèche en het kantoor naast de
kerk blijft ook nog dicht.
In een landelijk Gallup-onder-
zoek op 21 en 22 september zei
47 procent van de ondervraag
den, dat ze de afgelopen week in
een kerk of synagoge waren ge
weest. Dat percentage was sinds
1958 niet meer'zo hoog geweest;
bij de vorige peiling in mei was
het 41 procent.
Zou deze hausse in kerkbezoek
blijvend zijn? Wat zoeken de
'nieuwkomers'? Psychologen
weten dat na een schok bij een
mens de verdedigingsmechanis
men gaan werken. Het leven
gaat verder; proberen er niet
steeds meer aan te denken en
de dagelijkse routine weer op te
pakken geeft een zeker houvast;
geleidelijk kweken mensen zo
het gevoel dat ze hun leven weer
een beetje onder controle heb
ben.
Er zijn kerken die begin oktober
alweer meldden dat het bezoe
kersaantal terugliep. Toch zijn
de banken nog steeds dichter
bezet dan normaal. Er zijn sinds
11 september ook tot 50 a 60
procent meer bijbels verkocht.
En de omzet in gospel- en relip-
opmuziek steeg in de eerste drie
weken na 11 september met 20
procent.
In het straatbeeld van Manhat
tan zijn mensen verschenen die
folders uitreiken met antwoor
den op 'veelgestelde vragen';
mensen bij wie je even kunt blij
ven staan om samen te bidden
of te praten; graffiti op de mu
ren met 'Pray!' in plaats van 'XX'
was here'.
Brenda Farsher, hoofd van een
netwerk van therapeuten die
honderden cliënten over de
vloer hebben gehad, vertelde
verbaasd in de Washington
Post: „Een op de twee mensen
met wie wij spraken, kwamen
op een punt dat ze zeiden: Dok
ter, ik slaap slecht en de enige
manier waarop ik het kan vol
houden, is door te bidden."
Overigens is niet alleen het kerk
bezoek sinds 11 september toe
genomen in de Verenigde Sta
ten. Ook de verkoop van hand
vuurwapens. En het aantal
mensen met slaapstoornissen,
concentratieproblemen of de
pressiviteit. Het aantal nieuw
opgestelde testamenten. De ver
huur van romantische video's,
vergeleken met actiefilms: Het
aantal geadopteerde huisdieren.
De klandizie voor huwelijks- en
datingbureaus. Echtscheidings
advocaten daarentegen rappor
teren minder belangstelling
voor hun diensten. Er werd de
eerste weken na de aanslagen
veel minder buiten de deur ge
geten dan normaal. Winkels die
spullen leveren waarmee je
thuis lekker bezig kunt zijn - te
kenmateriaal en naaigerei - de
den wel goede zaken.
Hoe oud wil je worden? Ik
moet er niet aan denken dat ik
zo oud word als Sara. „Het le
ven van Sara was honderd jaar
en twintig jaar en zeven jaren,
de jaren van het leven van Sa
ra", zo heet het in Genesis 23:
1. En dan waren die 127 jaar
nog korter dan de bedoeling
was geweest. Ze stierf, volgens
de overlevering van schrik, aan
een gebroken hart, toen ze
hoorde dat haar echtgenoot
haar zoon Jitschak (Izaak) had
willen offeren op de berg Mo-
ria (Genesis 22:1-19). Van dat
door God
geëiste,
maar ook
door God
verijdelde
plan had
Abraham
haai' niets
verteld.
Oud worden
is in het bij
belse den
ken een be
loning voor
goed gedrag.
Goed in de
zin van har
telijk, gast
vrij, zacht
moedig, be
hulpzaam,
dienstbaar.
De nonnen
van de
School van
Notre Dame,
een Ameri
kaanse zus
terorde,
worden
stokoud. Een eind in de ne
gentig is heel normaal. Maar
honderd niet minder. De zus
ters Regina, Matthia, Augusti
ne, Verena, Borgia, Marcella en
Wuna hebben in ieder geval de
honderd gehaald. En de op de
laatste bladzijde van 'Gezegen
de Ouderdom' schrijft de epi
demioloog David Snowdon
over de 106de verjaardag van
zuster Esther Boor in het
klooster in Mankato.
Snowdon doet onderzoek naar
Alzheimer, de ziekte die de
hersenen aantast en dementie
veroorzaakt. Vanaf 1986 on
derzoekt Snowdon 678 zusters
van de congregatie. Omdat ze
eenzelfde leven leiden, bleken
ze ideaal als onderzoeksgroep:
de individuele verschillen tus
sen de zusters kunnen iets zeg
gen over het ontstaan van de
gevreesde ziekte en over de
wijze waarop de ziekte op af
stand kan worden gehouden.
Pas na de dood kan door au
topsie worden vastgesteld of
iemand Alzheimer had. Snow
don had een probleem. Hij
list
uil
lek
kon de zusters regeln
ten op hun geestelijk^
chamelijke vaardighe
maar kon hij ze vragej
hun dood hun herseij
beschikking te stellei )e
wetenschap? De zust n r
den het mogelijk een
vinden om aan het ei
tijden zonder hersen erL
rijzen.
Maar de zusters dach
heel anders over. Aai
de der tijden heb je g
senen nodig, wisten
een grote stelligheid.
be pv
gaf.
Ritat
no
we
lij'
B^jei
gefer
renyjn
gerie'
kd
v%g
J* lie
kufci
Ten
m
de
vat
mc
slu
da
TAMARAH
BENiMA
BOEKBESPREKING
Te lief, te pastelkleurig is de kaft
van het boek 'Kluizenaars -
Avonturen van de eenzaam
heid' van de Belgische journa
list Freddy Derwahi. Want bin
nenin heersen kou en een
zaamheid. Daar worden de
compromisloze contouren ge
schetst van het bikkelharde reli
gieuze kluizenaarsbestaan.
De uitgever beschrijft in zijn in
leiding het heersende beeld:
„Kluizenaars zijn middeleeuws,
duistere sombermannen met
nog donkerder kappen op, een
uitgestorven soort uit het rari
teitenkabinet van de gods
dienstgeschiedenis". Om er
meteen op te laten volgen dat
de werkelijkheid anders is. Hij
spreekt zelfs van 'een ware re
naissance' van het kluizenaars -
wezen. Of dat echt zo is blijft
onduidelijk, want aantallen
worden niet genoemd.
Wel blijkt uit het spoor van ver
langen dat Derwahi door Euro
pa trok dat ze nog bestaan, de
ze absolutistische radicalen, de
ze fundamentalisten van de
eenzaamheid. Een spoor van
verlangen, want hij had er zelf
ook zo graag eentje willen zijn.
Zijn boek sluit dan ook af met
een zelfportret, een beschrij
ving van een van zijn eigen po
gingen, die stukliep op de win
terkou, de nachtelijke angsten,
maar vooral de verschrikkelijke
eenzaamheid, samengebald in
de wens dan toch in elk geval
één keer per week samen te
mogen eten met de overige
kloosterbewoners. Geen kans.
„Enkele dagen later verlaat ik
het kartuizerklooster van Sélig-
nac, overhaast, ik ga ervandoor.
Niet geslaagd in mijn poging
mijn bekrompen afgronden aan
deze afgrond te meten."
Een journalistiek boek is het
vanwege deze onvervulde be
geerte van de schrijver niet ge-
Freddy Derwahi
Kluizenaars
Avonturen ucm de
eenzaamheid
worden. Jammer: dat ontneemt
nogal eens een helder zicht op
de kluizenaarsportretten, die op
zich zeer de moeite waard zijn.
Want wat zijn dat toch voor een
mensen, die zich onder viering
van nota bene een begrafenisri
tueel naar een eenzame cel la
ten brengen, om de rest van
hun leven hun aardse omhulsel
aan dit ruwe bestaan te scha
ven, tot er niets meer overblijft -
althans, dat is het idee - dan
een 'goddelijke kem'?
'De lokroep van de woestijn'
heet het bij de Amerikaanse Ju
lia Crossa, die nooit haar draai
kon vinden in de wereld, en als
jong meisje al in de vrieskou
ging staan bidden en zout over
haar fruitsalade strooide. Tot ze
afdaalde in haar kluizenaarscel
in Italië, die volgens haar 'net
als de hemel' geen grenzen
kende. „Daarbuiten zou ik on
gelukkig, onrustig zijn, als een
vis zonder water", schreef ze la
ter. Op haai' sterfbed ontdekte
een arts dat ze zich voortdu
rend verwond had met een
boetewerktuig met ijzeren
puntjes.
Het is met afstand het radi
caalste verhaal in het boek.
Naast het mentale boetewerk
tuig van de eenzaamheid is so
berheid de enige fysieke gesel
van de meeste andere kluize
naars. Dichter/kluizenaar Ro
bert Lax hanteert die op z'n
Griekse eiland met de nodige
zelfspot: hij brengt met een
mok water een toost uit op zijn
Belgische gast: „Champagne!"
Wij zijn de buitenwereld waar
voor deze eenlingen zich afslui
ten. Ze willen niets meer te ma
ken hebben met ons drukke ge
doe, ons op en neer dobberen
op de nooit stille oceaan van
onze stemmingen. Dat geldt
voor de vroege woestijnvaders
net zo goed als voor deze kin
deren van een snellere, lawaai-
iger tijd.
Toch lijken sommigen van de
nieuwe kluizenaars specifiek in
de moderne cultuur te zijn
vastgelopen. Frère Matthieu bij
voorbeeld. Samen met zijn Pa-
rijse kamergenoot gaf hij zich
als mislukt filosofiestudent
steeds radicaler rekenschap van
de zinloosheid van het bestaan,
onder invloed van schrijvers als
Camus en Rimbaud. Met als in
hun ogen enig logische conclu
sie een sprong van de Pont-du-
Gard. Maar als Matthieu zijn
vriend dood heeft zien vallen
keert hij om, om zich levend te
begraven in een kluizenaarscel
in de Ardennen, met als enige
metgezel zijn peilloze droefenis.
De uitgever van Kluizenaars
plaatst de door hem gesigna
leerde 'opleving' van het kluize
naarschap verleidelijk in een
cultuurkritisch kader: de kluize
naar als vleesgeworden protest
stem tegen de moderne tijd.
Dichter en kluizenaar Robert Lax. Foto: uit het boek
Niettemin weerklinken in de
woorden van Derwahls vriend,
de kluizenaar Gabriël, de religi
euze gemeenplaatsen van alle
tijden. „Dan worden de cel-
wanden als spiegels waarin je
eigen ik, je eigen streven steeds
duidelijker wordt. Dat is de zin
van dit leven, dat je dat leert be
heersen en er met Gods hulp
voor zover dat in dit leven mo
gelijk is, van wordt bevrijd."
Afke van der Tooien
Titel: Kluizenaars - Avonturen
van de eenzaamheid
Auteur: Freddy Derwahi
Uitgeverij: Agora
Prijs: 49,50 gulden
le\
zo'
gif
toe
ger
verbeteren."
De nonnen van de Sc
Notre Dame geven z<
indirect - aan andere
doen dat als ze 86, 93
zijn, of op een andere
hoge leeftijd. Sara wa
tig toen ze Jitschak b<
Toen ze hoorde dat z
zou worden, schoot
lach, zo bespottelijk
het. Maar het gebeur
Het bijbelstuk van de
(Genesis 23:1-25:18)
met Sara's dood. De
selijke vrouw - mooi,
slim, sterk, maar hare
tegenover bijvrouw 1
haar zoon Jisjmaël -
graven in Hebron. Mc
hersenen.
Om leven te geven hoj
niet de indirecte weg Ui
nonnen te volgen, al
manier waarop zij lev
even ongebruikelijk, (j
kelijke levens van ong0^
lijke vrouwen. Prachtï
die nonnen. Over San
nog zo mijn twijfel, o£e
nonnen niet.
door Roel Sikkema
Religieuze minderheden hebben het niet gemakke
lijk in de islamitische staat Pakistan. Dat geldt niet
alleen voor christenen, maar ook voor moslimmin
derheden. Jenö Sebök van Open Doors: „Fundamen
talistische moslims hebben veel meer invloed dan
waar zij eigenlijk recht op hebben."
Een politieman houdt de wacht in een tentje voor
de St. Dominic in Bahawalpur. Binnen in de kerk
vieren ongeveer zeventig christenen de eredienst.
Plotseling scheuren zes gemaskerde mannen op
motoren het terrein op. Ze schieten de politieman
dood. Twee kinderen spelen voor het kerkge
bouw. Het volgende moment zijn ze dood. Vier
van de zes mannen stappen de kerk binnen en
sluiten de deur achter zich. Ze jagen een regen
van kogels door de kerk. Een paar minuten later
zijn er nog eens veertien mensen dood, onder wie
de predikant.
Dat gebeurde anderhalve week geleden. Christe
nen in Pakistan krijgen klappen, nu de Verenigde
Staten aanvallen uitvoeren op de Taliban in Af
ghanistan. In de ogen van veel moslims hebben
aanvallen van Amerika op Afghanistan niets te
maken met een süijd tegen terrorisme. Veel mos
lims zien Amerika als een christelijk land dat aan
slagen pleegt tegen moslims. Christenen in Pakis
tan worden over één kam geschoren met de vij
and, die moslims aanvalt.
Christenen in Pakistan zijn werkelijk bang, zegt Je
nö Sebök van Open Doors. Deze organisatie
steunt christenen die vervolgd worden. „Direct
nadat Amerika begon met de aanvallen op Afgha
nistan, hebben fundamentalistische moslims ge
zegd dat zij de dood van iedere moslim zullen ver
gelden met de dood van twee christenen. Christe
nen in Pakistan weten dat dat dreigement ook
wordt uitgevoerd."
Pakistan is een islamitische staat. Volgens Opera
tion World is 96 procent van de ruim 146 miljoen
Pakistanen moslim; ruim twee procent is christen.
De Pakistaanse regering denkt dat tien tot vijftien
procent van alle moslims fundamentalistisch is.
Deze groep is onderling verdeeld. De meerderheid
van de fundamentalisten is soennitisch. Deze
groep bestrijdt alles wat niet-soennitisch is. Daar
onder valt ook de andere grote groep, de shi'iti-
sche moslims. Veel feller nog dan bijvoorbeeld
shi'iten en christenen worden leden van de Ah-
madiyyah vervolgd. Dit is een islamitische sekte,
die binnen de islam officieel bestempeld werd tot
ketterij. President Pervez Musharraf, di(
ber 1999 aan de macht kwam nadat hij
pleegde, behoort tot de gematigde soen
Pakistan is formeel een democratie. On
relatief kleine percentage dat fundamer
moslims uitmaken op de Pakistaanse bi
hebben zij meer invloed op de regering
zij recht op hebben. In de wet is het reef
heid van godsdienst vastgelegd. Voor bi
van de profeet Mohammed konden Pal_
maximaal de doodstraf krijgen. Tien ]a&
is dit artikel gewijzigd. Sindsdien staat o|
ging van Mohammed minimaal de dooj
President Musharraf beloofde bij zijn a
dat hij de hoogte van de straf wilde a
Daarop kwam zoveel protest, dat hij hel; da
de ijskast zette. Sebök: „Fundamentalislme
moslims organiseren direct enorm groo^ p
marsen wanneer ze het niet met de regyat
zijn. Daarbij schuwen ze geweld niet. M, 5,
durfde het gewoon niet aan zijn belofte(ja;
men en de wet af te zwakken. Het is
voorbeelden waaruit blijkt dat fundam^aa
sche moslims meer invloed bezitten daire j
eigenlijk recht op hebben.;ge
De toekomst voor de christen Ayub Majn j
slecht uit, zegt Sebök. Ayub Mashi werdk S!
deeld tot de doodstraf omdat hij de pro|j]:
hammed beledigd zou hebben. Het vonji0(
dit jaar overgenomen door een hooggeij j
Eerder werden christenen voor dezelfdejjé'li
door rechters van lagere gerechtshoven^
veroordeeld. Het is hoogst ongebruikelijk vi
vonnis door een hooggerechtshof beve4 ki
wordt. De zaak zal nu beoordeeld wordfati
hoogste rechtbank, het Opperste Geredde]
Sebök: „Rechters van hogere gerechtsh^bL
minder onder invloed van fundamentaljl n
moslims dan rechters van lagere gerechl m
Daarom spreken rechters van hooggere|e r
over het algemeen christenen vrij wanrtyar
doodstraf kregen omdat zij Mohammed
zouden hebben. Rechters van lagere geiN0
ven hebben veel last van chantage. De itasj
het hooggerechtshof die destijds de chi>ijr
mat Mashi vrijsprak, werd een jaar late%
vermoord. Ook Ayub Mashi zou Mohanje
ledigd hebben. Het is nu de vraag hoe bj in
rechters van het Opperste Gerechtshof %ijr
wraak van fundamentalistische moslimSigr
Sebök denkt niet dat Musharraf veel vofo p
Mashi kan doen. „Hij staat al onder zo'iRai
druk van fundamentalisten, dat het polihig
verstandig zou zijn als hij ook nog eens!
ten gratie zou verlenen van de doodstraf
