Verliefd op een vrouw zonder gezicht
BOEKEN
'Jezus haalde ook kattenkwaad uit'
Adolf Hitler als hou
Brieven van een droomfabrika
VRIJDAG 19 OKTOBER 2O0
Biografie met hoog 'zou'-gehalte
De nieuwe roman van Margriet
de Moor, tien jaar geleden be
roemd geworden met 'Eerst grijs
dan wit dan blauw', heeft een
muzikale achtergrond. Zoals ge
bruikelijk in het werk van de
schrijfster, die vroeger zangeres is
geweest. In 'Kreutzersonate' ver
telt een musicoloog over de lief
de van een blinde muziekcriticus
en een knappe muzikante.
roman recensie
Hans Warren
'Kreutzersonate' door Margriet de Moor.
Uitgeverij Contact. Prijs: 29.90
Een muziekstuk, een boek, een
tweede muziekstuk, een tweede
boek. Eerst was er de Kreutzer
sonate van Beethoven. Daarop
volgde de roman Kreutzersoriate
die Lev Tolstoj op zestigjarige
leeftijd schreef. Toen kwam de
Kreutzersonate van de Tsjechi
sche componist Leos Janócek.
En nu verschijnt, kort voor haar
zestigste verjaardag, de roman
Kreutzersonate van Margriet de
Moor.
De roman van Tolstoj handelt,
zoals De Moor het samenvat,
'over een drukkend echtelijk le
ven, over een Beethovensonate
en de dood van een vrouw,
mooi, muzikaal, wier overspel
nog echt niet vaststond maar
die toch met een dolk werd af
geslacht'. De dader is haar echt
genoot Pozdnyev. Die vertelt
hoe hij haar is gaan haten en zo
tot zijn daad kwam. De roman
over seksualiteit en jaloezie was
een raamvertelling. Men spreekt
over die onderwerpen op sta
tions en in de trein.
Het boek van Margriet de Moor
is op dezelfde manier opgezet.
Alleen worden de onthullingen
hier gedaan op luchthavens en.
in het vliegtuig. Ze heeft de spi
raal die bij Beethoven begon,
verder ging bij Tolstoj, om voor
lopig bij Janacek te eindigen,
weer een nieuwe draai willen
geven. Ik betwijfel echter of het
een gelukkige draai is. Ja, aan
passie en noodlot lijkt er geen
gebrek. Maar hoe geloofwaardig
is het drama dat hier wordt op
geroepen? In elk geval ontspo
ren de zinnen van de schrijfster
regelmatig wanneer ze vertelt in
plaats van beschouwt. Soms
kiest ze precies voor het onge
lukkigste woord. Twee mannen
die wachten op een vlucht naar
Bordeaux bereikt 'in brokstuk
ken' het bericht dat de Boeing
waarmee zij zouden reizen is
neergestort. In brokstukken!
De muziekcriticus Marius van
Vlooten, hoofdrolspeler in het
verhaal, heeft als jongeman
groot ongeluk gekend in de lief
de. Zijn vriendin verdween van
de ene dag op de andere naar
Zuid-Amerika. Hij was 'totaal
blind voor de voortekenen van
haar vertrek', heet het. Bij een
zelfmoordpoging verliest hij uit
gerekend z'n gezichtsvermogen.
NET VERSCHENEN
Dagboek van een prinses door
Meg Cabot (Vassallucci,
30,74). Het verhaal van de 14-
jarige Mia Thermopolis, een
meisje uit Manhattan dat in ge
zelschap van haar vriendin Lüly
Moscowitz de strijd aangaat
met leraren, jongens en opspe
lende hormonen. Tot ze er op
een gegeven moment achter
komt dat haar vader - die ge
scheiden leeft van haar moeder
- de prins is van een klein Euro
pees koninkrijk. In de VS en En
geland is The Princess Diaries
een enorme hit en inmiddels
door Disney verfilmd.
De 24 wetten van het verleiden
door Robert Greene (Meulen-
hoff, 49,58). Niet iedereen is
Casanova. Of misschien nog er
ger: bijna niemand is Casanova
- waarom zou de grootste ver
leider uit de geschiedenis an
ders zo populair zijn? Dit boek
gaat in op het karakter van de
verleider, zijn of haar tactieken,
triomfen en mislukkingen. Doel
van het boek is de lezer de wa
pens in handen te geven van
overreding en charme.
Stilte! door Cas Smithuijsen
(Podium, 32,50). Wie hoest tij
dens een klassiek concert ver
zekert zich van afkeurende blik
ken. Als een pieper, mobieltje
of polshorloge afgaat, trekt een
golf van verontwaardiging door
de zaal. In Stilte! gaat socioloog
en straffe concertbezoeker Cas
Smithuijsen op zoek naar de
oorsprong van de gedragsregels
voor concertgangers.
Margriet de Moor. Foto: Ronald Hoeben
De verteller, die de onthutsende
verhalen van Van Vlooten aan
hoort en doorgeeft, blijft een
nogal vage figuur. Hij zorgt voor
het contact tussen de criticus en
de violiste Suzanna Flier, die
met elkaar zullen trouwen. De
historie wordt in drie episoden
ontvouwd. De blinde man ver
telt onderweg naar Bordeaux
over zijn liefde voor Ines en de
bloederige nasleep daarvan.
Tien jaar later komen de vertel
ler en de criticus, onderweg
naar Salzburg, elkaar opnieuw
op Schiphol tegen. Nu biecht
Van Vlooten op hoe z'n aanvan
kelijk zo gelukkige huwelijk met
Suzanna is ontploft. Zestien jaar
later komt de verteller, opnieuw
in een vliegtuigstoel gezeten, de
overlijdensadvertentie van de
violiste onder ogen. Verrassend
genoeg ondertekend door haar
man Marius en hun drie kinde
ren.
Na het schot waardoor hij blind
werd, had Van Vlooten onvoor
waardelijk voor de muziek geko
zen. Met zijn beschouwingen
had hij internationaal naam ge
maakt. De liefde bande hij uit
z'n leven. Zonder ogen kan hij
onmogelijk nog van iemand
houden. Tot de musicoloog tij
dens een masterclass in Bor
deaux hem met 'picassoëske
geest' de mooie Suzanna gaat
beschrijven. Zij zal het bewuste
strijkkwartet van Janacek vertol
ken. Tijdens de uitvoering wordt
hij verliefd. Zij beantwoordt zijn
gevoelens.
Naar de musicoloog beweert,
had de componist 'een fataal,
psychologisch drama in gedach
ten.' Van Vlooten gaf daaraan
een nieuwe invulling, zoals tien
jaar later blijkt. De criticus is
dan net door Suzanna verlaten,
vertelt hij. Er volgt een bewogen
verhaal over de 'duivelse koorts'
van de jaloezie. Hij vreesde haar
optredens waar ze 'door ieder
een aangegaapt haar honderd-,
tweehonderd-, vijfhonderdvou-
dig bestaan leidde.' De moderne
Pozdnyev geloofde dat ze hem
ontrouw was en beraamde
daarom moordplannen. Zoals
de zelfmoord mislukte, faalt ook
de moord. Maar ze verlaat hem
onmiddellijk na de aanslag.
Jaren later is daar die adverten
tie, als Suzanna bij een vlieg
tuigongeluk is omgekomen. 'Al
les was in orde gekomen. Ver
zoening!', veronderstelt de on
waarschijnlijk naïeve verteller
vanwege de ondertekening. De
lezer concludeert evenwel dat
de blinde criticus het schokken
de relaas uit de duim heeft ge
zogen. Een vlucht in de verbeel
ding, zou je hoogdravend kun
nen zeggen. Eerlijk gezegd had
ik eerder het gevoel een boek te
hebben gelezen waarin je flauw
wordt gefopt. Alle vorige versies
van de Kreutzersonate ontston
den uit diepe, persoonlijke
noodzaak. De nieuwe roman
van Margriet de Moor steunt
evenwel slechts op vrijblijvende
verzinsels. Op haar werk volgen
daarom stellig geen derde mu
ziekstuk, geen derde boek.
MOOISTE BOEK
Het nichtje van Eva door Sibyl-
le Knauss (Van Gennep,
49,90). Roman. Het is juli 1944.
Mariene, het nichtje van Eva
Braun, komt aan op de
Obersalzberg om Hitiers mai-
tresse gezelschap te houden.
Hitier zelf zal zij in deze laatste
maanden van zijn heerschappij
niet ontmoeten, maar zijn aan
wezigheid is volop voelbaar in
het mondaine leven op de
Berghof.
De volmaakte vrouw door Ani
ta Larkens (Ambo, 34,90). Een
boek voor vrouwen met ambi
tie, die geplaagd worden door
het monster van de faalangst.
Mannen zijn prestatiegericht,
maar vlak de vrouwen niet uit!
Hun ambitie wordt echter zo
wel gedreven door het verlan
gen naar succes als door de
angst daarvoor. Pas als vrou
wen beseffen dat onmacht
voortkomt uit angst, uit achter
haalde ideeën over wat vrouwe
lijkheid is, dan pas leren zij de
ze onmacht om te zetten in
macht.
Poes door Midas Dekkers (Con
tact, 25,00). Zonder poes
komt het nooit helemaal goed,
is de stellige overtuiging van
bioloog en schrijver Midas Dek
kers. In deze bundel al eerder
gepubliceerde poezenverhalen
presenteert Dekkers op een ei
genzinnige manier alle facetten
van de poes: de paria, de krolse
kat, de etalagekat, de klerekat
en de troetel.
Het bestaat echt: een boek over breien waarbij het water je in de mond loopt. Erika Knight schreef 'Breien voor binnen, snelle brei-ideeën
voor een inspirerend interieur' (Gottmer, 39,75) dat nu in een prachtige Nederlandse editie is uitgekomen. Behalve de eeuwige trui en
sok, leert het boek ook hoe kussens voor op de bank, pantoffeltjes, scrubhandschoenen en toilettassen eenvoudig kunnen worden gefa
briceerd. 'Breien is helemaal in', juicht het begeleidende persbericht. Dit boek zal de breikoorts ongetwijfeld nog veel verder laten oplaai
en. Foto uit besproken boek
biografie recensie
James McGonigal
'Hitiers intieme kring, de politieke en
psychologische ontwikkeling van Adolf
Hitler' door Lothar Machtan. Uitgeverij
Contact. Prijs: 69,90.
Hitier heeft zijn hele leven lang
geprobeerd elke trek van zijn
privé-persoon geheim te hou
den, elk spoor ervan uit te wis
sen. Hij is daar goed in geslaagd,
maar daardoor is er ten onrech
te weinig bekend en (dus) ook
weinig belangstelling voor de in
nerlijke drijfveren van de mens
Hitier. En dan vooral voor de
seksuele.
Dat is de kem van een nieuwe
Hitier-biografie van de Duitse
historicus prof. dr. Lothar
Machtan (1949), die juist meent
dat Hitiers persoonlijkheid, dat
wil zeggen zijn verdrongen ho
moseksualiteit, de sleutel is tot
geschiedschrijving van het na-
tionaal-socialisme en de Twee
de Wereldoorlog.
Zoals een hoogleraar (aan de
universiteit van Bremen) be
taamt, stort Machtan een kar
renvracht documentatie uit om
zijn stelling te onderbouwen. De
tekst staat vol verwijzingen naar
literatuur, publicaties, archieven
en andere vindplaatsen. De in
druk die sommige citaten al
wekken wordt bij het nalezen
van de bronnen nog ven
zijn er veel met een ho
en een zo mogelijk no
'zou'-gehalte.
In de laatste grote Hitiet
fie, die van Ian Kershj
schenen in 1999, deel 2
wordt de rol van Hit!
soonlijkheid kort san
aan het begin van he
deel. Kershaw (p. 46):,
de beweerde afstotelijke
sies echt zijn persoon!
waren, is onduidelijk
hebben bijgedragen
snelle neergang van
plexe, ontwikkelde Duj
naar grove onmenselijk!
En zo is het maar net,
de lezer zich door de a
tailleerde beschrijving
Hitiers seksuele lusten i
van Lothar Machtan he
geworsteld. De verschil!
me en soms letterlijk
milieus waarin Hitier 0;
en zijn weg als vo
zocht, zijn - in tegensti
wat Machtan beweert
zaam bekend. Misst
Hitier wel homosekst
of uiteindelijk gewoon,
eel. Maar wat zegt dal
loop van de wereldgesr
van 1933 tot 1945?
De schrijver komt er
niet goed uit. Nieuwe
levert zijn boek dan ooi
of het zou moeten zijn
Iers verdrongen homo
teit hem bij uitstek
maakte leider te zijn
meest verderfelijke poli
gime van de moderne ti
rigens zou dat volger,:
cent boek ook de bek
positieve eigenschap
Britse generaal M01
zijn geweest - is hier
een trend?).
Tegen de tijd dat de lea
boek zich over de ras
deze merkwaardige
het hoofd gaat breken
draad van Machtans
kwijtgeraakt in de
waarnemingen, bescho
en andere opmerkinga
over Hitier en de ande
personen uit het Derdt
allemaal geperst moa
den in het keurslijf va
drongen homoseksualit
TOP TIEN
FICTIE
1. (3.) Lieve Joris, Dans van de
luipaard.
Meulenhoff, 45,18
2. (2) Harry Mulisch, De ont
dekking van de hemel.
De Bezige Bij, 27,50
3. (1) P.O. Enquist, Het bezoek
van de lijfarts.
Ambo/Anthos, 49,90
4. (-) Helen Fielding, Het nieu
we dagboek van Bridget Jones.
Prometheus, 36,50
5. (4) Sandór Marai, Gloed.
Wereldbibliotheek, 24,90
6. (7) Renate Dorresti
der genade.
Contact, 34,90
7. (-) J.K. Rowling, Hai
en de gevangene van
ban.
Harmonie, 31,95
J. (6) J.K. Rowling, Hai
en de steen der wijzen
De Harmonie, 31,95.
9. (-) Geert Mak, Dee
mijn vader.
Atlas, 49,90
10. (9) Herbjorg Was
zevende ontmoeting.
De Geus, 49,60
De boekentoptien wordt wekelijks samengesteld op basis
koopcijfers van Athenaeum Boekhandel en H. de Vries B
Haarlem, Boekhandel Kooyker Ginsberg in Leiden, S
Boekhandel Harkema in Hilversum, Boekhandel Los in Bi
Boekhandel De Ark in Almere.
BIBLIOFIEL
door Jaap Timmers
In de rubriek Bibliofiel spreken
boekenliefhebbers zich uit over
hun collectie. Deze week bijbel
verzamelaar AJ. van Dijk.
Toen hij bijbels begon te verza
melen, dacht hij er wel te zijn
met een stuk of tweehonderd.
Dat bleek een misrekening. „Het
zijn er nu 850", vertelt AJ. van
Dijk (53), directeur van een ba
sisschool in Naarden. En het is
maar de vraag of hij daarmee al
le bijbelse en apocriefe geschrif
ten op de kop heeft getikt.
Het gaat hem niet zozeer om het
vergaren van kostbare bundels,
Van Dijk is een fervent bronnen-
onderzoeker. In zijn vrije uurtjes
studeert hij op het leven van Je
zus. „Toen mijn moeder over
leed, trof ik op haar zolder zes of
zeven oude bijbeltjes aan. Die
waren van haar grootvader, een
predikant in Hoom, geweest Ik
vond ze interessant. Ze lagen
helemaal uit elkaar en ik heb ze
gerestaureerd. Het zijn mijn
pronkstukkenzegt hij trots.
„Later zag ik bijbels op rommel
markten liggen en besloot ze te
gaan verzamelen, niet wetende
dat het er zoveel zouden wor
den."
Hij las de Statenvertaling, de
Leidse vertaling, maar ook kop-
tische en Hebreeuwse geschrif
ten. Allengs kwam hij 'dichter
bij de bron'. Want met het Oude
en het Nieuwe Testament was
hij er niet. De apocriefe (letter
lijk: 'verborgen') teksten verha
len veel minder mythisch over
Jezus en diens volgelingen, ster
ker: ze zetten hen neer als gewo
ne mensen. Voorbeelden zijn de
evangelies van Philippus, Jaco
bus en Judas. Alle - voor zover
bekend - 32 apocriefe boeken
werden in het jaar 367 door de
paus in de ban gedaan. „Ze zijn
gecensureerd, kun je wel zeg
gen." Pas in de vorige eeuw
werden de kundig verborgen ge
schriften teruggevonden en
raakten deze bekend als Dode
Zee-rollen en Nag Hammadi.
„Een van de leukste teksten vind
ik die van Judas, 'de verrader'.
Dat evangelie werpt een heel
ander licht op Judas." Van Dijk
gaat er eens goed voor zitten.
„Judas vond het maar niks dat
Jezus er alleen voor de arme
mensen wilde zijn. De volgeling
streefde naar macht en rijkdom.
Hij wilde een mooi landgoed
met een wijngaard. Met de der
tig zilverlingen, de prijs voor 'het
verraden' van Jezus, hoopte hij
die doelen te bereiken. Hij ver
onderstelde dat Jezus toch niet
gepakt zou worden, dat hij zich
zelf met een vingerknip zou red
den. Met andere woorden: Ju
das was minder een verrader
dan menigeen denkt."
In de apocriefe boeken gaan
veel meer 'zekerheden' op de
helling. Van Dijk noemt er een
paar. „Maria zou geen maagd
zijn geweest. Jozef was de echte
vader van Jezus. Hij moet broers
hebben gehad en verwierf de
goddelijke status pas bij diens
doop. Als dat allemaal klopt,
moet het kerstverhaal herschre
ven worden. En verder: Jezus
zou getrouwd geweest zijn met
Maria Magdalena en na de krui
siging zou hij niet fysiek zijn op
gestaan, maar moet alleen zijn
geest zijn verschenen aan Pe
trus." Met alle gevolgen vandien
voor het paasverhaal.
Beschouwt hij deze teksten als
aanwinst voor de kerk? Na een
lichte aarzeling zegt Van Dijk:
„Ze zijn een aanwinst voor de
wetenschap, maar ook voor het
geloof. Ze bieden veel inzicht in
het leven van de eerste christe
nen. Je moet ervoor open staan.
Ik ben er sterker van geworden.
Jezus blijft voor mij rotsvast
overeind, en toch was hij ook
maar een mens. Als jongen heeft
hij kattenkwaad uitgehaald,
maar hij was ook de figuur die
de wereld verlossing heeft ge
bracht."
H uit een dag, De
bestemming. Stuk vi
prachtige romans died
teit van deze grillige
A.F.Th, van der Heijden onderstrepen.
Sinds het midden van
c r/Y^vTTtT/r; -k. 7 negentig schrijft Van
iu V O U W E, Ah&S den aan Homo duple
clus over de mens dl
eeuwen leeft. Uitgeb
den we ingelicht ovei
Bijbelverzamelaar AJ. van Dijk. Foto: Ton Kastermans
brieven recensie
Wim Vogel
'Gevouwen woorden, brieven over de
grillen van het vak' door A.F.Th. van der
Heijden. Uitgeverij Ouerido. Prijs: 10,00
Met voorsprong de belangrijkste
auteur van zijn Revisorgenera
tie. Debuteerde als Patrizio Ca-
naponi, verbond zijn eigen
naam A.F.Th.van der Heijden
aan dé romancyclus van de ja
ren zeventig en tachtig, De Tan
deloze Tijd, en zal, naar hij zijn
uitgever heeft verzekerd, ko
mend voorjaar als A.F.Th. de
eerste twee delen publiceren
van een nieuwe zevendelige cy
clus Homo duplex. En dat terwijl
ook De Tandeloze Tijd nog moet
worden voltooid.
Op 15 oktober werd Adri van
der Heijden vijftig jaar. Eigenlijk
zouden de twee delen van Ho
mo duplex dat feest extra glans
hebben moeten geven, maar zo
als iedereen inmiddels weet: de
auteur heeft wat meer tijd nodig
dan gedacht en dus schrijft en
tikt, schaaft en werkt hij nijver
voort aan de twee delen van elk
vierhonderd pagina's. Toch is er
voor zijn lezers wel een ge
schenk: Gevouwen woorden,
tweeëndertig brieven over, zoals
de ondertitel luidt, de grillen van
het vak. Mooi uitgegeven door
Querido, prettig ingeleid door
Lidewijde Paris, zijn uitgever en
boordevol informatie over de
ontwikkeling van Van der Heij-
dens schrijverschap en oeuvre.
De brieven bestrijken de periode
tussen 1972 en 2001 en verdui-
Bneven over Ütgnlien van het vak
Querido
delijken drie fasen in dat schrij
versschap. In het begin van de
jaren zeventig zwoegt en werkt
Van der Heijden op zijn eerste
verhalen. Schrijven is voor hem
'een ziekte waarvan (hij) vroeg
of laat hoopt te genezen'. Zijn
stijl is overdadig, allerlei invallen
dringen zich op, worden vastge
legd op snippers die zich soms
verzelfstandigen, soms hun ei
gen gang gaan en de schrijver
naar streken voeren 'waar ik
zelfs nooit aan gedacht had'.
In het tweede decennium dient
De Tandeloze Tijd zich aan, die
onovertroffen romancyclus over
zijn alter ego Albert Egberts, de
falende held die er maar niet in
slaagt daden te stellen: 'te laks,
te laf, te lam'. Het werk aan de
cyclus wordt voortdurend on
derbroken doordat andere pro
jecten zich aandienen: Het leven
4 - «J
opzet, de personen, ov
tiek en motieven m
over de voortdurende
de auteur met zijn
Niet hij bepaalt de lijn
maar te volgen en vo
door dijt het werk uit,(
een zijlijntje zich tol
standig verhaal. Plots
splitsen zich, voegen
men: de schrijver alsi
van eigen fantasieën.
Daarnaast is Van de (r
niet snel tevreden. Er
schaafd en geslepen,
ven en dan alsnog g
worden. Hij moet
over de omslagen,
vormgeving, over sign
en ander gedoe. M01
lastinginspecteur erva; 0|
gen dat een goede vu ,n
luxe is voor een schr§r
de alcohol op afstan
met zijn vertalers ove
schrijven, schrijven, a K
Kortom, al die tier jj
vaderlanders die zo 4
roman willen schrijve
deze brieven van I
Kunnen ze de prakt
grillen van het vak e
misschien gaan ze d
wat leukers doen in
tijd.
