Terroristen proberen ook hun eer als man te redden
GELOOF SAMENLEVING
Spookbeeld van fundamentalisme
laat zich niet in een avond vangen
Vrouwenbesnijdenis bestaat nog in Nederland
Hoe meer fraude, hoe minder mededog
Franciscanen op vredesmissie naar Afghanis
dinsdag l6 oktober 25
door Simone van Driel
Amsterdam - Cijfers over aantal
len zijn er niet. Alleen geruchten
sijpelen door de muur van stil
zwijgen. Maar alom wordt aan
genomen dat, ondanks het wet
telijk verbod, Somaliërs in Neder
land nog steeds hun dochters la
ten besnijden. Voorlichting is het
wapen tegen diepgewortelde tra
dities: „De verandering moet van
binnenuit komen."
'Bespaar uw dochter de pijn van
besnijdenis', is de titel van een
brochure waarmee de Federatie
van Somalische Associaties in
Nederland sinds 1997 probeert
de traditie van het besnijden
van meisjes te doorbreken.
Maar FSAN-coördinator Zahra
Naleie weet dat ouders hun
dochters tussen het zesde en
tiende levensjaar nog steeds aan
besnijdenis blootstellen. „Het is
een heel moeilijk onderwerp.
We horen alleen geruchten,
maar het gebeurt. In Somalië,
maar ook in een kliniek in het
oliestaatje Dubai. Wie geen geld
heeft om een dochter te laten
besnijden, krijgt dat van ande
ren."
Besnijdenis komt in veel cultu
ren voor, uit diepgewortelde tra
ditie, geloofsovertuiging of
schoonheidsoverwegingen. In
Nederland is van die culturen de
Somalische het sterkst vertegen
woordigd. In de Somalische tra
ditie komt de zogeheten infibu
latie veel voor, de meest ernstige
vorm van besnijdenis waarbij de
clitoris en de kleine schaamlip
pen geheel of gedeeltelijk wor
den weggesneden en de grote
Bang om nogmaals te worden geopereerd, heeft een Keniaanse
vrouw zichzelf in de bosjes teruggetrokken om te controleren of ze
op de juiste wijze is besneden. Foto: CPD/AP/Stephanie Welsh
schaamlippen aan elkaar wor
den gehecht. Slechts een kleine
opening blijft over om urine en
menstruatiebloed te laten weg
vloeien. Besneden vrouwen
hebben meer kans op miskra
men, gecompliceerde en pijnlij
ke bevallingen en hevige men
struatie, terwijl ook ontstekin
gen, abcessen en bloedarmoede
kunnen optreden.
Het is het hameren op de ge
zondheidsrisico's waarmee Ka
didia Sidibé, werkzaam bij de
hulporganisatie Amsopt, in haar
geboorteland Mali de afschaf
fing van vrouwenbesnijdenis
probeert te bewerkstelligen.
„Wij vinden gehoor omdat wij
het over de boeg van de gezond
heid gooien. Non-gouverne
mentele organisaties hebben
het over rechten, maar kinderen
hebben geen rechten in Afrika,
alleen ouders. Dus daarover
praten, zegt mensen niks." Tij
dens de gisteren gehouden bij
eenkomst "Vrouwenbesnijdenis
de wereld uit, om te beginnen
uit Nederland', was in een do
cumentaire te zien hoe Sidibé
en haar collega's in een doip
voorlichting geven over de pijn
en de gevaren voor vrouwen.
Het duurde weliswaar vijf jaar,
maar de gemeenschap ging om
en bepleitte afschaffing van be
snijdenis vervolgens bij buur
dorpen. Intussen hebben twin
tig dorpen met de traditie ge
broken.
In Nederland moet de voorlich
ting in eerste instantie ook over
de gezondheidsrisico's gaan,
stelt Zahra Naleie. „Het is niet
goed om direct te beginnen over
vrouwenemancipatie en vrou
wenrechten. Maar dat moet wel
óók aan de orde komen, want zij
vormen onderdeel van de Ne
derlandse cultuur."
Onlangs zijn twee groepen So
malische voorlichters en ver
trouwenspersonen getraind om
hun landgenoten te informeren
over de risico's van besnijdenis,
ook de juridische. Zahra Naleie
denkt dat het verbod op vrou
wenbesnijdenis, dat in 1993 in
Nederland werd ingevoerd, ou
ders ervan weerhoudt hun
dochters daaraan bloot te stel
len. „Ze zullen bang zijn voor
vervolging. Maar straf is maar
één kant. De verandering moet
van binnenuit komen. Dat kost
wel tijd. Besnijdenis is een oude
traditie in Afrika en we kunnen
het niet ineens allemaal anders
doen."
door Richard Hoving
haarlem - De afspraak was een jaar geleden
al gemaakt. Maar na de terroristische aan
slagen van 11 september en de Amerikaanse
aanval op Afghanistan was de inleiding van
emeritus- hoogleraar en voormalig rector
van de Leidse universiteit Lammert Leertou
wer hoogst actueel. In een zaaltje van de
Vredenhofkapel in Haarlem sprak hij gister
avond over 'Het spookbeeld van het funda
mentalisme'.
Ruim vijftig belangstellenden waren op de
bijeenkomst van de Haarlemse Samen-op-
weg gemeente afgekomen. Een enkeling
met een exemplaar van de koran onder zijn
arm. „Misschien komt het nog van pas."
Leertouwer, emeritus hoogleraar in de ver
gelijkende godsdienstwetenschappen, kon
uiteraard niet om de actualiteit heen. „Osa
ma bin Laden is een verwend rijkeluiszoon
tje dat zijn oppositionele islam niet in Sau-
di-Arabië kon opzetten en daarom is uitge
weken naar Soedan en Afghanistan."
De angst voor de islam ('Miljoenen moslims
hebben part noch deel aan wat er is ge
beurd') is niet nieuw, legde de hoogleraar
uit. Europa kent volgens hem een lange tra
ditie als het gaat anti-islamitische gevoelens.
„Voor 11 september lag dat op de bodem
van onze ziel en ons collectief geheugen te
sluimeren." Het vijandbeeld gaat volgens
Leertouwer duizend jaar terug, naar de tijd
dat de islam als nieuwe godsdienst van het
Arabisch schiereiland op kwam zetten en
aan de poorten van Wenen rammelde.
Het thema van de avond, 'Het spookbeeld
van het fundamentalisme', liet zich niet in
twee uur uideggen. Leertouwer somde
trends binnen het geloof op als secularisa
tie, individualisering en verinnerlijking ('ge
loof is niet langer zichtbaar in ons gedrag
Vervolgens legde hij uit dat het 'etiket fun
damentalisme op alle godsdienstige uitin
gen wordt geplakt die deze trends niet vol
gen'.
Leertouwer wees op het misbruiken van ge
loof voor politieke doeleinden ('Godsdien
sten en gelovigen zijn vatbaar voor manipu
latie') en kwam uiteindelijk uit bij de Britse
godsdiensthistoricus Karen Armstrong. Zij
stelt dat fundamentalisme blijft bestaan zo
lang de moderne wereld daar agressief en
repressief tegen optreedt. Volgens Leertou
wer een simplificatie. De stelling van Arm
strong zou ook betekenen dat de 'arrogante'
Amerikanen de ellende van 11 september
aan zichzelf te danken hebben. En ook dat
vond Leertouwer te ver gaan. Wat dan wel
de voedingsbodem is voor het fundamenta
lisme binnen de islam beloofde hij tijdens
de afsluitende lezing uit te leggen die over
twee weken wordt gehouden.
De naar adem happende aanwezigen ('Na
de pauze was het geen kattenpis') beloop
den het college met applaus, maar gingen
naar huis in de wetenschap dat het spook
beeld van het fundamentalisme nog niet
was gevangen.
EEN KWESTIE VAN
MORAAL
De term 'normen en waarden' rook tot voor enkele jaren terug sterk naar beklemmende, burgerli et
bevoogding. Maar de tijdgeest is veranderd. Politici, geestelijken en publicisten schuwen niet I a ng st
openbare debat. In deze rubriek mensen die in hun werk tegen morele dilemma's aanlopen. Vand m
sociaal rechercheur Paul Bakker, die ook voorzitter is van het Landelijk Contact Sociaal Rechercht
„Ik kan mij soms wel verplaat
sen in de motieven van een bij
standsfraudeur", zegt ex-poli
tieman en nu sociaal recher
cheur in de gemeente Bussum,
Paul Bakker (40). Hij komt heel
wat soorten fraudeurs tegen in
zijn werk. Bijstandsmoeders die
illegaal schoonmaakwerk doen
omdat ze geld nodig hebben
om medicijnen voor hun kin
deren te kopen. Maar ook men
sen die gewetenloos jarenlang
zesduizend gulden netto in de
maand verdienen met zwart
werken, terwijl ze ook een bij
standsuitkering ontvangen.
Recent onderzoek heeft uitge
wezen dat ongeveer 25 procent
van de uitkeringsgerechtigden
(bijstand - geen WW of WAO)
fraudeert. Veertig procent doet
weinig tot geen moeite om
werk te vinden. Bakker turfde in
zijn eigen werk dat hij en zijn
twee collega's in Bussum onge
veer acht tot negen procent van
de fraudeurs te pakken krijgt.
Dat zegt niets over het landelijk
gemiddelde. Want in grote ste
den bijvoorbeeld zal de pak
kans, schat Bakker, kleiner zijn.
Terwijl daar relatief veel uitke
ringsgerechtigden wonen.
Bakker: „Iemand voor straf lan
ge tijd helemaal zonder uitke
ring laten zitten, kan bijna niet.
Een fraude tot 12.000 gulden
komt niet voor een strafrechter.
En je mag als gemeente hooguit
10 procent van iemands uitke
ring maandelijks inhouden.
Eén van de gesnapte bijstands-
fraudeurs noemde zijn onte
recht ontvangen uitkering dan
ook niet voor niets 'een goed
kope lening'."
Is er voor een opsporingsamb
tenaar een verschil tussen ie
mand die 200 gulden en 2000
per maand bijklust? „Ja", ant-
Paul Bakker wil 'niet op de stoel van de rechter gaan zitten'. Foto:
Ton Kastermans
woordt Bakker. „Ik realiseer mij
dat we te maken hebben met
mensen die wat betreft ver
diensten aan de onderkant van
onze samenleving zitten. Je
gaat meestal om met de laatste
centjes van de mensen. Maar
hoe groter de fraude, hoe min
der mededogen je hebt."
„Soms vereist het onderzoek
Js
dat iemand in verzekerd Y\
waring moet. Al was hei ?vt
om te verhinderen dat d rij
dachte getuigen gaat be ur
den. Wanneer dat nu nn
standsmoeder is moet)< de
gingen maken. Kun je a
tie maken ten opzichte:
kinderen? Is er opvang?
vervolgens besluiten dat dri
sico dat getuigen worde enj
vloed niet opweegt tege: n 1
lende waar je zo'n gezin
stort. Bovendien moet]i AS
kening mee houden dal tr;
vaak voor mensen de ee ink
keer is dat ze met politii isc
tide in aanraking komer he
„Een dergelijke menseli
houding verhindert niet ie
doortastend moet zijn"
drukt Bakker. „Het blijft )li<
heid in geschrifte. En tq
dergelijke gevallen staar VE:
criminelen die een uitfe DO i
hebben om belastingtet
sche redenen. Zo kunni nsl
hard maken dat ze geld oep
zonder hun werkelijke I rel
inkomsten te hoeven op ar
Met die mensen heb ikt it2
lijk geen medelijden.''
,Maar je mag niet verge
zegt Balcker ter nuanceii
„dat 75 procent van dei
ringsgerechtigden, recht
en terecht een uitkering jjE|
vangt. Je moet je dus ahjn
rechercheur, als profess nn,
niet primair laten lijden in|j
emoties van verontwaat £r
Je moet de proporties u pej
misdrijf in de gaten hou pr
het vergelijken met and
soorten van crimineel g
En niet op de stoel vani „e
ter willen gaan zitten. j.(
ga je over de grens."
dei
Onno van 't Klooster
lui
rome/anp - Een groep francis
caanse broeders wil een vredes
missie naar Afghanistan onder
nemen. Door eenvoudigweg
aanwezig te zijn in het door
Amerikaanse bombardementen
getroffen land, hopen ze een
kleine bijdrage aan verzoening
tussen christenen en moslims te
leveren. Dat meldde het rk-pers-
bureau Zenit gisteren.
De groep bestaat uit broeders
tussen de 35 en 40 jaar uit ver
schillende continenten. Onder
hen is één Amerikaan. Pater
Giacomo Bini, overste van de
franciscaner orde, spreekt van
een 'profetisch gebaar', maar
waarschuwt dat de missie nade
lige gevolgen kan hebben voor
de veertig franciscanen die in
buurland Pakistan leven.
De franciscanen willen met hun
missie in de voetsporen treden
van de stichter van hun orde,
Franciscus van Assisi. Die had in
1219 tijdens een bezoek aan het
kruisvaardersleger in Egypte een
ontmoeting met sultan Melek
el-Kamil. Franciscus zond vol
gelingen uit naar islamitische
landen. Sindsdien hebben de
franciscanen vestigingen in lan
den als Marokko, Egypte en Li
bië.
Franciscanen hebben volgens
Vi
Bini een bijzondere b 15
van vrede en verzoen:
inzet voor vrede komt
in onze aanwezigheid
den waar tegenstand
heid en spanning hei1111
gaan daarheen en leve
digweg als christenen 11
franciscaanse opvattin:In
de behoort de uitbar a;xei
elke vorm van wraak ei
dus Bini.
ge
Eeuwige studenten zonder werk en familie kiezen vol overgave voor het martelaarschap
door Hans van de Breevaart
Waarom zijn mensen bereid een
wisse dood te kiezen door met
een vliegtuig in een wolkenkrab
ber te vliegen? Dat kan alleen als
er in hun ogen sprake is van een
strijd tussen 'goed' en 'kwaad',
denkt Hans van de Breevaart Hij
is als wetenschappelijk medewer
ker verbonden aan het Leiden In
stitute for the Study of Religions.
„In de strijd tussen Allah en de
Grote Satan zijn geen politieke
compromissen mogelijk. De vij
and moet vernietigd worden."
„Wat bezielt mensen om zich
vol overtuiging in wolkenkrab
bers te boren en zo een wisse
dood te kiezen? De verantwoor
delijkheid voor de aanslagen in
de VS is nog steeds niet opge
ëist. De bewijzen tegen mensen
als Osama bin Laden zijn 'ge
heim' en waarschijnlijk ook niet
eenduidig. Maar er is op basis
van vergelijkbare gevallen wel
iets te zeggen over de achter
gronden van de daders in het al
gemeen, ook al is de ware iden
titeit van degenen die het 'vuile
werk' opknapten nog niet ach
terhaald.
Het moet worden benadrukt dat
het hier voor alles om terroristi
sche acties gaat. De daders zijn
er niet op uit de tegenstander
militair of politiek uit te schake
len. Het gaat hen om de psycho
logische schade. Dit terrorisme
dient niet in de eerste plaats een
historisch belang, maar heeft
een betekenis die daar ver bo
venuit stijgt. Het gaat hier om
een strijd tussen 'Goed' en
'Kwaad', tussen de machten van
Een levensgroot schilderij in Nablus verheerlijkt de zelfmoordaanslag in een pizzarestaurant in Jeruzalem. Volgens de Amerikaanse socioloog
Mark Juergensmeyer kan seksuele frustratie een drijfveer zijn bij jonge terroristen. Foto: Reuters/Abed Omar Ousini
het 'Licht' en die van de 'Duis
ternis', tussen 'God' of 'Allah' en
de 'Grote Satan'.
In die strijd zijn ook geen poli
tieke compromissen mogelijk.
Het enige doel is de uiteindelijke
vernietiging van de tegenstan
der. Wanneer politieke belangen
op een dergelijke wijze van een
religieuze betekenis worden
voorzien, daarmee alle mogelij
ke vormen van geweld legitime
rend, spreken we van funda
mentalisme.
De westerse cultuur, die niet-re-
ligieus van aard is, in het alge
meen, en de Amerikaanse in het
bijzonder, geldt voor islamiti
sche fundamentalisten veelal als
de macht der 'Duisternis'. De VS
wordt niet zelden afgeschilderd
als de 'Grote Satan'. In het alge
meen is fundamentalisme een
reactie op het verval van de ei
gen cultuur en religie onder in
vloed van de seculiere wereld.
Compromissen met de vijand
zijn taboe. Zo is als reactie op
het streven van Yasser Arafat
naar vrede met Israël de Hamas-
beweging opgericht. Die wil
geen onderhandelingen, maar
gebruikt slechts geweld en ter
rorisme.
Niet alleen Amerika, ook een
'gematigd' politicus als Arafat
moet het bij fundamentalisten
ontgelden. Daarbij spelen poli
tieke tegenstellingen een rol,
maar verwijzingen naar de ver
meende seksuele voorkeur van
Arafat en de morele perversiteit
van Amerikanen in het alge
meen suggereren ook persoon
lijker problemen. Voor enig be
grip van wat mannen drijft om
zich daadwerkelijk op te offeren
bij zelfmoordaanslagen kan dit
een interessant aanknopings
punt zijn.
Terwijl fundamentalisme een le
gitimatie biedt voor excessief
geweld, kan seksuele frustratie
van mannen leiden tot het ple
gen van zelfmoordaanslagen.
De Amerikaanse socioloog Mark
Juergensmeyer heeft onderzoek
gedaan naar de achtergronden
van dergelijke gevallen. Hij
kwam tot de ontdekking dat het
veelal gaat om sociaal gemargi
naliseerde mannen, die al lange
tijd studeren, geen werk hebben
en, gegeven hun cultuur, nog
niet binnen de geaccepteerde
rolmodellen passen.
Ze zijn niet in staat een familie
te onderhouden en kunnen dus,
alweer volgens de regels van de
traditioneel islamitische cultuur,
niet trouwen, geen seks hebben
met een vrouw (hoewel ze soms
wel een vriendin hebben), laat
staan kinderen verwekken. Hun
zelfbeeld als man raakt hierdoor
ernstig gefrustreerd en het tradi
tioneel sterk ontwikkelde man
nelijke eergevoel aangetast.
Sommigen zoeken hun heil in
de mannengemeenschap van
het terrorisme. Zij denken hun
eer als man te redden door een
waardige dood te sterven en
zich op te offeren voor de goede
zaak
Terroristische acties waarbij da
ders noodzakelijkerwijs de dood
vinden worden vaak aangeduid
als zelfmoordaanslagen. Maar
voor de betrokkenen zelf gaat
het om heel iets anders dan het
verschijnsel zelfmoord zoals wij
dat kennen in onze samenle
ving. Het heeft niets van de ne
gatieve betekenis die wij gewend
zijn eraan te geven.
Vol overgave kiezen zij voor het
martelaarschap. Hun acties zijn
veelal tot in de kleinste details
voorbereid en vaak worden er
vooraf video's gemaakt waarop
de daders zeggen uit te zien
naar de grote dag van de wraak.
Degenen die de aanslagen ple
gen, weten dat ze zich door hun
daad een heldenstatus verwer
ven. Voor hun familie verdienen
zij een eervolle plaats in de he
mel, terwijl ze zelf verzekerd zijn
van eeuwige mannelijkheid en
het genot van maar liefst 72
maagden die hun geven wat zij
in dit leven niet konden krijgen.
Dit alles kan verklaren hoe een
ogenschijnlijk verlegen jonge
man als Merwan al-Shehhi, 23
jaar, op die elfde september een
vliegtuig van United Airlines
kaapte en tegen de tweede toren
van het WTC vloog. Zijn familie,
afkomstig van de vreedzame en
woestijnachtige kust van de Ver
enigde Arabische Emiraten, was
verbijsterd toen zij hoorden dat
sa -|-
vd I
>)i I
ieer •*-
ERK'
19 o
Merwan een van de pü
die het vliegtuig op hel 1
moment bestuurde. Q ''s 1
ook 'Onze zonen kunt De 1
niet doen. Ze durven nlel 1
rotjes af te steken'. zori
Wel was Merwan uiten
eus. Hij ging altijd naa.' ,or?
kee waar hij intensief d "s 1
bestudeerde. Merwan 'en
litiek bewust toen hij n
oom Mohammed Atta
naar Hamburg vertrok
niek te gaan studeren
was hij kort getrouwd i
Hij sloot zich aan bij A
sche studentengemea
ontmoette daar de Lib
Ziad Jarrahi, 27 jaar. Ti
Hamburg volgens dep roe
groot aantal radicale a! 'je s
nen woont, stonden d( 'er: I
vrienden juist bekend W is
ge jongens, die hoogui rid<
omdat ze geen alcohol n bi
Maar terwijl ze tegeno' lcht:
centen en medestudenn he
vriendelijk bleven, nan '(de
huids de frustratie ove 'jkx
terse politiek in het Mi 'Uit
Oosten toe. Alle drie b 'er 1
zich te offeren voor de dep
zaak. En na jaren van P®
ding was het die 1 le se 'f27
eindelijk zover. Net al- o
boorde Mohammed A "nt
het WTC, terwijl Jarral ouw
naar het Witte Huis, m ^or
toestel neerstortte biji ^te
le in Pennsylvania. h,di
Merwan, Mohammed "j
geloofden dat zij als hilw je
den sterven in de strijd (ersc
tan'. Zij dachten te ha: laai
de geest van Allah, en j>- Vi
nu dus in de hemel m 'st 7
Maar hun familie rorn üen
de familieleden van d ege
den slachtoffers die a 'rop
aanslag maakten rou* ^pi