Spirituele kerk kan de moderne zoeker iets bieden
GELOOF SAMENLEVING
Huwelijk tussen christen en moslim 'een hele klus'
Probleemloos honderd worden
Professoren op de bres
voor katholiek erfgoed
Yogi
helpt k
chroniï
pijne
OKINAWA
God vreest ketters f
donderdag 11 OKTOl
door Wim Schrijver
Huwelijken tussen christenen
en moslims zijn 'een hele klus',
constateert dominee Gé Speel
man op grond van een onder
zoek waarop zij onlangs promo
veerde. Het meest hoopgevend
zijn de koppels met een kritisch,
doorleefd geloof.
De duivel, aldus de volksmond,
slaapt tussen twee geloven op
één kussen. Makkelijk is de ge
mengde relatie van christenen
en moslims in ieder geval niet.
Ook buitenshuis niet. „Een
vrouw die al jaren een relatie
met een moslim heeft, krijgt na
11 september weer te horen: ja
jullie!", aldus Gé Speelman,
sinds kort predikant van her
vormd Breukelen.
Speelman woonde een jaar in
Egypte, was twaalf jaar secreta
ris ter bevordering van de relatie
van moslims en christenen en
promoveerde onlangs in Gro
ningen op haar proefschrift 'Het
geloof behouden', waarin de
vraag centraal staat hoe partners
met verschillende religies erin
slagen elkaar werkelijk te begrij
pen en te kennen.
Ze begon haar onderzoek om
'een wat fleuriger verhaal te
kunnen vertellen'. Gemengde
koppels werden als 'moeilijke
gevallen' gezien. Immers, drie
kwart van die huwelijken
strandt binnen zeven jaar.
Speelman zocht partners die
minimaal drie jaar bij elkaar wa
ren en ook - dat is ook vaak niet
vanzelfsprekend - aan hun ge
loof vasthielden. Speelman koos
voor een kwalitatief onderzoek
onder tien huwelijken van Ne
derlanders en Egyptenaren. „Ik
begon optimistischer aan het
onderzoek dan ik nu ben. Ik
concludeer wel dat een interreli
gieuze relatie mogelijk is, hoe
wel ik me afvraag of ik stellen
die voor hun huwelijk om advies
bij me komen, zal aanraden om
te trouwen."
Wat ze in zo'n gesprek zeker zal
proberen helder te krijgen is hoe
de partners hun geloof beleven.
„Is geloof vooral iets van: zo
hoort het, of is het ook een
grond om de ander werkelijk te
accepteren?" Want dat is Speel-
mans voornaamste conclusie:
de geloofsstijl draagt bij aan de
interreligieuze dialoog.
Er bestaat, concludeert Speel
man, een duidelijke relatie tus
sen de manier van communice
ren en geloven. 'Regelgelovers',
mensen die kritiek op de religi
euze traditie bedreigend vinden,
zijn in het nadeel, evenals dege
nen die zich 'overgeven aan de
wil van God', oftewel hun per
soonlijke relatie met God alles
bepalend vinden. 'Kritische ge-
lovers' slagen er in een gemeng
de relatie het beste in werkelijk
contact met de partner te ma
ken. „Ze relativeren hun geloof,
maar zijn daarmee nog niet
mindere gelovigen. Ze beleven
hun geloof heel intensief." Ze
hebben hun geloof echt door
leefd en: „Geloven betekent
voor hen: de wereld een beetje
beter maken."
Het gaat om een klein clubje,
beaamt Speelman. „In veel an
dere gevallen is er wel sprake
van een plezierig huwelijk, maar
moet je constateren dat de part
ners elkaar eigenlijk nauwelijks
begrijpen. Die apartheid kan
lang goed gaan, maar bij een
crisis komen vaak problemen.
Maar werkelijk elkaar begrijpen,
dat hoeft dus niet per se."
Naast de religie spelen de ver
schillen in cultuur en karakters
ook een grote rol, maar hoe het
ene element op het andere in
werkt, is volgens Speelman niet
te onderscheiden. „Je merkt dat
partners de ene keer iets van de
ander op het karakter gooien en
een volgende keer op de cul
tuur. En een dag later kan het
weer anders zijn."
Speelman: „Dat is een univer
seel verschijnsel, dat je in de he
le samenleving tegenkomt. Nu
komt het goed uit om over de is
lam in het algemeen te spreken,
maar op een ander moment
wordt gezegd dat een bepaalde
gewoonte niets met religie te
maken heeft, maar met de cul
tuurvan bijvoorbeeld Turkije."
Gemengde koppels verschillen,
relativeert Speelman aan het
einde van haar proefschrift, wei
nig van 'gewone'. „Er zijn grote
overeenkomsten met de proble
men waarop andere partners
stuitten. Alleen kunnen zij het
niet op hun beloop laten, al was
het alleen maar om de omge
ving. Bij hen komt het er meer
op aan." En: „Er is sprake van
werkelijke liefde voor elkaar."
Maar desondanks blijft een ge
mengde relatie een enorme op
gave. „Een mooie uitspraak
kwam van een vrouw die zei:
'Als ik alles van tevoren geweten
had, was ik er misschien nooit
aan begonnen.' Maar onmiddel
lijk zei ze erbij dat ze wel echt
van elkaar hielden."
Speelman ziet deze kleine groep
mensen die er werkelijk in sla
gen de ander te vinden, als
'bruggenbouwers'. Ze gelooft
dat ze 'steentjes in de vijver' van
de eigen geloofsgemeenschap
pen kunnen zijn. „Je kind in de
kerk opdragen in plaats van het
dopen, wat vaak omstreden is in
een interreligieuze relatie, kan
bijvoorbeeld veel discussie in
een kerk veroorzaken."
Voor de stand van zaken rond
de interreligieuze dialoog in z'n
algemeenheid, trekt Speelman
een vergelijking met de fases in
een gemengde relatie. „Eerst is
er de paniek: 'Hemeltje, ik ben
verliefd op een moslim!' Dan
komt de 'Entdeckersfreude', de
herkenning. De nadruk ligt dan
op de overeenkomsten."
„Wat je nu in de samenleving
ziet", zegt ze, „is dat de discus
sie in alle hevigheid over allerlei
verschilpunten losbarst. Dat zie
je ook in de relaties; het is een
bewijs dat je elkaar nu pas echt
goed hebt leren kennen." Vol
gens Speelman worden er
steeds 'kleine stappen vooruit
gezet'. Ja, ook de aanslagen in
de VS zetten de ontwikkelingen
wel weer terug, riet als indertijd
de Golfoorlog of onlangs de ho
movijandige uitspraken van een
imam. „Het is net als in sommi
ge processies: twee stappen
vooruit, eentje terug."
Nijmegen - Professoren en an
dere wetenschappers in ons
land gaan de barricades op voor
behoud van het Katholiek Do
cumentatie Centrum (KDC) dat
is gevestigd aan de Katholieke
Universiteit Nijmegen (KUN).
Het college van bestuur van de
KUN wil het centrum sluiten
omdat het niet meer tot de core
business van de universiteit
wordt gerekend. Tegenstanders
denken er heel anders over. Het
KCD moet blijven en wel in Nij
megen, bij de katholieke univer-
siteit. In het centrum ligt name
lijk een schat aan informatie
over het 'rijke Roomse Leven'.
De archieven van de KRO, van
de (eens katholieke) Volkskrant
en verdwenen kranten als De
Maasbode, Het Centrum en De
Tijd liggen er. Maar ook die van
bisdommen, kerken, kloosters,
de vredesbeweging Pax Christi
en de Katholieke Volkspartij
(KVP). Ook persoonlijke archie
ven zijn in de spelonken van het
centrum te vinden zoals sinds
kort het archief van oud-hoofd
redacteur van De Gelderlander
Louis Frequin en van bijvoor
beeld Jo Cals, een KVP-coryfee.
Daarnaast zijn er veel foto's en
film- en beeldmateriaal. En na
tuurlijk kleinere 'roomse dingen'
als talloze parochieblaadjes,
missieblaadjes, posters en een
collectie van 80.000 bidprentjes.
Tijdens de dag voor reünisten
van de KUN maakten de histori
ci dr. A. van de Sande (werk
zaam aan de universiteiten van
Nijmegen en Leiden) en J. Ro-
sendaal van de KUN bekend,
dat ze een landelijke actie gaan
voeren voor behoud van het
KDC. In eerste instantie is een
handtekeningenactie per e-mail
gestart. Daarnaast worden be
roemde katholieken als bis
schop Muskens en de oud-pre
miers Lubbers en Van Agt ge
vraagd zich mede sterk te ma
ken voor het KDC.
Historicus Van de Sande noemt
het te gek voor woorden als het
KDC de deuren moet sluiten.
„Het is een voedingsbron voor
wetenschapsbeoefening aan de
ze universiteit Als al deze ar
chieven worden weggehaald en
naar Utrecht gebracht, zoals het
plan is, betekent dat een ampu
tatie. Je neemt de KUN iets es
sentieels af."
BOEKBESPREKING
Met het 'Okinawa programma'
wordt u probleemloos honderd
jaar. Althans, dat beweren drie
deskundigen die zo'n 25 jaar
onderzoek deden naar de leef
wijze van mensen op de Japan
se eilandengroep Okinawa. De
Okinawanen worden gemid
deld veel ouder dan andere
mensen. Bovendien blijken de
ze-hoogbejaarden opmerkelijk
fit te zijn. In de meeste gevallen
wonen ze nog zelfstandig en
werken ze vol energie in hun
tuin. Onder de bewoners ko
men relatief weinig hart- en
vaatziekten voor. Het aantal
kankerpatiënten is er laag.
Dit is het intrigerende gegeven
in het boek 'Het Okinawa pro
gramma' van de internist Brad
ley Willcox, cultureel antropo
loog Graig Willcox en cardio
loog/geriater Makoto Suzuki.
Het statistische gegeven dat de
Okinawanen zo lang leven,
werd al bekend in de jaren ze
ventig. Suzuki en de broers
Willcox diepten het fenomeen
systematisch verder uit. Het ge
heim van de Okinawa-leefwijze
is, volgens de auteurs 'een
■jfc. Het
programma
picbleihuoot
unieke bena
dering van
gezondheid
en leven, ge
baseerd op
eeuwen van
Oosterse tra
ditie en wijs
heid. Zij om
vat het eetpa
troon van
Okinawanen,
hun spirituele
zienswijze,
hun benade
ring van li-
chaamsbewe-
ging en inter
menselijk
contact en hun succesvolle in
tegratie van oosterse en wester
se gezondheidszorg.'
Kem in dit alles is de spirituali
teit. Die heeft uiteraard betrek
king op al deze aspecten van de
Okinawaanse leefwijze. Hun re
ligie heeft bijvoorbeeld gunstige
effecten op het stress'niveau, de
sociale cohesie in de gemeen
schap en de zelfwaardering.
Hoewel dat geldt voor alle reli
gies, wordt in Okinawa een
Westerse levens
standaard ge
combineerd met
een geloof in he
lende geesten en
rituelen met veel
lichaamsbewe
ging. En daarin
zijn zij tamelijk
uniek. Jonge
Okinawanen, die
de oude gebrui
ken en religie
loslaten, verschil
len volgens de
onderzoekers
weinig van jon
geren op het vas
te land van Ja
pan, en hebben derhalve een
minder hoge levensverwach
ting.
'Het Okinawa Programma' is
een boeiend boek, dat vlot leest
en veel medische en weten
schappelijke informatie bevat
over voeding en beweging.
Praktisch zijn alle recepten in
het boek en de beschrijving van
lichamelijke oefeningen. Het
religieuze aspect benaderen de
auteurs vanuit een antropologi
sche invalshoek. Of ze daarmee
veel Westerse zieltjes zullen
winnen valt te betwijfelen. Een
dergelijke religiositeit is ook
niet zomaar te kopiëren. Omdat
dit toch de kem lijkt te zijn van
het boek blijft de vraag of je
met het programma in de hand
echt zo'n lang leven krijgt.
Twijfel knaagt ook door de
soms nogal simplistische toon
van de auteurs. „Wij kunnen
eeuwige gezondheid verwerven
- mits we ons gedragen als de
Okinawanen, mits we Okinawa-
leefwijze volgen." Enige ruimte
voor nuancering laat een der
gelijk zin niet. Dat is jammer.
Positief is dat het boek de lezer
sowieso meer bewust zal ma
ken van het nut van gezonde
voeding, beweging en een leven
met oog voor het immateriële
of spirituele.
Onno van 't Klooster
Titel: Het Okinawa Programma
Auteurs: Bradley Willcox, Graig
Willcox, Makoto Suzuki
Uitgeverij: Het Spectrum
Prijs: 47,38 gulden (21,50 euro)
Ketters aller landen verenigt u.
U heeft God aan uw zijde. Als
er Iemand is die niet bang is
voor ketters, dan is het de Eeu
wige. En waar vinden we die
wijsheid? In de Midrasj Rabba,
een 1500 jaar oud commentaar
op onder andere Genesis.
In Afghanistan worden bom
men gegooid op de afvalligen
van het Heilige Geloof in de
Democratie (voor de goede or
de: een geloof dat ook ik aan
hang, al geloof ik niet in de
overtuigingskracht van onze
bommen). Op hun beurt drei
gen Afghaanse geloofsverblin-
den nog meer terreurbommen
te gooien op
ons: de onge
lovigen, die
niet zwichten
voor de karika
tuur die zij van
Allah maken.
De bommen-
gooiers aan
beide zijden
houden niet
van ketters.
God staat ste
viger in Zijn
schoenen.
De jaarcyclus
van het lezen
van de Vijf
Boeken van
Mozes is weer
begonnen. In
het eerste lees
stuk, Genesis
1:1-6:5, staan de beroemde
scheppingsverhalen. Met die
ene beroemde zin: „Laat ons
de mens maken naar ons
beeld, naar onze gelijkenis." In
de oude vertaling staat niet
'ons', maar 'Ons'. God spreekt
over Zichzelf. De vraag is al
leen: spreekt Hij alleen over
zichzelf of ook nog over andere
wezens?
Jodendom, christendom en is
lam zijn monotheïstische
godsdiensten. Maar dat 'ons'
in Genesis 1:26 maakte van het
begin af aan commentatoren
zenuwachtig. De ketters kon
den door dat 'ons' weieens
denken, dat de mens door
meerdere goden is geschapen.
Vooral omdat een van de ter
men waarmee 'God' vaak
wordt aangeduid 'Elohiem' is,
wat ook vertaald kan worden
met 'goden'.
Ook Mozes werd zenuwachtig
van dit 'ons' toen hij het op de
berg Sinaï neerschreef, omdat
God het hem dicteerde. De
Midrasj Rabba citeert hun ge
sprek. „Mozes: 'Waarom ver
schaft U de ketters een voor
wendsel (voor hun polytheïsti-
sche ideeën)?' God: „Schrijf
het neer en laat degenen die
de fout willen maken, hem
maken. Omdat de mens de
heerser van de schepping zal
zijn, is het terecht dat Ik de in
stemming vraag van de hogere
en de lagere sferen voordat Ik
hem schep. De mens zal aan
de hand daarvan van Mij leren
dat de grootste de toestem
ming van de kleinste moet vra
gen voordat er eenhPj
over hem wordt aan; I
Met andere woorden
ters' zouden Genesii 1
eens verkeerd kunnél
en Gods reactie is sii
'nou en?' Belangrijk! n,
het duidelijk te maki;
Hij soms adviseurs i
Veel mensen zullen fJu
nemen aan het feit dpid'
mens volgens Genes ter
moet worden over '(por
van de zee, het gevoj
de hemel en al het g eëi
krioelt op de aarde', o]
moet de aarde 'ond^n
Dat doen we op zo'r
mant t
er bi be
vaniiet
Hetjati
bete? jt
menjde
heet bi
over 'er
Maa$s i
nu# h
datlïtu
maaier
derc ok
Deabe'
die 0o]
gens rj>
Midiem
TAMARAH
BENIMA
tionje r
deh «a
gionJ
laag m1
wonj kl
raadpleegd. In aards P
de heersers van dezétdi
maar ook de kastenlk
daklozen, de eenvoijch
geest. De middenkl. toi
Jannen en Miepen t ia
moeten even hun ra no
den. va
Heeft God het niet zfld
middenklasse? Je zo jrc
denken. Ook al bew d(
het tegendeel, de Go 1
'hoog' en laag' raat'
houdt niet van de ra
deze wereld, die zov g'
Westen als in het 0#°!
altijd voortkomen ra
denklasse. Degenen
massa tot oproer be
vaak de studenten, i
kinderen die als eeniQ
de universiteit moge^
ambities van hun f;
vergroten tot messiaj,
men voor het hele vfo
In Afghanistan zou(
beeld om 'hoog' en
raadplegen, neerkoi
vies vragen aan de kJe
ex-koning enerzijds,hts
vrouwen anderzijds m
mij betreft vooral oc tii
kinderen. De allerkilst
nog nauwelijks kun® i
en nog niet beinvloerai
door welke ideologii
Wie willen zij als 'heen
God was niet bangi n
eigen tekst, ook al v f
die zou worden misbk
de tekst wórdt misbi 1.
re keer als er oorlogirz
voerd met de Bijbel,de
of een andere heiligfca
het hand. De bomralof
ag
Pastor moet kritisch zijn tegenover new age, maar kan zich geen hautaine houding meer veroorloven
door Wim Schrijver
De vraag naar 'spiritualiteit' is
groot. Maar op deze groeimarkt
speelt de kerk geen rol van bete
kenis. Dat kan anders, vinden de
makers van een kerkelijk hand
boek vol praktische suggesties
over spiritualiteit.
Een geloof dat je kan ervaren en
dat in de dagelijkse praktijk rele
vant is. Daar is volop vraag naar,
zegt Kick Bras, dominee in Hil
versum en docent spiritualiteit
aan de Theologische Universi
teit in Kampen. Daar is vorig
weekeinde 'Werken met spiritu
aliteit' aangeboden, waarvan hij
een van de redacteuren was.
De kerk is volgens Bras niet al
leen haar monopoliepositie op
de levensbeschouwelijke markt
kwijtgeraakt, maar lijkt nu nau
welijks meer een antwoord op
de moderne zinvraag te hebben.
En dat terwijl, aldus Bras, de
kerk alles kan weten van het 'le
ven uit de Geest'. „Bijbelse spiri
tualiteit is het proces van een
herschepping, omvorming door
God."
Meer dan nu gebeurt, kunnen
christenen andere zoekers als
'bondgenoten' zien, vindt Bras.
De kerk heeft wel een eigen
boodschap, die van Jezus Chris
tus, maar ook: 'De Geest waait
waarheen hij wil.' Bras: „Ik zie
de geestkracht van God als een
scheppingsgegeven. Gods crea
tieve kracht leeft in alle men
sen."
Een kritische houding naar alles
wat zich onder bijvoorbeeld de
vlag 'new age' als spiritualiteit
aandient, is volgens Bras niet
verkeerd. „Maar de kerken kun
nen zich niet een hautaine af
stand veroorloven. De kerken
moeten zich in het publieke de
bat over normen en waarden,
ethiek en mystiek hoeden voor
karikaturale beelden van haar
concurrenten."
Hij illustreert: „Binnen de ker
ken wordt nogal eens beweerd
dat moderne individualistische
vormen van spiritualiteit zou
den leiden tot onverschilligheid
ten opzichte van de samenle
ving. Maar uit onderzoek blijkt
dat aanhangers van new age ge
middeld sterker betrokken zijn
bij maatschappelijke problemen
dan het gemiddelde kerklid."
Zeker, voorzichtigheid is volgens
Bras geboden bij allerlei geestes
uitingen of paranormale gaven.
„Op dit terrein komen veel illu
sies en decepties voor." Maar
'elke charismatische bevlogen
heid afdoen', is ook niet goed.
Hij verwijst naar de reactie van
omstanders bij de uitstorting
van de Heilige Geest: 'Ze heb
ben te veel zoete wijn gehad.'
„De kerk heeft de overtuiging
dat we niet aan ons lot zijn over
gelaten, maar dat er een God is
die leeft en liefde is. We kunnen
laten zien dat er niet sprake is
van een hopeloos zoeken. Maar
ik kan de kem van Jezus' spiritu
aliteit, die je kunt typeren als
naastenliefde of echte humani
teit, ook bij anderen herken
nen."
Bras zou graag een 'vrijmoedig
getuigenis' van christenen zien.
Eerbied voor de schepping, res
pect voor de eigen persoon en
die van de medemens en de be
reidheid bij te dragen aan het
collectieve welzijn - de ingredi
ënten volgens Bras van een ware
christelijke levensstijl, „waaraan
onze samenleving zo dringend
Kick Bras: „Het blijkt dat aanhangers van new age gemiddeld sterker betrokken zijn bij maatschappelijke problemen dan het gemiddelde
kerklid." Foto: GPD/Han de Graaf
behoefte heeft".
In het boek van Bras wordt rela
tief veel aandacht aan de spiri
tualiteit van de pastor gegeven,
want die is niet zo vanzelfspre
kend als het lijkt. Uit onderzoek
blijkt dat priesters net als hun
protestantse collega's eigenlijk
alleen bidden met en voor an
deren. „Pastores zijn net als an
deren druk en hebben weinig
rust en ruimte in hun leven. Er
is sprake van onmacht, maar ik
zie onder pastores in toenemen
de mate een verlangen en aan
dacht voor de noodzaak van een
eigen spiritualiteit."
De pastor staat aan een reeks
van gevaren bloot. Zo kan hij in
de valkuil trappen 'zich zo te
identificeren met een bepaalde
rolopvatting en met bepaalde
rolverwachtingen vanuit de ge
meente, dat hij niet meer au
thentiek is'. Bras: „Het is een
misvatting dat je je roeping goed
kan vervullen door de eigen per
soon te verwaarlozen of temg te
plaatsen."
Verstilling door gebed en medi-
tiatie in de 'binnenkamer' kun
nen pastores leren inspirerende
mensen te worden door 'werke
lijk vrij' te zijn. „Pastores willen
er zijn voor de ander en zo een
intermediair voor Gods aanwe
zigheid zijn onder de mensen."
Maar die roeping staat volgens
Bras in de moderne samenle
ving onder druk.
„Veel mensen hebben respect
en waardering voor de pastor,
maar hebben hem niet nodig.
Als je psychische problemen
heeft, wend je je tot het Riagg.
Heb je relatieproblemen, dan ga
je naar een bureau voor relatie
therapie. De pastor lijdt vaak
aan het gevoel dat velen hem
niet nodig hebben."
Volgens Bras kan deze situatie
pastores juist vrij maken 'van al
lerlei oneigenlijke verwachtin
gen aan hun adres'. „Vroeger
werd vaak een beroep op de
pastor gedaan bij gebrek aan
beter. Deze verlegenheidsoplos
sing is niet meer nodig. Pastores
kunnen op nieuwe, meer spiri
tuele wijze, vrij worden voor
hun medemensen."
Bras: „Zij zullen vrij worden
voor echte, belangenloze dienst.
Zij hoeven niets van de ander.
De hulpverlening is over het al
gemeen gericht op een doel:
men wil het probleem oplossen.
De pastor heeft een eigen in
valshoek. Hij is er niet om pro
blemen op te lossen, maar om
levensvragen ruimte geven, zin
te zoeken samen met de ander."
"Werken met spiritualiteit', on
der redactie van Kitty Bouw
man en Kick Bras, is uitgege
ven door Ten Have in Baarn en
kost 69,90 gulden.
Volgens onderzi
het Amerikaans
UCLA Medical
de beoefening
goed voor mense
hebben van
pijnen. Dat melc
schrift Psycholog1
Yoga is een eei)
uit India afkom
thode om via lie
oefening
concentratie t<
bewustzijnstoest
komen, In het v(
al vaker door
derzoekers
dat yoga gunstij
op de gezon<
hebben. Zo zou?
zijn voor mensen
hartkwaal en vn(
de overgang. I
Sonia D. GaurkC
Harbor-UCLA dl
Center, afdeling IS
gie, presenteerde^
taten van haaL
zoeksteam tijdenf
lijkse conventief"
American Ps'
sociation. De
achttien proi
met chronische
riërend van
reuma, rapport!
de onderzoekers)
een aantal wekt
oefening toe koij
minder mediciji
pijn te verlicht!
Gaur is yoga d;
van betere met
noemen om op]
tuur lij ke manier i
nische pijnen oi
