Het zoveelste nieuwe leven van Bonteko
BOEKEN
'Er zijn boeken die ik niet meer kan vinden'
win Wim
Genadeloos inkijkje
in de reclamewereld:
De hemelpoort,
satire voor ingewijden
ro
Beroemde Journaal Hoornse schipper hertaald door Thomas Rosenboom
MAANDAG 8 OKTOBEp
"en
roman recensie
Wim Vogel
'De hemelpoort' door Bas van Putten.
Uitgeverij Contact Prijs: 39,56
Doom, het debuut van musico
loog Bas van Putten (1965), heb
ik gemist. Als ik afga op de kwa
lificaties die zijn uitgever op de
achterflap van De hemelpoort ci
teert, dien ik die misser zeer te
betreuren. Doom wordt 'verras
send' genoemd, 'verbluffend ge
schreven', bevat 'prachtige ka
rakters en roept gruwelijke en
tegelijk komische scènes' op.
Niets van al dat fraais vind ik te
rug in Van Puttens tweede ro
man. De hemelpoort is gort
droog van stijl, boeit sporadisch,
is in zijn typering van persona
ges nergens subtiel en gaat in
hoofdzaak over de al zo vaak
herkauwde strubbelingen bin
nen de redactie van het week
blad Vrij Nederland.
Bas van Putten zal dat laatste
natuurlijk ontkennen. Zal wijzen
op het woord roman dat niet
voor niets op de titelpagina
prijkt. Hij zal zeggen dat de ro
man geschreven is uit woede
over de opkomst van de oppor
tunistische fluimen: 'Politici,
journalisten, managers en advi
seurs, al die stomme doctoran
dussen die we hebben laten stu
deren zonder eisen te stellen, al
leen omdat het ondemocratisch
was om ze te laten vallen. Com
puterjongens met een leasebak.
Dat hangt wat rond, dat zingt
het hoogste lied, dat plant zich
voort!' Maar met woede alleen
schrijf je nog geen geslaagde ro
man.
De opbouw van De hemelpoort
is niet sterk. De roman begint
met Zuidervelds Dromen, een
bizarre proloog van dertig blad
zijdes waarin we uitgebreid ken
nismaken met de beperkte
denkwereld van de nietszeggen
de weekbladjournalist Zuider-
veld die per trein van Amster
dam naar zijn werk op de redac
tie in Den Haag reist. De Vrije
Tribune, met als ondertitel 'vrij
en onverveerd' zetelt aan de
Laan van Meerdervoort waar de
hoofdredacteur tussen de mid
dag trakteert op broodjes falafel
die 'de beste van heel Amster
dam' zouden zijn. Hier wordt
Van Putten slachtoffer van zijn
streven de werkelijkheid te fic
tionaliseren, precies zoals hij er
ook niet in geslaagd is voldoen
de afstand te nemen van eigen
ervaringen als Vrij Nederland-
redacteur.
De hemelpoort is daardoor ver
worden tot een voor kenners
van het beperkte Amsterdamse
journalistieke wereldje wellicht
smakelijke satire op de jarenlan
ge intriges binnen de redactie
van Vrij Nederland. Aan die sati
re, die mij weinig zegt, heeft Van
Putten dan wat cultuur-sociolo
gische prietpraat over de al ge
noemde tussenmens toege
voegd en gedacht met die mix
even lekker te scoren.
Ook over de zo geroemde stijl
van Van Putten ben ik ontevre
den. Bordewijk en Brakman
schemeren er soms in door
maar dan zonder de treffende
detaillering van de eerste en de
broeierige magie van de tweede.
In zijn poging eens goed uit te
halen, overvraagt de auteur
zichzelf. Zijn uitbarsting van
woede en frustraties laat in ieder
geval mij onberoerd.
Het beroemde 'Journael, ofte Ge-
denckwaerdige Beschryvinghe
van de Oost-Indische Reyse' door
de Hoornse schipper Willem Ys-
brantsz. Bontekoe (1587-1657)
gaat voor de zoveelste keer een
nieuw leven tegemoet. Thomas
Rosenboom, de schrijver van on
der meer 'Gewassen vlees' en
'Publieke werken', zorgde voor
een eigentijdse hertaling.
reisboek recensie
Hans Warren
'Het Journaal van Bontekoe'. Hertaald
door Thomas Rosenboom, ingeleid en
geannoteerd door Vibeke Roeper.
Uitgeverij Athenaeum-Polak Van
Gennep Prijs: 35,92.
Rosenboom bewondert de kro
niek omdat het geschrift als de
schrijver is: „Het is niet geschre
ven met de klamme hand van
iemand met literaire aandrang,
de lezer voelt er veeleer de dro
ge, stevige handdruk in van een
waarachtige scheepskapitein, en
het is die handdruk die ik met
TOP TIEN
FICTIE
1. (5.) Sandór Marai, Gloed.
Wereldbibliotheek, 24,90
2. (1) P.O. Enquist, Het bezoek
van de lijfarts.
Ambo/Anthos, 49,90
3. (8) Renate Dorrestein, Zon
der genade.
Contact, 34,90
4. (-) Geert Mak, De eeuw van
mijn vader.
Atlas, 49,90
5. (-) Isabel Allende, Portret in
sepia.
Wereldbibliotheek, 34,90
6. (10) Nicci French, De rode
kamer.
Anthos, 39,90.
7. (-) Inez van Dullemen, Maria
Sibylla.
De Bezige Bij, 44,070
8. (9) Lieve Joris, Dans van de
luipaard.
Meulenhoff, 45,18
9. (-) John Irving, De vierde
hand.
De Bezige Bij, 45,00
10. (-) Helen Fielding, Het dag
boek van Bridget Jones.
Prometheus, 25,00.
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker Ginsberg in Leiden,
Standaard Boekhandel Harke-
ma in Hilversum, Boekhandel
Los in Bussum en Boekhandel
De Ark in Almere.
deze vertaling heb willen beant
woorden."
Hij noemt zijn vertaling, onbe
scheiden maar met reden, 'lief
devol en getrouw'. Rosenbooms
werk, zo leert een vergelijking, is
wel degelijk zeer ingrijpend ge
weest. Er bleef haast geen
woord op z'n oorspronkelijke
plaats; voor de hedendaagse le
zer blijkt dat echter louter winst.
Juist door de herschikte zinnen
komt de nuchtere poëzie van
het origineel veel beter naar vo
ren. Voor zover je van een origi
neel kunt spreken. Want zoals
Vibeke Roeper, een specialiste
op het gebied van zeventiende-
eeuwse reisboeken, in een boei
ende inleiding duidelijk maakt,
heeft de uitgever Jan Jansz. Deu-
tel indertijd 'met een ferme
hand' geredigeerd. Dat had naar
haar zeggen 'een meer dan ge
middelde compositie tot ge
volg'. En het gaf, lijkt mij, het ge
heel ook een beetje het aanzien
van een door de heilige zelf ver
teld heiligenleven.
Dat laatste werkte kennelijk al
leen maar in het voordeel van
het boek en van de schrijver, die
geen gewone schipper meer lijkt
maar een uitverkorene, een
nieuwe Mozes die met goddelij
ke bijstand zijn volk naar het be
loofde land leidt. De auteur
werd een nationale held en zijn
relaas werd na de eerste editie
van 1646 meer dan zeventig
maal herdrukt. Ieder kent de ge
schiedenis. Aan boord van het
VOC-schip Nieuw Hoom, op 28
december 1618 uitgevaren, brak
ergens op de Indische Oceaan
brand uit. De brand sloeg in het
kruit, een explosie volgde. Om
Bontekoe volgens Rosenboom
aan te halen: „We vlogen de
lucht in, met de complete be
manning, 119 personen op het
moment van de ontploffing,
toen het schip in honderddui
zend stukken sprong."
Een aantal opvarenden was al
met een sloep en een boot weg
gevaren, de onfortuinlijke schip
per werd door hen opgepikt. De
overlevenden stond een ellendi
ge tocht te wachten, maar door
de kennis van Bontekoe en
vooral ook door enig geluk gin
gen de meesten van hen niet ten
onder. De beroemdste episode:
„De benauwenis werd hoe lan
ger hoe zwaarder en groter, en
de mannen begonnen zo wan
hopig, duister en wreed naar el
kaar te kijken, dat het leek of ze
elkaar bijna zouden grijpen om
op te eten. Ja, onderling werd
daar zelfs over gepraat, met als
uitkomst dat ze de scheepsjon
gens het eerste zouden opeten."
Bontekoe weet dit net te voorko
men, door zijn mannen voor te
houden dat ze dichtbij de kust
moeten zijn. Inderdaad wordt
enige dagen later land bereikt,
waarna weer nieuwe belevenis
sen volgen. De hele kroniek is
eigenlijk één fascinerende avon
turenroman. De tocht naar In-
dië, toch door zovelen onderno
men, was minstens even onge
wis als nu een ruimtereis naar
Jupiter zou zijn. Wanneer er
geen storm woedde, was er
hongersnood. Of anders moest
er wel strijd worden geleverd
om ergens te mogen landen,
voor vers drinkwater en provi
and. Voor Bontekoe was er uit
eindelijk altijd uitkomst in de
nood. Op het juiste moment
kunnen er bijvoorbeeld meeu
wen worden gegrepen: „We
aten ze zo rauw op, en het
smaakte mij beter dan ik ooit
gegeten heb."
Na z'n redding heeft Bontekoe
vele zeeën in de Oost bevaren.
Pas op 16 november 1625 keer
de hij in Nederland terug. Om
aan een nieuw bestaan te begin
nen: dat van het middelpunt in
een waar gebeurde legende.
MOOISTE BOEK
NET VERSCHENEl,
De mens stamt af van de aap. Aan de ene mens zie je dat beter af dan de andere, en dat geldt grosso mo-
do voor de apen ook. Neem de groene meerkat die, heel menselijk, bij een conflict zijn agressie graag
richt op een onschuldige derde partij. Of de mannelijke baviaan die zich na een vrouwtje te hebben geko
zen extra inspant om de vlooien van zijn lijf te houden. Het staat allemaal opgetekend in het schitterend
uitgegeven 'Apen, onze verwanten' (Bosch 8< Keuning, 69,90). Behalve in het buitengewone fotowerk
(zoals de hier afgebeelde ringstaartmaki) blinkt het boek ook uit in verhelderende uitleg. De aap wordt
er weer bijna mens van. Foto uit besproken boek
Meisje met de parel door Tracy
Chevalier (Bzztöh, 39,99). Het
fictieve verhaal van het dienst
meisje Griet, dat door de Delft-
se schilder Johannes Vermeer
(1623-1676) wordt vereeuwigd
op het beroemde schilderij
Meisje met de parel. Het boek
biedt een levendig beeld van
het zeventiende-eeuwse Delft
en verhaalt van de heimelijke
liefde die Griet voor haar mees
ter voelde.
Mores door Onno te Rijdt (Po
dium, 32,50). Ward van Rigte-
ren is vastbesloten corpsbal te
worden en laat zich de ontgroe
ning dan ook welgevallen.
Prompt krijgt hij een aanbod
van een kamer in een van de
beruchtste studentenhuizen. In
de eerste maanden haalt hij en
kele tentamens, maar dan raakt
hij in conflict met zijn vader en
huisoudste Grodder.
Rite de passage door Nadine
Gordimer (Bert Bakker 36,50).
Midden in de spits houdt de
auto van Julie Summers ermee
op. In de dichtbij gelegen gara
ge werkt Abdu, een illegale im
migrant. Tussen de blanke Julie
en de zwarte Abdu ontbloeit
een liefde, die hen tenslotte het
land uit voert. Nadine Gordi
mer (1923) is onderscheiden
met de Nobelprijs voor de Lite
ratuur.
L.E.J. Brouwer, een biografie
door Dirk van Dalen (Bert Bak
ker, 71,50). 'Een onzintuigelij-
ke interne architectuur, verge
lijkbaar met muziek of poëzie.'
Dat was wiskunde voor Luitzen
Egbertus Jan Brouwer, de oud
ste zoon uit een schoolmeester
gezin, die zijn stempel op de
wiskunde van de twintigste
eeuw heeft gezet met twee re
volutionaire ontdekkingen: één
in de topologie, een nieuwe tak
van meetkunde, en één in de
grondslagen van de wiskunde.
vej
Zijn ideeën werdefoet
dood werkelijk a bi,
kend. hg
jjke
Gedachten gei&sl
Matthew McKay, N Hi
Patrick Fanning
49,90). Cognitifcij
technieken voor hje
van getob, paniej d
perfectionisme, ofon
ken, fobieën, dejvai
zelfachting, schillijst
tegevoelens, woei
mijdingsgedrag,
woonten, uitstelge
bijna te veel om c
wat je allemaal 1
kunt rechtzetten ii
Het schip van
door Sian Rees (Def
39,95). Het zijnji
prostituees
237 vrouwelijke 1
in 1789 aan boortj
driemaster Lady j
reisbestemming isj
nie Australië. De 1
na een jaar en ort
ze talloze havens
vrouwen direct wffl
beroep oppakkenT
van brieven,
gen en een zeen
heeft historica F
rijke geschiedenis^
eerd.
Voorhoede van e
door Inez van Eijkï10!
39,50). Relus terP"
ke Groenteman, J»
Gerrit Komrij, l£j1
Herman Vuijsje, zèm
maal gemeen dat Pe
ren van 01ofspooifl°
tenvereniging die^a
Amsterdam werd
bedoeld was als al^u
de meer tradition!
studentenverenigi
tijd. Olofspoort 1
bode van de demP(
en emancipatiebei
de jaren zestig en bet
BIBLIOFIEL
door Fleur Speet
In de rubriek Bibliofiel spreken
boekenliefhebbers zich uit over
hun collectie. Deze week: Ad Zui
derent.
Nee, Ad Zuiderent noemt zich
zelf geen bibliofiel.,A1 heb ik
wel een paar boekjes in een la
liggen die ik uit het licht wil
houden." Zuiderent. universitair
docent Moderne Nederlandse
Letterkunde aan de Vrije Uni
versiteit, werkt in een cocon aan
boeken. Twee kamers vol, ruim
9000 stuks. Dat weet hij zo pre
cies omdat hij z'n aankopen al
sinds z'n studententijd bijhoudt.
„In deze kantooragenda, die ik
nog van mijn vader kreeg,
schreef ik dan de auteur op, de
titel en waar het boek werd uit
gegeven. Een kruisje ervoor be
tekent dat ik het boek gelezen
heb. Later begon ik de prijs en
de naam van de boekhandel er
nog bij te krabbelen."
Toen deze agenda vol was, be
gon hij in een nieuwe agenda,
maar sinds een jaar heeft hij zijn
collectie gedigitaliseerd. „En
toch zijn er boeken die ik niet
meer kan vinden, want ik schrijf
niet op in welke kast ze staan. Ik
heb overal in het huis boeken,
dus er raakt weieens iets zoek."
De kasten in zijn werkkamer zijn
op bijzondere wijze ingedeeld.
Niet op alfabet, maar op genera
tie. Twee kasten poëzie, die tel-
Ad Zuiderent: „Het is net als een auto, waarop geen kras mag komen." Foto: Lex van Rossen
kens weer opnieuw bij de A be
ginnen: „Hier de Tachtigers tot
de generatie '10, dat is van Ada-
ma van Scheltema tot Van de
Woestijne. Dan krijg je de gene
ratie van Bloem, Marsman en
Roland Holst, die loopt tot Hen
drik de Vries. Daarna heb ik
weer een generatie, en die is
vooral voor het onderwijs dat ik
geef van belang: van Aafjes tot
de Vijftigers, en die laatste groep
staat vervolgens ook weer apart.
En die kast daar', Zuiderent
draait zich even om en wijst
naar de andere kant van de ka
mer, „is volledig gevuld met
poëzie van na 1950, van Anker
tot Zwagerman."
Zo is ook het proza opgedeeld,
behalve dat de groep van Her
mans, Mulisch en Reve apart
staat omdat die auteurs geliefd
zijn bij studenten en Zuiderent
ze regelmatig pakt.
De ruggen staan overwegend
strak in het vel. Knakt Zuiderent
zijn boeken weieens? „Oja, dat
gebeurt. Een boek is toch een
gebruiksartikel. Ik speel bijvoor
beeld piano, dan weet ik dat je
zo'n boek moet knakken wil het
niet terugslaan. Niemand zal
van een pianist vragen dat hij de
partituur zo mooi houdt dat je
aan de rug niet kunt zien dat het
gespeeld is, toch? Je doet er
niets aan, m'n boeken verkleu
ren bijvoorbeeld ook. Het is net
als een auto waarop geen kras
mag komen. Die komt toch, en
dan heb je dat tenminste weer
gehad."
Maar dan gaat de lade open, ge
vuld met kleine, bibliofiele uit
gaven van Gerrit Krol. Vaak zijn
er van deze vriendengeschenk
jes maar heel weinig exempla
ren gedrukt. „Het zijn niet alle
maal zeldzame uitgaafjes, maar
wel bijzondere." Zuiderent
koestert alle boekjes, maar het
meest hecht hij aan een wel heel
bijzonder boekje dat hij uit een
van de lades vist. In eenvoudige
letters staat er 'lithologie' en 'lu-
cebert' op, het omslag is van dik
schilderslinnen: „Ik kende dit al
toen ik op school zat. Jaren later
vroeg ik de drukkerij of het nog
te koop was. Het was in een op
lage van 1000 stuks verschenen
en ik kreeg het gratis opge
stuurd!", vertelt Zuiderent nog
steeds verbaasd terwijl hij het
voorzichtig teruglegt. Stiekem,
heel stiekem, is Zuiderent dus
misschien toch wel een biblio
fiel. Een beetje maar.
roman recensie
Coen Polack
'€14,99' door Frédéric Beigbeder.
Uitgeverij De Geus. Prijs: €14,99.
Frédéric Beigbeder ziet reclame
als een vorm van fascisme met
de consument in de rol van Un-
termensch. Zijn roman €14,99
geeft een ontnuchterend beeld
van de schijnwereld, waarin met
de computer opgepoetste call-
girls de nieuwste zuivelspread
aanprijzen op een groen geverfd
gazon. Volgens Beigbeder is het
een wereld vol drugs, seks, ge
weld en geestelijk zieke carrière
jagers. Hij zou het kunnen we
ten. Voordat Beigbeder zich vol
ledig aan het schrijven van boe
ken wijdde, was hij copywriter
bij een van Frankrijks grootste
reclamebureaus. Na verschij
ning van €14,99 werd hij ontsla
gen. En dat kwam hem weer
niet slecht uit bij de promotie
van zijn roman. In Frankrijk gin
gen er inmiddels al meer dan
300.000 exemplaren over de
toonbank.
De oorspronkelijke titel van het
boek is 99F (99 francs), wat
overeenkomt met de Franse
prijs van het boek. De Neder
landse vertaling komt tegelijk in
drie versies op de markt: pocket,
paperback en hardcover, die
volgens de logica van de titel
dus respectievelijk €11,99,
14,99 en €24,99 heten.
De inhoud van de drie boeken is
identiek. Hoofdpersoon Octaaf
Parango is ideeënman bij één
van Frankrijks grootste reclame
bureaus. Hij is zijn werk en het
decadente leven dat daarbij
hoort zat en solliciteert naar
ontslag. Door een serie toeval
ligheden komt hij echter steeds
hogerop in het bedrijf. Parango
beschrijft zijn werkdagen, die
meestal pas om vijf uur 's mid
dags beginnen, de eindeloze
vergaderingen met fantasieloze,
bange klanten, en de zakenrei
zen en bedrijfsuitjes waarbij
teambuilden vooral bestaat uit
seks met stagiaires. Ondertussen
twijfelt Parango over zijn baan
en over zijn leven.
De opbouw van €14,99 is origi
neel. Er wordt in de zes delen
steeds gewisseld van vertelper
spectief: het eerste deel heet 'Ik'
en is in de ik-vorm geschreven,
deel twee heet 'Jij' enzovoort tot
deel zes 'Zij'. Hierdoor raakt de
lezer op steeds verdere afstand
van de hoofdpersoon. Beigbeder
trekt hiermee het relaas van Pa
rango in een algemener kader:
wat hij vertelt is ook op andere
mensen van toepassing. Bijko
mend effect is dat de toon van
het verhaal ook kan wisselen: de
jij-vorm is beschl
wij-vorm samenz)
laatste deel ('Zij') ta||
ker-utopisch bee t
mensheid. Ml
Beigbeders stijl e:
keuze doen denkese b
van Bret Eastonint
Franse collega Mïgd
becq. Bij somnove
misschien wel iden
14,99 leest snel ene c
en, maar met A/rgin
en Elementaire dDlli
achterhoofd is helthc
neel. en.
Ergerlijker nog is1
Terwijl FrankrijkL
plaats van handel®'
noemd, heeft de vIa
boek ervoor gekr
paalde Franse reJKE
personen, uitdrL
merken te vervang
Nederlandse eqior'
wordt de naam vijf e
opinieonderzoekeurs
door 'Maurice de
reclamejongens ,ox
over de slogan 'E^j
bellen' en zeggen
vertentie ook beg
zijn voor 'Mevroi
Amsterdam'. Dezi
van de vertaler w
rend en beginnen
te irriteren. Een
voet- of eindnoori
re opossing gewed
