Ons volk gaat ten onder'
BUITENLAND 2
Poetin heeft wel iets anders aan het hoofd dan uitbreiding NAVO
*3
Zweedse vervuiler Spaans
natuurgebied sluit bedrijf
De opstand van de Sorben in Duitsland
iussische president Poetin (links) maakt grappen met zijn Ameri-
nse ambtgenoot Bush, eerder dit jaar tijdens de G8-top in Genua.
j: EPA/Archief
door onze correspondent
Hetty van Rooij
brussel - Tijdens zijn bezoek aan Europa
in juni had de Amerikaanse president
Bush een interessante boodschap voor
het voormalige Oostblok: volgend jaar
zijn de Baltische staten welkom in de
Navo. De droom van Bush is een Atlan
tisch bondgenootschap dat in Centraal-
Europa reikt tot aan de grens met Rus
land. Maar de Europese landen zijn be
ducht voor de relatie met Moskou.
Voor wapenleveranciers valt straks in
Oost-Europa heel veel geld te verdie
nen. Piepjonge democratieën als Est
land, Letland of Litouwen bezitten
nauwelijks een behoorlijk leger. Als
NAVO-lid moeten ze een bijdrage leve
ren aan de gemeenschappelijke verde
diging. Maar voor het bondgenoot
schap zijn de Baltische staten vooral
van belang vanwege hun grens met
Rusland.
Als het aan de Amerikanen ligt, kan de
NAVO in Europa niet groot genoeg zijn.
De Amerikaanse president George
Bush heeft een visioen van een bond
genootschap dat zich uitstrekt van de
Zwarte Zee tot de Noordelijke IJszee.
Een blik op de kaart leert dat hij dan
niet alleen de drie Baltische staten en
Slowakije omarmt maar ook Bulgarije,
Roemenië, Albanië en Slowakije - lan
den die nog lang niet in aanmerking
komen voor een volwaardig lidmaat
schap. Toch staat de deur voor hen
open, zij het op een kier.
Op de NAVO-top in Praag, volgend
jaar, beslissen de staatshoofden en re
geringsleiders over een nieuwe uitbrei
dingsronde. De wachtkamer zit vol, net
als bij de Europese Unie. De komende
maanden valt de beslissing welke lan
den worden uitgenodigd voor de on
derhandelingen over toetreding. Een
woordvoerder spreekt voorzichtig over
'minstens één, maar waarschijnlijk
meer'.
Die eenling is Slowakije, dat in 1999 al
samen met Polen, Tsjechië en Honga
rije aan de beurt was, maar uit de boot
viel omdat de situatie rond de mensen
rechten er niet deugde. De drie Balti
sche staten, die ruim tien jaar geleden
nog deel uitmaakten van de Sovjet-
Unie, zijn duidelijke kanshebbers, ze
ker na de woorden van de Amerikaan
se president. Een uitnodiging voor Est
land, Letland of Litouwen bezorgt de
NAVO een strategische positie en heeft
bovendien symbolische waarde: het is
een duidelijk signaal uit Washington
dat Moskou niets over de Navo te zeg
gen heeft.
Moskou wil de NAVO niet aan de Rus
sische grens, en dat is nooit anders ge
weest, ook al grenst het bondgenoot
schap in het uiterste noorden van
Noorwegen ook nu al enkele tientallen
kilometers aan Rusland. Maar de toon
is sinds de Koude Oorlog volledig ver
anderd. Tussen de NAVO en Rusland
bestaat een 'Partnerschap voor Vrede',
een overeenkomst vol mooie woorden
die voornamelijk bedoeld is om aan te
geven dat de tijd van vijandschap
voorbij is. Vooral de Europese landen,
met Duitsland voorop, willen de relatie
met de grote buurman in het oosten
graag goed houden.
Moskou vormt geen bedreiging meer
en dus is het NAVO-lidmaatschap van
voormalige Sovjetsatellieten overbo
dig, luidt de formele boodschap uit
Moskou. Tegelijkertijd heeft president
Poetin aan zijn collega Bush duidelijk
gemaakt dat Rusland zijn speciale be
langen aan de Oostzee niet wil ver
kwanselen.
Ruim tien jaar geleden luisterden de
Russen het vrije Westen af via om
vangrijke installaties in Litouwen.
Straks kan de NAVO (lees: de Amerika
nen) de rollen omkeren en de Russen
bespioneren via satellietinstallaties op
precies dezelfde plek De neergang van
het Sovjetrijk valt nauwelijks duidelij
ker te illustreren. „Je kunt er lang of
kort over praten, maar het ze zien een
NAVO-lidmaatschap voor een voor
malig stukje Sovjet-Unie gewoon als
een belediging", zegt een Amerikaanse
diplomaat in Brussel.
In de afgelopen vier jaar is de uitbrei
ding met nieuwe landen soepel verlo
pen, ondanks de voortdurende hoge
toon uit Moskou. Nooit kwam het tot
een confrontatie, steeds opnieuw heb
ben de Russen hun toon gematigd. Tij
dens de top in Madrid in 1997, toen
Tsjechië, Polen en Hongarije formeel
werden uitgenodigd om lid te worden,
trok het Kremlin een duidelijke grens:
handen af van de Baltische Staten, tot
hier en niet verder.
De bezwaren zijn op het NAVO-hoofd-
kwartier in Brussel beleefd aange
hoord. Nog geen jaar later landden
veertienhonderd Amerikaanse militai
ren aan de Oostzee voor een gemeen
schappelijke oefening met de legers
van Estland, Letland en Litouwen, die
de profetische titel titel 'de Baltische
uitdaging' kreeg.
Inmiddels staat de volgende uitbrei
dingsronde voor de deur en zijn de
drie landen serieuze kandidaten voor
de Navo geworden, zonder dat de rela
tie tussen Rusland en de westerse
bondgenoten er ernstig door in gevaar
is gebracht. Een Amerikaanse diplo
maat drukt het anders uit.Als Poetin
hardop zegt dat vanuit Moskou geen
gevaar meer te duchten is, dan heeft
hij gewoon gelijk. Hij wordt aan de
grens geconfronteerd met een werke
lijkheid die hem niet aanstaat, Maar hij
kan er niets meer aan veranderen, en
hij heeft echt wel iets anders aan zijn
hoofd."
Bondskanselier Schroder bracht eind augustus een bezoek aan de regio nabij de Tsjechische grens en ontmoette daarbij traditioneel geklede
Sorben, een kleine Slavische minderheid in Duitsland. Foto: Reuters/Ralf Hirschberger
woont in een ruim vrijstaand
huis aan de rand van het bos,
omgeven door boeken en schil
derijen. „De situatie is voor de
Sorben nog nooit zo slecht ge
weest", doceert Brezan, wiens
boeken ook in het Nederlands
verschenen. Hij steekt een dun
ne sigaar op. „Voor het eerst zijn
er minder kinderen dan graven.
Tijdens het Derde Rijk waren er
nog honderdduizend Sorben,
nu maar de helft. Als onze scho
len worden gesloten, zullen er
over enkele jaren geen Sorbi-
sche zangkoren en boeken meer
zijn".
In 1938 werd Brezan al door de
Nazi's gearresteerd wegens zijn
verzet tegen het verbod op het
gebruik van de Sorbische taal en
de sluiting van Sorbische scho
len. „Himmler had een plan in
zijn la liggen voor de vernieti
ging van de Sorben", vertelt de
schrijver. „Na de joden en de zi
geuners waren wij aan de beurt.
Maar het einde van de oorlog
verhinderde de uitvoering van
die plannen".
Ook in de DDR-tijd had Brezan
problemen omdat hij protes
teerde tegen de uitsluiting van
de Sorbische taal in de scholen.
„Vanuit onze historische erva
ring, ruiken wij het gevaar", al
dus Brezan.
De 'kwestie Crostwitz' baart in
middels internationaal opzien.
„We krijgen solidariteitsbetui
gingen uit Tsjechië en Polen",
aldus Jan Nuck, voorzitter van
de Domowina, de Lausitzer
Bond van Sorben. Nuck is dui
delijk: de Domowina eist een
aparte regeling voor de Sorbi
sche scholen. „Bedreigde na
tuur- en diersoorten genieten
toch ook bescherming?"
Jurij Brezan vindt dat Grosse en
Duitsland zich moeten scha
men. „Het is onvoorstelbaar dat
het democratische Duitsland
toeziet hoe het doel van de laat
ste dictaturen, de ondergang
van het Sorbische volk, alsnog
wordt bereikt. Ook Pilatus gaf
niet de opdracht om Christus te
kruisigen. Maar hij liet de kruisi
ging wel toe".
door onze correspondent
Henk van den Boom
Barcelona - Het Zweedse mijnbouw-
bedrijf Boliden dat driejaar geleden in
opspraak kwam als de veroorzaker van
de grootste milieuramp in de historie
van Spanje, gaat definitief dicht. De 425
werknemers kregen deze week te horen
dat ze thuis kunnen blijven. Na de mi
lieu catastrofe krijgt de streek ten zui
den van Sevilla nu een sociaal-economi
sche dreun voor de kiezen.
In april 1998 kwam de mijn, waar py
riet (zwavelijzer) wordt gewonnen, in
het nieuws doordat een dam rond een
bekken met afvalwater doorbrak. Vijf
miljard liter drab met kankerverwek
kende stoffen kwam terecht in een ri
vier die door het natuurpark Dotiana
stroomt, een van de belangrijkste na
tuurgebieden van Zuid-Europa. De
zware metalen verspreidden zich over
een groot gebied. Een lange strook
langs de rivier veranderde in een
maanlandschap. De gevolgen voor
vissen, vogels en planten waren desa
streus.
Ondanks de miljoenen die werden
uitgegeven aan schoonmaakacties,
vrezen milieudeskundigen dat een
deel van de schade onherstelbaar is,
omdat het gif diep in.de bodem is
doorgedrongen. Bovendien blijkt het
natuurlijk herstel te worden belem
merd door de olijfolie-industrie die
haar afvalwater ook op de rivier loost.
Directeur Miguel Ferrer van het biolo
gische instituut Donana heeft onlangs
een studie gepubliceerd waarin hij
zijn bezorgdheid uit over de toekomst
van het park. Hij schrijft ondermeer
dat ooievaars zijn aangetroffen met
vervormde snavels. Ook zijn misvor
mingen bij vissen ontdekLHij wijt dit
aan de grote hoeveelheidPsenicum
die in het natuurgebied is terechtge
komen.
Meteen na de ramp gingen in Spanje
stemmen op om de mijn definitief te
sluiten. De directie van Boliden wei
gerde, en ontkende bovendien schuld
te hebben aan het ongeluk. Het bedrijf
kreeg de steun van de plaatselijke be
volking die voor haar broodwinning
afhankelijk is van de mijnbouw. Vak
bonden en lokale bestuurders steun
den de acties van de bevolking. Behal
ve de vaste werknemers zijn ook nog
eens zo'n 1500 andere gezinnen indi
rect afhankelijk van Boliden.
Pogingen om een nieuwe eigenaar
voor de mijn te vinden zijn op niets
uitgelopen. De werknemers hebben
aangekondigd dat ze zich niet zonder
slag of stoot op straat laten zetten
door de multinational. Het bedrijf
draaide sinds de milieuramp met ver
lies en vroeg vorig jaar al uitstel van
betaling aan.
iO/gpd - Advocaat Michail Wla-
iff (prof., jhr., mr.) noemde zijn
naar historische internationale
ien ooit 'een interessante hob-
ij heeft een prestigieuze Haagse
lijk in fraudezaken en witte-boor-
laliteit, maar gaat nu zijn 'ul-
uitdaging' aan als een van de drie
le advocaten in de zaak van het
ivië-tribunaal versus Slobodan
isevic.
:ha Wladimiroff (56) is ontegenzeg-
;n ijdel man. Al zegt hij het 'Dr.
'an-effect' te willen vermijden, hij
tin zijn onvermijdelijke krijtstreep-
camera's te vinden als het gaat om
oegoslavië-tribunaal. Tijdens zijn
lediging van de Bosnische Serviër
>ko Tadic in het eerste proces voor
ve tribunaal liet hij zich uitgebreid
retteren door de televisierubriek
als expert in de televisiestudio in
■rnfacht dat Milosevic werd uitgeleverd
lecommentarieerde in een live-uit-
ding de voorgeleiding van de oud-
5ident voor het tribunaal. Vorige
ik toonde hij zich meer dan micro-
nbelust in sarcastische soundbites
de verrichtingen van drie collega's
Milosevic' uitlevering vergeefs voor
laagse rechter bevochten,
idimiroff is ook een ambitieus man.
1 ben bezig met een grand slam", is
veel gebezigde uitdrukking. Na het
ic-proces liet hij zich inschakelen
Qrhet Ruanda-tribunaal. Hij opteert
vooreen klus bij het nieuwe perma
nente internationale strafhof zodra dat
operationeel is in Den Haag. En de af
gelopen weken hengelde hij omzichtig
naar Milosevic. De ultieme uitdaging,
noemde hij dat onlangs in een inter
view met deze krant, maar wel onder
strenge voorwaarden: „Ik ga geen
dwaas van mezelf maken."
Mischa Wladimiroff is ontegenzeggelijk
ook een ter zake kundig man. Van meet
af aan dook de 'strafrechtelijk autodi
dact' tot over zijn oren in de tribunaal
perikelen. Moest er een gedragscode
komen voor advocaten, dan trommelde
hij een clubje mensen bij elkaar en tim
merde een 'papier' in elkaar. Hij was
het ook die het pionierswerk verrichte
waarbij de kakelverse tribunaalstatuten
in het eerste proces op de proef werden
gesteld.
„Tobben met mijn blote poten op het
koude zeil", omschreef hij het Tadic-
proces. .Alsof je voor het eerst auto
rijdt: de auto rijdt met jou." In de
rechtszaal als van graniet, maskeerde
hij vakkundig zijn twijfels over de zaak
die hem uiteindelijk meer dan ander
halfjaar van zijn praktijk haalde en een
hernia opleverde. „Ik wist zo veel wat ik
niet wist. Ik was heel onzeker en dat
zou ik niet graag nog een keer meema
ken."
Alleen voor Milosevic, Karadzic of Mla
dic, zei Wladimiroff zeker ook voor Ser
vische consumptie, zou hij de spanning
en het tijdsbeslag nog eens over heb
ben. Milosevic zelf had er geen oren
naar en volhardt in zijn weigering een
advocaat te benoemen voor het 'illegale
hof met zijn 'nep aanklachten'. Maar
de rechters van het tribunaal hielden
Wladimiroff en zijn twee collega's als
troefkaart achter de hand.
Zij gaven vorige week griffier Hans
Holthuis opdracht een 'amicus curiae'
te benoemen, een advocaat die hen
door het Milosevic-proces heen moet
helpen. Het werd dus een drietal: Wla
dimiroff zal in een team met zijn Britse
collega en eerdere rechterhand Steven
Kay en de Serviër Branislav Tapuskovic
als 'vrienden van het hof moeten toe
zien op een eerlijke rechtsgang, en de
rechters moeten bijstaan om het be
wijsmateriaal op waarde te schatten.
Wladimiroff, Kay en Tapuskovic zijn
nadrukkelijk niet de advocaten van
Milosevic, hij mag geen actieve verde
diging voeren. Wel mogen zij getuigen
en hun verklaringen, documenten en
ander materiaal aanvechten. Daarmee
is het risico omzeild dat Milosevic als
eigen raadsheer uit onwil of onkunde
kansen laat liggen.
De amicus curiae in deze vorm is een
novum voor het tribunaal en dus een
kolfje naar de hand van Wladimiroff die
zichzelf omschrijft als bemoeial, tuk op
'intellectuele puzzeltjes'. „Dan lijkt me
iets reuzeleuk en ontzettend spannend.
Dan denk ik: 'Moet ik doen'. En dan
kom ik in een mijnenveld van proble
men terecht en vervloek mezelf."
ronze correspondent
Duk
stwitz - Het platteland van
island loopt leeg. De Sorben,
kleine kleurrijke Slavische
iderheid, kunnen met moeite
hoofd boven water houden,
hebben altijd prima met de
isers samengeleefd. Maar de
it is nu echt vol."
n half acht 's morgens lopen
ïerlingen van de vijfde klas
de Sorbische middenschool
rostwitz het plein op. Ze-
p tien zijn het er in totaal. De
leren worden verwelkomd
'r5 een geestdriftig applaus.
lei itallen ouders en sympathi-
in, enkelen in Sorbische
lerdracht, gewapend met
idoeken en de nationale
kleur, verzamelen zich sinds
weken elke morgen bij de
ie plattelandsschool. Uit
est tegen de sluiting van de
1 le klas.
op is de tragiek van het Euro-
iplatteland: de dorpen lo-
leeg. Kerken, dorpswinkels,
c- en postfilialen, cafés gaan
it en scholen worden geslo-
Hier in Saksen, een van de
snfcimde Oostduitse regio's
r de trek naar het Westen
natische vormen heeft aan
lig Dmen, hebben zich dit jaar
luizend scholieren min-
ïgemeld. Tienduizend le-
11 dreigen in de komende ja-
ïun banen te verliezen,
ronder die in de Sorbischt-
school in Crostwitz. Vol
de letter van de Saksische
zijn zeventien leerlingen in
middelbare schoolklas na-
ijk te weinig. De kinderen
2 eten worden overgeplaatst
A'r andere, grotere scholen in
ïgio.
de Sorben, Duitslands
Slavische minderheid,
in dat voor hun volk een
ondering wordt gemaakt,
ze scholen zijn het hart van
'lische cultuur", zegt
irsteenveger Marko Jurk
wiens dochter Maria-Ma-
(10) in de vijfde klas zit.
Demonstratie van Sorbische kinderen en ouders tegen de sluiting
van een school. Op het spandoek staat: Voor een Sorbische toekomst
zijn Sorbische scholen nodig. Foto: GPD/Matthias Bulang
Als je één Sorbischtalige school
sluit, verbreek je het hele net
werk". Op zijn borst draagt Mar
ko een button met de tekst: 'Sor
bische opstand 2001'. Niet dat de
Sorben ooit de wapens zullen
opnemen. „We hebben altijd pri
ma met de Duitsers samenge
leefd. Maar de maat is nu echt
vol".
Sinds de aanvang van het
schooljaar krijgen de kinderen
daarom les van gepensioneerde
leraren. 'Illegaal' roepen de auto
riteiten. Op vrijdag werd de kin
deren door inspecteurs uit Dres
den zelfs de toegang tot de
school geweigerd. Maar de Sor
bische burgemeester stelde snel
een gymnastiekzaal ter beschik
king.
Er zijn nog maar zestigduizend
Sorben. De meesten leven in de
regio Lausitz, in een landelijk
gebied van honderd bij veertig
kilometer, verspreid over de
deelstaten Brandenburg en Sak
sen. Hier dragen de dorpen en
stadjes, net als in Friesland,
dubbele namen.
De Sorben zijn trots op hun
west-Slavische taal, die verwant
is aan het Pools, Tsjechisch en
Slowaaks, en op hun volksge
bruiken en klederdrachten. In
de Sorbische restaurants wor
den de gasten, net als elders in
de Slavische wereld, verwel
komd met brood en zout.
Hoewel de Sorben politieke er
kenning genieten als een van
Duitslands vijf minderheden -
naast de Denen, de Sinti, de
Roma en de Noordfriezen -
voelt het kleinste Slavische volk
zich bedreigd. De Sorben drei
gen uit te sterven. Als goede ka
tholieken telden Sorbische ge
zinnen vroeger acht, negen of
nog meer kinderen. Tegenwoor
dig zijn dat er veel minder.
Werkloze jongeren zien thuis
geen toekomst en trekken naar
het rijke Beieren en Baden-
Württemberg. „En daar, in de
steden, verliezen de Sorben hun
wortels en hun taal", weet Mar
ko Jurk.
Daarom zijn de ouders vastbe
sloten om tot het laatst te strij
den voor het behoud van de bo
venbouw van de middenschool
in het idyllische Crostwitz, Hoe
wel het dorp slechts 1200 inwo
ners heeft, wordt Crostwitz be
schouwd als het spirituele cen
trum van de Sorben. Karol Woi-
tyla, de huidige paus, kwam hier
al eens als Pools kardinaal op
bezoek.
De autoriteiten in Dresden hou
den echter voet bij stuk. „Wij la
ten ons niet afpersen", waar
schuwt woordvoerder Steffen
Grosse van het Saksische minis
terie van Onderwijs. „Dat de
Sorben zo weinig kinderen krij
gen en dat ze thuis steeds min
der Sorbisch spreken, is hun
probleem". Grosse vindt dat de
leerlingen uit Crostwitz best een
paar kilometer kunnen reizen,
naar de gemengd Sorbisch-
Duitse scholen in nabijgelegen
dorpen. „U gaat mij toch niet
vertellen dat een fietstocht van
anderhalve kilometer naar een
andere school het einde van de
Sorbische cultuur betekent?"
Schrijver Jurij Brezan denkt hier
anders over. „Er loopt een
rechtstreekse lijn van de Nazi's,
die ons wilden uitroeien, naar
de huidige gebeurtenissen in
Crostwitz", zegt de breekbare
85-jarige nestor van de Sorbi
sche literatuur, niet zonder ge
voel voor drama. „Het scenario
is nieuw, maar het doel is het
zelfde". De schrijver met de lan
ge grijze manen en de ouder
wetse bril met zwaar montuur
Foto: GPD/Phil Nijhuis
