Predikant heeft lak aan ambtsgeheim
-GELOOF SAMENLEVING
Israël en de Wraak
Brinkel volgt
Van Iersel op
bij Pax Christi
Vissen in hongerstaking
tegen goor rivierwater
Japanse robot kan springen en skiën
Nieuwe olifantensoort was lang over het hoofd gezien
'Mens heeft toch meer
genen dan werd gedacht
Nieuwe soort forel ontdel
Populaire test spoort slechts kwart darmkankergevallen op
Nieuw: Abel-prijs voor wiskundigi
WETENSCHAP
In het huidi
ge Turkije,
dat vroeger
deels Phrygië
werd genoemd, lag de stad
Nicea. Keizer Constantijn de
Grote, de eerste Romeinse
keizer die zich openlijk tot
het christendom bekeerde,
organiseerde in het jaar 325
een concilie in Nicea waar
enkele historische knopen
werden doorgehakt. Op 25
augustus 325 vond de afslui
ting plaats van de bijeen
komst die ruim twee maan
den had geduurd. De leer en
aanhangers van priester Ari-
us werden toen veroordeeld
omdat zij vonden dat Jezus
Christus geen god maar
mens was. Ondanks Nicea
verbreidde het arianisme
zich snel en hield het nog
eeuwen stand als belangrijke
stroming binnen het chris
tendom.
'Waar is, wat
werkt', luid
de één van
de kenmer
kende credo's van de Ameri
kaanse filosoof en psycho
loog William James (1842-
1910). Hij stierf op 68-jarige
leeftijd - inmiddels beroemd
en berucht als humanist en
grondlegger van het pragma
tisme- op 26 augustus 1910.
Volgens het pragmatisme
staan denken en kennen in
dienst van het handelen. Al
leen dat wat praktische uit
werking heeft telt. James on
derzocht met veel interesse
de menselijke godsdienster
varing, zonder zich veel aan
te trekken van de godsdien
stige leer. Zijn bevindingen
op dit gebied zijn nog steeds
van betekenis.
utrecht/anp - De 43-jarige Th.
Brinkel volgt per 1 september
prof. dr. A. van Iersel op als al
gemeen secretaris van de
rooms-katholieke vredesbewe
ging Pax Christi. Hij is nu nog
internationaal secretaris van
het CDA en tevens medewerker
voor internationale vraagstuk
ken van het wetenschappelijk
instituut van het CDA.
Brinkel, actief lid van de
Rooms-Katholieke Kerk, is
naast zijn werk actief geweest
bij Amnesty International en bij
Justitia et Pax, de rooms-katho-
lieke organisatie voor gerechtig
heid en vrede. Hij heeft algeme
ne geschiedenis aan de Univer
siteit Leiden gestudeerd. Vol
gens eigen zeggen kan hij zich
zelf 'niet anders zien dan bij
een organisatie die een missie,
die idealen heeft, die ergens
voor staat'.
VANDAAG
door Peter de Jaeger
moskou - Vissen die in vervuild
water zwemmen, eten vrijwel
niets meer. Dat komt doordat
hun smaak is aangetast en zij
niet weten of hun prooi eetbaar
is of niet. Uit zelfbescherming
gaan de vissen in hongerstaking.
Dat blijkt uit onderzoek van
Alexander Kasumyan van de
universiteit in Moskou.
Vissen hebben de eigenschap
dat ze hun eten eerst voorproe
ven in de mond. Pas als het be
valt en veilig wordt bevonden,
slikken ze het door. Een foute
beslissing kan fataal zijn. Dit
voedselgedrag verandert in wa
ter dat vervuild is met zware
metalen, zuren, ammoniak of
zeep. De vissen jagen veel min
der effectief. Het duurt veel lan
ger eer ze in de gaten hebben
met een lekker hapje van doen
te hebben.
Bij zeer ernstige vervuiling laten
ze hun prooi zelfs aan hun neus
voorbijgaan en stoppen met
eten. Onderzoekers ontdekten
dat toen ze karpers en zalm uit
vervuild rivierwater (de Ukhta)
in een waterbak met zware me
talen stopten. De vissen negeer
den het toegediende voedsel
waar ze normaal gek op zijn.
Kasumyan vermoedt dat dit af
wijkende gedrag komt door de
schadelijke invloed van de gif
stoffen in het water op de zin
tuigen, zoals reuk en smaak. De
meeste vissen ruiken hun prooi
al op honderden meters afstand.
Als experimenteel hun reukzin
werd geblokkeerd, vertonen ze
acuut een ander voedselgedrag.
Als een vis bovendien niet meer
goed kan proeven, loopt die le
vensgevaar. De beste verdedi
ging daartegen is om niet meer
te eten.
Het verstoorde gedrag is overi
gens omkeerbaar. Als de vis
eenmaal in schoon water wordt
teruggezet, reageert hij weer
normaal.
tokio/dpa - Japanse ingenieurs
van de Keio universiteit in Tokio
hebben een robot ontwikkeld
die niet alleen kan skiën, maar
daarbij ook acrobatische spron
gen kan maken. De elektroni
sche sporter is 50 centimeter
groot en weegt 4,3 kilo.
De robot maakt zijn capriolen
na een afsprong van een vier
meter hoge piste. Hij bereikt
daarbij een snelheid van 7,5 me
ter per seconde. Volgens zijn Ja
panse makers kan hij ook wor
den gebruikt in de ruimte.
londen/anp - Olifanten lijken
als grootste landdieren door
gaans moeilijk te missen. Toch
hebben wetenschappers ver
moedelijk lange tijd zelfs een
hele soort over het hoofd gezien.
Dat melden Britse media.
Onderzoek van de Amerikaan
Stephen O'Brien en de Keniaan
Nicholas Georgiadis wijst uit dat
de Afrikaanse olifant (Loxodonta
africana) waarschijnlijk niet één
soort is, maar uit ten minste
twee soorten bestaat. De twee
soorten verschillen ongeveer net
zo veel van elkaar als leeuwen
en tijgers, schrijft The Daily Te
legraph.
De twee wetenschappers heb
ben genetische bewijzen gevon
den voor de verschillen tussen
dieren die in de Afrikaanse jung
le leven en die op de uitgestrek
te vlakten leven. Het is volgens
hen dan ook noodzakelijk een
onderscheid te maken tussen de
Loxodonta africana die leeft op
de grote vlakten en de 'nieuwe'
Loxodonta cyclotis, de Afrikaan
se bosolifant.
boston/ap - Onderzoekers van
het in San Diego gevestigde In
stituut voor Genoomonderzoek
trekken de verrassendste con
clusie van de eerder dit jaar af
geronde ontcijfering van de
menselijke genenkaart in twijfel.
De mens zou niet, zoals in fe
bruari door twee afzonderlijke
onderzoeksgroepen werd ge
concludeerd, zijn opgebouwd
uit 30.000 genen, maar uit
veel groter aantal, waarschiji
tussen de 40.000 en 60.000. K
De resultaten van het in nc
Diego uitgevoerde ondera Ie
worden vrijdag gepubliceerd
het vakblad Cell. De auteurs
de in februari gepubliceerde
sultaten houden vooralsnog
aan hun eigen inschatting
30.000 genen.
hamburg/dpa - Oostenrijkse
wetenschappers hebben in het
nationale park Kalkalpen een
nieuwe soort forel ontdekt, die
stamt uit de Donau. De nieuwe
soort is een waardevolle bron
van genen, waarmee bestaande
soorten wellicht kunnen worden
verbeterd. Veel gekweekte en
uitgezette forellen zijn niet g ic
aangepast aan hun omgevinj
daardoor kwetsbaar voor z fe
ten en parasieten. De niei
soort is veel robuuster. Gepo
zal daarom worden de va
planting van de vis te bevo vi
ren en zijn areaal uit te b( it
den.
De Afrikaanse olifant. Foto: Reuters
boston/rtr - Een wereldwijd gebruikte test
om kanker in de dikke darm op te sporen
blijkt in 76 procent van de gevallen tumoren
over het hoofd te zien. Gecombineerd met
een andere test wordt nog altijd een kwart
van de gevallen niet ontdekt. Dit staat in een
studie van onderzoekers van het medisch
centrum Portland in Oregon.
De simpelste van de twee tests kijkt of er
bloeddeeltjes in de ontlasting zijn achterge
laten door tumoren of poliepen die kunnen
uitgroeien tot tumoren. In driekwart van de
2885 onderzochte gevallen werd een moge
lijke tumor niet ontdekt.
Bij een alternatieve test onderzoeken dokto
ren de dikke darm met een holle buis, beter
bekend als een sigmoidoscoop. Bij deze me
thode ontsnapte 30 procent van de kanker
gezwellen of poliepen aan het oog, mede
doordat met de buis alleen het onderste ge
deelte van de dikke darm kan worden onder
zocht. Als beide tests worden gecombineerd
wordt nog altijd 24 procent van de mogelijke
darmkankergevallen over het hoofd gezien.
Volgens David Liberman, de leider van het
onderzoeksteam, komt het veel te vaak voor
dat patiënten slechts één test van hun arts
krijgen terwijl twee tests en herhaaldelijk ge
degen onderzoek nodig zijn om een redelijke
kans te hebben een gezwel op tijd te ontdek
ken.
Kanker in de dikke darm is dodelijk, maar
goed te behandelen als het op tijd wordt ont
dekt. Het is de op een na dodelijkste vorm
van kanker. Alleen aan longkanker overlijden
jaarlijks meer mensen.
oslo/afp-anp - Noorwegen
heeft een internationale prijs in
het leven geroepen voor wis
kundigen, die moet worden ver
geleken met de Nobelprijs. De
nieuwe prijs wordt jaarlijks uit
gereikt en is genoemd naar de
Noorse wiskundige Niels Hen
drik Abel (1802-1829). Dit heeft
de Noorse premier Jens Stelten
berg bekendgemaakt.
De prijs is ingesteld omdat er
geen Nobelprijs voor de wiskun
de bestaat. In 2002 wordt de
nieuwe Abelprijs voor het eerst
uitgereikt ter gelegenheid vair>'
tweehonderdste geboorteL
van de Noorse wiskundige. !v'
De Noorse overheid heeft e
geldbedrag van tweehond
miljoen Noorse kronen (531
joen gulden) geschonken
het fonds waaruit de prijs wi
betaald. Het is niet bekend b r
veel geld de winnaar van 11
Abelprijs krijgt.
Niels Hendrik Abel deed gif^
ontdekkingen op het geb
de algebra.
Dwarse dominee Paul Saraber: 'Als ik zo'n christelijk visje op een auto zie, wil ik er het liefst tegenaan knallen'
door Wiebe van der Hout
In hun cafés lezen Terschellingers
elkaar aan de stamtafel smakelij
ke anekdotes voor uit het 'Onbij
bels dagboek' van Paul Saraber.
Met naam en toenaam figureren
nogal wat eilanders in de per dag
gerangschikte korte verhalen van
de dwarse hervormde predikant
van Naaldwijk. Hij begon zijn pre
dikantenloopbaan in de jaren ze
ventig in West-Terschelling. Kri
tiek op de predikantenopleiding
en een optreden als dominee in
de film 'Sil de strandjutter" lever
den hem destijds een beroepsver
bod op.
Naar de uithoek Terschelling
wilde hij destijds helemaal niet.
Te ver van het randstedelijke
Abcoude, waar hij opgroeide.
Maar zijn vrouw Neüeke drong
erop aan toch kennis te maken
op het waddeneiland. Een oude
vrouw keek er dwars door hem
heen en zei: „U interesseert me
niet als dominee, hoe bent u als
mens?" Dat soort incidenten
beschouwt de inmiddels 56-jari-
ge Saraber als vingerwijzingen
voor het maken van tegen
draadse keuzen.
„Op maandag, mijn vrije dag,
kwam eindelijk de nieuwe to
maatrode Fiat 127, af te halen
bij firma Cupido. Ik reed de To
renstraat in en zag tot mijn
schrik juffrouw Koster voor de
deur staan. Ik vloekte binnens
monds. Geen zin. Wacht, ik rijd
een blokje rond. Ik reed via de
Tjerk de Haanstraat en knalde
tegen een betonnen paal. God-
verd... wat was ik kwaad.
Binnen tien minuten na aan
schaf weer terug bij de garage!
Lopend kon ik naar huis. En
wie stond er voor de deur? Ja,
juffrouw Koster. 'Ik dacht, mis
schien bent u nu thuis, want ik
ben al een keer aan de deur ge
weest.' Bijna zei ik: 'Ja, dat weet
ik'."
„Terschelling is de bodem in
mijn ontwikkeling als mens en
predikant gebleken. Ik ben er
compleet veranderd. Ze hielpen
me bij de vele stommiteiten die
ik beging, als ik te veel dronk of
uit mijn dak ging bij het dan
sen." Hij gaf er ook enkele jaren
lessen Nederlands aan studen
ten van de zeevaartschool, die
bij hem thuis doorzakten op de
vrije woensdagavond.
Eenmaal op het eiland, in zijn
eerste gemeente, wilde Paul Sa
raber meteen al kappen met het
predikantschap. „Ik moest naar
oma Nap, die op sterven lag. Ik
vond dat ik haar niets kon bie
den. Toen ik er kwam, gaf ze me
een zoen en zei: 'Zeg het maar
als ik nog wat voor je kan doen
daarboven'. Ik roep haar nog
wel eens aan als ik het moeilijk
heb."
Met de landelijke kerkelijke au
toriteiten kwam Saraber in aan
varing door zijn optreden in de
NCRV-serie 'Sil de strandjutter'.
„Veel gedoe om een namaak-
doopje, dat ik voor de film
deed." De Telegraaf beeldde
„Samen aan tafel en bij de tekenen van brood en wijn wordt alles je vergeven. Ik geloof daar dus niks
van." Foto: GPD/Marleen Swart
hem destijds af met alpinopet
en sigaar: 'Dominee in op
spraak'. „Het waren geloof ik de
mooie ogen van de vrouw van
de regisseur die me deden be
sluiten om mee te doen", werd
de predikant geciteerd.
Het recht elders beroepen te
worden werd hem ontnomen en
uiteindelijk vluchtte hij naar de
Verenigde Protestantse Ge
meente op Curasao. Pas in 1983
keerde hij terug in de Hervorm
de Kerk om via Groenlo, Breda,
Genève, Lausanne en Stock
holm uiteindelijk in Naaldwijk
terecht te komen.
„O, als onze pastorietuin op Cu
rasao eens spreken kon. Wat
was het een paradijs. Na ge
meenteavonden rook het er
naar bier, rum en whisky. Met
de kerkenraad vierden we bui
ten de befaamde Sinterklaasbij
eenkomsten, elkaar plagend met
scherpe gedichten. Maar ook
werden ernstige avonden over
bijbel en geloof in de pastorie-
tuin doorgebracht. Achter
ons huis onder de kokospalmen
hadden we een waterpomp met
plastic bad. 's Zondags lagen we
naakt en wel daarin te kroelen,
de organist eenmaal verbijsterd
achterlatend."
Al tijdens zijn theologische stu
die botste Saraber met de kerk.
De opleiding in Utrecht beoor
deelt hij als 'vodden', 'een ou-
we-wijvenboel' en 'mijn groot
ste zonde'. Hij ageerde tegen het
ontbreken van het sociaal-maat
schappelijke. De verplichte na
scholing in centrum Hydepark
liet hij, tot ergernis van de ker
kelijke autoriteiten, ook links lig
gen.
In zijn boek gaat hij onderwer
pen als seksualiteit, suïcide en
homofilie niet uit de weg. Hij
wijdt '27 april' aan Jacob Bakker,
de drinkende eilander diaken,
die zich op Goede Vrijdag
ophing. „Ik was woest op alles
en iedereen. Wij hadden Jacob
niet doorgrond. Wat een af
gang." Zeer openhartig dist hij
zijn eerste seksuele ervaringen
op en zijn passie voor vrouwe
lijk schoon. Hij noemt zichzelf
een nog net gelovige en de ker
kelijke gemeente zijn maïtresse.
„Ik geloof in de Eeuwige en die
is heilig, maar je moet wel je ei
gen spoor trekken met eigen
verantwoordelijkheden. Ik zeg
niet meer dat God dit of dat niet
moet toelaten of waarom over
komt mij dit. Hij hoeft niet te
voldoen aan onze verwachtin
gen. Ik hou ermee op als ik me
niet meer kan uitleven in de
kerk. Met mijn verstand zou ik
nu niet meer voor het predi
kantschap kiezen, met mijn hart
wel."
Kon hij het over doen, dan zou
Saraber liberaal-joods worden.
Nog niet zo lang geleden had hij
in zijn omgeving in het West-
land problemen over zijn ban
den met het boeddhisme. „Daar
vind ik meer respect voor men
sen, dieren en planten en vrij
heid dan bij het christendom. Ik
zal voor de Eeuwige wel verant
woorden wat ik gedaan heb. Ik
geloof in een herkansing, reïn
carnatie. Dat God zegt: 'Joh, ga
jij het nog maar eens probe
ren'."
Toen hij er alleen nog maar
plannen voor had, besloot uit
geverij Ten Have ongezien Sara-
bers 'Onbijbels dagboek' uit te
geven. Hij schreef vooral voor
randkerkelijken, afhakers en
niet-gelovigen, in zijn generatie.
„Wie zwerft, gebroken heeft of
zoekt, herkent veel."
Het idee een alternatief kalen
derboek te maken, komt voort
uit ergernis over de vrome tek
sten en pasklare antwoorden
van andere dagboekjes en
scheurkalenders, die volgens de
schrijver voorbij gaan aan de
rauwe kanten van het bestaan.
„Het is net als met dat christelij
ke visje op de auto. Daar zou ik
het liefst tegenaan knallen. Ook
het kruissymbool irriteert mij.
Eén offer voor alle zonden vind
ik een vreemde gedachte. Ik zie
Jezus liever als een rabbijn en
groot inspirator."
„Samen aan tafel en bij de teke
nen van brood en wijn wordt al
les je vergeven. Ik geloof er niks
van. En dat eeuwige: 'dit is mijn
lichaam' en 'dit is mijn bloed'.
Ik kan het niet meer over mijn
lippen krijgen. Awraham Soe-
tendorp kwam mij hierbij te
hulp. Hij vertelde dat de verta
ling uit het Aramees onjuist is.
Rabbijnen plegen de zinsnede
'dit is mijn lichaam' te vertalen
met 'de kern waar het om gaat'.
Toen was voor mij de hocus-po-
cus voorbij. Samen aan tafel
zoekend naar waar het om
gaat."
Saraber zet het domineesambt
in zijn boek niet als een roeping
maar als gewoon mensenwerk
neer. Hij lapt ook het delicate
beroepsgeheim aan zijn laars
door zonder toestemming in de
meeste gevallen naam en toe
naam van mensen uit al zijn ge
meenten te noemen.
De epiloog van het boek, 31 de
cember, is een samenspraakje
met God. De Eeuwige geeft Sa
raber met zijn vrijzinnige grap
pen, ernst, frustraties en moei
ten de zegen. De schrijver deed
al twee signeersessies bij de
boekhandel in West-Terschel
ling. „Ik heb geregeld dat ik op
het eiland begraven word. Aan
de noordkant van de kerk in
Hoom, de kant waar het gespuis
ligt. Daar hoor ik."
Een vriend schrijft me. Hij is be
zorgd over Israël en de Palestij -
nen. „Ik weet er niet meer van
dan iedereen weten kan uit zijn
krant en van de televisie",
schrijft hij erbij. „Wie nu buiten
Israël dat moet meebeleven, die
beklaag ik."
Hij maakt een verschil tussen 'in
Israël' en 'buiten Israël'. Zijn re
denatie is dat men in Israël van
alles kan doen om de vrede na
derbij te brengen: stemmen bij
verkiezingen, demonstraties or
ganiseren of bijwonen, weten
schappelijke symposia organise
ren, petities en steunbetuigin
gen opstellen, bezoeken afleg
gen aan 'de vijand', en ga zo
maar door. Buiten Israël is men
gedoemd tot handenwringen,
afgezien van steuntelefoontjes
en bezoeken aan Israëlische
en/of Palestijnse vrienden en
geld overmaken naar vredesini
tiatieven.
Deze redenering kan ik volgen.
Dat geldt niet
voor een andere,
die ook in zijn
brief te vinden.
Mijn vriend is
het soort domi
nee voor wie
Kerstmis de ver
jaardag van een
jodenjongetje is
en die Jezus ziet
als een rebelse
revolutionair, die
door de niet-
joodse macht
hebbers werd
geëxcuteerd.
„Ik zelf denk",
schrijft hij, „dat
Israël twee tradi
ties heeft: De ene
is die van wraak.
De andere de traditie van de
overwinning die tot stand komt
door degenen die eigenlijk al ten
dode gedoemd was: Mozes van
uit de Nijl, Jozef vanuit de wa
terput." Daarna citeert mijn
vriend Paulus in zijn brief aan
de Romeinen: „Wreekt u niet
zelf, geliefden, maar laat plaats
voor de toom (van de Almachti
ge), want er staat geschreven:
Mij komt de wraak toe, Ik zal het
vergelden, spreekt de Heer."
Het is jammer dat mijn vriend
niet uit de rijke en omvangrijke
joodse traditie citeert waarin op
het afzien van wraak, haat, ver
gelding wordt aangedrongen als
een hoger goed. Nu lijkt het als
of het Oude Testament tot
wraak oproept, terwijl het Nieu
we Testament daarvan afziet.
Maar mij gaat het nog meer om
die toeschrijving van twee tradi
ties aan het joodse volk: wraak
en afzien van wraak. Naar plaat
sen in Tenach (het Oude Testa
ment) die bewijs leveren voor de
traditie van wraak, hoeven we
niet lang te zoeken,oe schrijft hij.
Inderdaad. Het volk nam wraak
op de Amalekieten die het in de
mg aanvielen toen het uit Egyp
te vluchtte. Simon en Levi, twee
zonen van Jakob, nemen wraak
op Sjechem en zijn stadsgeno
ten omdat Sjechem hun zuster
Dina heeft verkracht. Samson
neemt wraak op de Filistijnen,
onder andere omdat zij hem
hebben verraden.
Ook in Sjoftiem, het gedeelte dat
deze week wordt gelezen, Deu-
teronomium 16:18-21:9, is een
vers te vinden, waarin mijn
vriend een aanwijzing zou kun
nen vinden voor de traditie
wraak. „Maar van de steden
deze volkeren die de Eeuwige,
uw God, je als erfdeel geeft, zu
je geen ziel in leven laten."
(Deuteronomium 20:16).
Dit gaat weliswaar niet zozeer
over wraak, maar wel over een
situatie van oorlog, waarin de
Israëlieten het land in bezit neL
men dat God hen heeft beloof!
En over die situatie van oorlogl
waarin wraakacties een belang
rijke plek hebben, heeft mijn l[
vriend het.
De actie die in DeuteronomiuT
20:16 en 17 wordt aangekon-
digd, zal in werkelijkheid niet
zonder slag of stoot hebben
plaatsgevonden. Als er jouma
listen hadden bestaan en kran
ten en televisie 3500-2500 jaar
geleden, dan zou er een heel;
der verslag zijn geweest dan d
sumiere vermeldingen die en
vaak in Tenach staan. Dan zoi
er wel melding zijn gemaakt v
wraak en te-
genwraak in
allerlei oorlo
gen met bij
voorbeeld di
Kena'anieta
Prezieten, 0
wieten en Je
subieten, die
invers 17 w
denaangeko
digd.
Oorlogen wi
den er al duj p
zenden ge
voerd, volke si
renmoorden v
gepleegd, o\
de hele wen ic
Zelden zijni D
verslagen va o
Op een ham r<
jevol boeken met verhalen en k.
genden zijn die oorlogen in d g
vergetelheid geraakt. Het jood si
volk heeft zijn oorlogen, die h ij
in de Oudheid voerde wel opj k
tekend. Daardoor smaakt heti ro
het twijfelachtige genoegen d
zelfs een dominee voor wie di
joodse traditie zeer belangrijk
de fout kan maken het volk n
een traditie van wraak op te
delen. Hij maakt het daarmee
tot een uitzondering. Alsof ni
alle volkeren ter wereld een ti
ditie van wraak en oorlog hel
ben.
Een volk beschrijven in preg
nante beelden is menselijk. In
dianen voeren oorlog op paai
den, zijn beschilderd met krij|
kleuren en schieten met pijl e
boog. Na afloop van de oorlo) lo
roken ze de vredespijp. Wie
denkt er bij Indianen die voedliv
sel verzamelen, spelletjes spe ki
len, de was doen of een kind
een wond heeft opgelopen vet
zorgen? De gewone dingen v<
het leven zijn bijna onzichtba
En zo is het ook met het jood
volk. Het gewone leven in de
woestijn en het Beloofde Lam j
kleren naaien, eten koken, kin
deren verzorgen, legt het af te
gen de gecondenseerde oorlo
verslaggeving en die laatste bi
paalt vervolgens de beeldvor
ming. Als het huidige Israël di
ook nog in een oorlog is verw
keld met Palestijnen, ziet mei
alleen 'wraak' nogen raakt de
1900 jaar waarin joden erom nc
kend stonden dat ze juist noo
met geweld terugvochten, uit
het zicht. Ten onrechte.
TAMARAH
BENIMA
