Martinus Nijhoff als soms sublieme dichter BOEKEN Roots Maxima zonder pretenties blootgelegd 'Verzamelde gedichten' maakt vergelijken mogelijk, en aftasten van wat mooi is, mooist en nog mooier dan mooist De ondergang van een zelfingenomen ijdeltuit 'Tien boeken voor de winkel en één voor mezelf" Hij is alom bekend èn geprezen om zijn onsterfelijke gedichten, zoals 'Het tuinfeest', 'Het lied der dwaze bijen' of 'Het kind en ik', ledereen werd op de middelbare school met 'Het uur u' om de oren geslagen, of met 'Awater'. Nu zijn de verzamelde gedichten van Martinus Nij hoff gebundeld en blinken er nieuwe juweeltjes op. bleven. Zijn werk leeft voort, ook al zit het gevangen in de cadans van eindrijm en sonnet, en dichtregels als 'een stoet van beelden zag ik langs mij gaan' of 'de wond'ren werden woord en dreven verder' zwerven verder door onze taal. De Verzamelde gedichten van Martinus Nijhoff (1894-1953) geven echter een ander beeld. Van een subliem dichter ver wacht je massa's sublieme ge dichten. Je hoopt op meer tuin feesten, soupers en dwaze bijen, maar misschien bestaan onster felijke gedichten slechts bij de poezie recensie Fleur Speet 'Verzamelde gedichten' door Martinus Nijhoff. Tekstverzorging WJ. van den Akker en CJ. Dorleijn. Uitgeverij Bert Bakker. Prijs: 69,50. Nijhoffs sonnettenkransen, mu zikaal, bloemrijk en door verlies gedreven, zijn dan wel ouder wets van vorm, een literaire avond in De Balie in Amsterdam toonde juist aan dat de dichter zo ongelooflijk eigentijds is ge- MARTINUS NIJHOFF gratie van vele, vele sterfelijke. En die sterfelijke gedichten, daar wil je liever niets van weten. Ze zouden het beeld van de ultieme dichter die in het kleine het grote gewaar werd, die dichtte: 'Zij zin gen, nijgen naar elkaar en kussen,/ Geenszins om liefde, maar om de sublieme/ Mo menten en het sentiment daar- tusschen', om zeep kunnen hel pen. De eerste bun del in deze chronologisch geor dende uitgaaf, De wandelaar uit 1916, lijkt een probeersel: alles is zwaar en hevig, bijna extatisch dicht Nijhoff: 'Nu zingt het nieuwe le ven in mijn hart'. Hij lijkt hier een beetje op Paul van Ostaijen, die in zijn debuutbundel Mu sic-Hall uit hetzelf de jaar allesbehalve modern was, maar door emoties gedre ven en overmand. Ook bij Nijhoff zijn dood en drama drijfveer. De vrouw (of moeder) staat op een voetstuk, neemt zijn hoofd meer maals aan de borst (of hij ver langt daarnaar), want zij is de vrouw die 'het doelloos leven nam als weelde', van wie hij dicht in bloed en bloemen. Ge voelens zwellen op en hoewel Nijhoff bekend staat om het ver woorden van grote emoties in eenvoudige taal, is die eenvou dige taal hier nog niet bereikt. Dat maakt in ieder geval de eer ste gedichten weinig eigentijds. Dat heeft ook alles te maken met God, die als brommerige constante door het werk heenslingert. Pas in de Nagelaten gedichten, waarvan er nogal wat zijn, laat Nijhoff de teugels wat vieren. Het sonnet wordt vrijer, krijgt er een strofe bij, of de eerste twee strofen plakt hij aan elkaar, maar ook de verwoordingen zijn minder truttig, de alliteraties minder dwangmatig. Pas in die latere gedichten lijkt Nijhoff de vorm te bereiken die hem zo groot heeft gemaakt en dan blinken 'nieuwe' juweeltjes op. Zoals in het hier afgedrukte ge dicht Aubrey Beardsley, waarvan de laatste twee strofen (toch nog als sonnet) weemoedig klinken. Ondanks dat niet alle gedich ten even innemend zijn, is het natuurlijk wel een groot genot al deze gedichten bij elkaar te heb ben. Want alleen dat maakt ver gelijken mogelijk, en aftasten van wat mooi is, mooist en nog mooier dan mooist (of gewoon lelijk). Dat de Verzamelde ge dichten dan ook nog eens in een prachtige band zitten met ludie ke vormgeving van Tessa van der Waals, maakt deze gedich ten tot een feest. Een tuinfeest, als het weer mee blijft zitten. Aubrey Beardsley Leef niet ah boomen leven die haar stille Groeikracht in takken om zich heen verbreeden, Leef steil omhoog zooals de stammen deden, Tot wij als speren in den hemel trillen Want de natuur is niet den mensch ter wille: Slechts langs den weg van haar gestrenge zede Staat zij ons toe de velden te betreden Waar sterren bloesemen als asfodillen. 't Rinkelt aan 't raam, en in het maanlicht buiten Ritselen spitse muilen door het gras. Tusscheh de boomen klinkt muziek van fluiten. En 'k zie mijn schaduw, steeds teruggejaagd, Een nimf vervolgen, die een kaarsje draagt Waaraan een baard hangt van verdropen was. MOOISTE BOEK VAN DE WEEK roman recensie Wim Vogel 'Een soort Engeland' door Robert Anker. Uitgeverij Ouerido. Prijs: 39,50. In het najaar van 1998 publi ceerde Robert Anker Vrouwen zand, een indrukwekkende ro man over een generatie. Over zijn generatie: die van het pro test, de genera tie die haar ide alisme in de ja ren tachtig vrij geruisloos en zeer pragma tisch inruilde voor geld, carri ère, status en macht. En die zich nu soms vertwijfeld af vraagt of het nog wat wordt met dat geluk. De laatste twee zinnen citeer ik uit mijn bespre king van Vrou wenzand en ik doe dat natuurlijk niet zomaar. Ankers nieuwe roman, Een soort Engeland, lijkt als twee druppels water op Vrouwen zand maar dan wel zoals een negatief lijkt op een positief. Het is daardoor vooral een overbo dig boek waarin een vertegen woordiger van dezelfde genera tie veelal brallend aan het woord is. Zijn verleden wordt op een irritante, want veel te veilig- afstandelijke wijze geanalyseerd door een vreemd soort alleswe tende verteller die voortdurend hinderlijk aanwezig is. Het is voor mij een raadsel waarom Anker niet tevreden was met Vrouwenzand. Dat is immers een generatieroman zo als er na Nootebooms Rituelen niet meer is geschreven. Ver baasd misschien dat de verkoop niet echt fantastisch was? Niet genomineerd? Geen prijs? Alle maal mogelijk, maar nog geen reden, lijkt mij, de subtiliteit van die roman te bedelven onder de opgeklopte humbug van wat kennelijk een revanche had moeten zijn. Ook qua opbouw en intrige verschillen de romans nauwe lijks. Werkt de Amsterdamse kraker Paul Masereeuw in Vrou wenzand zich sluw en opportu nistisch op tot een gevreesd ad vocaat in criminele zaken, de carrière van acteur David Oos- terbaan verloopt in Een soort Engeland identiek. Gesjeesd op de Amsterdamse toneelschool, weet hij via het beruchte vormingstoneel van de jaren zeventig en tachtig zich toch op te werken tot een ge vierd en gevreesd acteur voor wie in de jaren negentig Carré avond aan avond moeite loos vol stroomt. Wat voor Mase reeuw geldt, geldt ook voor David Ooster- baan, die vroe ger Henk heet te, maar David is natuurlijk wel zo artistiek. Ook voor die ooit zo een voudige West- Friese jongen klinkt er altijd dat liedje van verlangen naar het arcadië van zijn jeugd. Toen alles nog beginnen moest, toen je moeiteloos samenviel met je omgeving en de mensen daarin. Oosterbaans zoektocht naar zichzelf, naar die jongen die hij eens was, verzandt nog voordat die goed en wel is begonnen. Plotseling duikt er een dertigja rige aan drugs verslaafde doch ter op. Vrij plotseling moeten ook jonge actrices niets meer van de zwaarlijvige, ronkende vijftiger hebben, loopt zijn rela tie stuk, blijkt zijn woonboot il legaal in de Amsterdamse grachtengordel te liggen en staat hij zo vaak dronken op de plan ken dat zelfs acteren, voor hem een eerste en tweede natuur, onmogelijk wordt. Of die teloorgang op ieder ge bied leidt tot inzicht en zuive ring? Ankers laatste woorden 'Ja, denkt David, tong verloren, land verloren, alles verloren. Alles ge wonnen.' suggereren dat wel. Maar benieuwd daarnaar ben ik niet echt. Daarvoor is de ont wikkelingsgang van de eendi mensionale, zelfingenomen ij deltuit te weinig suggestief be schreven. Ik heb me alleen maar verveeld met de woordenbrij van deze aanmatigende nowhe- Wat had Troilus ook al weer met Cressida? Welk leed trof Timon van Athene? Zelfs de gemiddelde toneelliefhebber die toch heel wat Shakespaere's per iaar ziet passeren, moet het antwoord op dat soort vragen weieens schuldig blijven. Niet langer nodig, want nu is er 'William Shakepeare, alle vertellingen' (uitge verij Holland, 65,00). Heel chic met met stofomslag en overvloedige full color tekeningen uitgegeven. Dik dertig van Shakespeare's toneelstukken zijn er in verzameld, stuk voor stuk omgebouwd tot coherent verhaal van zo'n twaalf bladzijden. Een handig naslagwerk én een ideale manier voor de jeugd, waarvoor het boek bedoeld is, om met detoneelklassiekers kennis te maken. NET VERSCHENEN^ U Het nationale voetbalboek, samengesteld door Roger Hen- j driks (Fontein, 24,95). In meer dan 90 verhalen, gedich-i ten, foto's en persoonlijke ontmoetingen vertelt iedereen dip' ook maar iets met voetbal heeft, of het nu de (beroemde) vopt balier zelf is of Willeke Alberti, de sportjournalist of Karin :sl« Bloemen, de dichter Lévi Weemoedt of Tineke Schouten, w|h, hem/haar zo fascineert in dit spel. De uittocht uit Indië 1945-1995 door Wim Willems (Bert Bakker, 49,58). Getekend door oorlog en revolutie, dat ren de Nederlanders in Indonesië toen zij zich gedwongen gen de voormalige kolonie te verlaten. Het nieuwe vaderlanj ging krampachtig om met zijn landgenoten van overzee. Dil boek volgt de Nederlanders uit de Oost op hun wegen né v< trek. Een verhaal van een halve eeuw moedwil en misver stand, 'miauw' door Astrid H. Roemer (De Geus, 35,25). Bundel met 24 nieuwe gedichten van Astrid Roemer waarin een vol name plaats is toebedeeld aan katten. Zoals deze, 'Verwant! V.': Moeder/woont in zijn/gedachten en hij heeft haar kljn ren op bij mij hij moet steeds trappen naar mijn schenenf hij doet mijn poes met opzet pijn. k| Drie mannen en een vrouw door Maira Papathanassopouloij (Prometheus, 36,50). Kort voor haar overlijden heeft ChafFl zijn vrouw moeten beloven dat hij in haar reusachtige huis fan blijven wonen en het met zou laten vervallen. Om enig gezehte schap te krijgen plaatst Charis een advertentie, waarop twetj€ gegadigden reageren-, de vioolspeler Lazaros, die net een p| lijk beëindigde liefdesrelatie achter de rug heeft, en Petrus1 die op straat is gezet door de vrouw met wie hij samenleefdjlv 1°; De eerste raadsman door Brad Meltzer (Luitingh-Sijthoff, p ƒ39,90). Thriller die zich afspeelt rond het machtigste huiy^. houden ter wereld. Michael Garrick is als jurist verbonden l~ het Witte Huis in Washington en heeft een oogje op presi- Ps dentsdochter Nora Hartson. De aantrekkingskracht is wede! 4: zijds, maar altijd is er die verdraaide secret service, die hetlyl hen onmogelijk maakt eens met zijn tweetjes samen te zijn Q Portret van een kunstenaar als een oude man door Joseph F Heller (Ambo/Anthos, 49,90). Hemingway, Grisham, Maje( Twain, Jack London, Dostojevski, Tom Clancy, William Fau ner, Thomas Mann, Albert Camus. Tlentallen schrijvers but len over elkaar heen in het laatste boek van Joseph Heller (1923-1999), waarin hij de moeizame weg beschrijft van eL oud en gevierd schrijver, die nog één keer wil proberen eenlj, man te schrijven, E=mc2 door David Bodanis (Ambo, 59,90). ledereen wejT1 dat Einsteins relativiteitstheorie een belangrijke formule ispv maar bijna niemand weet waarom. In deze biografie van depv> formule van de twintigste eeuw doet de Amerikaanse wiskujfo dige David Bodanis een verwoede poging de wereldberoemd vergelijking, 'de gelukkigste gedachte van mijn leven', aldiT Einstein, te verhelderen. fen Ik val aan, volg mij! door Saul David en Menno Steketee (Bi Bakker, 28,50). Een misgreep op het slagveld is niet altifae het gevolg van numeriek overwicht of tactisch inzicht van cT tegenstander, al te vaak delven strijdkrachten het onderspit: door eigen toedoen. Onnadenkende bevelhebbers, slechte voorbereiding, overmoed en politieke inmenging, het zijn I slechts enkele van de ingrediënten die in de vorige eeuw za den voor grootse militaire blunders. Publicisten Saul Davit# Menno Steketee brengen de coups de farce in kaart. 1. (1) Nicci French, De rode kamer.Anthos, 39,90 2. (3) Umberto Eco, Baudolino.Bert Bakker, 55,00 3. (2) Isabel Allende, Portret in sepia.Wereldbibliotheek, 45,00 4. (7) Mark Danielewski, Het kaartenhuis.De Bezige Bij, 59,90 5. (-) Helen Fielding, Het nieuwe dagboek van Bridget Jones.Prometheus, 25,00 6. (-) Elizabeth George, Verrader van het verleden.A.W. Bruna, 45,00. 7. (4) Helen Fielding, Het dagboek van Bridget Jones.Prometheus, 25,00 8. (-) Donna Leon, Vriendendienst.De Boekerij, 25,00 9. (-) John Grisham, Erfpachters.A.W. Bruna, 39,95 10. (9). Andrei Makine, Requiem voor Rusland De Geus, 49,60 De boekentoptien wordt wekelijks samengesteld op basis van verkoopcijfers van boekhandels in de regio's Haarlem, Leiden en Hilversum. non-fictie recensie Hans Jacobs 'Land van herkomst, Argentinië en Maxima' door René ter Steege. Uitgeverij Van Gennep. Prijs: 29,90. De mediastorm om Jorge Zorre- guieta is na de bekendmaking van de verloving van zijn doch ter Maxima met kroonprins Wil- lem-Alexander gaan liggen. Bij de gezamenlijke vergadering van Eerste en Tweede Kamer, komende dinsdag, is geen vuur werk te verwachten. René ter Steege, redacteur buitenland van Het Parool heeft heel toe passelijk aan de vooravond van het debat over de toestem- mingswet voor het huwelijk, alle feiten nog eens op een rijtje ge zet. Tegelijkertijd schetst hij een - vluchtig - beeld van dat op merkelijke 'Europese' land in Latijns-Amerika, Argentinië, het land van herkomst van papa en dochter Zorreguieta. Ter Steege heeft veel gesnuf feld in krantenarchieven, de be langrijkste boeken over dicta tuur gelezen, gesprekken ge voerd en Argentinië bezocht. Wie zich de discussie over het verleden van Jorge Zorreguieta in herinnering roept, zou wen sen dat het boek van Ter Steege een jaar geleden al beschikbaar was. Hij heeft Zorreguieta niet gesproken en er staat mede daarom niets nieuws in - dat is ook te veel gevraagd na het uitvoerige en uitputtende onder zoek Militair ge weld, burgerlijke verantivoordelijk- heid dat professor Michiel Baud in op dracht van het kabi net schreef - maar het is goed dat alles eens bij elkaar is ge harkt en van ideolo gische lading ont daan. Ter Steege heeft zijn boek in drie de len opgesplitst. Hij begint met het geven van een kort en vluch tig beeld van Argentinië, de rol van de welgestelden in het klas- sebewuste land en de omgang van burgers en militairen, zo cruciaal aan de vooravond van de staatsgreep die ook Zorre guieta aan de macht bracht. Het tweede deel bevat een be schrijving van de jaren onder de junta, met de tijd die daarop volgde, naar het tegenwoordige, democratische maar nog steeds woelige Argentinië, en tot slot, een poging de achtergrond van Maxima wat in te kleuren. Dat zijn meteen ook de zwakste hoofdstukken, omdat de schrij ver mee gaat spe culeren met de roddelbladen die Méxima's jeugd ook achteraf van commentaar heb ben voorzien. 'Ze zal wel zus of zo hebben gedacht' - zonder dat Maxi ma zich zelf over haar schooltijd, studie en loop baan heeft uitge sproken. Ter Steege pro beert te achterha len waarom Zorreguieta de gru weldaden van de junta blijft ontkennen. „De Argentijnen willen het liefst vergeten wat er tijdens de dictatuur is gebeurd. Kennis kon gevaarlijk zijn. Het was het veiligst om niets te we ten, niets te willen weten". Ter Steege concludeert dat dit voor Jorge Zorreguieta in feite heeft gegolden tot het moment dat zijn dochter in Nederland ver slingerd raakte aan de kroon prins. Ter Steege weet waarover hij het heeft, maar laat de lezer te veel puzzelen. De uitstapjes in Buenos Aires - van Casa Rosa- da, het vooral door de musical Evita beroemd geworden presi dentiële paleis aan de Plaza de Mayo (op haar beurt bekend van de 'Dwaze Moeders') en het Teatro Colon tot de delen van de stad en de chique woonwijk Recoleta, waar Méxima opgroei de, schreeuwen om een platte grond. En een kaart van Argenti nië zou het boek verrijken - want er zullen maar weinig le zers zijn die Tucuman, Pergami- no of Mercedes in hun geestes oog kunnen plaatsen. Maar het grootste gemis is het ontbreken van een namenregis ter. Het regent in het boek van de - in Nederland veelal onbe kende - namen. Een verklaren de namenlijst en notenapparaat zouden orde in die wirwar van personen - ministers, generaals, schrijvers, commentatoren, mensenrechtenactivisten - en hun uitspraken hebben gescha pen. Nu moet regelmatig terug worden gebladerd om uit te vin den wie Vicente Muliero of Mi guel Bonasso ook al weer waren. door Martin Hendriksma In de rubriek Bibliofiel spreken boekenliefhebbers zich uit over hun collectie. Deze week: A. van der Steur, verzamelaar van histo rische boeken. Bibliofiel, zegt A. van der Steur, „dat woord associeer ik vooral met een verzamelaar van mooie boeken. Daar is het mij niet in eerste instantie om te doen. Ik verzamel boeken die me interes seren, waar ik iets mee kan." Hij heeft er enige tienduizen den staan in zijn huis in het hartje van de Haarlemse bin nenstad. Op de vraag hoeveel honderden meters boekenplank dat tezamen zullen zijn, geeft hij wijselijk maar geen anwoord. „Als het echt niet meer past, breng ik een paar meter boeken over een onderwerp dat me niet meer zo interesseert, archeolo gie bijvoorbeeld, naar het anti quariaat." Dat klinkt minder harteloos dan het is, want Van der Steur bezit een eigen anti quariaat, vlak naast zijn huis. De liefde voor het boekenvak - hij draagt voor de gelegenheid zelfs een stropdas vol met boe ken - ontstond rond zijn twaalf de. Voor de boeken van de over leden grootvader had niemand in de familie veel interesse. „Geef ze maar aan mij", zei de kleine Van der Steur. „Ik las al heel veel in die tijd", verklaart hij nu. „En ik was een verzame laar, hè. Postzegels, bierviltjes. Dus dat ik die boeken kreeg was niet zo gek." Later ging hij geschiedenis studeren en werd dat vak de specialisatie in zijn verzameling. Met weer tal van subspecialisa ties: lokale geschiedenis, fami liegeschiedenis en, misschien wel het meest bijzonder, volks- A. van der Steur.Foto: United Photos de Boer/Greetje Kamps boekjes voor de gewone man uit de zestiende en zeventiende eeuw. Hij springt op een bank en vist een paar boekjes van de bovenste plank. Een onooglijk boekje met een enkel dun touw tje samengebonden over de aartsboef Cartouche. „Kost zo duizend gulden." Of een boek over wanschepsels uit Zuid- Amerika, waarin curieuze teke ningen van mensen zonder hoofd zijn opgenomen. „Die zouden daar voorkomen. In die tijd werd dat in Nederland klak keloos aangenomen." De ran den van de tekeningen zijn vaak afgesleten en er zitten de nodige witte vlekjes in. „Ze gebruikten vaak versleten mallen", zegt Van der Steur. „En die vlekjes zijn ontstaan omdat er houtworm in de drukapparatuur zat." Copyright bestond nog amper in die jaren. Een uitgever in een andere stad schroomde niet om een boekje in zijn geheel over te nemen en enkel een illustratie of, nog erger, de naam van de uitgever te veranderen. „Voor mij is dat wel zo boeiend", zegt Van der Steur. „Zo kan ik van elk verhaal tientallen versies ver zamelen en vergelijken." Zijn boeken koopt hij bij col lega-antiquaren, of op boeken markten, beurzen en veilingen. „Voor mijn werk bezoek ik ook regelmatig veilingen in het bui tenland. Koop ik tien boeken voor de winkel en één voor me zelf. Zo'n reisje kunnen veel an dere verzamelaars zich natuur lijk niet veroorloven." :aii De combinatie van verz; laar en handelaar brengt n een voordeel met zich mee. Dfzl keer kwam hij met een, daP hij, fantastische aankoop tlw Wilde hij het boek op de juifj? alfabetische plek op de plau' zetten, stond het hem al toefin! lachen. „Ben je soms 25 zoek naar zo'n boek en je volledig dat je het vijf leden al eens hebt Maar geen nood, die ken belandden met een prijskaartje in z'nn Bent u in het bezit van een zondere boekencollectie kent u mensen die beschikken, stuur dan mailtje naar ma@damiate.hdc. nl.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2001 | | pagina 14