Weg met kuddegedrag
-let unieke
an Franz
oenigs'
kunstcollectie
Jongeren krijgen maling aan
status, merken en conventies
Bij
van
Dagblad
530
ZATERDAG
16 JUNI 2001
Jongeren zijn zeer individualistisch. De tijd van de grootschalige hypes lijkt voorbij. Jongeren ontlenen hun identiteit steeds meer aan de sociale netwerken waarin ze zich bewegen en niet meer aan het merk
schoenen dat ze dragen. Foto: Erwin Johann Wodicka
De jongeren van de
internetgeneratie zetten
Nederland op zijn kop. Over
een jaar of tien ziet onze
maatschappij er 'totaal
anders' uit. Zonder
poldermodel, partijpolitiek
en het najagen van merken
en status. Jezelf zijn, dat
wordt het nieuwe ideaal,
stelt onderzoekster Karin
van Steensel in een studie.
door Homme Krol
r is een stille revolutie aan de
gang. Stil, maar zeer ingrijpend.
Over een jaar of tien ziet onze maat
schappij er totaal anders uit. Dankzij
de internetgeneratie: alle jongeren
die na 1980 geboren zijn. Ze zullen
het poldermodel slopen, lak hebben
aan de aloude partijpolitiek en inspi
rerend leiderschap omarmen.
Daarbij blijft het niet. De internet -
jongeren zullen een werkgever eer
der kiezen voor hun eigen zelfont
plooiing dan voor een zak met geld.
Ook zullen ze hun eigen consump
tiegedrag bepalen, de macht van
merkenmonopolies breken en hun
kinderen opvoeden in stabiele, mo
nogame relaties.
Valse toekomstmuziek? De wens
droom van ouwe zakken? Nee, een
veelbelovend scenario, op grond van
opmerkelijk onderzoek. Anderhalf
jaar lang struinde wetenschapper
Karin van Steensel (29) het internet
af op uitingsvormen, meningen en
beweegredenen van jongeren, in op
dracht van Stichting Maatschappij
en Onderneming (SMO).
De resultaten combineerde zij met
de kennis die binnen SMO voorhan
den is over maatschappelijke ont
wikkelingen. Vervolgens trok ze de
conclusie dat onze samenleving aan
de vooravond staat van een nieuwe
sociale beweging. „Met geloof heeft
mijn scenario niets te maken", be
weert Karin van Steensel. „Het is ook
geen wensconstructie, het is getoetst
en het blijkt te kloppen."
Ze heeft theologie gestudeerd, maar
koos uiteindelijk voor bedrijfsethiek
als hoofdvak. Toen ze bij SMO kwam
bestond daar al een beeld over de ei
gen oordeelsvorming van jongeren.
„Ik wist helemaal niets van de inter
netgeneratie, ik kende die jongeren
niet echt. Ik kende alleen het gezeur
van oudere generaties over de jeugd.
Pak maar een willekeurige krant. Het
wemelt van berichten over teleurge
stelde docenten, radeloze ouders en
verontruste politici. Ze gaan alle
maal over de jongere van vandaag.
Die lijkt stuurloos. Jongeren ontspo
ren vaak, kennen geen normen en
waarden meer, hebben nauwelijks
respect voor volwassenen, laat staan
voor ouderen. Maar dat beeld klopt
niet met de werkelijkheid. Het gaat
beter met jongeren dan ooit. In gro
ten getale maken ze hun opleiding
af. De meeste jongeren geven aan
dat ze een prettige relatie hebben
met hun ouders, waarin openheid
en eerlijkheid centraal staan."
Die negatieve berichtgeving slaat
volgens haar aan omdat veel oude
ren ongerust zijn over het idee dat
'die verwende generatie' straks het
roer moet overnemen. „Ze begrijpen
niet wat de huidige welvarende jon
geren precies beweegt. En dat ge
brek aan inzicht vinden ze onpret
tig"
Van Steensel geeft toe dat het in Ne
derland barst van de onderzoeken
die de bezorgdheid over jongeren
bevestigen. „Maar ze bedienen zich
van achterhaalde onderzoeksmetho
den. Dat toon ik ook aan in mijn stu
die. Ik laat bijvoorbeeld zien dat je
de internetgeneratie niet meer kunt
beschrijven aan de hand van tegen
polen als 'autonoom' of 'volgzaam'.
Daar kom je niet verder mee. Ik heb
een andere bril opgezet om naar
jongeren te kijken. Samen met mijn
observaties op internet levert die
speurtocht een heel ander beeld op
van de jongste generatie."
Authentiek
In haar studie schetst ze een gelukki
ge generatie. De jongeren van na
1980 zijn opgegroeid in een tijdperk
zonder angst voor oorlog of econo
mische crisis. Ze zijn optimistisch
over het milieu, volkomen ver
trouwd met internet en ICT en ook
nog eens opgevoed in gezinnen met
openheid en communicatie als cen
trale waarden.
„Deze jongeren wijken in hun den
ken en doen sterk af van vroegere
Volgens onderzoekster Karin van
Steensel zijn veel ouderen ongerust
over het idee dat 'die verwende gene
ratie' straks het roer moet overnemen.
„Ze begrijpen niet wat de huidige wel
varende jongeren precies beweegt. En
dat gebrek aan inzicht vinden ze on
prettig." Foto: GPD/Tom van Dijke
generaties. Typerend is dat ze zich
niet afzetten tegen hun ouders. Ze
denken ook niet in termen van links
of rechts, evenmin in begrippen als
progressief en conservatief. Autono
mie en inbedding in bestaande soci
ale verbanden zien ze niet meer als
tegenpolen, maar juist als voorwaar
den voor hun authentieke identiteit.
Jezelf zijn, dat is hun ideaal. Ze vor
men de eerste generatie die zich al
leen maar zorgen hoeft te maken
over de eigen zelfontplooiing. In al
hun andere behoeften is voorzien."
Van Steensel is niet bang dat Neder
land straks zit opgescheept met een
stel verwende eigenheimers, die bij
een zuchtje tegenwind al beginnen
te mekkeren. „Nee hoor, daarvoor is
hun zelfvertrouwen veel te groot. De
eerste twintig jaar zijn heel bepalend
voor de manier waarop je in het le
ven staat. Dat zelfvertrouwen is heel
basaal. Wat er ook gebeurt, van
daaruit blijven ze redeneren. Ze heb
ben een mentaliteit van 'de wereld
zit op mij te wachten, eens kijken
wat ze mij te bieden heeft'. Minder
welvaart zal aan die mentaliteit geen
afbreuk doen.
Van Steensel doet opmerkelijke
voorspellingen in haar studie. Jonge
ren zullen bijvoorbeeld heel andere
werknemers zijn, minder belust op
een hoog salaris en sociale status,
maar veel meer gericht op zelfont
wikkeling. Ze raadt werkgevers aan
om vooral daar op in te spelen.
Doen ze dat niet dan kunnen ze het
schudden.
Als ze het wèl doen, krijgen ze er
trouwe werknemers voor terug. De
tijd van de high-potential jobhoppers
is voorbij. Salaris en status zijn voor
deze jongeren van minder belang
dan een werkkring waarin ze hun ta
lenten kunnen etaleren. Werk is voor
hen entertainment en een vorm van
inbedding. Het verschaft een be
langrijk sociaal netwerk. Ook de
sfeer op het werk vinden ze heel be
langrijk. Teamwork wordt door hen
heel letterlijk opgevat. Organisaties
die er niet in slagen aan die behoef
ten te voldoen zullen het moeilijk
krijgen."
Merk
Als consumenten zullen deze jonge
ren volgens de onderzoekster veel
minder kuddegedrag vertonen. Van
Steensel durft zelfs het einde van
'het merk' te voorspellen. „Deze jon
geren zijn zeer autonoom in hun
consumptiegedrag. De mening van
anderen, bijvoorbeeld over hun kle
ding, is wel belangrijk, maar niet
doorslaggevend. Jongeren zijn zeer
individualistisch. Marketingspecia-
listen klagen al jaren over de on
voorspelbaarheid van hun gedrag.
De tijd van de grootschalige hypes
lijkt voorbij. Deze jongeren ontlenen
hun identiteit aan de sociale netwer
ken waarin ze zich bewegen en niet
meer aan het merk schoenen dat ze
dragen. Alleen kleine groepjes zijn
nog te porren voor trendy kleding en
mobiele telefoons."
Volgens Van Steensel prikken inter-
netjongeren steeds meer de reclame
door die een bepaalde levensstijl wil
opdringen. „Jongeren herkennen die
pogingen feilloos. Ze wensen niet
door multinationals tot een bepaal
de levensstijl of overtuiging te wor
den aangezet. Eerder maken ze zich
kwaad over de arrogantie van grote
ondernemingen en de macht die zij
via hun merken uitoefenen. Jonge
ren verzetten zich meer en meer.
Kijk maar naar de wereldwijde acties
op internet tegen de farmaceutische
industrie die haar merkenmacht
misbruikt tegen de Afrikaanse
slachtoffers van aids. Er komen
steeds sterkere signalen dat dit wan
trouwen de opmaat is naar het einde
van het merk. Dat is veel dichterbij
dan menigeen denkt."
De nieuwe generatie zal het polder
model slopen, de partijpolitiek ten
grave dragen en charismatisch lei
derschap toejuichen. Komt de de
mocratie dan niet in gevaar?
Van Steensel: „Ben ik niet bang voor.
Deze jongeren hebben niets met
partijpolitiek, voorzover die op ideo
logie is gebaseerd. Dat stelsel met al
lerlei gekissebis werkt in hun ogen
verlammend en zal op de helling
moeten. Jongeren staan inhoudelijke
politiek voor, gericht op de lange ter
mijn. Daarbij zien ze het partijstelsel
als een obstakel. Blijft het toch be
staan dan zullen ze zich meer en
meer organiseren in actie- en belan
gengroepen via het internet om be
sluiten af te dwingen. Dat zie je nu al
gebeuren. Denk maar aan de recente
intemetactie tegen de veiling van
etherfrequenties. Verder laten de in
ternetters zich graag inspireren door
charismatische leiders, maar hun in
vloed zal wel transparant moeten
zijn. Aan ongecontroleerde macht
hebben jongeren namelijk een
broertje dood."
De jongeren geven hun ouders een
dikke voldoende, constateert ze.
Toch zullen ze hun eigen kinderen
anders opvoeden. „Ze zijn heel te
vreden over de verhouding met hun
ouders. Ze krijgen genoeg vrijheid, er
is begrip voor de dingen die ze wil
len doen, al snappen hun ouders
vaak niet waarom, en ze ervaren de
sfeer van gelijkheid die in veel gezin
nen heerst als positief. Maar dat be
tekent niet dat ze hun eigen kinde
ren precies zo zullen aanpakken. In
het besef dat de ontwikkeling van de
persoonlijkheid ook voor een deel
genetisch is bepaald zullen ze hun
rol als opvoeder minder overdrijven,
meer relativeren. Tegelijk zullen ze,
gelet op het belang dat ze aan socia
le inbedding hechten, een steviger
beroep doen op de omgeving als op
voeder. Op de grootouders bijvoor
beeld."
Een stabiele relatie met de partner
vinden internetters belangrijk. Ze
zullen minder snel scheiden, on
danks hun individualistische gedrag,
beweert Van Steensel. „Voor jezelf
kiezen betekent voor hen niet nood
zakelijk dat ze uit een relatie stap
pen. Ik verwacht dan ook dat het
scheidingspercentage de komende
decennia zal dalen. Er zulleMninder
kinderen opgroeien in ééna®erge-
zinnen."
In de nieuwe sociale beweging die
de internetgeneratie in gang zet
dicht ze ouderen een troostrijke rol
toe. Oud is straks niet langer out.
Jongeren en jongvolwassenen zullen
hen weer gaan waarderen. De oude
ren maken deze comeback doordat
de hernieuwde nadruk op inbedding
en stabiliteit een herwaardering van
hun levenservaring met zich mee
brengt. Ouderen hebben de samen
leving weer iets te bieden."
Internetgeneratie - de broncode
ontcijferd, K.M. van Steensel,
uitg. Stichting Maatschappij en
Onderneming, internet:
http://www.smo.nl
Product-reclame
ravot met
kinderen
De geschiedenis
van de
Leidse veemarkt
Reportage
Geweld in de
mooiste stad
van Macedonië
