[De zeldzame
positie van een
theologe in Lisse
Zimbabwe aan de vooravond van chaos en ellende
530
I
I
ZATERDAG
26 MEI 2001
he;;
I
Robert Mugabe, de Oude Man. Dankzij zijn grillen raakt Zimbabwe in een steeds Morgan Tsvangirai: „Wij hebben gekozen voor voorzichtigheid en geduld. Mugabe is volstrekt wanhopig en uit op het
groter isolement met steeds meer vijanden en steeds minder geld. afkondigen van de noodtoestand." Foto: AP
Foto: AP/RobCooper
Onheilspellende rust
Priestervrouw
Ryan van
den Akker
over de magie
van het zingen
Zimbabwe zucht en steunt on
der het steeds dictatorialer
wordende regime van Robert
Mugabe (77). De economie be
vindt zich in een vrije val, sinds
de Oude Man besloot met alle
middelen de nieuwe oppositie
partij MDC (Beweging voor De
mocratische Verandering) te
bestrijden. Haalt Zimbabwe
zonder hongeroproer of oorlog
de geplande verkiezingen vol
gend jaar?
door Eelco van der Linden
H
I et land presenteert zich
lieflijk, als altijd. De dorpen en ste
den zijn slaperig; het platteland
met zijn grillige baobapbomen en
op elkaar gestapelde ronde reuzen-
keien is sprookjesachtig. Het is de
stilte, die merkwaardig is. Komt het
door het verkeer? De enige auto's
die je op de weg van de zuidelijke
grensplaats Beitbrigde naar hoofd
stad Harare tegenkomt, zijn Zuid-
afrikaanse tankauto's. Ze droppen
links en rechts benzine, waar ie
dereen meteen op afkomt. Met als
gevolg: lange files.
Na vier, vijf uur is het weer rustig.
Op is op. Wie geluk heeft kan wat
op de zwarte markt scoren. De
prijs is schandalig, maar de jeugdi
ge handelaar die de jerrycans on
der een tafeltje met bananen ver
bergt, verdedigt zich met te zeggen
dat ook hij moet leven en niet de
crisis heeft uitgevonden. Hij ont
vangt met een grijns de vers ge
drukte 'Zim-dollars', symbool van
inflatie en monetaire machteloos
heid.
Zimbabwe heeft geen buitenlandse
valuta meer. Zuid-Afrika houdt het
buurland in leven.Als Pretoria
vandaag de kranen dicht draait,
gaat hier morgen het licht uit en
rijdt er geen enkele auto meer",
zegt James Jowa in Harare, de eco
noom van de Verenigde Kamers
van Koophandel. Hij neemt geen
blad voor de mond en zegt open
lijk voor de oppositiepartij MDC te
kiezen. Jowa is teleurgesteld over
de fluwelen aanpak van de Zuid-
afrikaanse ANC-regering. Jowa be
speurt solidariteit tussen de twee
voormalige bevrijdingsbewegingen
ANC en MDC, en zou graag wat
meer buitenlandse druk op Muga
be zien.
Syfilis
In Zuid-Afrika denkt men er an
ders over. De hoge ambtenaar van
het ministerie van buitenlandse
zaken in Pretoria belast met Zim
babwe, zegt dat zijn land weinig
keus heeft en solidariteit geen en
kele rol speelt. „Er is maar een re
den: als Zimbabwe, nog steeds een
van onze belangrijkste handels
partners, in elkaar stort, heeft
Zuid-Afrika een gigantisch pro
bleem. We kunnen Mugabe een
voudig niet laten stikken." Eric
Bloch, een vooraanstaande eco
noom en bedrijfsadviseur uit Zim
babwe's tweede stad Bulawayo,
deelt de Zuid-afrikaanse aanpak.
Hoewel hij voorziet dat ook dat ka
naal niet lang zal openblijven. „Nu
gaat het zo: we betalen de elektrici
teit niet en slechts een klein deel
van de benzine. Als de elektrici
teitsleverancier begint te piepen,
betalen we hem weer een heel
klein beetje, maar dan niet de ben
zineleverancier. Totdat die begint
te piepen, enzovoorts."
Zo sleept Zimbabwe zich voort. In
een steeds groter isolement met
steeds meer vijanden en steeds
minder geld. Dankzij de grillen van
één man. Wat bezielt hem? Macht
om de macht, zeggen de meesten,
in combinatie met de Afrikaanse
gewoonte om niet voor je dood het
leiderschap op te geven. Angst
voor gerechtelijke stappen is een
ander en even waarschijnlijk mo
tief, gezien de lange lijst van
wreedheden die Mugabe op zijn
naam heeft staan.
Volgens de ambtenaar van het
Zuidafrikaanse ministerie van bui
tenlandse zaken vertoont Mugabe
duidelijk de symptomen van een
vergevorderde syfilis, dezelfde
ziekte die Oeganda's Idi Amin on
der de leden had en die de hersens
aantast. Geen prettig vooruitzicht
voor hemzelf en nog minder voor
het land dat hij sinds 1980 regeert.
Hoe dan ook, de tijd begint te drin
gen. Niemand die in dit land geen
escalatie voorspelt in de komende
maanden. Het enige juiste ant
woord op de vraag waarom de
Zimbabwanen tot nu toe nog niet
in opstand zijn gekomen, is dat er
nog te eten was. Maar die situatie
verandert snel. Rond Bulawayo,
hoofdstad van het traditioneel Mu-
gabe-vijandige Matabeleland, is
honger al gewoon. Droogte en ex
treme regenval hebben een vernie
tigend effect, maar de ware oor
zaak is een andere, meent eco
noom Eric Bloch: „Chaos op de
bezette boerderijen, gebrek aan
buitenlandse valuta voor aankoop
van zaken als kunstmest, en het
failliet van de staatsorganisatie die
maïs, tarwe en graan van de kleine
boeren opkocht. De laatsten pro
duceren nu alleen voor eigen ge
bruik. Koppel hieraan het opraken
van oude voorraden en je bent
klaar. Op zijn vroegst in juli, maar
zeker in oktober, hebben we ern
stige voedseltekorten. Het zal zich
vertalen in opstand en woede."
Doodskist
De onrust zal zich vooral voordoen
in de steden, daar waar de MDC
het sterkst is en de oorlogsvetera
nen, 'war-vets', sinds enkele weken
hun eigen, bizarre offensief uitvoe
ren. Tientallen bedrijven zijn over
vallen met het excuus oude ar
beidsconflicten 'te regelen'. De
dossiers worden opgehaald bij het
ministerie van arbeid.
Malcolm Boyland weet er alles van.
Hij is directeur van de Avenue's
Clinic in Harare, het grootste parti
culiere ziekenhuis van het land en
heeft de 'war vet's' al een keer of
tien op bezoek gehad. „Ze kwamen
met een man of twintig hier bin
nen en eisten dat dertig in '95 ont
slagen werknemers alsnog hun
loon uitbetaald zouden krijgen",
zegt Boyland met gebroken stem
en angst in zijn ogen. „Ik werd hier
gegijzeld en bedreigd. Ik moest
meekomen naar wat ze noemden
'de ruimte zonder deuren'. Dit kon
het hoofdkwartier van Mugabe's
partij Zanu PF zijn, waar inmiddels
talloze mensen zijn gemarteld,
maar in de Shona-taal kan het ook
een doodskist betekenen. Ik wei
gerde en ben ondergedoken. Mi
nisteries, politie, iedereen heb ik
gebeld, maar niemand die iets
deed. Het was duidelijk dat de ac
ties van bovenaf werden geregis
seerd."
Dit wordt bevestigd door minister
van informatie, Jonathan Moyo, in
een uitspraak in het weekblad de
Financial Gazette: „De oorlogsve
teranen bemiddelen bij legitieme
eisen van werknemers." De Zim
babwaanse industriëlen moeten
daarom volgens Moyo ophouden
met klagen. Boyland heeft inmid
dels 250.000 gulden betaald, maar
de veteranen blijven terugkomen
met nieuwe eisen. „Je waagt je af
waarom ze een ziekenhuis of een
hulporganisatie aanpakken. Het is
toch absoluut contraproductief?
Ons ziekenhuis is groot en uiterst
gespecialiseerd. Het is voor hon
derd procent Zimbabwaans, er
werken 450 mensen, waarvan er
vier niet zwart zijn. We helpen ge
wone mensen, maar ook ministers.
Drie van Mugabe's kinderen zijn
hier ter wereld gekomen...."
Boyland ziet de toekomst zeer
somber in. Hij heeft besloten zo
snel mogelijk met zijn gezin te ver
trekken, en hij is niet de enige. „Ze
willen alles kapot maken, zelfs het
ooit zo goede onderwijssysteem.
Het wachten is op de eerste doden,
de voorbeelden die moeten wor
den gesteld. Ik walg ervan."
De aanvallen op de bedrijven wor
den uitgevoerd onder het mom
werknemers te helpen, maar zullen
leiden tot nog meer sluitingen en
ontslagen, zo stelt econoom Eric
Bloch. Hij werd zelf onlangs
knock-out geslagen door veteranen
tijdens een vergadering die was be
legd om een textielfabriek in Bula
wayo te redden. „Ik was er als ad
viseur bij betrokken, maar heb me
teruggetrokken. Ik denk niet dat er
nog iets te redden valt. Ruim 600
werknemers zullen hun baan ver
liezen en de gelederen van de oor
logsveteranen gaan versterken",
redeneert hij cynisch.
Volgens Bloch gaat Mugabe de ver
kiezingen winnen. „De MDC is on
zichtbaar, en op het platteland
wordt de partij al geassocieerd met
het begin van alle ellende."
Verandering
Mist de MDC de boot? In de town
ships buiten Harare heerst ook al
weer die wonderlijke rust. Mufako-
se was vorig jaar het toneel van
veel geweld tussen oorlogsvetera
nen en MDC-aanhangers, maar
ook van uitzinnige vreugde na de
parlementsverkiezingen. „Er ge
beurt nu weinig, we wachten alle
maal op de stembus", zegt de
werkloze lasser Simba zachtjes. Hij
kiest zijn woorden nauwkeurig en
kijkt regelmatig om zich heen. Om
Zimbabwe heeft geen buitenlandse valuta meer. Zuid-Afrika houdt het buurland in leven. Vrachtwagens met water en benzine rijden af en aan.
Foto: GPD/Eelco van der Linden
SA t.
de hoek is een kantoor van de Za
nu PF, vandaar. Het geweld is ge
luwd, maar lijkt nog steeds effect te
hebben. „De angst zit er goed in.
Maar de MDC krijgt hier ieders
stem", verzekert Simba. Hij stelt
dat de partij voorzichtig is gewor
den, maar gelooft niet dat dit zich
heeft vertaald in afkalving van
steun.
Wijzend op een schamele markt
kraam met stukken zeep, zegt hij:
„Kijk naar de prijzen. Ze zijn ver
dubbeld in een jaar tijd. Het ver
voer naar de stad idem. Wij weten
wie er verantwoordelijk voor is."
Kapster Livenia valt hem bij. Ze
klaagt over de corruptie en ver
wacht dat alle politieagenten wor
den ingewisseld zodra de MDC de
macht heeft. „Change, meneer,
change, change, change. Verande
ring, dat is waar iedereen naar
snakt."
De man die die verandering te
weeg moet brengen heet Morgan
Tsvangirai. De leider van de MDC,
uitdager en nachtmerrie van Mu
gabe, oogt in zijn werkkamer ont
spannen en optimistisch. Zijn ad
vocaten hebben een paar dagen
eerder een succes geboekt in de
rechtszaak die Mugabe tegen hem
heeft aangespannen vanwege een
oproep tot terrorisme, een delict
waar levenslang voor staat. Het
hoogste gerechtshof zal moeten
vaststellen of de (oude) wet waar
aan Mugabe refereert in strijd is
met de grondwet. „Ik voorzie geen
problemen meer", zegt Tsvangirai.
Het proces tegen de MDC-leider il
lustreert dat Mugabe hem en zijn
beweging op alle manieren pro
beert te stoppen. De reactie van
Tsvangirai is ook illustratief: gas te
rug. Hij ontkent vorig jaar te heb
ben gezegd Mugabe met geweld te
willen afzetten en is sindsdien op
vallend rustig geworden. Geïntimi
deerd? Een serieuze lach in het
grote ronde gezicht. „Ja, we heb
ben gekozen voor voorzichtigheid
en geduld. Mugabe is volstrekt
wanhopig en uit op het afkondigen
van de noodtoestand. Daarmee
zou het spel voor ons uit zijn."
Wanhoop
Stakingen en massaprotesten wer
den eind vorig jaar om dezelfde re
den afgeblazen, geeft Tsvangirai
toe. Onzichtbaar wil hij zijn partij
echter absoluut niet noemen.
„Waar het veilig is, brengen we
met gemak 10.000 man op de
been. In Mufakose houden we dit
weekeinde een bijeenkomst en je
zult zien dat de mensen komen."
Tsvangirai meent dat het nu te laat
is geworden voor de noodtoestand
en kondigt aan vanaf heden zijn
campagne te intensiveren. Hij zegt
geleerd te hebben. „We moeten
niets doen buiten de wet en niets
willen forceren. We gaan rustig toe
naar de verkiezingen en winnen
die." Hij zegt garanties te hebben
van het leger. „Als wii ons aan de
regels houden, zultyfcde militairen
straks niet Mugabe verdedigen."
Ook in Tsvangirai's kamer heerst
die wonderlijke rust die onrustig
maakt. De MDC-leider zegt dat de
Zimbabwanen er nog nooit zo
slecht aan toe geweest zijn, maar
dat ze hem en zijn strategie begrij
pen. Maar wat als er straks honger
oproer uitbreekt en het geweld van
de oorlogsveteranen in de steden
zorgt voor escalatie? Tsvangirai
denkt het allemaal te kunnen con
troleren. Hij zegt niet te geloven in
het dreigement van Mugabe dat hij
de MDC nooit zal laten regeren.
Naïef? Ia, vindt bijvoorbeeld de
aartsbisschop van Bulawayo, Pius
Ncube. „De MDC verliest haar
greep op de mensen. Ze onder
schat de wanhoop en de honger. Ik
zie het elke dag om me heen. Maar
de MDC onderschat ook de wan
hoop van Mugabe. Hij is tot alles
in staat. Laten we het bij de naam
noemen: Mugabe is een fascisti
sche dictator geworden en zal met
geweld en fraude de verkiezingen
gaan winnen."
