De tv-prof is weg
De begrijpelijke mensentaal van geneticus Hans Galjaard
gi
u
231
Hij vertelt over een discussie in zijn
eigen kliniek. Over de wenselijkheid
prenataal onderzoek te doen naar de
mogelijkheid dat een kind ooit
borstkanker zal krijgen. Galjaard
heeft die discussie afgekapt. „Ik ben
zo totalitair geweest als Mao. 'Zolang
ik hier baas ben, wil ik de verant
woordelijkheid voor zulk onderzoek
niet dragen', heb ik gezegd. Ik wil
niet dat er hier een abortus plaats
vindt op grond van een risico op
borstkanker."
Moet de mens leren leven met de
ziekten en aandoeningen die het le
ven meebrengt? „Misschien. Maar
dan zit je tegenover ouders die net
een kind hebben verloren door een
ernstige handicap. Of je ontmoet
een vrouw van achtentwintig jaar
met een knobbeltje in haar borst.
Moeder dood aan kanker, tantes
dood....Op zo'n moment heb je niks
aan relativerende opmerkingen als
'mevrouw, u moet aanvaarden'.
Ik ben zelf ernstig ziek geweest. Een
hartkwaal. Wat ben ik de technolo
gie dankbaar! Ik heb me altijd kri
tisch uitgelaten over die hartchirur
gen. Dotteren, transplanteren... 'Dat
doet maar', dacht ik. Nu houd ik
mijn mond dicht."
Lijden
Hij vertelt over een rondreis door In
dia, waar hij ellende, honger en
dood zag. Waar hij vooral werd ver
rast door het lijden in stilte. In Ne
derland, zo schampert hij, mekkeren
we over een rondje om de kerk.
„Terwijl we tachtig worden en meer
dan veertigduizend gulden per jaar
verdienen."
Hij zou willen dat mensen meer be
seffen dat de natuur nog altijd ster
ker is dan de technologie. Alle ver
worven kennis geeft maai' een be
perkte oplossing voor de grillen van
de natuur. Met argusogen ziet Gal
jaard hoe tienduizenden jonge echt
paren jaarlijks met behulp van IVF
proberen zwanger te worden. Hij
heeft twijfels over de methode. Men
sen verwachten er te veel van: „Drie
op de vier behandelingen mislukt."
Hij vindt dat er op dat terrein al ja
ren bar weinig vooruitgang wordt
geboekt. Volgens Galjaard is het een
teken aan de wand dat veel echtpa
ren het opgeven na twee behande
lingen, terwijl zorgverzekeraars drie
behandelingen toestaan. „Het is
psychologisch ook zo belastend.
Steeds weer die hormoonkuur,
steeds weer die spanning. Toch weer
ongesteld. Weer niet gelukt... Aan de
andere kant: er worden met dank
aan IVF elk jaar ook weer tweedui
zend echtparen blij gemaakt."
Kinderen, kleinkinderen - voorvader
en opa Galjaard zijn ze prioriteit
nummer één. En hij begrijpt de kin
derwens wel. „Maar als het dan uit
eindelijk niet lukt, besef dan dat hu
welijken zonder kinderen over het
algemeen de stabielste huwelijken
zijn."
Het gaat snel met de gentechnologie.
Te snel?
„Te snel om het nog goed te bevat
ten. Iemand zei me: 'Gaat u nu niet
te veel op de stoel van God zitten?'
Maar als ik zie hoe mensen te vroeg
hun geliefde verliezen, hoe Alzhei
mer voor de volstrekte onttakeling
van mensen zorgt.... Moedertje lief.
Zoveel onopgeloste problemen. Ik
zit in nog geen honderd jaar op de
stoel van God."
Is dit het juiste moment om op te
stappen?
„Dat gaat op deze universiteit heel
gemakkelijk. Op een dag vinden ze je
te oud. Dan gaat de slagboom niet
meer open en kom je niet meer bin
nen."
Horen we ooit nog van Hans Gal
jaard?
„Ik ben niet iemand die van de ene
op de andere dag thuis op zijn stoel
gaat zitten. Ik kan niet eens zitten. Ik
blijf wat advieswerk doen. En ik ga
een boek schrijven. 'Gezondheid
kent geen grenzen', zal het heten."
En de televisie?
„Alleen als mijn boek uitkomt. Maar
niet meer als deskundige in de gene
tica. Dat moeten jonge mensen nu
maar doen. Joh, het is geen gezicht
meer. Vroeger had ik krullend haar.
Toen ging het nog wel. Maar nu...'
"*""V
I ans Galjaard behoort tot
het kleine groepje gezaghebbende
profs dat in begrijpelijke mensentaal
kan vertellen over de wetenschap.
Meer dan vijfentwintig jaar lang ver
scheen de Rotterdamse hoogleraar
op de buis en hingen kijkers aan zijn
lippen. Nu treedt hij terug uit de
schijnwerpers. De welbespraakte te
levisieprof, de internationale topwe-
tenschapper, de 'Man van de Vier
honderd Publicaties', is sinds een
dikke week met pensioen.
Galjaard heeft altijd graag het woord
tot de leek gericht, al was dat vol
gens hem geen bewuste keuze. „De
mensen beslissen zelf of het hen
aanspreekt wat je zegt. En dat deed
het blijkbaar. Niet omdat ik zo'n ori
ginele geest ben, die allerlei prachti
ge theorieën ontvouwt, maar omdat
ze mij hoorden zeggen wat ze zelf al
dachten. Ik ben in staat dingen te
vertalen in vrij eenvoudig Rotter
dams. Mensen die me horen praten
zeggen: 'Ja, verdomd. Zo is het'."
Geliefd bij het publiek, argwanend
bekeken door vakgenoten. „Als je
onderdeel bent van het grote pu
bliek, word je niet erg serieus geno
men door je eigen collega's, zeker
niet in Nederland. In landen als de
Verenigde Staten en Engeland vin
den ze het geweldig als je als weten
schapper ook nog een aardige partij
kunt tennissen. Hier dachten colle
ga's: 'Die Galjaard staat in de Libelle.
Dat kan geen goede wetenschapper
zijn'."
Het is allemaal goed gekomen, con
stateert Galjaard droogjes. Hij werd -
hoewel laat - wel lid van de Konink
lijke Academie voor Wetenschappen
en hij kreeg - hoewel laat - de prijzen
waarop hij dacht recht te hebben.
Maar jarenlang proefde hij de kritiek
van vakgenoten.
„Wanneer ik in een gezelschap van
wetenschappers kwam werd ik niet
aangekondigd als de man die aan de
wieg stond van het prenataal onder
zoek. Nee, dan werd gezegd: 'Hier is
professor Galjaard, die heeft geen in
troductie nodig, we kennen hem al
lemaal van de tv....' Ja, kom nou! Be
oordeel me alsjeblieft op mijn we
tenschappelijke kwaliteiten. Geluk
kig is dat de laatste tien jaar veran
derd. Nu krijg ik van de Academie de
prijs voor het werk dat ik heb ge
daan: de vertaalslag naar het publiek
maken."
IJdel
In 1972 verscheen Galjaard voor 't
eerst op de buis, toen Nederland
nog maar twee, hoogstens drie tele
visienetten had. De prof met de lijzi
ge stem werd 'de wijze, betrouwbare
hoofdonderwijzer' van miljoenen
Nederlanders. Hij verscheen bij
Koos Postema ('Een Groot Uur U'),
Paul Witteman ('Alle mensen zijn
ongelijk') en in de Libelle. Zo werd
Professor Hans Galjaard: „Als ik zie hoe mensen te vroeg hun geliefde verliezen, hoe Alzheimer voor de volstrekte onttake
ling van mensen zorgt.... Moedertje lief. Zoveel onopgeloste problemen." Foto: GPD/Cor Vos
door Wessel Penning
hij Bekende Nederlander. Bij een
door het Rotterdams Dagblad uitge
schreven verkiezing van de Rotter
dammer van de Eeuw eindigde hij in
de top vijftien. „Net achter Bep van
Klaveren, haha."
Hij is niet vies van beroemd zijn. „Ik
ben een beetje ijdel. Dus toen ik on
langs, bij de opening van het nieuwe
Luxor, door Lee Towers werd aange
sproken, vond ik dat wel leuk. Hij
fluisterde in mijn oor dat hij respect
voor me had en genoot van mijn te
levisieprogramma's. Ik kon me niet
eens voorstellen dat hij mij kende."
De hele wereld, zegt Galjaard, is ge
ïnteresseerd in klonen. „Toen ik be
gon was het wetenschappelijk werk
in de genetica heel kleinschalig. Te
genwoordig stopt de commerciële
sector er miljarden dollars in, ook
om geneesmiddelen te ontwikkelen
voor nu nog ongeneeslijke ziekten
als Alzheimer en kanker."
De vrees voor het overschrijden van
ethische grenzen is groot. Maar de
fascinatie voor de genetische kun
sten is nóg groter. Galjaard verhaalt
over de miljoenen verslindende
commerciële biotech-bedrijven, die
overal in de VS uit de grond schie
ten. En de wetenschappers die in af
gelegen streken - in China bijvoor
beeld - onder het mom van gezond
heidsonderzoeken bloed afnemen
om DNA te winnen.
De belangstelling voor de genetica
gaat volgens Galjaard nooit meer
over. Gezondheid vinden mensen de
belangrijkste zaak in hun leven. En
de wetenschap, die ervoor kan zor
gen dat het leven langer duurt, wil
len ze op de voet volgen.
„Niemand wil aanvaarden dat de
dood al vroeg komt. Bovendien zijn
mensen gefascineerd door erfelijk
heid. 'Kijk, hij loopt net als zijn va
der', roepen ze. Want ze willen een
kind altijd aan zijn vader of moeder
relateren."
Maar er is ook angst voor de moge
lijkheden van de genetica. Mensen
vrezen dat er grenzen worden over
Generaties groeiden op met prof.
dr. Hans Galjaard, de welbe
spraakte televisieprof, de opper-
geneticus van Nederland. Zijn the'
orieën en voorspellingen over de
genetica klonken soms als span
nende science fiction, maar wer
den voor waar aangenomen. We
zullen een nieuwe leermeester
moeten vinden, want Galjaard is
met pensioen. Vorige week nam
hij afscheid van de Erasmus Uni
versiteit.
schreden. „Prima, laat mensen maar
komen met hun vragen en beden
kingen. Ik heb een hekel aan men
sen die het antwoord al weten."
Galjaard wordt soms verweten dat
hij mensen zelf hun keuze laat ma
ken. „Ik ga niet zeggen wat ernstig
genoeg is om een zwangerschap af
te breken. Ik vind dat een echtpaar
daarover zelf moet beslissen. Men
sen kiezen echt niet lichtvaardig
voor een abortus."
Maar u heeft natuurlijk wel een me
ning over de grenzen. Wat mag er
niet?
„Wat niet kan, is kloneren van men
sen. Wat helemaal niet kan is het fu
seren van vroege embryo's van die
ren en mensen. Wat ook niet kan is
experimenteren met mensen die
daar niet zelf over kunnen beslissen,
omdat ze geestelijk gehandicapt of
dement zijn. Wat niet kan is experi
menteel werken met mensen die in
de gevangenis zitten of in coma lig
gen.
Zelfben ik er tegen, maar een grens
geval is het doen van DNA-voorspel
lende testen voor ziekten die niet te
behandelen zijn, zoals Alzheimer. Ik
denk dat die onderzoeken op ter
mijn meer onrust dan zekerheden
brengen."
Hij is altijd een voorstander geweest
van prenataal onderzoek bij ernstige
aandoeningen van de embiyo. En hij
laat de ouders graag bepalen wat zij
ernstig genoeg vinden. Hij is huive
rig voor genetisch onderzoek naar
intelligentie, creativiteit, of seksuele
geaardheid. „Stel dat op een dag ge
constateerd wordt dat een bepaalde
genenvolgorde homoseksualiteit bij
mannen brengt, dan vind ik het on
aanvaardbaar om daar prenataal on
derzoek naar te doen. Want dat ge
beurt onder het motto: wij willen
geen homoseksueel kind."
Een andere heikele kwestie: crimina
liteit. Galjaard is er duidelijk over.
„Ik zou het een zegen vinden als wij
wetenschappelijk kunnen vaststellen
dat ernstige vormen van criminali
teit biologisch bepaald zijn en dat
we die kunnen genezen. Maar ik zou
het on-aan-vaard-baar vinden als we
op grond van prenatale diagnostiek
een abortus verrichten, omdat ik al
tijd geloof dat je kinderen en volwas
senen kunt begeleiden en genezen.
Criminaliteit heeft volgens mij na
melijk niets met genetica van doen,
maar met normen en waarden, met
opvoeding. Ik denk dat het gedrag
van de zware misdadigers een biolo
gische basis heeft."
Hij gelooft dat zulk gedrag, na tijdro
vend onderzoek kan worden gecorri
geerd en noemt het een bewijs voor
de stelling dat erfelijkheidsonder-
zoek, als het zorgvuldig en humaan
wordt uitgevoerd, niet tot excessen
hoeft te leiden, maar zelfs 'een zegen
voor de samenleving' kan beteke
nen.
Maar als je weet hoe criminele nei
gingen ontstaan, kun je dus ook een
criminele mens bouwen...
„Dat zal niet meevallen. We probe
ren bijvoorbeeld al jaren de zwak
zinnigheid te doorgronden. We heb
ben het gen gevonden. Maar iemand
zwakzinnig maken, kan wel met een
proefdier, niet met een mens. Je
moet in een bevruchte eicel een be
paald gen uitschakelen. Dan moet je
een vrouw vinden die de abnormale
vrucht wil dragen. Dat is zelfs in een
totalitair systeem ondenkbaar. Want
mensen blijven toch zelf grenzen
stellen."
Ooit sprak iemand tegenover Gal
jaard de vrees uit dat wellicht in de
toekomst dictators zullen worden
'gemaakt'. „Wees niet bevreesd, heb
ik gezegd. In deze wereld worden
dictators ofwel vermoord ofwel afge
zet. Het maken van dictators.... Pfff.
Dat is iets voor slechte science fic-
tionfilms. Wij hebben in een demo
cratische samenleving als de onze
heel veel remmingsmechanismen.
Een arts doet het allemaal niet in
zijn eentje."
