'Muziek van de maffia' geboekstaafd
Cultuur Kunst
fisjournaal geeft persoonlijke kijk op maatschappij
kunst-ahoy
n Zomers stem zit voortdurend klokgelui
ta! scoort
laanderen
Steen
r Weimar
'ilibrandt
ordrecht
'Twilight'
is een
mooie trip
Sting
in Cairo
Duitse musici in Amsterdamse
synagoge bij dodenherdenking
DE GROOTSTE KUNSTBEURS VAN NEDERLAND
IDERDAG 26 APRIL 2001
19
ling in
iagoge
i N - De Stichting Vrienden
e Leidse Synagoge houdt
ndag 6 mei een lezing in
igoge aan het Levendaal
betekenis van Joodse
in het bijzonder die van
ids Historisch Museum
sterdam. Rivka Weiss-
irecteur van dat muse-
;eekt belangstellenden
[15.30 uur toe.
UK - De Nederlandse film
is in Vlaanderen op de
plaats binnengekomen in
iscoop-toptien. Daarmee
omantische komedie in
deren de best geopende
idse film ooit. 'Costa!'
mee producties als
leitje', 'All Stars' en 'De
blonde dood' achter
IK - Dirigent Jac van
wordt algemeen muzikaal
f eur van het Deutsches
laltheater en chef-diri-
an de Staatskapelle Wei-
ie bij het theater hoort,
een (1956) is sinds 1997
irigent van het symfo-
ist van Neurenberg en
999 muzikaal leider van
les Berliner Kammeror-
Eer, bloed, trouw en zwijgplicht in teksten over de onderwereld
IRG - Charles Pettigrew,
van het duo Charles
is op 37-jarige leeftijd
linker overleden. Petti-
t vf coorde samen met part
die Chacon in 1992 we
id een hit met het num-
fould I lie'to you'.
RECHT - Het Dordrechts
nw m zal in het voorjaar van
en tentoonstelling hou-
n werken van Rembrandt
leerlingen. Alle kunst-
zullen afkomstig zijn
elt Hermitage in St. Peters-
'ele exemplaren daarvan
Zig nooit eerder in Neder-
vis itoond.
Ze
laa;
In Italië zijn ze slechts ver
krijgbaar op muziekcasset-
tes en worden ze onder de
toonbank verkocht. Ze
worden alleen gezongen
op besloten bijeenkom
sten: de 'canti di malavita',
de liederen van de onder
wereld. Tientallen jaren
werden ze mondeling
overgeleverd, en nog
steeds zijn ze officieel ver
boden in Italië. Twee Duit
se journalisten zorgden er
voor dat de 'muziek van de
maffia' in hun land werd
uitgebracht, en ook in Ne
derland is 'II canto di ma
lavita' nu verkrijgbaar.
AMSTERDAM KEES GROENENBOOM
Eer, bloed, trouw en zwijg
plicht. Het wemelt ervan in de
teksten van zangers als Franco
Caruso, El Domingo, Salvatore
Macheda en F. Cimbalo. De na
men zijn pseudoniemen, de
zangers blijven buiten de
schijnwerpers. Slechts één ver
tolker van de maffialiederen
vergaarde in de jaren zestig
roem: 'Ciccio' Scarpelli, alias
Fred Scotti. Een man met een
megafoonstem, die geweldda
dig aan zijn eind kwam. In 1971
werd hij op straat doodgescho
ten omdat hij het zou hebben
aangelegd met de vrouw van
een maffiabaas.
'Bloed vraagt om bloed', 'De
verraders', 'Levenslang', 'Lied
van de gevangene' zijn een paar
van de titels op 'II canto di ma
lavita'. Met het geweld in de
teksten valt het overigens wel
mee, zeker vergeleken bij de
vuilspuiterij van de gemiddelde
Amerikaanse gangsta-rapper.
Het zijn lange ballades op een
voudige mediterrane volksmu
ziek. Een ritmegitaar, een ac
cordeon, een tamboerijn, een
mandoline: veel meer wordt er
aan instrumenten niet gebruikt,
en ook het aantal akkoorden is
niet moeilijk te turven. Het is
muziek die, met Nederlandse
teksten, in het ongunstigste ge
val van het duo Piet Mieke
zou kunnen zijn en in het beste
geval van André r Hazes. Maar
het is waarschijnlijk de authen
In Italië worden de muziekcassettes met liederen van de onderwereld alleen onder de toonbank verkocht.Foto: GPD/Francesco Sbano
ticiteit, de rauwe, gepassioneer
de voordracht, die in Duitsland
de interesse heeft gewekt van
de platenkopers.;
Dat was in elk geval wat jour
nalist Maximilian Dax aantrok
in deze liederen, toen hij ze
voor het eerst hoorde op een
cassette die zijn vriend Frances
co Sbano van zijn broer uit Ita
lië had ontvangen. „Hpe meer
ik ervan te weten kwam, des te
meer raakte ik erdoor gefasci
neerd", vertelt hij tijdens een
bezoek aan Nederland, samen
met fotograaf Francesco Sbano
en de Italiaanse musicus Dimi-
trio 'Mimmo' Siclari. „Deze"
liedjes hebben dat wat veel
kunstuitingen in deze tijd mis
sen: passie, gevoel. De mensen
die deze liederen vertolken ge
loven in wat ze zingen. Het is
heel poëtisch, ëën ruwe, mini
malistische poëzie. Als je dit
genre vergelijkt met de volks
muziek die in dezelfde periode
werd gemaakt, hoor je dat dat
veel slapper, veel lieflijker
klinkt."
De liedcultuur van de maffia
ontstond in de 19de eeuw in de
gevangenissen waar de gedeti
neerden hun gevangenisblues,
de 'canti di carcerati' zongen.
Het waren alleen de 'mannen
van eer', degenen die de maffia
eed hadden afgelegd, niet de
'gewone' moordenaars die ze
mochten zingen. „In die tijd za
ten de gevangenissen vol met
leden van de maffia en met de
anarchisten", vertelt Siclari. „Ze
hadden een gezamenlijke vij
and, namelijk de overheid. De
anarchisten bezongen de anar
chie, en de mannen van eer wa
ren daar zo van onder de in
druk dat ze die gewoonte over
namen. Net als de anarchisten
gebruikten ze de muziek om el
kaar boodschappen over te
brengen."
Naast de anarchisten en de
maffiosi was er nog een derde
groep met een eigen muziek
cultuur: de 'brigantes', de onge
organiseerde misdadigers.
„Hun liederen waren een soort
talking blues", zegt Dax, „Lap
pen tekst die werden voorge
dragen bij een paar simpele ak
koorden, die soms twintig mi
nuten lang werden herhaald.
Maar die worden niet gerekend
tot de 'canti di malevita'. Om
die reden, en omdat ze eenvou
digweg veel te lang zijn, hebben
we die niet opgenomen op de
cd."
Siclari staat in het cd-boekje
vermeld als schrijver van de
meeste liederen, maar volgens
Dax en Sbano zijn er ook 'tradi
tionals' bij die hij heeft bewerkt
en opgenomen. De liederen op
de cd zijn voor Siclari 'een do
cument van een geschiedenis
die nog steeds doorgaat, maar
die nu is afgebogen in een an
dere richting'. „Er is niets ro
mantisch, niets poëtisch meer
aan de maffia van vandaag.
Maar die liederen hebben hun
kracht niet verloren." De func
tie die ze vroeger hadden, on
der meer het doorgeven van de
erecodes, is er nu veel minder,
maar volgens Siclari is de lied
traditie nog steeds meer dan
folklore.
MUZIEK RECENSIE
LIDY VAN DER SPEK
La Primavera, m.m.v. Johannette
nei sopraan. Gehoord: 25/4, de
Waag, Leiden.
ha
u de beste is van het
is moeilijk te zeggen
Primavera', versterkt,
ar rustig verrijkt met de
Johannette Zomer mu-
voortreffelijk en uiterst
al. Toch geeft het Zuid-
-faanse (Braziliaanse)
ament van Regina Alba-
lar organische, lijfelijke
van spelen aan dit hele
een exotisch prikkelen-
mel natuurlijke schwung.
:lt naast theorbe de ba-
kar, en kruidt het samen
spel zo hier en daar met subtiel
slagwerk. Dat Albanez - zonder
zich interessant op te stellen -
zo tot haar recht komt, heeft
zonder meer te maken met het
voortreffelijk spel van haar col
lega's.
'Passie en Melancholie' staat
boven het Spaans-Italiaanse
programma. Deze titel refereert
vooral aan de droefenis en wee
moed van de vocale werken. De
vier barokinstrumenten (fluit,
theorbe/gitaar, harp en viola da
gamba combineren perfect met
de diepwarme weelderige stem
van Johannette Zomer. Steekt
tijdens een 'oud' concert nog
wel eens saaiheid de kop op, hij
krijgt geen kans tijdens deze
uitvoering. In Zomers stem zit
voortdurend klokgelui, donker
brons, helder kristallijn, met
tinkel zilver. Haar rijk gedoseer
de dynamiek op één woord,
zelfs op één syllabe, gebruikt ze
om hartstocht, leed of onbe
reikbare liefde in al z'n facetten
te bespelen (Lagrime mie). Zo
mer kan ook akelig mooi me
lancholisch glijden via dauwige
tussentonen wanneer zij zingt
over in de steek gelaten min
naars. Of 'gespeeld' theatraal
uithalen, spottend en fel in ver
twijfelde uitroepen; Ay, que si,
Ay que no... (O, dan niet, dan
wel...).
De fluitist Clémence Comte
wisselt de misère af met trans
parante vrolijkheid, die ze ook
maar zó weer kan ombuigen tot
tomeloos leed. Zo begint 'Can-
zona terza' voor sopraanblok
fluit en continuo van Bartolo-
meo de Selma y Salaverde met
lange intens droeve frasen die
éven opbollen en dan weer in
zakken. Plotseling schokken de
lijnen, verhevigen in staccato
sneltreinloopjes tot ze ver
moeid weer intomen en weg
glijden. Comte speelt fraai en
zeer intens.
In Diego Ortiz 'Recercada ter-
cera' swingt het thema eerst in
de gitaar, dan in de harp om
vervolgens expressief in de vio
la da gamba uit te barsten in
helle felle kleuren.
Bij Primavera breekt de lente
los in al haar prille en bonte
verschijningsvormen.
THEATER RECENSIE
SUSANNE LAMMERS
Voorstelling: 'Twilight' door Theatre Es
pace. Idee, spel lichtontwerp: Judith
Nab. Muziek: Jacob ter Veldhuis. Tech
niek: Michiel Molenaar. Gezien: 25/4,
LAKtheater, Leiden.
De voetstappen die hard door
het stikdonker van het theater
knarsen, sorteren onmiddellijk
het gewenste effect. Het hindert
zoals wanneer je in je bed ligt,
bijna wakker, en een ongewenst
geluid hoort. Iets wil actie van
je, maar jij wilt blijven slapen.
In een piepklein huisje op het
toneel gaat het deurtje open,
een mannetje kijkt naar buiten,
een papieren straaljager vliegt
voorbij. Dan valt bfiteemsnel
het huisje om, staat er opeens
een bedje waarvan het laken
een eigen leven gaat leiden. Tot
zover is 'Twilight' een grappige
voorstelling waar de tederheid
van af druipt, maar als vervol
gens het miniatuur-bed vervan
gen wordt door een levensecht
bed slaat de stemming om. Ju
dith Nab toont het uur waarin
schaduwen spoken worden. De
dingen zwellen en slinken zoals
in 'Alice in Wonderland' en ze
vliegen door de kamer. Een
vrouwenfiguur wordt vergroot
en vervormd, langzaam een
pan ingezogen, verliest haar
hoofd en dan haar romp, totdat
uiteindelijk haar armen als een
vogel opstijgen.
Nab verbeeldt met lenzen en
spiegels en schermen en licht
een droom met nachtmerrie
achtige trekjes, die door de mu
ziek van Jacob ter Veldhuis nog
versterkt wordt. Zijn sfeergelui
den en verknipte zinneq'es uit
films (waarvan 'Waar ben je?
Nergens' wellicht de meest be
tekenende is) resoneren in je
hoofd zoals in je dromen soms
een zinsflard door kan blijven
hameren. Het meest reëel is
nog het erotische intermezzo,
waarin Nab zich met behulp
van een poppenhoofdje ver
deelt in een mannelijke en
vrouwelijke helft en kuisheid en
lust laat versmelten. Maar wat
Nab vooral laat voelen is de be
klemming van dat uur waarin je
je daagse zelf nog niet bent.
'Twilight' is een machtig mooie
trip.. Ongrijpbaar en illusoir,
vervreemdend en poëtisch,
schimmig en realistisch tegelijk.
CAIRO - De Britse zanger
Sting zong gisteravond in de
Egyptische hoofdstad Cairo
aan de voet van de 4500 jaar
oude Sphinx van Gizeh. Sting
is samen met de Algerijnse
zanger Cheb Mami op tournee
in het Midden Oosten. Tien
Krocent van de opbrengst van
un concerten gaat naar Pales
tijnse kinderen.Foto: AP/Enric
Marti
f wille van een gezegend eiland' van 19de eeuwse Leidenaar Daniël van Alphen
4den
|rie
ïl, met name oudere,
i zal er direct een belle-
i rinkelen bij het horen
naam Hieronymus van
Dat deze bekende 18de
kinderdichter een zoon
11774-1840) had, die hier
verschillende zeer
ie functies bekleedde is
_n echter onbekend.
É-f en van zijn nazaten bij
ij Van Gruting aanklop-
onder zijn arm een per
reisjournaal van Daniël
hen uit de periode 1808-
irzelde de uitgever geen
It. Deze uitgelezen kans
volgens hem onderbe-
Leidenaar' Daniël van
bij het lezerspubliek te
ceren liet hij niet aan
in^iorbij gaan. Onder de
m Omwille van een geze-
va and' gaf hij het volledi-
taal uit.
ver René van Gruting
e Nijmeegse geschiede-
nt Derk Jansen bereid
wijze van afstudeer-
een teksteditie van het
te verzorgen en tevens
"%iding daarbij te schrij-
Qtarin de betekenis van de
van Alphen nader
Omschreven. Als eind-
J gekozen voor het jaar
on1ot dat jaar viel van Al-
mejeven namelijk het best
„Ik heb Java met regret verlaten, maar nu het eens zoo is, dan hoe
schielijker hoe beter", schrijft Daniël Frangois van Alphen op zaterdag
13 augustus 1808 in zijn reisjournaal. Hier is hij afgebeeld op een
schilderij van Comelis Kruseman. Foto: Iconografisch Bureau Den Haag
te reconstrueren en vonden de
meest interessante gebeurtenis
sen in zijn leven plaats.
Als hij zeventien jaar oud is,
kan Daniël van Alphen zich niet
langer verenigen met zijn
streng christelijke en overbe-
zorgde vader. Hij scheept zich
als marinekadet in naar Neder-
lands-Indië. Daar beleeft hij
naar eigen zeggen de mooiste
tijd uit zijn leven. In zijn reis
journaal schrijft hij: '...Java...het
beste en belangrijkste gedeelte
uit mijn leven'. Hij zal er echter,
teleurgesteld vertrekken, van
wege een conflict met de nieu
we gouverneur generaal Daen-
dels.
Eenmaal in Leiden -onder
weg heeft hij zijn vrouw verlo
ren- neemt hij zijn intrek in zijn
ouderlijk huis in de Breestraat.
Hij zal een bekende publieke fi
guur worden. Zo wordt hij on
der andere Leidens vertegen
woordiger in de Provinciale Sta
ten van Holland, president van
de stedelijke militieraad ten tij
de van Napoleon, Tweede Ka
merlid en bestuurslid van het
Hoogheemraadschap van Rijn
land.
Het journaal dat hij in de pe
riode 1808-1809 schreef, biedt
niet alleen een vrij zeldzame en
soms zeer persoonlijke blik in
het dagelijkse leven tijdens een
bootovertocht van voormalig
Nederlands-Indië, via Amerika,
naar Nederland. Hier en daar
wordt ook duidelijk hoe een ko
loniaal man als van Alphen
dacht over het bezit en beheer
van overzeese gebieden en het
leven daarin. Zo noemt hij, die
het in de Indische archipel zou
brengen tot plaatsvervangend
gezaghebber van Java's Oost
hoek, het optreden van de VOC
een 'zegen voor het eiland'. Hij
wijst op het enorme economi
sche belang van Java en is van
mening dat 200 jaar Nederland
se aanwezigheid er een even
wichtig stelsel tussen handel en
bestuur tot stand heeft ge
bracht.
In het inleidende gedeelte
van 'Omwille van een gezegend
eiland', dat geheel op zichzelf
kan worden gelezen, put histo
ricus Jansen tevens uit andere
door van Alphen nagelaten ma
nuscripten, zijn Londens dag
boek uit 1813 en een door hem
zelf geïllustreerd album amico-
rum. Een van de opvallende za
ken die hierin aan het licht
komt is een mislukte, geheime
en niet eerder door historici on
derzochte operatie die van Al
phen uitvoerde. Daarmee wilde
hij zijn geliefde eiland Java uit
handen van de Franse bezetting
ten tijde van keizer Napoleon
houden.
'Omwille van een gezegend
eiland' is niet zozeer een we
tenschappelijk cultuur- histo
risch document, maar eerder
een persoonlijke kijk op inter
nationaal politieke gebeurtenis
sen. In het reisjournaal van Da
niël van Alphen komen echter
ook heel persoonlijke passages
voor, zoals het zeer aangrijpen
de gedeelte over het sterven van
Daniëls vrouw, Jeanne. Per
soonlijk of niet, uitgever van
Gruting en auteur Derk Jansen
staan volledig achter publicatie
van dit zogenaamde ego-docu
ment. Jansen: „Het journaal is
zeer onderhoudend en bevat
geen schokkende bekentenis
sen. En, zoals veel andere dag
boekschrijvers wel hebben ge
daan, heeft van Alphen zijn
reisverslag nooit vernietigd."
Van Gruting vindt uitgave
ook om een andere reden vol
strekt gerechtvaardigd. „Dit is
weliswaar een persoonlijk do
cument, maar het vormt juist
daarom een zeldzame en waar
devolle aanvulling op al be
staande bronnen uit deze pe
riode."
De uitgever heeft de oor
spronkelijke tekst voor de mo
derne lezer aangepast, iets dat
veel andere uitgevers volgens
hem verafschuwen. Daarbij is
hij zoveel mogelijk bij de origi
nele tekst gebleven. Door de
aanpassingen -het gaat om in
terpunctie, spelling, woordvor
ming en tekstopmaak- blijft de
tekst volgens hem leesbaar en
onderhoudend, waardoor le
zers niet vroegtijdig bij bladzij
de drie of vier afhaken.
Derk Jansen. Omwille van een
gezegend eiland, Het leven van
jhr. D.F. van Alphen tot 1816.
256 blz., geïllustreerd; gebon
den; ISBN 90-75879-12-1; Uit
geverij Van Gruting 2001.
AMSTERDAM ANP
Duitse musici, die joodse liede
ren uit het ghetto zingen in een
Amsterdamse synagoge. De in
grediënten voor een rel lijken
aanwezig, maar dat is per se
niet de bedoeling. „De grenzen
moeten weg, en muziek is daar
het meest probate middel
voor", stelt L. Wijlage van het
organiserende Jewish Music
Management in Amsterdam.
Het opmerkelijke concert on
der de titel 'Mir sajnen do!' (Wij
zijn er!) moet de brug naar een
verdraagzamere toekomst zijn,
stelt Wijlage. In de Uilenburger
Synagoge aan de Nieuwe Uilen-
burgerstraat zingen Duitse mu
sici liederen afkomstig uit het
Joodse ghetto van Wilna, nabij
het hedendaagse Vilnius in Li
touwen. Het ghetto was rond
de eeuwwisseling een soort Je
ruzalem van het Noorden, met
zo'n 10.000 inwoners en een
bloeiend cultureel leven. Daar
aan kwam vanaf 1941 een ab
rupt einde, eerst met de 'straf
executie' van 2700 inwoners in
een nabijgelegen bos, en in de
maanden erna met de stelsel
matige deportatie van de bewo
ners.
Dat de vertolking door Duitse
musici tijdens dodenherdeking
gevoelig kan liggen, realiseert
Wijlage zich terdege. „Ik weet
dat het delicaat is, ik weet dat
het kwetsbaar is, ik weet dat ik
mijn nek uitsteek, maar dit is
een gebaar naar de toekomst
toe. We worden één Europa, en
die grenzen moeten daadwer
kelijk worden overschreden."
Vrijdag 27 april
VAN 19.00 TOT 22 30 UUR
Zaterdag 28 april
VAN 10.00 TOT 22 30 UUR
Zondag 29 april
VAN 10.00 TOT 10 00 UUR
i e n
t.nl
Galeriehouders, maar ook ruim 900 kunstenaars
exposeren in de Ahoy-hallen te Rotterdam-Zuid.
