Balkanoorlog woedt in kerk
Extreme hindoes maken
christenen het leven zuur
In ontkennend Letland is iedereen slachtoffer van de geschiedenis
Buitenland
RDAG 24 MAART 2001
39
AFP Agence France Presse ANP Algemeen Nederlands Persbureau AP Associated Press
DPA Deutsche Presse Agentur CPD Geassocieerde Pers Diensten RTR Reuters
D( BI HARALD DOORNBOS
üyst, een Nederlandse hulpverle-
de Indiase stad Varanasi, heeft
■zijn nieuwe woonplaats heel erg
™'n zin, maar er is één probleem:
rzijn leven niet zeker. Hindoe-
listen in deze aan de rivier de
sctïgelegen, meest heilige hindoe
sch jn campagnes begonnen tegen
inen, moslims en andere niet-
3Ct
tremisten van de RSS, een van de
rijkste extreemrechtse hindoe-
saties in India, willen van India
clusief hindoe-land maken, waar
raden niets te zoeken hebben. De
eent dat niet-hindoes een vijfde
ne vormen, die een bedreiging is
e eenheid van het vaderland In-
zoals ze het liever noemen,
estan. De RSS is de 'culturele en
lire' tak van de BJP, een rechtse
sva B-partij die op dit moment aan de
is in India.
in India de afgelopen jaren al
,rrri jftig christenen, buitenlanders
»k Indiërs, vermoord door RSS-
igers", aldus Vuyst (43), die an-
fjaar geleden zijn baan als do-
Nederland opzegde, en in Va-
onder de vele armen is gaan
i. De meest prominente aanslag
moord in januari 1999 op een
lische missionaris en zijn twee
De drie werden zonder reden
idicale hindoes levend verbrand,
leel India, maar met name in de
•ies Gujarat, Orissa en Uttar Pra
ijn de afgelopen jaren tientallen
aangevallen, priesters vermoord
inen verkracht. Hetzelfde geldt
loskeeën en moslims. Rob Vuyst
jeen christen, maar hij werkt sa-
een katholieke organisatie in
lied. ,,Ik ben meer het ar-
istype", zegt Vuyst, wan
langs de oever de rivier
die door Varanasi
\i ,,Ik heb negen broers
sen. Ik ben een huma-
j|ve )em me maar een idea-
lien katholieke organisa-
decennia lang actief zijn
hen a, heeft Vuyst er geen en-
njv oeite mee om met hen
te werken. „Maar sinds
aan de macht is geko-
snéioberen ze bijvoorbeeld
lerlandse pater Baard-
die hier in de stad al 22
(8| der de armen werkt, het
it te krijgen.'' Baardmans
:he n de Hindoe Universiteit
nares, de grootste uni-
it in de stad, worden ge-
ondanks het feit dat hij
ren aan verbonden is.
len de autoriteiten in de
al die jaren plotseling
k over Baardmans' vi-
Dit is echt heel erg on-
on
jeer
101 iet e
eerlijk en onredelijk", vindt Vuyst.
Vuyst heeft natuurlijk ook wel het hol
van de leeuw opgezocht om kinderen
van lage kasten een vak te leren. Va
ranasi is de heiligste stad van de hin
does. Aan de oever van de rivier de
Ganges zie je hoe de lijken worden ge
cremeerd op brandstapels. Hindoes ge
loven dat er een einde komt aan de cy
clus van reïncarnatie als je in Varanasi
sterft en er wordt gecremeerd. Dan
gaan ze naar het paradijs. De hele stad
ademt daarom religie uit. Overal lopen
naakte sadhus, of heilige mannen,
rond. Op iedere hoek in de kronkelige
straatjes staat weer een tempel. Gelovi
gen steken kaarsjes aan, doen die in ge
vouwen banenbladeren en geven het
'bootje' een zet, waardoor de rivier
soms is verlicht met honderden drij
vende kaarsjes.
„Je merkt heel duidelijk dat je wordt te
gengewerkt omdat je iets met een
christelijke organisatie te maken hebt",
zegt Vuyst. „Ik mag m'n huis niet in,
kan nog niet met m'n school beginnen
omdat er geen toestemming is om het
pand te gebruiken. Een werkvisum krijg
ik niet, waardoor ik verplicht ben om
elk halfjaar India te verlaten, waarna ik
weer terugkom en opnieuw slechts zes
maanden mag blijven."
Met name de RSS is actief in het tegen
werken van niet-hindoes. „Dat zijn
echt de stoottroepen van de nationalis
ten, de bruinhemden zoals je die ook
had in de jaren dertig in nazi-Duits-
land", vindt Vuyst. „Iedere ochtend
trainen ze in de stad. Kaki uniformen,
zwarte petjes op, bamboestok in de
handen. Heel eng allemaal."
„De RSS is een puur fascistische orga
nisatie", zegt A.G. Noorani, die onlangs
een boek schreef over de verstrengeling
tussen de RSS en de regerende BJP-par-
tij. „Ze gaan heel berekenend te werk",
legt Noorani uit over de telefoon vanuit
Mumbai, het voormalige Bombay. „Ze
provoceren christenen of moslims, ver
volgens doen de christenen iets tegen
de hindoes, waarna de RSS keihard toe
slaat en onder het mom van 'verdedi
ging' de niet-hindoes vermoordt of hun
huizen in brand steekt. Zo deden de
nazi's voor de Tweede Wereldoorlog
het ook, wanneer ze de wijken ingingen
waar joden woonden."
Volgens Noorani moeten hulporganisa-
tie's als die van Vuyst goed opletten.
„De RSS gebruikt geweld, laat daar
geen twijfel over bestaan", beweert hij.
„Zeker tegen christenen, want die zijn
volgens de RSS veel te actief bezig met
het bekeren van mensen." Dat Vuyst
niet overdrijft, word je al snel duidelijk
gemaakt in de stad zelf. Na wat te drin
ken te hebben genomen op een terras
aan de Ganges, word ik achtervolgd
door twee mannen die eerder tegen
over me zaten. Langs de rivier, in het
donker, houden ze me aan en begin
nen hun verhoor. „Bent u christen",
vragen ze. Geen antwoord gevend,
vraag ik wie zij zijn. „Wij zijn van de
RSS-studentenvereniging, wij houden
christenen in de gaten", vertelt een van
de mannen die zich voorstelt als
Neeraz Singh.
„Christenen zijn geen loyale burgers",
legt hij uit, „Ze proberen onze armen te
bekeren en als er eenmaal genoeg
christenen zijn, dan willen ze natuurlijk
een eigen land voor christenen hebben,
waardoor de eenheid van Hindoestan
in gevaar komt. Hetzelfde geldt natuur
lijk voor moslims." Singh is niet echt
agressief, noch probeert hij je de stad
uit te jagen. Maar in de wetenschap dat
je in de gaten wordt gehouden in deze
heilige stad van de hindoes, klinkt zijn
'nog een prettige avond verder' niet
echt gemeend.
Rob Vuyst aan de oever van de Ganges in Varanasi. „Sommige hindoe-extremisten in deze stad
zijn nazi's." foto gpd harald doornbos
Een burgeroorlog in Mace
donië zou kunnen uitgroeien
tot een regionale oorlog waar
de buurlanden bij betrokken
raken. Wie denkt dat de vrees
voor een Derde Balkanoorlog
overdreven is, hoeft niet ver
der te kijken dan de Ortho
doxe Kerk. Daar is de Twee
de Balkanoorlog (1913) nog
steeds niet uitgewoed.
OHRID CEES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
In zijn kantoortje bij de eeuwen
oude St George kerk in Ohrid
hangt een foto van een besnorde
man met een gecultiveerd, maar
onverschrokken gezicht. Het is de
zelfde foto die overal elders in Ma
cedonië aan muren prijkt: in ho
tels, cafés, huizen, scholen. „Dit is
Gotse Delchev", zegt vader Eftim
Betsinki, priester van de kerk. „Hij
was onze meest vooraanstaande
vrijheidsstrijder."
Ohrid is een oud stadje aan het
gelijknamige meer in Zuid-Mace-
donië. Het wordt door Slaven uit
de hele wereld beschouwd als de
bakermat van hun cultuur. Het
was in Ohrid waar het cyrillische
alfabet in zijn huidige vorm ont
stond. Het was ook in Ohrid waar
orthodoxe Slaven aan het einde
van de tiende eeuw hun eerste pa
triarchaat stichtten.
Maar als de Bulgaren of de Ser
viërs het stadje opeisen, wordt va
der Eftim Betsinki kwaad. „Toen
Macedonië door de Serviërs werd
overheerst, stuurden zij hier hun
priesters naartoe. Tijdens de Bul
gaarse bezetting hadden we hier
Bulgaarse priesters. Maar hoe
kunnen de Serviërs en Bulgaren
zeggen dat de kerken in Ohrid van
hun zijn? Hebben ze die soms per
helikopter ingevlogen?"
Ohrid heeft amper 25.000 inwo
ners, maar ruim honderd kerken,
waarvan sommige duizend jaar
oud zijn. Toen de Turken er in
1394 arriveerden, maakten zij een
einde aan het Macedonische pa
triarchaat, en veranderden ze veel
kerken in moskeeën. Dat is waar
om bij Betsinki aan de muur Gotse
Delchev hangt. Deze onderwijzer
was honderd jaar geleden een van
de oprichters van de VMRO, die
een terreurcampagne voerde te
gen de Turken. De campagne
droeg bij aan het vervroegde ver
trek van de Turken, maar Macedo
nië werd daarna verdeeld tussen
Serviërs, Bulgaren en Grieken.
Reeds in die dagen liepen priesters
voorop in de strijd om Macedonië.
De Grieken hadden een bisschop,
Germanos Karavangelis, die overal
op het Macedonische platteland
De kerk speelt een grote rol in de Macedonische geschiedenis, ook in de zeer recente. Patriarch
Stefan (rechts), het hoofd van de Macedonische orthodoxen, droeg drie weken geleden de mis
op voor een in de strijd met de Albanezen gesneuvelde soldaat. foto epa georgi licovski
werd gevreesd. Hij trok van dorp
naar dorp in een donkere Engelse
regenjas, waarover een geweer
hing. Om de jas was een holster
gespannen, waaruit een groot pis
tool en een mes bungelden. Dor
pelingen die de mis opvoerden in
het Oud-Slavisch, werden ter plek
ke geëxecuteerd. Dezer dagen is de
strijd om Macedonië vooralsnog
wat milder. „Ik breng mijn vakan
ties door bij Griekse priesters",
glimlacht vader Betsinki. „Maar ik
moet mij er dan wel voor hoeden
de Macedonische kwestie niet aan
te snijden."
De kwestie is deze. Nadat de Grie
ken en de Bulgaren elk een stukje
van Macedonië hadden afge
snoept, kwam de rest uiteindelijk
bij Servië en - later - Joegoslavië.
Dat betekende dat Ohrid onder
het patriarchaat
van Belgrado
(Servië) viel. In
1967 verklaarde
de Macedoni
sche kerk zich
eindelijk onaf
hankelijk, maar
tot op de dag van
vandaag weige
ren de andere
patriarchaten die
onafhankelijk
heid te erkennen.
„Het grootste
probleem is van
daag Servië, niet
Griekenland",
legt Betsinki uit.
Voor de Servi
sche kerk bestaat
Macedonië niet.
Macedonië is
voor het patriar
chaat in Belgrado
gewoon Zuid-
Servië. Daarom
wil Belgrado ons
niet erkennen."
Griekse priesters
zijn ook niet een
en al begrip. „In
de omgeving van
Fiorina (Grieks
Macedonië) wo
nen nog steeds
een hoop Mace-
doniërs", zegt
vader Betsinki.
„Als zij hun kind
een Slavische
naam willen ge
ven, zegt de
priester gewoon:
'Sorry, maar het
wordt Andreas'."
Maar de Grieken
zouden waar
schijnlijk een
Servische erken
ning van de Ma-
cedonisch Or
thodoxe Kerk na
volgen. De pries
ter: „We zouden
alleen onze
naam moeten
veranderen in
Orthodoxe Kerk
van Ohrid en
Skopje. De Grie
ken denken dat
ze het copyright
hebben op het
woord 'Macedo
nië'." Of een Derde Balkanoorlog
vermeden kan worden, nu het
conflict tussen etnische Albanezen
en Slaven in zijn land dreigt over
te koken? „Ik heb vertrouwen in
onze regering", zegt vader Betsin
ki. „De regering wordt geleid door
de VMRO. Dat is de partij die door
Gotse Delchev werd gesticht."
RANK HENDRICKX
ÜNDENT
~~Z d kijkt met het naderen-
laatschap van de Euro-
nie hoopvol naar de
jog nst, maar worstelt tege-
Te jd met het tragische
2-53 en. De bezetting door de
i, de nazi's en vervol
eer de Russen heeft die
ren achter gelaten,
de grote Russische
rheid, bijna 30 procent
totale bevolking, be
ft dit moment de prijs
e problematische ge-
enis van het land aan de
„Vroeger was de
e rampzalig, nu is hij
weg slecht."
ie reservisten van het Let-
kijken tevreden naar
internieuwe standbeeld,
lemert al in Lestene, een
op zestig kilometer van
P laar een schijnwerper
witte monument op-
tegen de duisternis. De
Ihouwde vrouw 'Moeder
treurt om de dood van
kenden Letten die onder
one i's dienden.
ar voeten liggen de on-
leeuwde graven van
i die in 1944 als onder
do n de Waffen SS bij
!s als Lestene weerstand
aan de oprukkende Rus
een marmeren muur
19f honderden namen van
velde 'verzetshelden' ge-
mel|rd. „Een mooi monu-
vindt Indulis, één van
2loc reservisten die de nacht
|Strj engt in een tent naast de
fplaats. „Deze jongens
i gevochten voor Let-
pe oor onze onafhankelijk-
3tUC
07lje mannen bewaken
Letland dag en nacht.
Ireigementen geweest
;i"j ssische groeperingen die
ld willen opblazen. „Ik
e mensen niet", zegt In-
ie alleen zijn voornaam
ten. „Iedereen heeft
p zijn eigen geschiede-
e meeste Letten denken
3r 'er. De Letse legioenen
Waffen SS vochten in de
ent"1 de voorstanders niet
arde uitsland, maar tegen het
evaar Rusland,
inument is nog geen
oud. De toekomstige
aef
EU-lidstaat Letland is daarmee
het eerste land in Europa dat
leden van de Waffen SS eer be
toont. De omstreden begraaf
plaats heeft een miljoen dollar
gekost, en dat geld is gedeelte
lijk door de Letse overheid op
gehoest. De rest is door dona
ties bijeen gebracht. Bij de offi
ciële openingsceremonie speel
de een orkest van het Letse le
ger treurmuziek. „De legioenen
die hier begraven liggen, zijn
onze trots", zei de plaatselijke
gouverneur Dzintra Mikhailova.
„Aan hun hebben we ons leven
en vrijheid te danken."
Moeder Letland is voor een
buitenstaander een schokkend
monument. Letland speelde
een omstreden rol in de Twee
de Wereldoorlog. Leden van de
Letse legioenen van de Waffen
SS waren betrokken bij de uit
roeiing van minstens 90 pro
cent van de joodse bevolking in
Letland. Joden in hoofdstad Ri
ga waren ten dode opgeschre
ven. In 1940 woonden er nog
45.000 joden in Riga, na 1945
waren er amper 150 over. In to
taal kwamen er tussen de
90.000 en 200.000 joden uit heel
Letland om.
Er zijn in Riga nog enkele spo
ren te vinden van de holocaust.
De synagoge die in 1941 in
brand werd gestoken, terwijl
150 mensen nog binnen zaten,
dient nu als monument. Bij de
beruchte 'killing fields' van
Rumbula zijn enkele gedenkte
kens geplaatst. In Rumbula
werden in twee dagen tijd, op
30 november en 8 december,
25.000 joden uit het getto van
Riga geëxecuteerd. In het kleine
Joods Historisch Museum in
het centrum van de hoofdstad
zijn korrelige foto's van het dra
ma te zien. Er hangen ook en
kele brieven aan Himmler,
waarin over de inzet van de Let
se legioenen van de Waffen SS
wordt gesproken.
Ongeveer 150.000 Letten dien
den in de Waffen SS. De vrijwil
ligers móesten wel in de SS,
omdat de Wehrmacht niet
openstond voor buitenlanders.
De Letten waren zeker niet alle
maal betrokken bij de Holo
caust, maar het staat vast dat
een aanzienlijk aantal meehielp
bij de vernietiging van de jood
se bevolking. Toch zijn er tallo
ze Letten die de zwarte bladzij
de in de geschiedenis van hun
Een herdenkingsbijeenkomst voor onder Duits bevel gesneuvelde Letten bij het omstreden monument 'Moeder Letland'.
foto gpd boris kolesnikovs
land bagatelliseren. Het is voor
al de strijd met aartsvijand Rus
land die verblindend werkt.
„Mijn twee ooms dienden in de
Letse legioenen, en ik ben trots
op hen", zegt Juris Vidins, par
lementslid van de partij Voor
Vaderland en Vrijheid. „De le
gioenen hadden niets te maken
met de Holocaust." Het irriteert
hem dat de feiten een ander
verhaal vertellen. „Waarom
kijkt het Westen nooit naar de
misdaden van het communis
me? Duitse leiders hebben na
de oorlog meerdere malen hun
excuses aangeboden. Jeltsin
noch Poetin heeft dat ooit ge
daan. Niemand in het Westen
die zich daarover opwindt."
Vidins heeft een typisch Letse
biografie. Na de intocht van het
Rode Leger in 1940 - een direct
gevolg van het Molotov-Rib-
bentrop-pact, waarin Duitsland
en Rusland Centraal-Europa
verdeelden - werd hij met zijn
moeder afgevoerd naar Siberië.
De politicus krijgt nu nog wate
rige ogen als hij terugdenkt aan
de gebeurtenis van ruim zestig
jaar geleden. Het enige wat
hem helder voor ogen staat,
zijn de overvolle wagons waarin
hij als 4-jarig kind was opgeslo
ten, en het beeld dat de afge
voerde Letten eindelijk moch
ten poepen in het weiland.
„Dat is mijn eerste jeugdherin
nering, een stel blote konten in
een weiland", verzucht hij. Dat
zijn vader een jaar moest door
brengen in een werkkamp,
hoorde hij pas later. „Omdat hij
het kamp overleefde, kreeg hij
er nog eens zes maanden bij
van de Russen."
Uiteindelijk overleefde vader
Vidins de terreur, iets wat niet
geldt voor duizenden andere
Letten. „Toen de Duitsers in
1941 de Russen verjaagden en
Letland binnentrokken, was het
eerste wat ze deden een massa
graf openen", zegt Vidins. „Ze
lieten aan iedereen zien hoe de
Russen onze mannen hadden
afgemaakt. Er lagen jongens
met uitgestoken ogen, afgesne
den testikels en doorgesneden
kelen. Toen mijn ooms dat za
gen, besloten ze tegen de Rus
sen te vechten en zich aan te
sluiten bij de Duitsers.
De ooms van Vidins zouden
daar voor boeten. Nadat de
Russen in 1944 weer de Duit
sers hadden verjaagd, hielden
ze verschrikkelijk huis onder de
Letse collaborateurs. Vidins zelf
zou ruim dertien jaar in Siberië
wonen, een lot wat hij deelde
met nog eens tienduizenden
andere gedeporteerde Letten.
Nadat hij mocht terugkeren
naar Riga, was er bijna veertig
jaar nodig voordat de troepen
van het Rode Leger in de jaren
negentig zouden verdwijnen uit
zijn land. De Letse taal was vol
gens Vidins op sterven na dood.
Het land was in de planecono
mie van de Sovjetunie geredu
ceerd tot een productieplaats
voor treinwagons en er woon
den door Stalins politiek van
'russificatie' bijna net zoveel
Russen als Letten aan de Golf
van Riga. „De Russen waren
onze bezetters, onze kolonialis
ten."
Het zijn populaire nationalisten
als Vidins geweest die na de on
afhankelijkheid in 1991 een
harde politiek tegen de Russi
sche bevolking van Letland
propageerden. Het Letse parle
ment besloot dat alleen inwo
ners van wie de familie al vóór
de Tweede Wereldoorlog in
Letland woonde het staatsbur
gerschap zouden krijgen. Ruim
675.000 Russen, bijna 30 pro
cent van de totale bevolking,
moesten door die maatregel als
'niet-burgers' door het leven.
Tot 1995 hadden de Russen in
Letland geen legale status en
bleven hun rechter en plichten
onduidelijk. Ze mochten niet
stemmen en konden geen aan
spraak maken op sociale onder
steuning.
Onder druk van de Europa Ge
meenschap en mensenrechten
organisaties heeft het parle
ment in Riga sindsdien moeten
inbinden. In 1998 is een nieuwe
wet op de liberalisatie van het
staatsburgerschap aangeno
men. Belangrijkste voorwaarde
is nog steeds dat de Russen de
Letse taal perfect beheersen.
In werkelijkheid blijken Russen
nog steeds nauwelijks burger
van Letland te worden. „De af
gelopen 10 jaar heeft precies 3,5
procent van de Russische be
volking het staatsburgerschap
gekregen", zegt Boris Tselevitsj,
die namens de Russische min
derheid in het Letse parlement
zit. „Het is duidelijk dat er iets
mis is. Vroeger was de situatie
rampzalig, nu is hij simpelweg
slecht." Talloze beroepen staan
nog altijd niet open voor 'niet-
burgers'. De advocatuur, recht
spraak, wetenschap en ambte
narij zijn verboden gebieden
voor Russen.
Volgens Tselevitsj, die vloeiend
Lets spreekt, zijn het vooral de
enorme bureaucratie en on
doorzichtige wetgeving die Rus
sen hinderen om Lets staats
burger te worden. „Er is geen
politieke wil om de Russen in
de samenleving op te nemen."
Die halfslachtige houding weer
spiegelt zich in het dagelijkse
leven. Letland heeft weliswaar
aanbevelingen van de OVSE op
gevolgd, maar van harte gaat
het niet. „Er is een patroon van
dagelijkse discriminatie", aldus
Tselevitsj. Zo worden Russen
bij overheidsinstellingen alleen
in het Lets geholpen. Er is een
soort 'taalpolitie' die winkels
verbiedt goederen in het Rus
sisch aan te prijzen. Een radio
station dat te veel Russische
muziek draaide, werd onlangs
uit de lucht gehaald.
Pijnlijker voor veel Russen is de
wijze waarop de Letse overheid
het verleden verwerkt. Zo zijn
er al meerdere processen ge
voerd tegen bejaarde Russische
partizanen, maar is er sinds de
onafhankelijkheid geen enkele
nazi-misdadiger vervolgd. Dit
tot ontsteltenis van het Simon
Wiesenthal Centrum, dat map
pen vol belastend materiaal
over Letten heeft verzameld. De
Letse overheid heeft veteranen
van de SS-legioenen ook een
hoger pensioen toegekend dan
de partizanen die tegen de na
zi's vochten.
De diplomatieke betrekkingen
tussen Rusland en Letland zijn
door deze voorvallen op een
dieptepunt beland. De Russi
sche president Poetin heeft al
diverse keren verklaard dat hij
nooit zal toelaten dat Letland
tot de NAVO zal toetreden. „Er
is in Letland sprake van sociaal
darwinisme", aldus Tselevitsj.
„De oudere Russen hebben
geen kans meer. Ze zullen
waarschijnlijk nooit het staats
burgerschap krijgen. Toch ben
ik voor de toekomst niet pessi
mistisch gestemd. Onder de
huidige politieke elite heerst
een irrationele angst voor Rus
land. Een jongere generatie zal
geen last hebben van deze
vooroordelen. Het zal een lang
en pijnlijk proces zijn, maar ik
heb hoop."
Tot de generatie van de hoop
hoort Leonid Romanov, een 21-
jarige jongen die secretaris is in
het Joods Cultureel Centrum in
Riga. Hij verenigt de vele gevoe
ligheden van Letland in één
persoon. Romanov is een jood
se Rus die geboren is in Let
land. „We moeten niet te veel
stil staan bij onze geschiede
nis", denkt Romanov. „Ik heb
vrienden van wie familieleden
zijn omgekomen door de Rus
sen, maar ook vrienden die fa
milieleden verloren in de Twee
de Wereldoorlog. Uiteindelijk is
iedereen slachtoffer van de Let
se geschiedenis."
Romanov verwacht dat op de
lange termijn iedereen Lets zal
spreken in Letland. „Er zit niets
anders op en ik begrijp ook dat
onze regering dat eist. Maar als
mensen me vragen wat ik pre
cies ben, kan ik dat. moeilijk be
antwoorden. Mijn ziel is voor
het grootste gedeelte Russisch
en voor de rest joods, maar ik
voel me ook een Letse patriot."
