ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Klonen van mensen: groot taboe
'Er zitten zoveel
risico's aan,
dat je het gewoon
niet moet doen'
ZATERDAG 3 MAART 2001
;h Dagblad
I
Het klonen van mensen is
het grootste taboe in de
wetenschap. Maar sinds
de geboorte van het
gekloonde schaap Dolly
in 1997, weten alle
deskundigen dat heter
vroeg of laat van zal
komen. Steeds meer
aanwijzingen duiden
erop dat het wachten op
de eerste gekloonde baby
niet lang meer duurt. „Als
iets wetenschappelijk
kan, zal het ook
gebeuren. En dit kan."De
contouren van 'Brave
New World' (het
wereldberoemde boek van
schrijver Aldous Huxley)
tekenen zich steeds
scherper af.
t
FOTO MONTAGE HANS VAN WEEL
Het moet een merkwaardige
stoet zijn, de vijftig draagmoe
ders van de sekte van Rael. Al
lemaal hebben ze zich bereid verklaard
draagster te zijn van de eerste gekloonde ba
by op deze planeet. Als alles volgens plan
verloopt is deze maand, in een geheim labo
ratorium ergens in Nevada, de eerste poging
ondernomen een vrouw te implanteren met
een eicel die bevrucht is met gekloond erfe
lijk materiaal. De gebruikte celkern is afkom
stig van een baby die twee jaar geleden over
leed, tien maanden oud. In geval van misluk
king zal de volgende moeder aantreden en
daarna de volgende en de volgende. Tot het
door sekteleider Rael zo geheiligde doel be
reikt is: de geboorte van de eerste gekloonde
baby.
De wetenschappelijke leiding is in handen
gelegd van de Franse biologe Brigitte Boisse-
lier. Hoezeer ze de zaak is toegedaan blijkt
wel uit het feit dat haar 22-jarige dochter als
draagmoeder deelnèemt aan het project. De
vrouwen hebben zich allemaal bereid ver
klaard een abortus te ondergaan wanneer tij
dens de zwangerschap iets mis zou gaan.
Ook weten ze dat ze het kind niet mogen be
houden. Het is bestemd voor de ouders van
de overleden baby, van wie de identiteit
angstvallig geheim wordt gehouden; bekend
is alleen dat het een echtpaar uit de Verenig
de Staten betreft. Omdat de dood van de ba
by het gevolg was van een medische fout,
heeft het ziekenhuis de ouders een forse
schadevergoeding gegeven. Ook kregen ze
beschikking over ingevroren weefsel van het
overleden kind dat twee weken voor zijn
dood was afgenomen. De rouwende ouders
en de sekte ontmoetten elkaar vorige zomer
op het internet. En zo werden de belangrijk
ste ingrediënten voor een geslaagde kloon-
operatie verenigd: kennis, geld, weefsel en
een reeks bereidwillige draagmoeders. In
theorie moet die samensmelting nog dit jaar
of begin volgend jaar leiden tot de geboorte
van een laat tweelingbroertje van het overle
den jongetje. Het eerste menselijke leven na
de dood.
Vreemd
Sinds de plannen van de sekte in oktober vo
rig jaar bekend werden gemaakt, worden
dikke vraagtekens gezet achter de geloof
waardigheid. Geen wonder want de sekte
van Rael is op zijn zachtst gezegd een tikje
vreemd. Leider is een voormalige autocou
reur uit Frankrijk die beweert in 1973 ergens
bij een vulkaan in de omgeving van Cler
mont-Ferrand een ontmoeting gehad te heb
ben met buitenaardse wezens. Die zouden
hem verteld hebben dat hij verantwoordelijk
is voor de creatie van het leven op aarde. Met
een schare volgelingen woont hij in een na
gebouwd ruimteschip in Ufoland, een soort
pretpark in Canada. Maar het is een misreke
ning om hem alleen daarom af te schilderen
als een ongevaarlijke gek, vindt Joep Ger-
aedts. Dat het wetenschappelijk gezien mo
gelijk is een mens te klonen staat immers
buiten kijf, aldus de hoogleraar genetica en
celbiologie aan de Universiteit van Maas
tricht.
Geraedts: „In principe lukt het met alle le
vende dieren. Kikkers, muizen, koeien, het is
allemaal al gedaan. Ik denk dat het bij de
mens ook wel een keer zal gebeuren. Of dat
nog twee of vijf jaar zal duren durf ik niet te
zeggen. Maar ik denk niet dat we 25 jaar hoe
ven te wachten. Het zou naïef zijn te denken
dat wanneer je iets niet wilt, het ook niet ge
beurt. Zo simpel is het niet in deze wereld."
De techniek van het klonen is in ieder ge
val geen onoverkomelijke hobbel voor ie
mand die weet wat hij doet. Nodig is een
goed geoutilleerd laboratorium en de nodige
ervaring. De operatie zelf houdt in dat de
complete kern van een rijpe eicel vervangen
wordt door een kern afkomstig uit cellen van
de te klonen mens. In die kern ligt alle erfelij
ke informatie opgesloten. Als alles goed gaat
wordt de baby dus een kopie van de donor
van de kern. Een later geboren tweelingbroer
of zus.
Afvalrace
Het belangrijkste probleem bij het klonen
zijn de grote aantallen mislukkingen voordat
er succes wordt geboekt. Geraedts: „Klonen
is heel inefficiënt, het is een afvalrace. Het
gaat heel vaak mis. Dat begint bij de conditie
van de celkern, die goed moet zijn. Vervol
gens moet je die op een beetje nette manier
zonder beschadigingen in de eicel zien te
krijgen en dan moet de ontwikkeling van een
embryo op gang komen. Vervolgens moet je
de vrucht implanteren bij een draagmoeder,
dat mislukt ook vaak. En daarna kan het nog
mis gaan tijdens de zwangerschap."
Hoewel de vergelijking tussen schaap en
mens wat oneerbiedig is, spreken de ervarin
gen van het Roslin Instituut in Edinburgh,
waar Dolly gecreëerd werd, boekdelen. De
scheppers van 's werelds eerste gekloonde
schaap startten met 277 bevruchte eicellen,
waaruit 29 embryo's ontstonden. Die werden
Sekteleider Rael, die zich een omstreden
doel heeft gesteld: de geboorte van de eer
ste gekloonde baby.
FOTO REUTERS DENIS BALIBOUSE
in 13 schapen geïmplanteerd. Dolly was uit
eindelijk het enige succesvolle resultaat.
Geraedts: „Die club in Canada heeft een
paar sterke pluspunten. Het grootste obsta
kel bij het klonen is dat je veel eicellen en
veel draagmoeders nodig hebt. In sektever-
band is dat gemakkelijker op te lossen dan in
de gewone wereld. Vijftig draagmoeders is
overigens nog wel wat aan de krappe kant.
Voor de geboorte van Dolly waren honder
den pogingen nodig. En de voortplanting bij
mensen is nog veel moeilijker, zo weten we
uit ervaring met reageerbuisbevruchtingen."
Maar er zijn nog andere risico's verbonden
aan het klonen van mensen. De afmetingen
van de foetus bijvoorbeeld. Gekloonde kalf
jes bleken bij geboorte honderdzestig pond
te wegen, bijna het dubbele van wat gebrui
kelijk is. Geraedts: „We weten niet zeker
waardoor dat komt. Het kan te maken heb
ben met het feit dat cellen uit 'volwassen' li
chamen gebruikt worden. De genen daarin
staan misschien op een andere manier aan
geschakeld dan voortplantingscellen."
De grootste zorg van deskundigen betreft
de kwaliteit van de gebruikte cellen. Vooral
wanneer het gaat om relatief oude cellen van
volwassenen. Hoe vergaat het een kloon op
langere termijn? De ervaringen met Dolly op
dit terrein spreken elkaar tegen. Aanvankelijk
meldden deskundigen dat het erop leek dat
de cellen van het schaap versneld achteruit
gingen, maar ook het tegenovergestelde
wordt inmiddels beweerd. Geraedts: „Dat is
misschien wel het meest serieuze probleem.
Mensen worden veel ouder dan de dieren
die tot dusver gekloond werden. Die cellen
zijn tientallen jaren blootgesteld aan de om
geving en kunnen daardoor allerlei defecten
vertonen. Misschien zijn ze al een flink eind
op weg een kankercel te worden. Dat zou be
tekenen dat je een kind op de aarde zet, dat
heel snel kwaadaardige tumoren gaat ont
wikkelen. Maar het is ook mogelijk dat je per
ongeluk een virusprobleem creëert. Er zijn
zoveel risico's aan klonen verbonden dat je
het gewoon niet moet doen."
Concurrentie
De waarschuwingen van Geraedts ten spijt is
Clonaid - het bedrijf dat na de geboorte van
Dolly is opgericht door de sekte van Rael -
niet de enige organisatie die zegt mensen te
willen klonen. Vorige maand meldde ook
een oude bekende zich aan als vrijwilliger.
Dr Severino Antinori baarde eerder al opzien
door de kinderwens van een 64-jarige vrouw
te vervullen. De Italiaan wil nu samen met
een Amerikaanse specialist op het terrein
van vruchtbaarheidsproblemen bij mannen,
Panos Zavos, de kloontechniek gaan gebrui
ken om onvruchtbare vrouwen aan een baby
te helpen. Voor het eerst geven nu ook seri
euze wetenschappers toe zich bezig te hou
den met het klonen van mensen. Geraedts:
.Antinori schrikt nergens voor terug en ik
heb begrepen dat Zanos ook een zekere re
putatie geniet. Maar voor vrijwel alle regulie
re wetenschappers is reproductie van men
sen een groot taboe. In de meeste beschaaf
de landen wordt op dit terrein niets gedaan
zonder een medisch ethische toetsing. Nie
mand van naam durft daar omheen te gaan.
Uit de wetenschappelijke literatuur zijn mij
geen gevallen bekend van experimenten met
het klonen van mensen."
Critici wijzen erop dat wetenschappers dit
soort experimenten doorgaans voor zich
houden zolang het resultaat niet vast staat.
Zo werd de geboorte van Dolly pas zeven
maanden na dato wereldkundig gemaakt.
Een stelling die nog eens wordt onderstreept
door de recente bekendmaking van Advan
ced Cell Technology, een Amerikaans bio
technisch bedrijf, dat liet weten er al in 1998
in geslaagd te zijn een kloon te creëren van
een volwassen mens. Met behulp van de cel
len van dr. Jose Cibelli, één van de onderzoe
kers, en een eicel van een koe werd een suc
cesvolle samensmelting gerealiseerd. De be
vruchte eicel werd - nadat de deling van de
cellen op gang gekomen was - vernietigd.
Naast het klonen van mensen biedt de
kernverwisselingstechniek ook nieuwe kan
sen om het uitsterven van dieren te voorko
men. Daarvoor is wel materiaal van nog le
vende dieren noodzakelijk. Een Jurassic Pare
-achtige wederopstanding van reeds lang
verdwenen diersoorten is nog science fic
tion. Geraedts: „Daarvoor is het materiaal
waarmee gewerkt moet worden te slecht.
Maar voor nog levende soorten is het heel
wel mogelijk. Ik zou daar ook niet tegen zijn.
Als de keus is klonen of uitsterven, kies ik
voor het leven. Maar je moet natuurlijk wel
goed kijken naar het resultaat."
Een commerciële toepassing van het klo
nen van dieren is al bedacht. Het Texaanse
bedrijf Genetic Saving Clone (GSC) biedt
mensen de mogelijkheid genetisch materiaal
van hun paard of hond op te slaan om het
beest in de toekomst te klonen of weefsel en
organen te kunnen kweken. Binnenkort start
het bedrijf ook met het opslaan van gene
tisch materiaal van blinde geleidehonden en
reddingshonden. Op het internet worden al
vast klanten geworven. De geïnteresseerde
bezoeker kan ook giftcertificaten kopen om
een ander de gelegenheid te bieden een be
zoekje te brengen aan GSC: 'Your friendly
neighborhoud gene bank'.
Verdediging
Terug bij Clonaid en de volgelingen van Rael.
Wétenschappelijk directeur Boisselier wuift
alle ethische en wetenschappelijke bezwaren
tegen het klonen van mensen luchthartig
van de hand. Op de internetsite van de orga
nisatie zegt ze: „Wat is er tegen het idee een
tien maanden oud kind dat per ongeluk is
gedood door een medische fout, weer tot le
ven te brengen? De techniek staat het toe, de
ouders wensen het en ik zie geen enkel ethi
sche probleem."
En in een recent interview met de New
York Times toont sekteleider Rael met een
beangstigend vleugje sarcasme aan mis
schien wel over vooruitziende gaven te be
schikken. „Het was hetzelfde toen Louise
Brown, de eerste reageerbuisbaby, werd ge
boren. Iedereen had het toen over Franken
stein en monsters. Tegenwoordig worden
honderden reageerbuisbaby's per dag ge
maakt, zonder dat iemand nog vragen stelt
omdat iedereen weet dat het niet slecht is.
Als Clonaid er in slaagt de eerste gekloonde
baby te maken zal iedereen bij 'Larry King
Live' op CNN een prachtige familie met een
lachende baby zien. De mensen zullen zeg
gen: 'Kijk eens wat mooi' en de publieke opi
nie zal omslaan. Net als bij de ontdekking
van het maken van vuur, de stoommachine
en elektriciteit. Het gaat allemaal om de
vooruitgang van de mensheid."
RENS KOLDENHOF
