De geneeskracht van de filosofie
4
Boeken
Gedichten tegen
onbescheidenheid
Hoe een asielzoeker zich moet gedragen
1?
Bij derde Gilstrap hou
je geen nagels over
DAG 17 FEBRUARI 2001
ers zijn gedwongen on-
iden de interesse van het
op te eisen. Tenslotte
ze de wereld iets geven
üemand om gevraagd
'och zijn er auteurs die
[bescheiden worden ge-
Het twijfelachtige com-
achtervolgt in ieder ge-
em van
POËZIE RECENSIE
HANS WARREN
n 1960-1997' door Willem van
Uitg Querido. Prijs: 65,-
lëzie is
|d. Hij
scherp
van de
icht
je als
egenover komt te staan,
ikele menselijke inspan-
immers opgewassen te-
lot, tegen de tijd. In een
vroege gedichten gaf hij
lang aan die overtui-
edichten als Teder huis
een noodwoning' waar
onder meer schrijft dat
ers niet in de slaapka-
de kelder worden geno-
vant daar stonden kof-
;pakt voor ons eenmaal
Dergelijke inzichten
steeds herhaald. 'Wij
)ijna weer weg' heet een
rers over ons kortstondi-
lan.
las verschenen bundel
ten 1960-1997 bevat een
verzicht van Van Toorns
he productie. Ook in dit
lat het rustig toe, al zijn
it wilde collages en min-
leerste uitingen van en-
nt. De beste poëzie is te
in Herhaalde wandeling
jedichten tot 1975 bevat
m kraai bij Siena (1979).
lijkt het of geleidelijk de
restjes onbescheiden-
irdwijnen. Er is weinig
neer te ontdekken. Veel
latere werken klinken
:eld en moeizaam. Hij
ch zelfs aan het proza-
het ergst denkbare
teoefend door schrijvers
ui zijn voor een verhaal
geconcentreerd genoeg
ëzie.
"jdcig is er een andere Van
1 De man die zich in meer
in gedicht realiseert:
t je het beseft/ zijn wij
al bewogen/ coulissen in en
weg.' Maar eveneens een man
die zich niet op voorhand laat
ontmoedigen en zich gezapig
bij alles neerlegt. Integendeel,
hij heeft al vroeg onderkend dat
in sommige omstandigheden
de mens minstens even veel
kan verwoesten als de tijd. In
'Drenthe', net als het hierbij af
gedrukte 'Auto' behorend tot
zijn oudste gedichten, schetst
hij het leven op het platteland:
'Dezen rapen nog stenen,/ le
zend met oude vingers/ in de
breuktekeningen
de heldere taal
van regen/ witte
beten van winter.'
Maar in beide ge
dichten wordt de
idylle van het ou
de door de op
dringerigheid van
het moderne be
dreigd: 'heimelijk
sluipt iedere
nacht/ de honger
van de stad een
stap nader.'
Op dit thema
wordt later veel
gevarieerd. Alles
is mooi, 'totdat
de auto komt: een
kalme man,/ kijk-
toestel en meet
stokken uitgezet,/
vervangt ons rap door een be
stemmingsplan.' Het is dan
tóch de taal die enige verlich
ting moet bieden. 'Laat hieruit
weg wat lelijk/ werd. Disco. De
tapijthal. Doodvencave'd*ie
boomgaarden', luidt een po
ging de barre realiteit te bezwe
ren. De aantasting van het
landschap, de verwoesting van
de natuur, de opmars van de
plannenmakers: dingen die
zelfs deze bedaarde dichter
woedend maken. Poëzie als be
scheiden wapen tegen de op
perste vorm van onbescheiden
heid.
Auto
De auto scheidt wegen af
uit zijn achtereindtalloze meters
landschap verteerd tot verleden,
verbruikt asfalt, uitlaatgas.
Meedogenloos, achter glas,
zien wij de kijkende levens
van boeren met zondags gesteven
gebaren, van koeien, van gras
groene graasdorpen één
tel lang bestaan en dan bijt de
snelheid hen tot op het been
kaal en zij glijden als lijken
bleek van het netvlies. Luid
braakt de uitlaat hen uit.
Gefrustreerd? Lees Seneca. Liefdesverdriet? Lees Scho
penhauer. Problemen met het imago? Socrates! Op de
omslag van 'De troost van de filosofie' van Alain de Bot
ton staan zes verschillende potjes met pillen. De bood
schap is duidelijk en uitdagend: voor elke geestelijke
kwelling is er wel een filosoof die ons met zijn woorden
uit de put helpt.
FILOSOFIE RECENSIE
NICO DE BOER
'De troost van de filosofie' door Alain de
Botton. Uitgeverij Atlas. Prijs: 39,90.
Filosofie is in de mode. Zelden
waren boeken, tijdschriften en
tv-programma's over het men
selijk denken, over de menselij
ke geest, zo in trek als tegen
woordig. In een tijd van ontker
kelijking, waarin de bodem on
der oude en vertrouwde zeker
heden is weggevallen, blijft de
mens zoeken naar de 'zin van
het bestaan', naar het hoe en
waarom, naar 'de waarheid',
naar zijn waarheid. Het religi
eus besef blijft bestaan, er
wordt alleen een andere invul
ling aan gegeven. En de media
spelen daar handig op in. Neem
het boek van De Botton dat hier
in korte tijd al vijf
drukken beleefde.
Kan de belangstelling
voor filosofie (en zijn
vermeende helende
werking) beter wor
den uitgedrukt?
De Botton (1969) is
een eigengereide, ori
ginele en erudiete au-
teur. Deze Engelse hFjl
'wonderboy', Zwitser
van geboorte, is een I—
jonge schrijver die
ons al eerder op speelse en
geestige wijze deelgenoot
maakte van de 'levenslessen'
die hij zelf putte uit Prousts ro-
Rloin de Botton
De
'troost
var» de j
filosofie
man A la recherche du temps
perdu. Prousts meesterwerk sa
mengevat en verpakt als een
praktische gids voor
het leven.
Dezelfde ontwape
nende aanpak heeft hij
nu min of meer losge
laten op de filosofie,
zonder in vakjargon te
vervallen of de zaken
al te zeer te versimpe
len (want 2500 jaar
westerse filosofie vat je
niet even samen in een
notendop). Hij laat
overtuigend zien dat
veel van het gedachtegoed van
grote denkers als Plato (die zijn
legendarische meester Socrates
onsterfelijk maakte), Epicurus,
Seneca, Montaigne, Schopen
hauer en Nietzsche niet of nau
welijks nog aan frisheid heeft
ingeboet. We kunnen nog altijd
lering trekken uit hun woorden
eh soms, ja soms bieden ze in
derdaad troost, al was het maar
voor het moment dat je een van
hun troostende gedachten of
ideeën leest.
Dat filosofie troost kan bie
den aan welke geestelijke kwaal
dan ook, is trouwens niet
nieuw, het idee is zelfs stokoud.
Het voert terug tot vijf eeuwen
voor onze jaartelling, naar de
tijd van de Romeinse wijsgeer
en staatsman Boëthius die be
roemd werd met zijn Consola
tion philosophiae (troost der fi
losofie). De Botton treedt met
zijn filosofische zelfhulpboek
nu in zijn voetsporen, zij het in
populistische vorm. Bij elk
geestelijk ongemak heeft De
Botton een tip paraat in de
vorm van een 'geneeskrachtig'
citaat van een klassiek denker.
En dat de somberste denkers
soms de opwekkendste kunnen
zijn, blijkt uit een citaat van
Schopenhauer over de 'aange
boren dwaling dat wij zouden
bestaan om gelukkig te zijn':
"Wat de jeugd verstoort en on
gelukkig maakt is de jacht op
geluk, in de vaste veronderstel
ling dat het in het leven gevon
den moet worden. Daaruit
komt voortdurend valse hoop
en ontevredenheid voort.'
THRILLER RECENSIE
Bobby en Susan Martin uit Dag
van afrekening. Om hun ver
driet over miskramen en de
doodgeboren baby Steven te
vergeten, gaan de Martins kam
peren in een natuurgebied. Een
plek die ook is uitgekozen door
crimineel Jacob en zijn achter
lijke broer Samuel Stanns om in
opdracht van drugsbaas Logan
de tweejarige Justin gevangen
te houden tot zijn stiefvader
William en moeder April hun
schuld aan de dealer hebben
afgelost. Bobby doodt Jacob, de
Martins nemen Justin mee en
de emotioneel geschokte Susan
ontfermt zich over de, volgens
haar door god gezonden, nieu
we Steven. De FBI verdenkt de
Martins, zonder nog te weten
welke rol zij in het pandemoni
um spelen. Logan, drugsbaron
Ortega, April en Samuel zoeken
het kind, de Martins, elkaar,
geld en proberen uit handen
van de politie te blijven. Er
wordt geschoten, gevochten,
gehuild, geleden, liefgehad.
En dat allemaal binnen 24
uur. Je houdt geen nagels meer
ARNO RUITENBEEK
'Dag van afrekening' door John Gilstrap.
Uitgeverij De Boekerij. Prijs: 36,50.
Dag van afrekening is John Gil-
straps derde thriller in het Ne
derlandse taalgebied. Een
bloedstollend avontuur, dat
nóg weer beter is dan de vorige
Tot elke prijs en smeekt om ver
filming. Weer speelt een kind
een hoofdrol.
Vier jaar geleden kwam de
Amerikaan met Nathans vlucht,
waaruit weliswaar bleek dat Gil
strap het schrijven onder de
knie had, maar te veel gokte op
instantsucces. Het simpele ver
haal over een twaalfjarig jonge
tje dat een stelletje dombo's
van volwassenen vooruit moest
blijven werd echter een jaar la
ter gevolgd door Tot elke prijs.
En dat was zo'n spannende
roman als waarvan er hooguit
drie per jaar verschijnen. De
belevenissen van het gezin Do
novan, dat buiten zijn schuld in
levensbedreigende problemen
geraakt, herkennen we deels in
de sores van het kinderloze stel
Wie ben je? En hoe is je verhouding met je leefomgeving: partners, vrienden, collega's op het werk? Het zijn vragen waar iedereen wel eens op
stuit. Vind daar maar eens een bevredigend antwoord op. Het pas verschenen 'Wie ben je' (Elmar, 44,50) met als ondertitel 'gereedschap
voor zelfontdekking' biedt hulp. Op 101 verschillende manieren kan de eigen persoonlijkheid worden uitgetest. Er passeert heel wat oosterse
filosofie (die overigens buitengewoon toegankelijk wordt gepresenteerd) en psychologie, maar er staan ook tal van praktische testjes in over
ruimtelijk inzicht, redeneerkunst en analyseervermogen. Een boek waarin je niet snel - misschien wel nooit - uitgebladerd en uitgelezen raakt.
FOTO UIT BESPROKEN BOEK
1. (3) Harry Mulisch,
Siegfried, Bezige Bij, 39,90
2. (1) Vonne van der Meer, De
avondboot Contact, 32,90
3. (-) Ronald Giphart, Ik ook
van jou Nijgh van Ditmar,
25,00
4. (4) Mensje van Keulen, De
gelukkige Contact, 39,90
5. (8) John Grisham, De
Erfpachters A.W. Bruna,
39,90
6. (2) Séndor M&rai, Gloed
Wereldbibliotheek, 29,90
7. (5) Jan Siebelink, Engelen
van het duister Meulenhoff,
49,50
8. (6) Arthur Golden, Dagboek
van een Geisha Anthos,
25,00
9. (7) Varlam Sjalamov,
Berichten uit Kolyma De
Bezige Bij, 125,00
10. (9) Nicci French, Het
geheugenspel
Ambo/Antnos, 25,00
1. (10) Allen Carr, Het kleine boekje van
En nu: afvallen De Boekerij, 7,50
2. (-) Mauritsde Brauw, De wachtlijst en
andere gezondheidszorgen van
Oorschot, 19,90
3. (-) Stephen R. Covey, De zeven
eigenschappen van effectief
leiderschap Contact, 49,90
4. (-) Paulo Coelho, De alchemist
Arbeiderspers, 19,90
5. (3) Daniel Ofman, De kernkwaliteiten
van hetenneagram Scriptum, 29,90
6. (-) Nieneke Lamme, Thuis boetseren
Cantecleer, 49,90
7. (-) Addo Stuur, Internet en E-mail voor
senioren Visual steps, 49,95
8. (-) Geert Mak, Een kleine geschiedenis
van Amsterdam Contact, 25,00
9. (-) Stephen R. Covey, Prioriteiten
Contact, 55,00
10. (-) Dalai Lama Howard Cutler, De
kunst van het geluk Muntinga, 16,00
De boekentoptien wordt wekelijks
samengesteld op basis van
verkoopcijfers van de boekhandels De
Vries in Haarlem en Kooyker Ginsberg in
Leiden.
Fitil,
ROMAN RECENSIE
HANS WARREN
raai met de zes vingers' door
Uitgeverij De Geus. Prijs:
39,65
de hoofdpersoon van
e Alias' roman De gene-
t de zes vingers, wil haar
indse werkgevers verras-
t een maaltijd. Zelfs de
m het lekkerste gerecht
vaderland, verse scha-
r, wekt weerzin bij hen
u je alsjeblieft de deksel
pan willen doen?' Zij
ze gebruikt. Verwijzingen naar gen. Goed dat nu eens verteld
allerlei gewoonten en gerechten wordt hoe de gastheren zich
bevestigen dat het boek inder- opstellen. Overigens is dit on-
daad in Somalië speelt. Het eer- derwerp geen hoofdzaak in de
ste gedeelte tenminste. In het roman. De schrijfster hoopt een
tweede deel moet de gevluchte universeler thema aan de orde
familie Samater moeizaam te stellen dan de aanpassings-
wennen aan Nederland. problemen van een naar Ne-
Een land waar de gezinsleden derland gesmokkelde familie.
maan niet over te halen om
iven. De schrijfster be-
vvel over die overtui-
oejaacht: haar boek is zo
,n erpend geschreven dat je
lit weten over Nasiib en
ere leden van de naar
ind gevluchte familie.
die in 1998 debuteerde
een meisje, is een uit
afkomstige schrijfster,
nneringen aan haar land
komst hebben haar on-
ld geïnspireerd bij het
aan De generaal met de
igers. Ze vermijdt het
ee,hs angstvallig geografi-
amen te vermelden. 'We
lier bij een van de vier
ken van ons continent,
naar het oosten kun je
de vage aanduiding die
niet kunnen leven zo
als ze willen. Zelfs
rouwbeklag wordt als
burengerucht aange
merkt. Yasmine Alias
schrijft schitterend en
sarcastisch over de
procedure die de
asielzoekers moeten
doorlopen. Het op
vangcentrum vinden
ze een gevangenis:
'Niets mocht en niets -
kon. Het was ons ver
boden om zelf eten te
maken.' In een later stadium
verschijnt mevrouw Jansen, een
maatschappelijk werkster die
het gezin gaat 'inburgeren'. Na
dat ze een sigaret gerold heeft,
brengt ze de deftige familie van
de generaal de beginselen van
de Hollandse beschaving bij.
Hoe hoort men op de pot van
de wc te zitten, is een van de
onthutsende onderdelen.
Er gaat bijna geen dag voorbij
of er staat een politicus op om
te vertellen dat asielzoekers
zich als gasten horen te gedra-
De generaal
ink de zeff
- 'vingers
Een bedoeling die
niet altijd even goed
uit de verf komt. De
generaal met de zes
vingers is eerder door
de sfeervolle details
dan vanwege de grote
lijnen geslaagd. Als je
de typering van per
sonages tenminste
een detail mag noe
men.
Natuurlijk gaat de
meeste aandacht uit
naar de familie Sama
ter, en dan vooral naar meneer
en mevrouw. Hij is heel arm ge
weest, door z'n zes vingers en
z'n enorme ambities was hij
een buitenbeentje. De man
brengt het tot generaal en ver
werft veel macht. Zij speelt voor
dictator in huis, ze beveelt haar
personeel op onbeschaamde
wijze. Met enorm strategisch
inzicht en een reeks valse trucs
heeft ze de vorige mevrouw Sa-
mater weten te verdrijven. Door
haar charmes te gebruiken,
krijgt ze alles van haar man ge
daan.
Op een kwade dag breekt in
het land een opstand uit. De
bevoorrechte positie van het
gezin wordt bedreigd. 'En mijn
goud?', is de grootste zorg van
mevrouw. Ze verliest bijna alles
wat ze heeft, ook twee zonen.
Er rest de familie niets anders
dan de vlucht. Na vele ontbe
ringen komen ze in Nederland
terecht. Vroeger waren ze be
langrijk, nu zijn ze niets. Vader
Samater heeft het zo moeilijk
met de omschakeling dat hij
zelfmoord pleegt. Zijn dochter
Nasiib regelt de begrafenis, zo
als zij alles in de nieuwe omge
ving regelt. Deze jonge vrouw
uit Somalië verovert een plaats
in Nederland. Ze vindt een
baan op een advocatenkantoor.
Aan een van de advocaten ver
telt ze het ontroerende verhaal
van haar leven. En ze zorgt er
voor dat ze hem, zoals een
dochter van mevrouw Samater
betaamt, seksueel domineert.
'Jullie zullen er met open ar
men worden ontvangen', be
looft de man die hen tegen fikse
betaling naar Nederland loodst.
Dat valt dus bitter tegen. Jaze
ker, mevrouw Jansen staat altijd
voor hen klaar. Maar dan met
ongewenste lessen over de wet
ten van spruitjeslucht en door
zonwoning.
jast door Nicola Barker (Bert
34,25). In de zomer van
opfrist de 16-jarige Medve met
Jlie naar een vervallen hotel op
'eur d bij de zuidkust van Devon.
'oorfeert er een Zuid-Afrikaanse
hotel: de jonge La Roux. Hij
op aan Medves familie en
imer een onverwachte wen-
Annissa door Chandra Doest
-ci, 36,90). Annissa is de
:hter in een Libanees gezin,
iuriname trekt. Daar ontmoet
zoon van een creoolse moe
der en een blanke vader; het is liefde op
het eerste gezicht. Maar als Annissa
zwanger wordt, wordt ze door haar vader
verstoten.
Ik zie, ik zie wat jij niet ziet door Birgit
Vanderbeke (De Geus, 24,90). Een
jonge moeder besluit haar leven radi
caal om te gooien en vertrekt met haar
schoolgaande zoon, diens groene nijl
paard en een kleine hond vanuit het
grote Berlijn naar een dorpje in het zui
den van Frankrijk.
De parende geest door Geoffrey Miller
(Contact, 69,90). Ooit bedacht Dar
win dat de vaak bizarre paringsrituelen
in het dierenrijk slechts bedoeld zijn om
een partner te vinden en die te verlei
den tot seks. De Amerikaanse psycho
loog Geoffrey Miller onderzocht wat de
ze theorie zou kunnen verklaren bij de'
mens en kwam tot de verbijsterende
conclusie: bijna alles.
IBM en de Holocaust door Edwin Black
(Kosmos-Z&K, 50,50). Het verhaal
van een verbijsterend bondgenoot
schap. De ponskaarttechnologie van
IBM en haar dochteronderneming De-
homag in Duitsland stelden Hitler in
staat om van de jodenvervolging een
systematisch proces te maken.
Vrouwenkamp Ambarawa 6, samenge
steld door Mariska Heijmans-van Brug
gen (Bert Bakker, 49,50). Het bijhou
den van een dagboek was in de Jappen
kampen ten strengste verboden. Toch
hebben velen het risico genomen. Op
basis van een collectie dagboeken van
Nederlandse gevangenen heeft een aan
tal wetenschappers van het Nederlands
Instituut voor Oorlogsdocumentatie de
serie 'De Japanse bezetting in dagboe
ken' samengesteld.
Eindeloos ijsberen of gegooi met asbakken en proppen papier - welke taferelen spe
len zich af in de werkkamer van de schrijver? Deze rubriek geeft een inkijkje in het
schrijfproces. In deel 29: thrillerschrijver René Appel (1945) van wie volgende week
de thiller 'Zinloos geweld' verschijnt.
„Ik schrijf heel snel. Als ik een beetje
in het schrijfritme zit, haal ik zes, ze
ven A-viertjes tekst per dag, zo'n tien
boekpagina's. Ik heb dat tempo no
dig. Onder het schrijven krijg je idee-
eën. Je zit helemaal in het verhaal, in
plaats van dat je er van achter je bu
reaustoel tegenaan zit te kijken. Mijn
vrouw is vaak verbaasd over die pro
ductie. Ik loop nogal eens te ijsberen,
zo tussen het schrijven door. Doe iets
in de afwasmachine, pak een manda
rijntje. Maar in je hoofd gaat het
mentale schrijven gewoon door. Zegt
ze: 'Dat jij vandaag überhaupt aan
schrijven toekomt.'
In een thriller moeten de feiten klop
pen. Wanneer wordt een verdachte
op het bureau verhoord? Zijn daar
één of twee rechercheurs bij betrok
ken? Wordt het verhoor op band op
genomen? Zulke zaken moeten overeenkomen met de werkelijke
gang van zaken op een politiebureau. Maar sommige dingen zet
ik wel naar mijn hand. Een moordzaak wordt in de praktijk be
handeld door een team van dertig rechercheurs. Dan raak je als
lezer het spoor volledig bijster. Ik zet twee rechercheurs op een
moord, plus nog een paar bijfiguren. That's it.
Ik hou de onderzoeksperiode voor een nieuw boek zo kort moge
lijk. Op de universiteit heb ik al een driedaagse onderzoeksbaan.
Ik zit er niet op te wachten dat ook nog eens op grote schaal in
mijn vrije tijd te doen. Bovendien: als je veel onderzoek doet, wil
je dat ook in je boek uitbetaald zien. Dat krijgt de lezer op elke
bladzij dan met allerlei kleine, irrelevante feitjes ingepeperd. Ik
vind dat vervelende boeken. Te veel onderzoek beperkt de fanta
sie. Ik denk dat het voor mij eerder een barrière dan een bron
van inspiratie is.
En soms blijkt je eigen fantasie toch
te kloppen met de feiten. Dat zijn de
mooiste momenten. Ik heb eens een
crimineel opgevoerd die bij de apo
theek zonder recept een of ander gif
moest hebben. Hij legt een briefje van
honderd op de toonbank. 'Is dit vol
doende?' En daarna nog één, en nog
één. Van een apothekersassistent
hoorde ik dat hem dat ook weieens
was overkomen."
Ik begin mijn boeken met niet meer
dan een vaag idee. Ik ken de persona
ges en heb een potentieel conflict
voor ogen, maar hoe dat vorm krijgt,
escaleert - dat weet ik aan het begin
absoluut niet. Vaak dient de oplos
sing zich pas halverwege het boek
aan. Je bent aan het fietsen en - plop!
- ineens heb je het idee voor het eind.
Soms komt dat idee ook helemaal niet. In twee boeken ben ik he
lemaal vastgelopen. Dan laat ik het manuscript aan mijn vrouw
en een redactrice van de uitgeverij lezen en heb ik het er met ze
over. Een praatpaalfunctie, ja. Beide keren ben ik er vervolgens
op eigen kracht weer uitgekomen. Ik zou het niet kunnen op
brengen om mijn aanpak te veranderen. Vantevoren de intrige
helemaal uitdenken, dat werkt niet. Dan krijg je personages van
bordkarton. Ruth Rendell, mijn favoriete auteur, zegt daarover
treffend: 'De plot moet voortkomen uit de personages, niet an
dersom.'
TEKST: MARTIN HENDRIKSMA
FOTO: LEX VAN ROSSEN
