'lintons laatste misstap: gratie voor Marc Rich
|Trein der dictators krijgt opknapbeurt
Colombianen slachtoffer
van bestrijding cocateelt
Buitenland
Abortus erg populair
bij jeugd Suriname
Pers in Hong Kong
(nog) niet gekneveld
ina bouwt
tor lijn
air Tibet
V
RDAG
10 FEBRUARI 2001
AFP Agence France Presse ANP Algemeen Nederlands Persbureau AP Associated Press
DPA Deutsche Presse Agentur CPD Geassocieerde Pers Diensten RTR Reuters
^ang maakte de Amerikaanse recherchedienst FBI
Lteloos jacht op de van grootscheepse fraude ver-
Ije Marc Rich. Tijdens zijn allerlaatste dag in het
(Huis nam president Clinton vorige maand een van
merkwaardigste besluiten: hij verleende Rich gratie.
Pthandaal, menen velen.
bobj<roon
Bondent
^ren zeventig stond Mare
Wall Street bekend als
ite onder de snelle jon-
Is uitgekookt termijn-
in olie en metalen
ij samen met zijn com-
i, Pincus Green, de ene
de andere. Op zijn der-
as hij al multimiljonair.
Maar toen de Amerikaanse
overheid ontdekte dat hij ten
tijde van het conflict met Iran
olie uit die 'schurkenstaat' op
kocht voor 5 dollar per vat en
voor het viervoudige verkocht,
was het feest afgelopen.
Voor fraude, handel met de vij
and geldwitwasserij en groot
schalige belastingontduiking
dreigde voor Marc Rich zo'n
325 jaar gevangenisstraf en een
boete van meer dan 200 mil
joen dollar. Maai- Rich en 'Pin
ky' Green hadden de bui al zien
hangen en tijdig de benen ge
nomen richting Zwitserland.
Daar is belastingontduiking
geen vergrijp. Bern heeft dan
ook altijd geweigerd hem uit te
leveren, alle druk uit Washing
ton ten spijt.
Voor alle zekerheid ruilde Rich,
die in 1940 met zijn joodse ou
ders uit Antwerpen naar de
Verenigde Staten was gevlucht,
zijn Amerikaanse nationaliteit
in voor Spaans zowel als Israë
lisch staatsburgerschap. Hij
kocht een monumentale villa
aan het Vierwoudstedenmeer
en zette met Pinky onverdroten
zijn lucratieve termijnhandel
voort vanuit het kanton Zug,
een gerenommeerd fiscaal pa
radijs.
Pogingen van de recherche
dienst FBI om hem tijdens zijn
zakenreizen in de kraag te grij
pen, liepen steeds op niets uit.
Miljardair Rich werd altijd op
tijd getipt. Hij weigerde ieder
interview en allengs verzonk de
affaire in de vergetelheid. Tot
dat president Clinton op voor
spraak van Rich's invloedrijke
relaties de hand over het hart
streek en Rich en Green op zijn
laatste dag in het Witte Huis
gratie verleende.
Die relaties logen er niet om:
premier Ehud Barak van Israël,
oud-burgemeester Teddy Kol
iek van leruzalem, Zwitserse en
Spaanse politici en kopstukken
uit de internationale zakenwe
reld. Zelfs Marc Rich's vroegere
echtgenote, Denise, deed een
flinke duit in het zakje met fi
nanciële steun aan de verkie
zingscampagne van senator
Hillary Clinton. Dit ondanks het
feit dat de inmiddels 62-jarige
Marc Rich zijn Denise al lang
had ingeruild voor een 25 jaar
jongere Spaanse dame.
Clintons vergevingsgezindheid
bracht de Amerikaanse media
op hun achterste benen. De
Washington Post hekelde 'Bill
Clinton's laatste schandaal'. De
burgemeester van New York,
Rudy Giuliani, die als officier
van justitie jaren met het dos
sier Rich had geworsteld, bries
te van machteloze woede, want
Qpn presidentieel pardon is on
herroepelijk.
Maar ook in Zwitserland ontke
tende Clinton's barmhartigheid
een storm van verontwaardi
ging. Het weekblad Hebdo
kwam er achter dat de stads-
president van Zürich, Josef Es-
termann, plus een aantal top
bankiers, onder wie UBS-direc-
teur Pierre de Weck, academici
en zelfs het voormalige be
stuurlid van het Internationale
Rode Kruis Kurt Bolliger in per
soonlijke brieven aan Clinton
gratie voor hun 'weldoener'
Rich hadden bepleit.
Merkwaardigerwijze kwam in al
die pleidooien dezelfde zin
voor: „Eventuele misstappen
van mr. Rich vallen in het niet
bij zijn vrijwillige bijdragen aan
de samenleving tijdens meer
dan twintig jaar afwezigheid uit
Amerika Naar bleek waren die
'Dear President Clinton'-brie
ven door Marc Rich zelf opge
steld in een aantal schriftelijke
noodkreten aan zijn invloedrij
ke Zwitserse vrienden.
Hoe kon met name de sociaal
democratische burgemeester
van Zürich zich zo laten ringe
loren? „Ieder mens heeft recht
op vergiffenisverzucht de
burgervader. „We moeten hier
over niet al te dogmatisch zijn."
Maar volgens Amerikaanse en
Zwitserse media heeft Rich al
dat medegevoel gewoon ge
kocht en betaald. Jarenlang
hebben Marc en Pinky de Zwit
serse gastvrijheid beloond met
miljoenensteun aan de Zürich-
se Opera, de Luzemer Festwo-
chen, nooddruftige musea, uni
versiteiten en allerlei sociale in
stellingen. Ook in Israël gaf
Rich miljoenen aan goede doe
len.
En in de Verenigde Staten delg
de Rich zonder morren zijn be
lastingschuld van 200 miljoen
dollar en huurde hij de duurste
advocaten in om voor zijn straf
feloze terugkeer te pleiten. Alles
tevergeefs - totdat Bill Clinton
op de 20ste januari, de dag
waarop hij het Witte Huis ver
liet, te elfder ure het gratiebe-
sluit tekende.
Wagon waarin Franco Hitier ontving
henk van den boom
PV1 zijn volgeschreven over
L jiirische ontmoeting in
"wjssen de Spaanse dictator
jco Franco en zijn Duitse
-ant Adolf Hitler. Die
iting vond plaats in het
ipaanse grensplaatsje
Maar over de trein
iet tweetal zijn duistere
uitbroedde, is weinig
Een kijkje in de histo-
s' ye Franco staat wegge
ld op het zijspoor van
tonnetje van Almazan-
7a, een onbetekenend
,7jp de Spaanse hoogvlak-
36lg kilometer van de pro-
toofdstad Soria. Een his-
'esjmonument, zouden wij
nel maar de Spanjaarden
eit hem, zoals zo veel din-
3E«ie periode, verbannen
3 W geheugen en hun ge-
_jnis.
b*ene dekzeil dat het
=s (1 tegen zon en regen
^reschutten, flappert in de
nd die over de hoog-
jtriemt. De ramen zijn
«■yi. het meubilair is uit
if vandalisme kapot ge-
pn een met tulpen be-
|de lamp ligt gebroken
loek. Alleen de hard-
lïvloer van smalle plan-
|4ft de zes decennia
fc overleefd. Hierop
I de voetsporen terug te
feijn van de generalissi-
|le Führer.
at is niet de eerste zorg
lis San Soria en zijn
lupillen. Ze zijn een lan-
Itputtende dag in de
iweest om de drie wa-
nuit Soria over niet
ibruikte rails naar hun
petje te transporteren,
^irecteur van het spoor-
ilSBeum in Madrid hebben
lemming gekregen om
's trein te restaureren.
Dpese Commissie heeft
d gestuurd in het kader
er-werkervaring,
irah en Antonio, twee
|ongeren die aan het
V anp-ai
In het rijtuig waarin Franco in 1940 met Hitier beraadslaagde, is het tegenwoordig een enome puinhoop. Over een paar jaar moet alles weer tiptop in orde zijn.
FOTO CPD HENK VAN DEN BOOM
project deelnemen, heerst wat
verwarring over welk van de
drie treinstellen het rijtuig van
Franco was. De Caudillo had
zijn eigen trein. Op 23 oktober
1940 reisde hij daarmee naar
Hendaye voor de ontmoeting
met de Duitse dictator. Daar
beloofde Franco dat hij zich
niet in Hitiers oorlog zou men
gen, ook al heeft hij later toege
geven dat hij zich graag aan de
Duitse zijde had willen willen
scharen om de rest van Europa
te onderwerpen.
Na Franco's dood bleef de trein
nog tot 1980 in gebruik. Een
paar jaar later kocht een parti
culier uit Valdepenas hem op.
De nieuwe eigenaar stalde het
voertuig als curiositeit op zijn
landgoed. Toen in 1984 het
spoorwegmuseum in Madrid
werd geopend, kocht Renfe, de
Spaanse NS, de trein terug. Hij
werd naar Soria gebracht om te
worden opgeknapt, maar door
gebrek aan geld gebeurde er
niets. De trein raakte steeds
verder in verval totdat Renfe
uiteindelijk in 1997 contact
zocht met het leerlingwezen in
Almazan, een klein stadje in de
buurt van Soria.
Inmiddels zijn de fundamenten
gelegd voor de loods die over
het treinstel heen moet worden
gebouwd. Werkmeester Jesus
denkt dat hij en zijn pupillen
drie jaar nodig hebben om de
trein weer zijn oude glorie te
geven. Daarna gaat hij naar het
spoorwegmuseum in Madrid.
De leraar beziet zijn opdracht
louter vanuit technisch oog
punt. Zeker, hij herinnert zich
Franco nog. Maar de histori
sche ontmoeting tussen de
twee dictators is hem niet bijge
bleven.
gaat een spoorlijn bou-
i het land met het hoog-
\yftn Tibet verbindt. Het
ilometer lange treintra-
•t van Gormo in de Chi-
irovincie Qinhai naar
le hoofdstad van Tibet,
het Chinese staatspers-
Xinhua wordt het de
spoorlijn ter wereld.
Chinese premier, Zhu
zegt dat de aanleg van
irverbinding van groot
is voor de sociale en
tische ontwikkeling van
^at ooit onafhankelijke
'erd in 1950 door Chi-
tepen bezet,
even van Peking is ook
nheid tussen verschil-
oeperingen' te verster-
lus de Chinese premier,
ganisaties die zich bezig
met de mensenrechten
kritiek op het project.
>ang dat de autoriteiten
met de spoorlijn hun
)p Tibet zullen verster-
ins het persbureau Xin-
met de bouw van de
n zo snel mogelijk een
orden gemaakt. Techni-
momenteel nog bezig
voorbereiding van het
Een groot deel van de
in komt op een hoogte
-•Ser dan 4.000 meter te
v Over kosten van de ver-
J is niets bekend ge-
Ifmaar critici menen dat
fallen miljarden guldens
gemoeid.
sao paulo frans lindenkamp
correspondent
Voor de bewoners van de Colombiaanse provin
cies Caqueta en Putumayo komt dezer dagen
niet alle goeds van boven. Sinds het leger, bijge
staan door de Amerikanen, met vliegtuigjes een
frontale aanval heeft gelanceerd tegen de coca-
aanplant, regent het Wachten.
Hét gebruikte agressieve ontbladeringsmiddel op
basis van glifosato vernielt niet alleen de co
castruiken, maar maakt ook korte metten met de
bananen- en maniokaanplant. Bovendien gaan
talloze mensen, met name kinderen, gebukt on
der ernstige lichamelijke klachten. Die behelzen
aanhoudende misselijkheid, overgeven, diarree,
netelroos en andere vormen van huiduitslag.
Sedert half december zijn al ruim 20.000 hectare
cocavelden vernietigd. De resterende 90.000 hec
tare in Caqueta en Putumayo, die samen goed
zijn voor 75 procent van de Colombiaanse coca
productie, moeten in de loop van dit jaar worden
uitgeroeid. Dit gebeurt met steun van het Ameri
kaanse leger in het kader van het zogeheten Plan
Colombia. De Amerikanen coördineren de be
strijding, verlenen technische bijstand en geven
vanaf de grond dekking aan de laag overscheren-
de sproeivliegtuigjes om te voorkomen dat die
worden neergeschoten. Voor de arme boerenbe
volking, die Idem zit tussen het linkse guerrilla-
verzet en rechtse paramilitaire groeperingen, was
de cocateelt altijd een belangrijke bron van in
komsten.
De strijd tegen de coca is niet nieuw, maar dit
maal wordt het wel erg groot aangepakt. Was
hington heeft 1,3 miljard dollar uitgetrokken om
twee vliegen in één klap te slaan. Niet alleen
moet de cocaïnehandel de nekslag toegediend
krijgen, ook Colombia's grootste guerrillabewe
ging, het FARC moet van haar belangrijkste in
komstenbron worden afgesneden. Het 15.000
man sterke verzet financiert haar oorlog tegen de
regering in Bogota voornamelijk met de handel
in cocaïne en het afpersen van de drugsmaffia in
ruil voor bescherming. Uit getuigenissen van
mensen die boven het 'behandelde' gebied in-
spectievluchten hebben gemaakt, blijkt dat grote
delen van de aanplant in het cocagebied er ver
dord bij staan. De top van het Colombiaanse le
ger houdt vol dat het ontbladeringsmiddel de
enige effectieve manier van uitroeien is. Met de
gevolgen voor het milieu loopt het volgens de au
toriteiten wel los. Over drie maanden kunnen
weer nieuwe gewassen de grond in, heet het.
Het verdelgingsmiddel glifosato veroorzaakt geen
schade aan de gezondheid van mens en dier, zo
beweren de Amerikanen. Maar uit het relaas van
plaatselijke functionarissen blijkt het tegendeel.
„Sinds het besproeien is begonnen, komen cam-
pesinos (boeren) en hun gezinnen hier met de
meest uiteenlopende klachten. Van hoofpijn tot
huiduitslag en van diarree tot geïrriteerde ogen",
zegt Nancy Sanchez van het Bureau van de
Volksgezondheid in Putumayo.
Volgens Carlos Palacios, hoofd gemeentelijke
ontwikkeling in de stad La Hormiga, is vrijwel al
les wat eetbaar is in de regio kapot gespoten.
„Niks is nog te gebruiken. Het wordt hier honger
lijden", voorziet hij. Ook elders vallen verontrus
tende berichten te vernemen. In de provincie
Cauca, waar voor heroïneproductie aangelegde
papavervelden zijn bespoten, melden Guambia-
indianen dat het drinkwater ernstig is aangetast.
Er is sprake van enorme vissterfte in de rivieren.
De Colombiaanse generaal Mario Montaya - ver
antwoordelijk voor de uitvoering van besproei
ingsprogramma - schuift de zwarte piet door
naai de boeren. Volgens hem is er te weinig res
pons gekomen op het regeringsaanbod om de
cocastruiken te rooien in ruil voor oogstvervan-
gende gewassen en enkele stuks vee. Veel van de
gedupeerden hebben hiervan afgezien omdat het
bewind in Bogota nooit sterk is geweest in het
naleven van beloftes.
Baan Eros: Vormt geen gevaar voor
ons in de nabije toekomst, maar levert
informatie op over de duizenden
kleinere asteroïden die de baan van
de Aarde kruisen.
Inslagen: Gegevens die Eros
oplevert geven inzicht in de
mogelijke schade die een op
Aarde inslaande asteroïde
kan veroorzaken.
De meeste
asteroïden draaien om de Zon
in een baan buiten die van Mars -
Elke dag komen zo'n 50 as
teroïden -met een middellijn
tot 10 meter- dichter in de
buurt van de Aarde dan de
Maan.
GRAPHIC NEWS Bron: NASA, JPL
paramaribo armand snuders
correspondent
Een wettelijk verbod op abortus
ten spijt, worden in Suriname
jaarlijks naar schatting zes- tot
achtduizend zwangerschappen
vroegtijdig door artsen afgebro
ken. Vooral tienermeisjes zoe
ken hun toevlucht tot vruchtaf
drijving om een einde te maken
aan een ongewenste zwanger
schap. Volgens de directeur van
de stichting Lobi, Glenn Leckie,
worden jongeren op steeds la
gere leeftijd seksueel actief. Le
galisatie van abortus is volgens
hem echter geen oplossing.
De stichting Lobi, die zich in
Suriname seksuele voorlichting
verzorgt, stelt dat het probleem
van de zwangerschappen niet
bij de tieners zelf ligt. Volgens
Leckie zijn het de ouders die
niet kunnen accepteren dat
hun kind seksueel actief is, met
als gevolg dat ze het gebruik
van voorbehoedmiddelen niet
stimuleren.
Overigens zijn anticonceptie
middelen in Suriname onvol
doende verkrijgbaar. De pil is
veelal onbetaalbaar voor men
sen met een modaal inkomen.
Condooms zouden als alterna
tief kunnen dienen, maar daar
aan is een tekort. Op basis van
het Ontwikkelingsprogramma
van de Verenigde Naties zou
het land jaarlijks twee tot drie
miljoen condooms moeten im
porteren, in werkelijkheid wor
den er maar een miljoen inge
klaard.
Leckie meent dat goede voor
lichting het aantal abortussen
kan terugdringen. Het legalise
ren van de ingreep is naar zijn
mening geen reële optie. „Dat
kan leiden tot polarisatie,
waarvan de vrouw uiteindelijk
het slachtoffer wordt. Kijk naar
buurland Guyana, abortus is
toegestaan. Uit de hele wereld
trekken voor- en tegenstanders
daar heen om allerlei bewegin
gen op te richten. Daarmee los
je het probleem van de onge
wenste zwangerschappen niet
op." Abortussen worden in
Suriname doorgaans uitge
voerd door bonafide en erken
de artsen, die daardoor het ri
sico lopen juridisch te worden
vervolgd. Overigens is dat de
laatste jaren niet meer ge
beurd.
Vrouwenarts Artie Jessurun
waarschuwt dat er geen alge
heel taboe moet ontstaan rond
vruchtafdrijving. „In bepaalde
gevallen, bijvoorbeeld na een
zwangerschap als gevolg van
verkrachting, of als de kans be
staat dat het kind een ernstige
aandoening heeft, kan ik mij
voorstellen dat een arts tot on
derbreking overgaat. Maar je
moet er voorzichtig mee zijn.
Want een leven is kostbaar.
Maar anderzijds is het een
maatschappelijk gegeven dat
er abortussen worden ge
pleegd."
hong kong gert-jan broere
correspondent
De onafhankelijke positie van
Hong Kong binnen China staat
de laatste tijd danig ter discus
sie. Pekings campagne tegen de
verboden Falun Gong-sekte
reikt dit keer ook over de gren
zen van de speciale administra
tieve regio (SAR). De Chinese
druk op minister van buiten
landse zaken Van Aartsen om
bij een bezoek de sekte links te
laten liggen, is daarvan het bes
te bewijs. Daarmee lijkt het
motto van 'één land, twee sys
temen', dat Hong Kong vijftig
jaar lang een autonome positie
binnen de Volksrepubliek ga
randeert, langzaam te worden
ondergraven.
In alle bespiegelingen over de
aantasting van de onafhanke
lijkheid van Hong Kong neemt
de persvrijheid een prominente
plaats in. Vooral China's presi
dent Jiang Zemin heeft daaraan
bijgedragen door vorig jaar no
vember in een stuk theater van
hoog niveau de vloer aan te ve
gen met de journalistiek in
Hong Kong. In afwisselend
Mandarijn. Kantonees en En
gels verweet hij de journalisten
naïeviteit en gebrek aan kennis
van China. Aanleiding tot de
woedeaanval was de vraag of
Jiang aan een speciale kiescom
missie een 'keizerlijk dictaat'
had opgelegd om de huidige
leider van Hong Kong, Tung
Chee-hwa, te 'herkiezen'.
De rel gaf opnieuw aan hoe Pe
king worstelt met de vrije me
dia in'de voormalige Britse
kroonkolonie. In China zelf lo
pen kranten, radio en televisie
nog steeds aan de leiband van
de communistische partij, hoe
wel onder druk van de com
mercialisering en het internet
met name kranten zich voor
zichtig proberen te ontworste
len aan het keurslijf.
Maar ook in Hong Kong, zo be
weren westerse organisaties die
de plaatselijke media met mi
croscopische nauwkeurigheid
bekijken, zijn verontrustende
signalen zichtbaar. Niet van
censuur van bovenaf, maar van
zelfcensuur. Kranten brengen
bepaalde berichten niet of
slechts 'klein', uit angst anders
Peking voor het hoofd zouden
stoten. Vooral zakelijke belan
gen in China van kranteneige
naren zouden daarbij een rol
spelen.
Veelvuldig wordt daarbij gewe
zen op de South China Morning
Post, het toonaangevende En
gelstalige dagblad van Hong
Kong. Niet zo vreemd, vindt
hoofdredacteur Robert Keatley,
een Amerikaan die zijn hele le
ven voor de Wall Street Journal
werkte. „Omdat we Engelstalig
en niet Chineestalig zijn, wor
den we in de hele wereld gele
zen. Die positie brengt met zich
mee, dat er meer naar je wordt
gekeken."
Keatley vindt de aanvallen op
de Post echter onterecht. „Wij
laten onze oren niet hangen
naar Peking of naar de eige
naar. Wat dat betreft heb ik een
uitstekend bewijs: kijk naar wat
wij dag-in-dag-uit publiceren."
De Post kwam echter niet al
leen door de berichtgeving ne
gatief in het nieuws. China-re-
dacteur Willy Wo-lap Lam werd
aan de kant geschoven, kort na
een rel met de eigenaar van de
krant, de Maleisische miljardair
Kuok.
Ook de journalistenvakbond
Hong Kong Journalist Associa
tion vindt de aantijging van
zelfcensuur veel te ver gaan.
„Er zijn in de media wel kleine
puntjes aan te wijzen die dui
den op veranderingen in de
verslaggeving", vertelt een
woordvoerder. „Maar het is
moeilijk om van die puntjes een
echte trend te maken."
Maar wat niet is, kan nog ko
men. De Leidse sinoloog Stefan
Landsberger, specialist op het
gebied van de Chinese media,
denkt dat de machthebbers in
Peking met een dilemma zitten.
„Aan de ene kant vinden ze het
ongelooflijk wat er in Hong
Kong allemaal kan en mag. 't
Liefst zouden ze er denk ik met
harde hand tegen optreden.
Maar aan de andere kant zijn er
'beperkende' omstandigheden:
de wereld volgt nog steeds met
argusogen hoe China zich in
Hong Kong gedraagt." Pas als
het Westen zich afkeert van
Hong Kong, is de persvrijheid
er pas echt in gevaar.
