ZATE
'Milosevic was een
besluiteloze fantast'
BIJVOEGSEL
RDAGS
E
Oud-persoonlijk adviseur blikt terug
ch Dagblad
ident Kostunica van Joegoslavië heeft tot 31
haart de tijd om Slobodan Milosevic op een
jjiegtuig naar Den Haag te zetten. Als hij het
Imatum negeert, blokkeren de Amerikanen
jlie verdere hulp aan zijn land. Maar als hij
zijn duistere voorganger wel aan het
Joegoslavië-tribunaal uitlevert, riskeert
Kostunica zijn eigen hoofd.
rgens in het oude hart van Belgra-
j do houdt Sonja Biserko kantoor
achter een gepantserde deur.
Toen Slobodan Milosevic in oktober vorig
jaar met veel gerucht van zijn voetstuk werd
getrokken, dacht Biserko dat haar werk als
mensenrechtenactiviste gemakkelijker zou
worden. „Maar", zo zegt zij, „ik word tegen
woordig vaker bedreigd dan vroeger."
Verwonderlijk is dat misschien niet. Servië
is vergeven van de oorlogsmisdadigers, naar
de schatting van Biserko 'tussen de 10.000 en
50.000'. Veel van die criminelen voelen de
hete adem van de gerechtigheid in de nek.
Maar wat Biserko wel curieus vindt, is dat
zij als voorzitster van Helsinki Watch geen
enkele steun van Vojislav Kostunica krijgt.
Biserko's kamer wordt gesierd met een spot
prent van de nieuwe president die, staande
voor de spiegel, zichzelf kust. Ze zegt: „Kos
tunica haat mij meer dan Milosevic."
Sedert zijn aantreden drapeert Kostunica
zich in integriteit. De man is wars van cor
ruptie of geldzucht, zo wil het verhaal. An
ders dan zijn voorganger, die grossierde in
villa's, bewoont Kostunica een klein apparte
ment in het vervallen centrum van Belgrado.
„Het kan me niet schelen of hij een villa of
een flatje bewoont", zegt Biserko. „Waar het
om gaat, is dat het beleid niet is veranderd.
Kostunica zet het oude beleid voort met de
mocratische middelen. Hij ontkent dat Milo
sevic ooit oorlogsmisdaden heeft gepleegd.
De enige misdaad die hij hem verwijt, is dat
hij het Verdrag van Dayton heeft getekend.
En daarmee spreekt hij helaas voor een groot
deel van het volk. Servië heeft hetzelfde me
dicijn nodig als Duitsland na de oorlog; het
moet worden gedenazifieerd."
'Geen oorlogshitser'
Als er iemand is die het ondeedmes kan han
teren op de persoon van Milosevic, is het
Zvonomir Trajkovic. Acht jaar lang was
Trajkovic diens persoonlijk adviseur, om ver
volgens zijn loopbaan voort te zetten als
raadgever van Radovan Karadzic, eveneens
gezocht wegens oorlogsmisdaden.
Als hij neerzijgt in de pianobar van Hotel
Intercontinental in Belgrado, waar ruim een
jaar geleden de beruchte paramilitaire leider
Arkan werd vermoord, wil Trajkovic gelijk
een idee-fixe uit de wereld helpen. „Milose
vic was geen oorlogshitser. Hij kan van niet
één oorlogsmisdrijf worden beticht, omdat
hij nooit directe bevelen gaf. Maar hij was
een man zonder ballen; iemand die anderen
hun gang liet gaan."
Het lijkt eenvoudig Trajkovic af te doen als
een medeplichtige, die zelf op de voorste rij
zat toen Milosevic het land over de rand van
de afgrond duwde. Maar zijn verhaal is niet
geheel onbelangrijk, omdat hij dezer dagen
de nieuwe man van advies dient. „Kostunica
raadpleegt mij van tijd tot tijd", zegt Trajko
vic. „Ik was een van de vijf mensen die hem
begeleidden toen hij op 6 oktober het presi
dentieel paleis (toen formeel nog het domein
van Milosevic) betrad."
De belangrijkste karaktertrek van Milose
vic als president was, volgens Trajkovic, be
sluiteloosheid. „De val van het oude Joego
slavië had voorkomen kunnen worden op
het 14de partijcongres in 1990. De leiders
van alle republieken waren daar bijeen. Ik
adviseerde Milosevic het congrescentrum te
laten omsingelen door de politie en geen en
kele leider naar huis te laten gaan voordat we
het eens waren over de boedelscheiding.
Milosevic zei: 'Jij bent een hooligan'. Hij wil
de niet luisteren; schrok terug voor het ge
bruik van geweld."
Toen de eerste dominosteen wankelde
met de onafhankelijkheidsverklaring van
Slovenië op 25 juni 1991, aarzelde Milosevic.
„Hij was geen man van de oorlog. Het leger
had Slovenië in minder dan 24 uur onder de
voet kunnen lopen. Maar Milosevic stuurde
slechts 2.000 man, en de generaals waren zo
stom zijn orders te volgen. Nadat er vijftig
doden waren gevallen, beval hij het leger
zich terug te trekken."
Als Milosevic echt de oorlogshitser was die
nu van hem is gemaakt, had hij ook Kroatië
in de tang kunnen nemen. „Hij beging de
zelfde stupiditeit in Kroatië", zegt de voor
malige raadgever. „Hij had Tudjman (de
Kroatische leider) kunnen laten arresteren,
toen hij in Belgrado was. Hij had het leger
kunnen bevelen Zagreb in te nemen. Maar
hij weigerde, omdat hij tegen elke prijs oor
log wilde voorkomen."
Milosevic was zelfs geen nationalist, be
gaan met het lot van de 800.000 Serviërs in
Kroatië. „Hij was bang dat de onafhankelijk
heidsverklaring van Kroatië een stroom van
Servische vluchtelingen op gang zou bren-
Een demonstrant kust een groot affiche van Milosevic tijdens een demonstratie op 24 januari jongstleden tegen de komst van de hoofdaanklager van het Joegoslavië tribunaal Carla
del Ponte naar Belgrado. foto reuters coran tomasevic
gen. Servië had toen al anderhalf miljoen
werklozen, en Milosevic wilde dat de Serviërs
in Kroatië bleven. Daarom moedigde hij de
vorming van paramilitaire eenheden aan.
Dat was zijn grootste fout."
Milosevic zou die geest nooit meer in de
fles terug krijgen, hoewel zijn geheime dienst
uiteindelijk Arkan vermoordde. Het waren
de paramilitairen, veelal criminelen ver
momd als soldaten, die in Kroatië en later
ook in Bosnië en Kosovo de 'Servische' ge
bieden etnisch reinigden.
Emotioneel
Terwijl de wereld verbijsterd toekeek hoe
miljoenen mensen uit hun huizen werden
verdreven door rondtrekkende bendes
moordenaars en verkrachters, sloot Milose
vic zich op in zijn ivoren toren. Trajkovic:
„Van binnen is Milosevic een emotioneel
mens. Bang voor zijn emoties, misschien
omdat hij beide ouders door zelfmoord had
verloren. Hij weigerde de waarheid onder
ogen te zien. Hij is extreem intelligent. Maar
zijn wereld is die van een sprookje. Hij keek
nooit televisie, omdat hij niet tegen de beel
den van vluchtelingen kon. Niemand in zijn
omgeving vertelde hem ooit dat Vukovar was
vernietigd. Zijn vrouw belde me eens op en
zei: "Vertel hem niet de waarheid; hij zou je
gaan haten'."
Een spottende lachje speelt om de mond
als de term 'Hitler van de Balkan' valt. „Hit-
Ier was een genie in zijn planning van de
oorlog. Milosevic was een besluiteloze en
daardoor onvoorspelbare fantast. Hij had
geen enkel plan voor de toekomst. Hij wist
niet eens wat hij de volgende dag zou doen."
Zijn besluiteloosheid werd Milosevic
noodlottig in Kosovo. „Vertel me niks over
de Sjiptaren; ik kom uit Pristina. Het zijn een
paar stammen, meer niet. We hadden ze ge
makkelijk onder de knoet kunnen houden;
ze zijn nooit een serieuze vijand geweest.
Maar Milosevic stelde hard optreden uit."
Toen hij eindelijk zijn eenheden los liet op
de Albanezen, had het Westen genoeg van
het bloedbad op de Balkan. NAVO-bommen
regenden neer op Servië, honderden on
schuldige levens eisend.
„Het Westen wordt hier door een groot
deel van de bevolking diep veracht", zegt
Trajkovic. „Milosevic uitleveren aan Den
Haag zou een nationale held van hem ma
ken. Het zou zelfmoord zijn voor Kostuni
ca." Milosevic moet zeker voor de vierschaar
worden gebracht, meent Trajkovic. Maar de
rechtbank hoort te staan in Belgrado, niet in
Den Haag. Aanklacht: verraad aan de Ser
viërs in Kroatië en Bosnië, en corruptie.
Milosevic wordt in Servië gehaat wegens
zelfverrijking. Maar zoals de beeldvorming in
het Westen fout is, geldt dat ook voor zijn
imago in eigen land. „Hij was een eenvoudig
mens. iemand die driemaal per week hetzelf
de pak droeg", zegt Trajkovic. „Maar zijn
omgeving heeft zich onbeschaamd schuldig
gemaakt aan corruptie, en hij liet dat toe.
Daarvoor moet hij ter verantwoording wor
den geroepen."
Milosevic woont in Dedinje, de sjiekste
wijk van Belgrado. Tito arriveerde er in de
zomer van '44, een half jaar voor het einde
van de oorlog in zijn land. Hij ging er nooit
meer uit weg. Milosevic woont nu in Tito's
huis in de Uzicka Straat. Wat hem afgelopen
oktober overkwam, bleef Tito altijd be
spaard. Enige honderden studenten mar
cheerden enkele dagen na zijn val op en wer
den pas vlakbij de villa tot staan gebracht.
Milosevic raakte in paniek, en belde de leger
top om te vragen of hij als voormalig staats
hoofd nog steeds recht had op bescherming.
Milosevic heeft altijd achter elke boom een
potentiële moordenaar gezien. Verscholen in
de bergen bij Zajecar, Oost-Servië, lijkt zijn
vakantiehuis een moeilijk doelwit. Het huis,
dat eertijds eveneens van Tito was, beschikt
over een bomvrije kelder en camera's die
een tuin overzien die wordt gemarkeerd
door een omheining onder elektrische span
ning. Als Milosevic kwam, liet hij niets aan
het toeval over.
Dragan Vitomirovic, een plaatselijke jour
nalist, was vorig jaar in de buurt toen Milo
sevic arriveerde. „Er was", zegt hij, „een
complete legerbrigade, ruim 1.000 man, op
de been. In de tuin stond luchtafweerge
schut opgesteld."
Milosevic woont dezer dagen in een ves
ting te Belgrado, hoewel die voor hem het
karakter van een luxueuze gevangenis heeft
gekregen. Een van zijn bodyguards, die al
derden jaar voor Milosevic werkt: zegt: „Er
staat een prijs van een paar miljoen op zijn
hoofd. Het zou vernederend zijn als iemand
erin slaagde hem te vermoorden."
Als Milosevic onder huisarrest geplaatst
zou worden, een beslissing die op komst is,
kan op de lijfwacht worden gerekend voor de
rol van cipier. „Milosevic is nooit slecht voor
mij geweest", zegt hij. „Maar hij had iets
moeten doen tegen de grenzeloze arrogantie
van zijn vrouw en kinderen."
De laatste maanden hebben weinigen nog
de gang gemaakt naar Uzicka Straat. „Milo
sevic heeft al zijn vrienden verloren", zegt de
bodyguard. „Vroeger was de stroom bezoe
kers onafgebroken. Tijdens de betogingen
tegen Milosevic in 1997 liep zelfs Vuk Dras
kovic, organisator van de demonstraties, ge
regeld stiekem bij hem binnen."
Op sympathie van de buren hoeft hij even
min te rekenen. Op Branka Djonovica 6, om
de hoek bij Milosevic, doet een grijze man in
pyjama open. Hij is Dobrica Cosic, president
van Joegoslavië tot 1993, toen hij door Milo
sevic aan de kant werd geschoven. ,Ik ben
verraden door Milosevic", zegt hij. „Maar ja,
je hebt nu eenmaal mannen die hun eigen
vrouw verraden."
Of Cosic het binnenkort zonder buurman
moet stellen? De oude man werpt een
schalkse blik op de rechercheurs die op de
hoek staan, en grijnst: „Komt u over enkele
maanden nog eens terug. Dan kunnen we
rustiger praten."
CEES VAN ZWEEDEN
ZATERDAG 10 FEBRUARI 2001
