Beloften in de schaduwtuin Fosfaat bedreigt laagveen
Rijp en Groen
Snijbloemen langer houdbaar zonder chemie
Halfschaduw,
meer kleur
Toekomstige kastomaat
kan tegen de kou
Korstmos als
onkruidverdelger
De tuin drijft steeds
meer op emotie
Zaterdag nat, zondag droog
VRIJDAG 26 JANUARI 2001
REDACTIE RIEN POLDERMAN 023-515
Vorige keer hebben we het
gehad over echte schaduw
in de tuin. Voor hen blijkt
er een mooie, zij het vooral
groene plantenkeuze te
zijn. Liefhebbers van veel
kleur, waarvan er steeds
minder zijn als ik om me
heen kijk, zul
len beter sla
gen bij de keu
ze van plant
goed als de
tuin in de half
schaduw ligt.
Maar eerst
weer eens de
omschrijving
van het begrip
halfschaduw.
Betekent scha
duw dat er
midzomer, half
mei tot half ju
li, maximaal
drie uur zon
komt, half
schaduw is be
ter bedeeld
met zon. Daar
komt van drie
tot vijf uur zon
per dag ofwel
licht gefilterd
licht. Ook voor halfscha
duw geldt dat de grond
eventueel verbeterd moet
worden, en dat er in droge
tijd voor voldoende water
moet worden gezorgd. Dat
blijkt men vaak te vergeten
in de veronderstelling dat
weinig zon ook veel vocht
in de grond inhoudt. Uiter
aard doen alle planten die
geschikt zijn voor schaduw
het ook wonderwel in half
schaduw. Kijken we naar
de heesters dan komen er
nog de rododendrons bij,
die het soms ook in diepe
schaduw doen, en de coto-
neasters evenals het kardi
naalsmutsje (Euonymus)
en de tuinfuchsia die in
zeer koude winters soms
tot de grond afvriest maar
altijd braaf weer uitloopt.
Van de vaste planten is de
bekende Geranium micor-
rhizum een dankbare aan
winst evenals alle Hosta-
soorten die, net als de gera
nium, voor bloem zorgen.
Iets lager is de adderwortel
(Persicaria) met aarvormige
bloeiwijze en het 'onkruid'
Pulmonaria dat na de bloei
helemaal teruggesnoeid
moet worden om 't wit (een
schimmel) te voorkomen.
Voor kleur kunnen de
GREET BUCHNER
geeft antwoord op
al uw tuinvragen
Brieven naar
postbus 507
2003 pa haarlem
tweejarige muurbloemen,
Judaspenning en niet te
vergeten de overbekende
vlijtige liesjes, zorgen even
als de eenjarige begonia's.
En dan zijn er natuurlijk de
vele bolgewassen waarvan
vooral herfsttijloos een suc
ces is mits
tussen grond-
bedekkers ge
plant. Narcis
en Hosta mag
inmiddels een
bekende com
binatie zijn,
maar ook bo
tanische tul
pen, Scillas,
en noem
maar op, zor
gen voor ver
rassende
kleureffecten.
Uiteraard is
deze lijst niet
compleet,
maar een
goed begin
voor tuinlief-
hebbers die
plezier willen
hebben van
de schaduw
plekken in de tuin, zonder
de teleurstelling van ziek
ten en kwalen die alle op
zon gestelde planten on
herroepelijk krijgen als ze
in de schaduw staan.
Het is duidelijk dat een tuin
dan wel een stuk van de
tuin waarin weinig licht
komt, heel mooi beplant
kan worden, vaak mooier,
naar mijn persoonlijke me
ning, dan alles wat in de
felle zon staat. Het gaat er
maar om dat men voor een
goede humusrijke grond
een aangepaste beplanting
zorgt.
De oude Inca-indianen zouden
heel vreemd opkijken als ze
hun tomaat in het hedendaagse
jasje konden zien en proeven.
Alleen de vorm heeft de niet af
latende aanpassingsdrang van
de mensheid overleefd.
Wetenschappers hebben in de
afgelopen eeuw heel wat aan de
vrucht gesleuteld. Het gevolg is
dat er nu zelfs witte varianten
bestaan en dat tuinders de to
maat desgewenst in trosvorm
kunnen oogsten. Er zijn vlees-,
sherry- en kerstomaten en de
vrucht is nauwelijks meer be
vattelijk voor ziekten. De mo
derne tomaat kan heel lang
worden bewaard. En ook de
witte steenwoldekens in de hy
permoderne kassen lijken in
niets meer op de hellingen van
het Zuid-Amerikaanse Andes-
gebergte.
Maar de tomaat lijkt weer op
weg naar af. De Groningse bio
loog Jan Henk Venema heeft de
oertomaat uit de Andes bestu
deerd. Hij is tot de conclusie
gekomen dat deze vrucht ei
genschappen heeft die de to
renhoge energierekeningen van
tuinders flink kunnen drukken.
De wilde tomaten groeien na
melijk in de bergen op twee ki
lometer hoogte, waar ze zelfs
temperaturen onder de 100
Celsius kunnen verdragen.
Venema werkt in een door Wa-
geningse onderzoekers opgezet
project 'Rassen onder glas met
minder gas'. Daarin gaat hij
werken aan een verdere verede
ling van de tomaat. „De mini-
Ik houd van de sfeer van een
schaduwtuin. Niet van de zwa
re schaduw van kastanjebomen
of beuken waarin niets wil
groeien, maar van de lichte
schaduw waarbij de zon af en
toe door het bladerdak kan bre
ken om hier en daar een bos-
plant uit te lichten.
Nu, in de winter, nu er geen
blad aan de bomen zit, schijnt
de zon ook in de schaduwtuin.
Maar toch is de sfeer anders
dan in de rest van de tuin. Want
de schaduwtuin kent geen win
ter. De kerstdagen waren nog
niet aangebroken, of de kerstro
zen stonden al te bloeien en nu
ik dit schrijf, half januari, staat
het lonenruid al in bloei. De
Daphne's - kleine heesters -
staan veelbelovend in knop en
in de knoppen van de sneeuw
klokjes is het wit van de bloem
blaadjes al te zien.
In de schaduwtuin is toch veel
eerder van alles te beleven dan
in de rest van de tuin. Dat
spreekt vanzelf, als je erover na
denkt. Schaduwplanten streven
ernaar om te bloeien, en liefst
ook zaad te zetten, voordat het
bladerdak boven hun hoofd ge
sloten is. Daarna wordt het
eenvoudigweg te donker. (Dat
betekent natuurlijk ook dat er
in de schaduwtuin 's zomers
niet veel meer te beleven is,
maar dat is een andere zaak.)
Maar voordat, zo omstreeks
eind april, de bomen in blad
komen, is het in de bostuin een
opwindende tijd. Ik ben opge
groeid in een streek van het
land waar destijds nog veel
stengelloze sleutelbloemen, Pri
mula vulgaris, groeiden. De
zoom van de bossen op het ou
de binnenduin was op sommi
ge plaatsen geel van de bloeien
de primula's.
Primula vulgaris is een plant
die zich niet strikt aan de kalen
der houdt en het was een sport
om in iedere maand van het
Cardamine enneaphyllos.
jaar net zo lang te zoeken tot je
een bloeiende sleutelbloem ge
vonden had. December was de
moeilijkste maand. Ook nu
staan in de bostuin de eerste
primula's al weer boven de
grond. De zwavelgele bloemen
van de sleutelbloem kunnen
met veel effect worden gecom
bineerd met de lichtblauwe
bloemen van de sneeuwroem,
Chionodoxa luciliae, een bolge-
wasje dat met het grootste ge
mak onder bomen verwildert.
Er zijn ook roze vormen, maar
die ldeuren minder mooi bij de
sleutelbloemen. Een andere
kandidaat om naast Primula
vulgaris te worden geplant is
Scilla sibirica, ook een bolge
was, in dit geval met azuurblau
we bloemen. Ook Scilla bifolia,
met lilablauwe bloemen, ver
wildert snel en kruist zichzelf
soms met sneeuwroem, waar
door botanisch interessante hy
briden ontstaan.
Na het longkruid en de kerstro
zen volgt al snel de Adonis.
Adonis amurensis komt tegen
het einde van de winter als een
paddestoel uit de grond en
bloeit met goudgele bloemen
die omgeven zijn door een
kraag van fijnverdeeld brons
groen blad. Adonis amurensis
wordt in Japan sinds mensen
heugenis gekweekt. De plant
heeft daar grote symbolische
betekenis en speelt een rol bij
de festiviteiten ter gelegenheid
van het Japanse nieuwjaar, dat
op 1 februari wordt gevierd.
Ook in ons klimaat staat de
adonis dan meestal wel in
bloei. Toen ik wat afgevallen
blad opzij schoof, zag ik dat ook
de Cardamines al weer boven
de grond staan. Onze wilde
pinksterbloem, Cardamine pra-
tensis, heeft een aantal buiten
landse familieleden die vroeg in
het voorjaar onder loofbomen
bloeien. Cardamine waldsteinii
is een klein plantje met relatief
grote bloemen, waardoor je on
willekeurig omhoogkijkt om te
zien uit welke boom die bloe
men zijn gevallen. Cardamine
waldsteinii woekert, maar is ge
makkelijk in toom te houden
omdat de plant zo oppervlakkig
wortelt.
Mijn favoriet is Cardamine en
neaphyllos, een pinksterbloem
van twintig centimeter hoog
met grote, spierwitte bloemen
in februari of - na een strenge
winter - in maart.
romke van de kaa
mumtemperatuur die nu wordt
gehanteerd is 180 Celsius. Ik
hoop dat we dat minimum
kunnen terugdringen met een
graad of twee. Dat scheelt aan
zienlijk als je weet dat twintig
procent van de productiekosten
opgaat aan energie en gas." De
zer dager promoveerde hij aan
de Groningse universiteit op dit
onderwerp.
Maar het duurt nog zeker acht
tot tien jaar, voordat het eerste
koudebestendige tomaatje kan
worden geplukt. „Ik had van
morgen al een tuinder aan de
telefoon die 'dat nieuwe zaad'
wilde bestellen. Dat is natuur
lijk pure onzin."
Want de tomaat wordt geken
merkt door een hele lange ge
schiedenis. De Inca's gebruik
ten de vrucht als groente. Via
Peru kwam de tomaat in Mexi
co terecht. Vervolgens namen
in de 16e en 17e eeuw de Span
jaarden tomatenzaden mee
naar huis.
In Europa heeft de plant daarna
twee eeuwen lang alleen maar
mooi staan te wezen. Allerwege
werd gevreesd dat de tomaat,
familie van de nachtschade,
een giftige plant was. Aanvan
kelijk durfden alleen de Italia
nen de vrucht te verwerken in
hun gerechten, waarmee de
wetenschappelijke naam, Lyco-
persicon esculentum (eetbare
wolfsperzik), ook recht werd
gedaan.
joop brons
Er zijn vier genen ontdekt die
bepalen hoe lang een snijbloem
op vaas staat. Door hier op te
veredelen kan een bos leeuwe
bekjes vier tot elf dagen langer
mee zonder dat er chemische
middelen moeten worden ge
bruikt. Zo blijkt uit een studie
aan de Universiteit van Wiscon
sin in Madison.
Chemische stoffen die de bloe
men langer houdbaar maken
zijn giftig en daarom wordt het
gebruik hiervan zoveel mogelijk
beperkt. Sommige verbindin
gen, als zilverthiosulfaat en 8-
hydroquinioline citraat, zijn
zelfs bedreigend voor de volks
gezondheid. Er wordt daarom
druk gezocht naar alternatie
ven. Alle gebruikte stoffen ver
lengen het leven van de snij
bloem op dezelfde manier. Ze
zorgen ervoor dat de waterva
ten in de stengel langer open
blijven, zodat de bloem niet te
snel verpietert. Bovendien zor
gen ze dat de plant minder
ethyleen vormt, een gas dat de
plant aanzet tot verwelking.
Onderzoeker Dennis Stimart
dacht dat er een manier moest
zijn om de houdbaarheid te
verlengen zonder riskante stof
fen toe te voegen. Hij probeer
de het met kruisingen van leeu-
webek en bekeek meer dan zes
tig lijnen. Normaal staat een
bosje leeuwebekken zeven tot
negen dagen op vaas. Sommige
van de lijnen verwelken echter
al na twee dagen en andere ble
ven liefst achttien of negentien
dagen goed.
Stimart begon een serie kruisin
gen tussen langlevende en kort
levende bloemen. Hij stelde
vast dat er minstens vier genen
betrokken zijn bij de levens
duur van de afgesneden bloe
men. Gerichte veredeling op
deze genen maakt dat de con
sument vier tot elf dagen langer
plezier heeft van een bosje.
De wetenschapper toonde te
vens aan dat het aantal huid
mondjes op het blad één van de
factoren is. Hoe minder van de
ze kleine openingen op het
blad, hoe langer de houdbaar-
Het laagveen in ons land dreigt
te verstikken onder een algen-
soep. Oorzaak is de inlaat van
gebiedsvreemd water waar sul
faat in zit. Onderzoeker Leon
Lamers pleit daarom voor een
ander waterbeheer. De land
bouw is in de winter gebaat bij
een zo snel mogelijk afvoer van
overtollig water. Het grondwa
terpeil in aangrenzende natuur
gebieden zakt mee. Tijdens de
zomermaanden daarentegen is
de grond vaak te droog en
wordt er water van elders aan
gevoerd. En daar ligt het pro
bleem voor gevoelige natuurge
bieden, aldus de binnenkort
promoverende milieubioloog
Lamers, die is verbonden aan
de universiteit van Nijmegen.
Meeste risico lopen laagveenge-
bieden als de Weerribben in
Overijssel en de plassengebie-
den rondom Utrecht. Het ge-
biedsvreemde oppervlaktewa
ter bevat namelijk sulfaat, af
komstig van uitgespoelde mest
stoffen en uitgeregende zwavel
dioxide (zure regen).
Zelfs kleine hoeveelheden sul
faat kunnen al fataal zijn voo
het laagveen. Bij afwezigheii
van zuurstof wordt sulfaat d
bacteriën omgezet in sulfide
dat de bekende geur van rot
eieren verspreidt. Het sulfidi
maakt vervolgens fosfaat los
de veenbodem dat daarin o|
slagen lag als ijzerfosfaat. He
vrijgekomen fosfaat zorgt vo
vermesting van het veen. Da
komt bij dat waterstofsulfidi
giftig is voor plantenwortels,
vooral voor zeldzame plante
die typisch zijn voor het laaf
veen.
Om het tij te keren moet het
water in het veengebied zo
mogelijk worden vastgehoui
en niet te snel afgevoerd in
winter. Is dat niet mogelijki
kan de beheerder kiezen v<x
een lagere waterstand in de
mer. De onderzoeker denkt
de gevolgen van gedeeltelijk
verdroging voor de vegetatif
kleiner zijn dan die van ven
ting door ophoping van fosf
peter de jaeger
heid. De plant neemt via de
huidmondjes koolstof uit het
koolzuur in de lucht dat nodig
is voor de groei. Ook verdampt
de plant water door deze
mondjes.
Stimart speurt verder naar ui
terlijke plantkenmerken die de
levensduur benvloeden:
„Bloemveredelaars hebben de
laatste jaren alleen maar gese
lecteerd op vorm, kleur, bloem-
grootte en ziekteresistentie. Die
eigenschappen hebben de aan
dacht voor levensduur van snij
bloemen verdrongen."
peter de jaeger
Een bestanddeel van korstmos is mogelijk de basis voor
een biologische onkruidverdelger. Korstmos is een
vreemd organisme dat bestaat uit een schimmel en een
alg die symbiotisch samenleven. Van de ruim twintigdui
zend soorten zijn er maar enkele die biologisch actieve
stoffen bevatten. Deze verbindingen zijn zogenoemde se-
cundaire metabolieten van het schimmeldeel en komen
verder nergens anders voor in de natuur.
De bioactiviteit van deze stoffen is lange tijd genegeerd.
Maar het onderzoeksteam van de universiteit van Missis
sippi, Oxford, vond dat een algemeen bestanddeel (us
nisch zuur), dat in vrijwel alle korstmossen zit, de fotosyn
these stopt, waardoor plantengroei niet mogelijk is. De
onderzoekers hebben deze eigenschap van het usnisch
zuur verklaard. Het zuur werkt als een bleekmiddel op de
eerst gevormde bladeren van de behandelde plant. Hier
door vermindert het aantal bladgroenkorrels en de hoe
veelheid carotenoden (kleurstof) in planten. Het usnisch
zuur stopt de fotosynthese, omzetting van licht in energie,
door het lam leggen van een sleutelenzym dat nodig is
voor de vorming van pigmenten.
Het verblekende effect kan worden toegepast om een sca
la aan onkruid onder de duim te houden, zonder gewas
sen aan te tasten. Een biopesticide op basis van korstmos
werkt tien keer zo effectief als een synthetisch middel.
peter de jaeger*
Voor een onderneming als de Aalsmeerse bloemenveiling is het van belang dat bloemen zo lang mogelijk fris blijven. Tot nog toe komen daar al
lerlei chemische stoffen aan te pas, maar er wordt gezocht naar minder milieu-onvriendelijke methoden. archieffoto anp
De 4,5 miljoen tuinen die Ne
derland rijk is, worden deze zo
mer nog Ideurrijker en romanti
scher aangekleed dan in ander
seizoenen. Komende winter
komt daarentegen de nadruk
vooral te liggen op het 'ruige
van de natuur'. Tuinieren en
hoe je dat doet blijkt steeds
meer een kwestie van persoon
lijke smaak en modetrend te
worden, wat ook het tuinge
reedschap tot trendproduct
maakt. Een en ander is dezer
dagen goed te zien op vakbeurs
voor de tuinbranche in de Jaar
beurs Utrecht.
Of het nu de mode is, het interi
eur of de tuin, alles draait om
periodetrends. Dat weten ook
de tuinders en tuincentra. Op
de vakbeurs spelen de driehon
derd standhouders vooral han
dig in op de consumentenwens.
Die consurpent zou vooral veel
voelen voor nieuwe, trendy
tuinartikelen en decoraties, be
weren trendanalisten. Aan de
andere kant wil de consument
het 'pure' terug in het tuinle-
ven.
„We zien een hang naar realis
me ontstaan. We krijgen weer
waardering voor alledaags,
puur en eerlijk zo schrijft de
trendanalist. Maar omdat het
oorspronkelijke niet meer
'voorradig' is, wordt het mas
saal nagemaakt. Tuincentra
handelen steeds meer in emo
tie. Voor de komende seizoe
nen zijn dan ook vijf stijltrends
samengesteld waarin het senti
ment wordt verkocht.
De omzet in de tuinbranche is
de afgelopen drie jaar met soms
meer dan vijf procent gestegen
tot ruim 3,8 miljard gulden in
bij
1999. De cijfers voor het ja 5 v
2000 zijn er nog niet, maai
verwachting is dat het afge e
pen jaar ook een groei van idd
procent zal laten zien. irar
„De mensen hebben het d >ie
druk, druk en kiezen thuis ker
rust. Dus ook in de tuin",i
telt B. Horstra van de Vere I.
ging Belangenbehartiging 1;
branche. „De consument I Si
ook voor gemak en koopt i isic
om liever een boom van tv hes
jaar oud, dan dat ze er een uk
groeien."
Wie geen tuin heeft en toe r dc
het groen wil wonen, kam ,De
noods het groen op zijn ol ing
dak laten aanleggen. ZinC
derland speelt in op de gr<
de vraag naar daktuinen. 1 m
drijven als Schiphol en Ve ver
hebben op die manier hui
toren al laten bedekken. V
gens de standhouder is de
vraag naar daktuinen onts
door het duurzaam bouwt
de verstedelijking in Nede
Om die reden zie je volgen
bedrijf al steeds meer sam
werking ontstaan tussen a
tecten en landschapsarch
ten.
Naast de inrichting van et
tuin is er op de beurs ook
aandacht voor nieuwe ge
bruiksartikelen, zoals de s
le snoeischaar voor grote
den en de zelfoprollendei
genwagen, zodat de tuins
de planten niet meer besc
digt. Allemaal producten
het tuinplezier voor de be
ner nog meer moeten verl
gen.
kei
HET WEER
Cryptogram
Horizontaal: 1. De inwendige mens (6); 7. Het verstand voor de sport (5); 8. Verzamelt
weer niet vlug (5); 9. Vers roofdier (5); 10. Shownaam (4); 11Hier ben je niet
opgevallen als je gevat bent (6); 12. Vervoermiddel dat men geschikt maakt (6).
Verticaal: 2. Eiland om een raket uit elkaar te halen (5); 3. Is Olga nu in Zwitserland?
(6); 4. Het zijn geen aardige dames die knijpen (6); 5. Dakbedekking van de eerste kraan
(4); 6. Toegeven dat mannen het in de bijbel met vrouwen doen (8); 10. Die zeurkous
weet in de gemeente geen weg (4); 11Dat beestje is stapel (3).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Gas; 3. dag; 6. eg; 9. al; 10. navo; 12. Esla; 14. aorta; 16. aandryfas;
19. li; 20. fl; 21. dalmatier; 26. larie; 27. leed; 29. erts; 31. em; 32. et; 33. nat; 34. sla.
VERTICAAL: 1. Genua; 2. aga; 4. aal; 5. glans; 7. nood; 8. gety; 11. vanille; 13. saffier;
15. rr; 17. ala; 18. ale; 21. dolen; 22. made; 23. ar; 24. tier; 25. rasta; 28. erna; 30. tel.
Morgen hebben we te maken met een storing
die vanuit de Golf van Biskaje via het zuid
oosten van ons land naar het noorden van
Duitsland trekt. Het systeem veroorzaakt veel
bewolking waaruit enige tijd regent valt. In
het zuiden en zuidoosten van het land, waar
de meeste neerslag wordt verwacht, is er ook
kans op sneeuw. Ook in onze streken kan de
regen korte tijd overgaan in sneeuw. De wind
waait uit het zuidoosten, later uit westelijke
richtingen. De windsterkte is zwak tot matig.
De middagtemperaturen komen uit op circa
5 graden maar tijdens neerslag vertoeft het
kwik op een iets lager niveau.
Op zondag is het droog en rustig weer met tij
dens de vroege ochtend kans op een graad
vorst. Gisteren overheerste de bewolking en
vooral in de middag heeft het enige tijd gere
gend. De temperatuur steeg op Schiphol tot
7.8 graden en op Valkenburg 8.2 graden.
Met een west tot noordwestelijke hoogtestro
ming trekken storingen de komende tijd via
het zuiden van Ierland en de Golf van Biskaje
naar de Middellandse Zee. Ondertussen
wordt de koude luchtlaag boven onze omge
ving dikker en dikker. Het gevolg is dat de
laatste dagen van januari een licht winters
karakter krijgen. In de nacht en ochtend zakt
de temperatuur tot iets onder nul, 's middags
worden geen hogere temperaturen dan 2-4
graden verwacht.
Tijdens de tweede helft van volgende week
probeert een actieve IJslanddepressiei
koude lucht uit onze omgeving te verdi
Dat proces gaat hoogstwaarschijnlijk g
met sneeuw die mogelijk overgaat in r<
Ik denk dat deze poging cruciaal zal zi
een eventueel derde vorstperiode in on
streken. Slagen minder koude luchtmi
er niet in om de kou te verdrijven, bijvi
beeld omdat de depressie eveneens ni
zuidoosten uitwijkt, dan kunnen aanm
lijk koudere luchtmassa'sten noorden
oosten van Nederland tot onze streken
dringen.
no
TV
We
We
ove
Zui
Koj
alk
Pre
We
In 1
ove
stai
rah
TV
no;
TV'
Her
ken
Wei
TV
nos
TV I
Wei
Heri
Wei
ken
klei
