Europa zit met 'Balkon van Poetin'
Buitenland
In Koeweit bleef bijna alles bij het oude
'Veronderstelling op veronderstelling' in Lockerbie-zaak
Kosovo heeft wel andere
zorgen dan Balkansyndroom
iTERDAG 20 JANUARI 2001
AFP Agence France Presse ANP Algemeen Nederlands Persbureau AP Associated Press
DPA Deutsche Presse Agentur CPD Geassocieerde Pers Diensten RTR Reuters
WEIT MORT ROSENBLUM
de schaduw van Saddam
anden de lampen feller dan
t. De olie vloeit in record-
npo en als het verkeerslicht
rood springt, staat er gauw
or een paar miljoen in de rij
wachten. Toch klopt er iets
t. Koeweit is na de Golfoor-
uit de as herrezen, maar als
i feniks die niet lijkt te kun-
n vliegen.
zeven maanden tijd ver-
lordden de Irakezen 330
eweiters en lieten zij de stad
juin achter. Voor ze vertrok-
i, zetten ze de oliekranen
ien en staken 720 olieputten
jrand. Ze plunderden en
mielden van alles, van super-
nputers tot kinderspeelgoed,
eweit en zijn burgers clai-
n een schade van ruim 300
jard gulden. Na tien jaar is
lot nog onbekend van zes-
nderd mensen die door de
ering van Koeweit 'krijgsge-
igenen' worden genoemd,
jewel Irak ontkent, houdt
eweit vol dat zij als gijzelaars
rden vastgehouden. Artsen
ji een dramatische toename
longkanker en luchtweg-
ndoeningen die zij wijten aan
giftige mist die zes maanden
er Koeweit hing. Veel overle-
ïden van de bezetting zijn
chologisch getraumatiseerd,
gens veel Koeweiters en bui-
alanders, van overheidsfunc-
narissen tot vooruitstrevende
rlementsleden tot funda-
mtalistische islamitische lei-
5, is Koeweit zijn kompas
ijt. Velen menen dat de be
ding van Koeweit de gele-
iheid bood om feilen in hun
nenleving te verbeteren,
lar dat men de kans voorbij
:ft laten gaan.
de schok van de invasie, de
van de bezetting en de be
lofte van de bevrijding is Koe
weit in oude gewoonten terug
gevallen. Glitter wordt met oüe
gekocht, buitenlanders knap
pen het vuile werk op en vrou
wen mogen nog steeds niet
stemmen. In plaats van een ei
gen leger te vormen, betaalt
Koeweit een roterende strijd
macht van vijfduizend Britten
en Amerikanen. De olie die de
Irakezen lieten weglopen, sij
pelt langzaam in het grondwa
ter omdat niemand een besluit
neemt om de smurrie op te rui
men.
„Er worden geen knopen door
gehakt op het vlak van de eco
nomie, het onderwijs of huis
vesting", zegt onderminister
voor hoger onderwijs Rasha Al
Sabah, een nicht van emir Jaber
Al Ahmed Al Sabah. Achter de
fagade van het herbouwde Koe
weit gaat volgens haar pijnlijke
onzekerheid schuil. „Wij heb
ben een leiderschap nodig dat
onze burgers geruststelt."
De familie Al Sabah heerst al
250 jaar over het emiraat. De
Britten lieten in 1961 een olie
industrie achter, waar Koeweit
volop van profiteerde toen de
prijzen in 1973 omhoog scho
ten. De 750.000 burgers werden
schatrijk en vertrouwden op
450.000 Palestijnen, voorname
lijk geschoolde werkers en ma
nagers, en nog veel grotere aan
tallen contractarbeiders uit
Azië.
De emir ontbond het parlement
in 1986. De Koeweiters die de
bezetting doorstonden, hoop
ten na de oorlog te worden be
loond met een democratischer
en beter bestuur. Het parle
ment werd in 1992 hersteld,
maar niet tot ieders tevreden
heid. Een invloedrijk islami
tisch blok en vooruitstrevende
tegenstanders houden elkaar in
evenwicht. Toen de emir acht
jaar na de oorlog eindelijk met
een voorstel kwam om vrouwen
kiesrecht te geven, stak het par
lement een spaak in het wiel.
In andere opzichten is de Koe
weitse samenleving wel sterk
veranderd. De gevestigde en
welvarende Palestijnse ge
meenschap werd na de bevrij
ding verjaagd omdat Yasser
Arafat in de oorlog de kant van
Saddam had gekozen. Nieuwe
immigranten, veelal alleen
staande mannen zonder verde
re belangen in Koeweit, hebben
het gat niet kunnen opvullen.
„Wij hadden verwacht een
nieuwe bladzij open te slaan,
maar in plaats daarvan zijn de
oude problemen erger gewor
den. De moraal gaat achteruit,
de bureaucratische mentaliteit
is dezelfde gebleven", zegt
Waleed Al Tabtabai, leider van
de islamitische hardliners in
het parlement. Westerlingen
hebben de jeugd bedorven met
provocerende muziek, onfat
soenlijke kleding en drugs, zegt
hij. Tijdens de bezetting heb
ben de Koeweiters geleerd hun
eigen straatje te vegen, zelf hun
auto's te repareren en hun ei
gen maal te bereiden. „Nu zijn
ze hun werklust weer kwijt en
moeten wij op buitenlanders in
ons midden vertrouwen om al
les voor ons te doen."
Ook de voóruitstrevenden kla
gen over de mentaliteit. Fractie
leider in het parlement Abdul
lah al-Naibari voert campagne
tegen de corruptie in het over
heidsapparaat, die de Koewei
ters miljarden per jaar zou kos
ten. Ook lage ambtenaren ver
langen nu geld als burgers iets
gedaan willen krijgen.
Economen menen dat er snel
iets moet veranderen. Door de
bevolkingsgroei kan de regering
allerlei toelagen en subsidies
voor burgers niet meer betalen.
De burgers betalen geen belas
ting. Medische zorg is gratis,
van een griepprik tot een hart
transplantatie in Texas. De Uni
versiteit van Koeweit heft geen
collegegeld, maar bouwt zelfs
zonneschermen voor de chauf
feurs van studenten zodat zij
niet in de brandende zon hoe
ven te wachten totdat de colle
ges afgelopen zijn. In de afgelo
pen vijf jaar is de kleine bevol
king voor een dikke negen mil
jard gulden consumptieve kre
dieten aangegaan om auto's te
kopen, of een huis of vakantie
in het buitenland.
zijn allerlei schilderachtige namen voor verzonnen:
alkon van Poetin', 'Het roversnest aan de Oostzee' en
Ifs 'het Hong Kong van Europa'. Kaliningrad maakt
•el uit van Rusland, telt krap een miljoen inwoners en
groot als Noord-Brabant en Limburg samen. Maar
e nietig ook, Kaliningrad is in staat om de Europese
lie flink hoofdpijn te bezorgen.
SSEL HETTY VAN ROOU
blik op de kaart maakt on-
idellijk duidelijk waar de
loen wringt. Kaliningrad,
als Königsberg een trots
el van het Duitse Pruisen, ligt
eklemd tussen Polen en Li-
wen aan de Oostzee. Als die
ee landen lid worden van de
ropese Unie, vormt het
est westelijke stukje van
iland een exclave binnen de
Daar beginnen de proble-
tusland verzet zich hevig te-
een visumplicht voor zijn
rgers op reis die 'toevallig'
Dr een EU-land moeten,
lar de EU voelt er niets voor
de achterdeur van Europa
en te zetten voor een onaf-
nbare stroom illegalen uit
sland.
faoral Zweden en Finland,
landen die net als Kalinin-
td aan de Oostzee grenzen,
n de problemen levensgroot
zich afkomen. Kaliningrad
rdt een roversnest, een na-
arlijk hoofdkwartier voor de
issische maffia, zo vreest een
eedse diplomaat. Hij heeft
waslijst aan problemen die
bedreiging vormen voor de
stabiliteit in de regio: armoede,
corruptie, smokkel, illegale vis
vangst, milieuvervuiling, een
verouderde industrie, aids-be-
smetting en tuberculose, zware
criminaliteit, verpaupering,
drugshandel, enzovoorts.
Bovendien wordt er hardop
gefluisterd dat in Kaliningrad,
waar in de sovjettijd het leger
de dienst uitmaakte, sinds on
geveer een jaar weer kernwa
pens voor de middellange af
stand staan opgesteld. De Rus
sen ontkennen het krachtig,
maar de Verenigde Staten gelo
ven dat niet zomaar en hebben
een 'aanvullende verduidelij
king' gevraagd.
Zweden, sinds 1 januari 2001
voorzitter van de EU, laat er
geen gras over groeien. Premier
Persson is vast van plan om in
de zes maanden Zweeds voor
zitterschap de banden met Rus
land aan te halen, en te zorgen
voor een zo goed mogelijke ver
standhouding met Moskou. Ka
liningrad staat boven aan zijn
lijstje en dankzij Zweden staat
Kaliningrad ineens ook hoog op
de agenda in Brussel.
Volgendê maand krijgt gou
verneur Vladimir Yegorov be
zoek van de Zweedse minister
van buitenlandse zaken Anna
Lindh en van Europees Com
missaris Chris Patten van bui
tenlandse betrekkingen. De iro
nie wil dat Patten ervaring heeft
met de ingewikkelde problema
tiek van enclaves. „Misschien
heeft hij in zijn vorige baan als
gouverneur van Hong Kong iets
geleerd dat hem in het geval
Kaliningrad nog van pas kan
komen", merkt zijn woordvoer
der droogjes op.
Als Zweden zijn zin krijgt,
ontwikkelt Kaliningrad nauwe
economische en politieke ban
den met zijn Europese buren.
Het kan een soort 'proeftuin'
worden voor de toekomstige
samenwerking tussen de EU en
Rusland. De toekomstige encla
ve zou kunnen uitgroeien tot
een Europese vrijhandelszone
aan de Oostzee, maar daar is
wel de goedkeuring van Mos
kou voor nodig. En om de Rus
sische regering niet voor het
hoofd te stoten, draagt de Euro
pese Commissie formeel
slechts 'ideeën en mogelijkhe
den' aan om de 'dialoog op
gang te brengen'.
De ideeën van Brussel liggen
voor de hand: betere grensbe
waking tussen Kaliningrad en
de toekomstige EU-buren, be
tere regionale transportmoge
lijkheden, de toepassing van
EU-wetgeving op verkeer tus
sen Rusland en Kaliningrad,
snelle visa-procedures en een
'discussie' over energievoorzie
ning en milieuproblemen.
Maar Patten en Lindh ver
trekken niet met lege handen.
Kaliningrad krijgt al sinds 1994
extra geld uit de EU-hulppro-
Kaliningrad is maar een klein stukje Rusland, maar vooral militair een groot probleem. Hier staat een Russi
sche soldaat in de enclave op een miniatuuruitvoering van de de voormalige sovjet-raketbasis waar volgens
sommige bronnen opnieuw tactische wapens staan opgesteld. foto epa igor sarembo
gramma's voor Rusland en die
bevoorrechte positie wordt het
komend jaar verder versterkt.
De drie Scandinavische landen
en - vanwege de historische
banden - ook Duitsland pom
pen tientallen miljoenen in de
ontwikkeling van het gebied.
Het geld is bedoeld om de sta
biliteit van Kaliningrad te be
vorderen, en gaat naar projec
ten die te maken hebben met
infrastructuur, nieuwe grens
overgangen, de ontwikkeling
van de haven, afvalverwerking,
gezondheidszorg, bodemsane
ring, energievoorziening, on
derwijs en landbouw.
„Het is een dubbele aanpak,
die bedoeld is om problemen te
voorkomen", zegt een woord
voerder van de Europese Com
missie. Maar een sceptische
Scandinavische diplomaat for
muleert het anders. „Kalinin
grad is alleen maar in de wes
terse invloedssfeer te trekken
met geld en met de instemming
van Moskou. Dat proberen we
dus te bereiken. En dan maar
zien of het op den duur iets uit
haalt."
.STERBERG MARJOLEIN DE COCQ
84 zittingsdagen en 233 verhoren
donderdag in Kamp Zeist het Loc-
bie-proces beëindigd. De drie
hotse rechters hebben zich terug
trokken om het bewijs te wegen,
t is onwaarschijnlijk dat er nog de-
maand vonnis wordt gewezen,
•or het Schotse openbaar ministe-
staat de schuld van de twee Libi-
le verdachten buiten kijf. Maar
in advocaten verwerpen de zaak als
'keten van gissingen en bewerin-
ny Gauci was als getuige 'kneed-
iar'. „Een wat vreemde en eenzame
in die genoot van de aandacht die
kreeg", kenschetste advocaat Bill
ylor de Maltees van middelbare leef-
die in de jaren tachtig samen met
i broer de kledingzaak 'Mary's
•use' bestierde.
uci werd sleutelfiguur in de Locker-
-zaak, toen enkele weken voor
rstmis 1988 een 'donkere man' in
winkel in het wilde weg zaken
ischafte: ruitjesbroek, overhemden,
bypakje, rok, pyjama's, paraplu. Ze
idigden in de koffer waarin de bom
waarmee op 21 december 1988
'cht PanAm 103 werd opgeblazen
ven het Schotse Lockerbie,
t waren de labels in de verschroeide
dingflarden die het Lockerbie-on-
derzoek naar Mary's House op Malta
brachten. En Tony Gauci bracht de
Schotse en Amerikaanse rechercheurs
vervolgens met een compositieteke
ning en een fotomontage op het spoor
van Abdelbaset Mohmed Ali al-Megra-
hi. In Kamp Zeist wees Gauci de Libiër
twaalf jaar later aan als zijn opvallende
klant.
Al-Megrahi (48) en Al Amin Khalifa
Fhimah (44) zouden op Malta een
bruine Samsonite-koffer met een se-
mtex-bom, ingebouwd in een Toshi-
ba-cassetteradio, aan boord van een
Air Malta-vlucht naar Frankfurt heb
ben gesmokkeld. Via Frankfurt vloog
de bomkoffer naar Londen Heathrow,
om daar te worden overgeladen op de
PanAm Boeing 747 met bestemming
New York. De 'Maid of the Seas' explo
deerde even na zeven uur 's avonds in
het Schotse luchtruim.
Volgens advocaat Taylor is Gauci's
identificatie 'waardeloos' omdat Al-
Megrahi's foto de afgelopen jaren
overal te zien is geweest. Maar voor de
aanklagers is het aan Al-Megrahi toe
geschreven winkeluitstapje een essen
tiële schakel. Als topfiguur van de Libi
sche geheime dienst zou hij al bezig
zijn geweest met de aanschaf en tests
van tijdklokken en explosieven. Fhi
mah had gewerkt op het Luqa-vlieg-
'veld van Malta en kende de kneepjes
om controles te omzeilen. Ook zou hij
speciale bagagelabels hebben geregeld
Lockerbie op 22 december 1988. De politie draagt doden weg uit de resten van de
'Maid of the Seas'. foto ap
waarmee de koffer onbegeleid kon rei
zen.
De aanklagers beschuldigen de Libiërs
van moord op de 259 inzittenden van
PanAm 103 en elf inwoners van Loc
kerbie. Voor een veroordeling moet
een meerderheid van de rechters er
van overtuigd zijn dat het scenario van
de aanklagers met het traject Malta-
Frankfurt-Londen het enige juiste is.
Op basis van vliegtickets en hotelboe
kingen staat vast dat Al-Megrahi en
Fhimah op 20 december 1988 van Tri
poli naar Malta reisden. Al-Megrahi
was bovendien op 21 december aan
wezig op het Luqa-vliegveld, vanwaar
hij terugvloog naar de Libische hoofd
stad.
Hoe precies de bomkoffer uiteindelijk
aan boord is gebracht van Air Malta
vlucht KM 180 blijft echter de vraag.
„Mathematische zekerheid is niet
noodzakelijk of haalbaar", stelde aan
klager Alistair Campbell. „Tezamen
met het andere bewijsmateriaal kan de
conclusie worden getrokken dat deze
reis te maken had met het plan om
een vliegtuig op te blazen."
Maar de advocaten van Al-Megrahi en
Fhimah presenteerden in de vijf dagen
van hun slotpleidooien alternatieve
theorieën. De bom kwam niet via Mal
ta, maar werd op Frankfurt aan boord
gesmokkeld. Of pas op Heathrow, de
meest logische keuze. Want iemand
die een vliegtuig wil opblazen, zal de
'weg van de minste weerstand met de
meeste kans op welslagen' kiezen.
.Andere scenario's zijn mogelijk", zei
Bill Taylor. „En met aanwezigheid op
een vliegveld is schuld nog niet bewe
zen." Hij suggereerde geknoei met be
wijs, ondeugdelijke tests en betrokken
heid van Palestijnse terroristen. Ook
advocaat Richard Keen hamerde op
het gebrek aan betrouwbaar bewijs
materiaal. „Wat we hier hebben is ver
onderstelling op veronderstelling op
veronderstelling."
Ondanks alle kritiek, koesteren
velen hoop. Door de hoge olie
prijs kan Koeweit de beleg
gingsportefeuille van 100 mil
jard dollar die het voor de oor
log had in ras tempo weer op
bouwen. En zodra Irak tekenen
van stabiliteit toont, moet Koe
weit tot volle bloei komen. Alles
is er, zelfs het recht om te zeg
gen wat er fout is, zegt Lubna
Saif Abbas, tijdens de oorlog
een van de negen Koeweitse
vrouwen die werden opgeno
men in de strijdkrachten en
marketing manager van de Ku
wait Free Trade Zone, onder
deel van een particulier conglo
meraat. „Mensen in Koeweit
nemen geen blad voor de
mond. Wat er aan schort is in
de uitvoering."
LANDOVICA BRIAN MURPHY
Nexhat Gashi wringt zich door
de bramenstruiken en laat zich
in de bomkrater glijden. De
jongen komt dikwijls op deze
plek in de heuvels van Kosovo
om de verpulverde bunker te
verkennen of de omgeving af te
struinen op brokstukken van de
Joegoslavische tanks die hier
door gevechtsvliegtuigen van
de NAVO aan stukken zijn ge
schoten.
Van munitie met verarmd ura
nium heeft hij nog nooit ge
hoord. De internationale beroe
ring over de mogelijke gezond
heidsrisico's is geheel aan hem
voorbijgegaan. Maar de 14-jari-
ge weet één ding zeker: „Het
hele milieu van Kosovo is ziek.
Waarom probeert niemand dat
eerst te verhelpen?" Het is een
vraag die in heel Kosovo om
antwoord schreeuwt.
De zorg over mogelijk verband
tussen allerlei ziektes en het
verarmd uranium houdt de
NAVO tot in de hoogste militai
re en politieke kringen bezig.
Veel etnische Albanezen vragen
zich echter af waarom de dui
delijk zichtbare ecologische ca
lamiteiten in Kosovo, waarvan
de gevolgen voor de gezond
heid zonneklaar zijn, niet net
zoveel aandacht krijgen.
Er is geen Geigerteller voor no
dig om de ecologische crisis in
Kosovo te meten. De wind
blaast loodhoudend stof naar
alle uithoeken, rioolwater loopt
in de dorpen door de straten,
verwaarloosde fabrieken lekken
giftige metalen, ongezuiverd af
valwater wordt geloosd in rivie
ren, waarvan hele stukken dood
zijn. Zulke omstandigheden ko
men wel vaker voor in de Bal
kan, maar in Kosovo meer dan
elders. De Joegoslavische over
heid heeft weinig in het milieu
geïnvesteerd nadat de etnisch-,
Albanese meerderheid meer
dan tien jaar geleden haar eigen
parallelregering had gevormd.
De 78 dagen durende bombar
dementscampagne van de
NAVO, waarbij vooral indu
striële doelen werden bestookt,
heeft de problemen nog verer-
gerd.
„Het is een ramp", zegt Bejtul-
lah Bejtullah, een milieuactivist
in Kosovska Mitrovica, een van
de meest vervuilde plaatsen in
Kosovo. Het loodgehalte in de
lucht en in het water van de
stad is 200 keer hoger dan toe
laatbaar. De KFOR-vredes-
macht heeft vorig jaar augustus
de enorme loodsmelterij van
Zvecan gesloten, maar het
loodstof wordt door de wind
verspreid en belandt via het
water in de voedselketen. Fran
se soldaten worden regelmatig
op lood getest, en wie teveel
binnen heeft gekregen wordt
overgeplaatst, met het advies
nog een paar maanden te
wachten met het verwekken
van een kind.
Uit een ander deel van het stil
gelegde industriële complex -
waar voorheen kunstmest, bat
terijen en hoogwaardig zink
werden geproduceerd - lekken
gevaarlijke stoffen als cadmi
um, arsenicum, nikkel en zwa
velzuur. Tienduizenden vissen
stierven nadat in september
een tank met 600.000 liter zwa
velzuur barstte, en de inhoud in
de rivier de Sitnica stroomde.
Nabij de grens met Macedonië
staat een cementfabriek, die
een fijn wit poeder produceert
dat soms in vlokken neerslaat,
alsof het sneeuwt. Luchtweg
aandoeningen en tuberculose
zijn er heel gewoon. Een fabriek
van asbestproducten in de om
geving werd pas kortgeleden
gesloten. Vuilnisbelten zijn er
bij de vleet. Water dat er door
heen sijpelt, vervuilt rivieren en
dririkwaterbekkens. Meer dan
driekwart van de huishoudens
op het platteland betrekt water
uit onbeschermde, ondiepe
putten, aldus de WHO. Besmet
ting door uitwerpselen heeft ge
leid tot een sterke toename van
ziektes als hepatitis A.
Bij de kolengestookte elektrici
teitscentrale buiten Pristina ligt
een zwarte slakkenberg, die de
horizon tot ver in de omtrek
vervuilt. Als het hard waait,
blaast de wind wolken stof naar
de stad, die toch al veel te ver
duren heeft van de uiüaatgas-
sen van de talrijke dieselaggre
gaten en vrachtauto's.
„Wij noemen het de Pristina-
hoest", zegt Daut Maloku van
de Groene Partij van Kosovo.
„Wij wonen in een giftige om
geving. Er is hier zoveel waar je
ziek van wordt: de lucht die wij
inademen, het water dat wij
drinken, het voedsel dat wij
eten. Waarom zouden wij ons
zorgen maken over verarmd
uranium als er zoveel dringen
der problemen zijn?"
De VN sturen een speciaal on
derzoeksteam naar Kosovo, en
helpen bij het opzetten van een
vrijwillig bevolkingsonderzoek.
NAVO-eenheden zijn begonnen
waarschuwingsborden te plaat
sen bij 112 gebieden die met
uraniummunitie bestookt zijn.
In het gebied waar het meren
deel van de 31.000 granaten is
gevallen, hebben artsen tot nog
toe geen opvallende stijging
van het aantal kankergevallen
of andere stralingsziektes ge
constateerd. „Maar", zegt dok
ter Bashkim Meqa van het Isa
Grezda-ziekenhuis in Djakovi-
ca, „ze moeten naar het totale
beeld kijken. Kosovo is één mi
lieutragedie."
In het centrum van Klina spe
len kinderen op dertien Joego
slavische tanks die door NAVO-
raketten buiten gevecht zijn ge
steld. Een bejaarde bewoner, de
74-jarige Beqir Rrace, kijkt toe.
Hij is een van de vele etnische
Albanezen in Kosovo die me
nen dat de hele verarmd-urani-
umkwestie door critici van de
NAVO wordt opgeklopt om het
bondgenootschap zwart te ma
ken. Hij hoopt alleen maar dat
de zaak leidt tot meer aandacht
voor het milieu.Als wij geen
schoon water en geen schone
lucht hebben, wat heeft het dan
voor zin om ons zorgen te ma
ken over iets dat ons misschien
wel maar misschien ook niet
ziek maakt?"
Vrouwen mogen nog niet stemmen, maar wel mobiel bellen.
foto ap john mcconnico
Handelaren op de Koeweitse beurs.
foto ap gustavo ferrari
