let tijdperk Bill Clinton
ZATERDAG 20 JANUARI 2001
oge
oppen
vond (zaterdag) om zes uur
I derlandse tijd wordt de Republikein
jrge W. Bush geïnstalleerd als de 43ste
sident van de Verenigde Staten. Op
tzelfde uur eindigt het tijdperk van Bill
jnton, de succesvolste Democratische
msident sinds Franklin Delano Roosevelt,
mugblik op het leiderschap van een
W streden man, die uitgroeide tot een van
populairste Amerikaanse presidenten
na de oorlog.
eneden het gemiddelde."
I Richard Haass van het
Brookings Institute, een van
lenktanks in Washington, haalt
p voor Bill Clinton. Haass was
l Clintons voorganger president
ler van Amerika's nieuwe leider.
Ivan hun persoonlijke politieke
(egen 'Witte Huis-watchers' Bill
delen net boven of net onder
lelde. „Zonder Lewinsky een 8,
|ty een 6", meent Robert Litan
0, topeconoom in de rege-
|en de regering-Carter,
onder Lewinsky" bestaat niet.
1 stagiaire Monica is voor altijd
Clintons ambtsperiode. Bill
|de geschiedenis in als de twee-
nse president die in een im-
irocedure door het Huis van
len werd aangeklaagd bij de Se
in werd als president hogelijk
maar als persoon diep ver-
'an gen van zijn critici verpersoon-
99 verval van de traditionele nor-
J rden. Hij maakte een karikatuur
velijk. Hij beroofde het presi-
n zijn glans. Hij loog voor het
amera, zonder blikken of blo-
jd de grondwet zijn ambtster-
perkt tot maximaal twee keer
J zou hij tien weken geleden
iuw zijn gekozen,
laat het Witte Huis als een van
:e presidenten van na de oor-
ste politieke talent van zijn ge-
rgiek, schaamteloos, briljant,
irtelijk, opvliegend. Het debat
5 invloed op de Amerikaanse
zal nog jaren voortduren,
publieke aandacht zich in zijn
s president meer op de kemp-
Bush en Al Gore richtte, oog-
iposanter. Hoe bleekjes en stijf
en Gore niet af bij de man die
te voor zijn laatste overzeese
van de vrije wereld?
il van Clintons presidentschap
haal van verspild talent. De ge
le schandalen van zijn ambts-
n enorm veel tijd, aandacht en
an de president en zijn advi-
irbitterde atmosfeer van poli-
ton liepen talloze voorstellen
ces ihverzettelijkheid van de Repu-
irderheid in het Congres. Clin-
Da
ton, die de natuurlijke neiging heeft om an
deren de schuld te geven, had dit deels aan
zichzelf te wijten. Hij verwaarloosde zelfs de
relaties met zijn eigen partijgenoten in het
Capitool. Tot het moment waarop hij hun
steun het meest nodig had: op het hoogte
punt van de Lewinsky-crisis.
In de begindagen van zijn presidentschap
leek Clinton te worden overspoeld door de
verantwoordelijkheden en verplichtingen
die vanuit alle hoeken en gaten op hem af
kwamen. Hij vocht nodeloos lang een verlo
ren strijd tegen zijn generaals voor de open
lijke acceptatie van homoseksuelen in uni
form. Zijn vergeefse pogingen om de ge
zondheidszorg in de VS radicaal te hervor
men, mondden onder leiding van echtgeno
te Hillary uit in een publicitaire catastrofe.
Clinton had in zijn begindagen een te ro
mantisch beeld van het presidentschap. Het
verbluffende aantal Amerikanen zonder
ziektekostenverzekering nam onder zijn be
wind met 4 miljoen toe tot 42,5 miljoen.
De bevlogen idealisten waarmee hij zich
aanvankelijk omringde, werden gaandeweg
vervangen door rationele professionals die
het klappen van de zweep kenden. De advi
seurs Dick Morris en Mark Penn leerden
Clinton dat de cruciale zwevende kiezers in
de Amerikaanse voorsteden zich minder
snel laten overtuigen door hoogdravende
retoriek dan door een doelgerichte aanpak
van alledaagse problemen. De vraag welk
thema op welk moment prioriteit verdien
de, viel nauwkeurig te beantwoorden in we
tenschappelijk verantwoorde opiniepeilin
gen, betoogden Penn en Morris. De door
hen bepleite aanpak maakte Clinton, een
groot liefhebber van statistisch materiaal, in
de ogen van velen tot een politieke wind
vaan. Een leider die zich voornamelijk liet
inspireren door de uitkomst van opiniepei
lingen.
"aarin past de slinger die de president
maakte na het spectaculaire succes van zijn
tegenstanders bij de Congresverkiezingen
van 1994. In plaats van zich te verzetten te
gen de ruk naar rechts die het Congres on
der leiding van de extraverte Newt Gingrich
maakte, eigende het politieke dier Bill Clin
ton zich een substantieel deel van de Repu
blikeinse plannen toe. Mede dankzij de on
handigheid van zijn politieke tegenstanders
wist hij deze plannen tegenover het volk te
presenteren alsof hij er zelf de architect van
was.
Clinton kreeg de werkloosheid en de mis
daadcijfers drastisch omlaag. Hij werkte het
onder president Reagan explosief opgelo
pen financieringstekort weg en bouwde het
om tot een overschot. Hij zette tot woede
van zijn achterban het mes in de bijstands
wet en reduceerde zo het aantal Amerika
nen dat afhankelijk was van overheidssteun.
De vakbeweging, de belangrijkste steunpi
laar onder de Democratische partij, streek
hij vol tegen de haren in met zijn succesvol
le campagne voor de acceptatie van Nafta,
het vrijhandelsakkoord voor het Noord-
Amerikaanse continent.
Bill Clinton maakte de Democratische
partij, die twaalf jaar achtereen in de oppo
sitie had gezeten, weer aantrekkelijk voor de
groeiende middenklasse. De partij schoof
onder zijn leiding op naar het centrum. In
het verkiezingsjaar 1996 werd Clinton de
eerste Democratische president sinds
Franklin Delano Roosevelt die voor een
tweede termijn werd gekozen. Meermaals
verwees hij naar Wim Kok, de man die vol
gens hem vanuit het kleine Nederland inter
nationaal de toon zette met 'De Derde Weg'.
In deze gematigd progressieve filosofie werd
nadrukkelijk afgerekend met het oude soci
aal-democratische adagium dat de overheid
er is om alle maatschappelijke problemen
op te lossen. Meer eigen verantwoordelijk
heid voor de burgers. Niet alleen rechten,
maar ook plichten. Intensievere samenwer
king tussen overheid en bedrijfsleven.
X oen Clinton in januari 1993 aantrad, was
de Koude Oorlog voorbij. Oost- en West-
Duitsland waren herenigd. Het wereldcom
munisme was ineengestort, het Sovjet-rijk
uiteengevallen. De VS waren de enig over
gebleven supermacht, de onbetwiste leider
van de vrije wereld. Van de brede interna
tionale coalitie die zijn voorganger - presi
dent Bush sr. - in de aanloop naar de Golf
oorlog aaneensmeedde, bleef niet veel over.
Toen Clinton nota bene aan de vooravond
van zijn impeachment-procedure besloot
tot een luchtoorlog tegen Irak, kreeg hij al
leen de Britten mee.
Ook op het absolute hoogtepunt van zijn
grootste persoonlijke en politieke crisis, in
de zomer van 1998, sloeg Clinton verras
send toe als opperbevelhebber van de
strijdkrachten. De suggestie dat de in het
nauw gebrachte president zijn generaals
opdracht gaf tot het bombarderen van doe
len in Afghanistan en Sudan teneinde de
aandacht van het Lewinsky-schandaal af te
leiden, is tot op de dag van vandaag over
eind gebleven. De verwoeste farmaceuti
sche fabriek in Khartoum (Sudan) bleek
achteraf een burgerdoel.
Het buitenland stond aanvankelijk niet
hoog op Clintons prioriteitenlijst. Maar zo
als gold voor veel van zijn voorgangers, leg
de ook deze president geleidelijk meer be
langstelling aan de dag voor zijn rol als we
reldleider. Hij stak ongekend veel energie in
de oplossing van het conflict in het Midden-
Oosten. Paradoxaal genoeg staan Israëliërs
en Palestijnen aan het eind van zijn termijn
gevaarlijk dicht bij een oorlog. Meer succes
had Clinton in het verscheurde Noord-Ier-
land, waar hij een wankele vrede smeedde
tussen protestanten en katholieken. Een
door hem in gang gezette luchtoorlog tegen
Servië bespoedigde de val van de Servische
dictator Slobodan Milosevic.
Xn de Senaat vond hij de bejaarde Jesse
Helms tegenover zich, de machtige voorzit
ter van de senaatscommissie voor buiten
landse zaken. Clinton scoorde met de ratifi
catie van het internationale verdrag dat ge
richt is op de uitbanning van chemische
wapens. Maar het door hem ondertekende
kernstopverdrag, dat een einde beoogt te
maken aan alle kernproeven, werd door
Helms en consorten van tafel geveegd. Wel
gaf de Senaat groen licht voor uitbreiding
van de Navo met Polen, Hongarije en Tsje
chië. Ook stelde Clinton de door hem fel be
geerde permanente handelsrelatie met Chi
na veilig.
Clintons sociale en communicatieve vaar
digheden zijn uitzonderlijk goed ontwikkeld
en dat verklaart een belangrijk deel van zijn
electorale succes. Of hij nu effectenhandela
ren op Wall Street toesprak, hoogleraren
van Harvard Universiteit, middelbare scho
lieren in een achterstandswijk, of dakloos
geraakte slachtoffers van een tornado in
Oklahoma, hij wist hen op een of andere
wijze te beroeren. Net als Reagan kon hij
nationaal verdriet vangen in een handvol
zinnen, een omhelzing of een traan op de
wang. Charme, empathie ('Ik voel de pijn
die u voelt'), humor en zelfspot zijn instru
menten die hij schijnbaar moeiteloos be
speelt. En hoezeer zijn opponenten ook be
klemtoonden dat Clintons betrokkenheid
nep was, zijn magie bleek altijd effectief.
Zoals de linkse intelligentsia in de jaren
tachtig met een mengeling van afschuw en
onbegrip keek naar de verbluffend hoge
waarderingscijfers voor de Republikeinse
president Ronald Reagan, zo kan rechts
Amerika niet vatten wat het land toch zag in
die overspelige gladjanus uit Arkansas. Ve
len zochten de verklaring voor Clintons po
pulariteit in de ongekende bloei van de
Amerikaanse economie. De jaren negentig
waren voor de VS jaren van ongekende
voorspoed. De Dow Jones, de voornaamste
beursbarometer van Wall Street, noteerde
bij Clintons entree in het Witte Huis nog
onder de 4.000 punten. Zeven jaar later
doorbrak de index de grens van 11.000 pun
ten.
As
ls de gemiddelde Amerikaan Clinton er
gens dankbaar voor is, dan is het dat de pre
sident de economische bloeiperiode niet
verstoorde met verkeerde overheidsinter
venties. Zijn critici laten niet na te beklem
tonen dat het succes van de Amerikaanse
economie veeleer te danken is aan de digi
tale revolutie in Silicon Valley en aan het
rentebeleid van Alan Greenspan, de be
stuursvoorzitter van het stelsel van centrale
banken in de VS. Clinton wist dat het succes
van de Amerikaanse economie in de eerste
plaats afstraalde op zijn presidentschap.
Ook op een ander vlak laat Clinton zijn
sporen na. Sinds Teddy Roosevelt, begin
twintigste eeuw, was er geen Amerikaanse
president die zoveel vierkante kilometer
grond tot natuurmonument verklaarde. De
juristen van George W. Bush onderzoeken
inmiddels hoeveel van die omstre
den maatregelen in het westen van de VS
kunnen worden teruggedraaid, opdat het
beschermde land kan worden ontgonnen.
Vooralsnog echter behoort de jongste reeks
natuurmonumenten nadrukkelijk tot Clin
tons politieke erfenis.
Hoewel Clinton hoegenaamd al zijn mo
reel krediet verspeelde, bleef er één karak
tereigenschap over waaraan Amerikanen
zich ook vandaag nog kunnen optrekken:
zijn natuurlijke omgang met zwarten. Sinds
de roerige dagen van Lyndon Johnson heeft
geen enkele Amerikaanse president zoveel
energie gestoken in de relatie tussen blank
en zwart Een leider die kan laten zien dat
huidskleur er niet toe doet. maakt zich niet
alleen populair bij etnische minderheden,
zo n leider maakt zich tevens zeer verdien
stelijk voor zijn land. Zeker in het multicul
turele Amerika, een natie die onverminderd
worstelt met de trauma's van de slavernij en
de apartheid.
JOHN WANDERS
Bill Clinton:
als president
hogelijk
gewaardeerd,
maar als
persoon
diep veracht.
FOTO AP DOUC MILLS
