BIJVOEGSEL
fchDl8blad ZATERDAG
Ook
hulpverlening
een
puinhoop
'1\/T
Chaos en verdriet in
El Salvador
ZATERDAG 20 JANUARI 2001
530
Zware aardbevingen
in Midden-Amerika
MEXICO
4 mei 1910
Costa Rica
700 doden
31 maart 1931
Managua
ca. 1.000 doden
3 mei 1965
El Salvador
120 doden i'
23 december 1972
Nicaragua
10.000 doden
anp afp
4 februari 1976
Guatemala
26.000 doden
19 september 1985
Mexico
5.000-35.000 doden
10 oktober 1986
El Salvador
1.400 doden
22 april 1991
Costa Rica - Panama
ca. 100 doden
Twaalf jaar burgeroorlog, een aardbeving en
een orkaan in twintig jaar lijken genoeg
dieptepunten voor een land. Maar de
aardbeving van vorig weekeinde bracht El
i Salvador nieuwe doden, vermisten en
e' massagraven. Chaos en rouw in een land dat
maar niet op adem kan komen.
Een bemanningslid van een helikopter inspecteert een van de zwaarst getroffen gebieden, de westelijke satellietstad Santa Tecla. Vooral in de wijk Las Colinas waren de gevolgen van de ramp ver
schrikkelijk; het gebied veranderde in een immense begraafplaats. Op de achtergrond het spoor dat de aardbeving door de bergketen Cordillera del Balsamo trok. foto reuters kimberlt white
I an of vrouw?", vraagt
I Wf I majoor Quintenilla Mi-
^L- w randa van het Salvado
raanse leger aan een man die in één van de
puinhopen het zoveelste lichaam heeft hel
pen uitgraven. „Man", klinkt het vermoeid.
Een hulpverlener in knalgeel pak holt, een
schoen met zwarte sok in zijn hand. achter
de brancard met de dode aan. Miranda
zucht en heft zijn in bevuilde chirurgische
handschoenen gestoken handen. „Hadden
we maar geavanceerde apparatuur gehad
om de slachtoffers op te sporen. Helaas, dit
is een land van weinig middelen."
In wat de wijk Las Colinas in Santa Tecla
was, woont alleen nog de dood. Na de aard
beving die huizen en mensen bedolf onder
twee tot drie meter aarde van de bergketen
Cordillera del Balsamo, rest een immense
begraafplaats. Hoeveel lichamen er nog on
der het puin liggen? Niemand die het weet.
Over het dodental zijn geen twee instanties
het met elkaar eens. Het Nationale Noodco-
mité COEN heeft zichzelf tot officiële cijferle-
verancier verklaard en de nationale politie
verboden nog langer op eigen houtje aantal
len te noemen. De cijfers van COEN zijn
doorgaans lager dan die van andere instan
ties, ongelooflijk laag soms. Toen het Rode
Kruis 1.200 vermisten opgaf, hield COEN het
nog stug op 12.
Tijd is de grote vijand voor de gravers in
Las Colinas. Hoe langer het duurt voor de
ontbindende lichamen worden weggehaald,
hoe groter de kans op epidemieën en hoe
kleiner de kans op identificatie. Uit angst
voor verspreiding van ziektes is het rampge
bied afgesloten en mogen alleen overleven
den die bezittingen of familie onder het puin
vermoeden, naar binnen. Ook wordt ge
vreesd voor meer bevingen en aardverschui
vingen; de bergrug vertoont grote scheuren
en de kans bestaat dat een reservoir met
tienduizenden liters water het bij een nieuwe
beving zal begeven.
Emoties
Van veraf lijkt Las Colinas op een maanland
schap waar mannen en graafmachines als
mieren over de heuvels kruipen. Dichtbij is
de tragedie in zijn werkelijke omvang voel
en zichtbaar. „Goddank, goddank", zegt tus
sen haar tranen door steeds weer de vrouw
aan wier voeten vier lichamen in zwarte,
dunne vuilniszakken liggen. Het zijn haar
dochter en drie kleinkinderen. Zij heeft in ie
der geval zekerheid over wat er met haar fa
milie is gebeurd. Achter haar rug graaft een
team alweer een ander lichaam op. Kracht
en monnikenwerk tegelijk. Met pikhouwe
len, hamers en schoppen moeten ze soms
urenlang de brokstukken van de huizen te lijf
voor die een slachtoffer prijsgeven.
De inzet van graafmachines heeft tot ge
volg dat soms alleen delen van lichamen bo
ven de aarde komen. Majoor Miranda, ver
antwoordelijk voor de logistiek, begrijpt de
woede die nabestaanden over het grove werk
voelen, maar wijst ter verdediging op de
noodzaak om de lichamen zo snel mogelijk
te bergen. Tot in het slachthuis van Santa
Tecla liggen lijken, er zijn niet genoeg koel-
mogelijkheden en daarom werden massa
graven gemaakt. „Als we dit gebied zonder
machines moeten afgraven, zijn we maan
den en maanden bezig. Maar een massagraf
is emotioneel moeilijk, zeker in een religieus
land als dit, waar een begrafenis veel cere
monie heeft."
Overal liggen bewijzen van het bestaan
van mensen die wellicht nooit meer gevon
den worden. Een foto van een lachende man
in een keuken, een huiswerkschriftje, reke
ningen en brieven. Uit de aarde steken kle
ren, tassen, een half fornuis, het hoofd van
een pop. In een trieste processie komen en
gaan hulpverleners met brancards en doods
Overal in Las Colinas liggen trieste bewijzen van het leed. Uit de aarde steken kleren, tassen,
een half fornuis, het hoofd van een pop. foto epa joroe uzon SIMONE VAN DRIEL
Zoeken naar slachtoffers in El Salvador.
kisten. Las Colinas is door het grote aantal
dodelijke slachtoffers, vermisten en mensen
die hun huis kwijt raakten, als vanzelf sym
bool voor de aardbeving geworden. Er zijn
weinig plaatsen in El Salvador die niet op
een of andere manier werden getroffen. In
het land werden bijna 700 doden geteld. In
de zuidelijke kustprovincie Usulutan, dat
een paar jaar geleden ook de orkaan Mitch
over zich heen kreeg, zijn complete dorpen
verwoest. Een kleine 46.000 mensen werden
geëvacueerd, 67.000 huizen zijn vernield of
beschadigd.
De slachtoffers in afgelegen gebieden heb
ben tot nu toe weinig of geen hulp gekregen.
Maar niet alleen verwoeste bruggen en we
gen en een tekort aan transportmiddelen
zijn daarvan de oorzaak „Het komt omdat
veel gemeentebesturen in handen zijn van
het FMLN", is de stellige overtuiging van on
derzoeker Juan Francisco Serarols van de
hulporganisatie Fundasal.
Het FMLN was tot 1991 de linkse verzets
beweging die twaalf jaar burgeroorlog met
leger en rechtse milities heeft uitgevochten.
„In Las Colinas woonden mensen uit de
middenklasse en het is voor het eerst in de
geschiedenis van El Salvador dat ook die is
getroffen. In Usulutan wonen vooral arme
boeren, voor wie de regering (van de rechtse
Arena-partij, red.) nooit interesse heeft. Maar
het zijn juist arme mensen die bij rampen
het hardst worden getroffen. Hun huizen
zijn van hout en aarde en begeven het snel.
Ze eten wat hun stukje land opbrengt en
werken als dagloners. Zij hebben geen enke
le reserve."
Geconfronteerd met de aanhoudende be
richten dat veel getroffen gebieden nog het
eerste hulppakket moeten ontvangen, zegt
de regering standaard dat veel dorpen moei
lijk bereikbaar zijn en dat de bevolking zich
de omvang van de ramp goed moet realise
ren. Die boodschap is wellicht beter besteed
aan het Salvadoraans parlement dat, alsof er
geen noodtoestand heerst, de afgelopen da
gen eindeloos discussieerde over de begro
tingvoor 2001.
Burgemeester Oscar Ortez van Santa Tecla
is verbijsterd dat de geachte afgevaardigden
cijferspelletjes spelen terwijl alleen al in 'zijn'
sportcomplex Cafetalan 7.000 slachtoffers uit
Las Colinas en aangrenzende wijken op hulp
en huisvesting wachten. „Waar gaat het
over?", zegt de ex-commandant van het
FMLN met ingehouden woede. „Ik denk dat
er wel belangrijker dingen zijn waar over ge
praat moet worden. Tot nu toe is tachtig
procent van de hulpgoederen uit Santa Tecla
zelf gekomen. Hopelijk krijgen we snel inter
nationale hulp."
Opvang
„Een dak, ik wil een dak." In het opvang
kamp Cafetalan heeft Jeremiaz Guzman met
zijn 1-jarig zoontje Kevin beschutting ge
zocht in de schaduw van een gloednieuwe
en lege tent, een donatie van China. Om re
denen die hij niet begrijpt, heeft hij nog niet
eens een zeil gekregen om met wat stokken
een onderkomen te fabriceren. „Alleen dat is
van mij", wijst hij op een deken,'een doos
met wat spullen en het vuile matrasje waar
op hij zit. Het huis van Guzman, net aan de
grens met Las Colinas, ligt in puin. Maar
'goddank' heeft hij zijn vrouw en kind nog.
Anders dan zijn baas, die in Las Colinas
woonde. „Urenlang hebben we gegraven op
zoek naar zijn vrouw en drie kinderen. We
hebben één kind levend gevonden."
In het kamp strekt zich rij na rij een zee
van tentjes uit, gefabriceerd uit zeil en la
kens, takken en bamboestokken, touwtjes en
stroken plastic en alles wat zich verder maar
aan elkaar laat binden. Hele families delen
een paar vierkante meter. Aan de randen van
het kamp staan wc's, maar het zijn er vol
gens hulpverleners - doodsbang voor het uit
breken van epidemieën - nog steeds veel te
weinig. „We kunnen iedereen alleen maar op
het hart drukken de toiletten schoon te hou
den."
Mensen moeten lang in de rij staan voor
eten, maar het is er tenminste, vindt Guz
man. „Water is er ook. Ik vind dat we genoeg
hulp krijgen. Ik hoor mensen overal om
meer wagen maar ja, het is wel crisis." Bur
gemeester Ortez maakt zich zorgen. De le-
gerkeuken die de Mexicaanse regering heeft
gestuurd en zich een slag in de rondte heeft
gekookt, is over enkele dagen door alle voor
raden heen. Veel mensen slapen op een zeil
tje, bij gebrek aan matrassen.
Het Salvadoraans leger en Médicins sans
Frontières hebben medische posten in het
kamp opgezet, waarvan een zich bezighoudt
met de psychische klappen die de slachtof
fers hebben opgelopen en waar tot laat in de
avond mensen hulp komen wagen. Voor de
tweeduizend kinderen in het kamp wordt
poppenkast en ander vertier georganiseerd.
„Voor een eerste opvangkamp ziet het er
best goed uit", zegt Anton Coolen, vertegen
woordiger van de Nederlandse hulporgani
satie Cordaid (Memisa, Mensen in Nood en
Bilance) na een rondgang. .Alleen zou ik
niet tegen de mensen zeggen: ga lekker on
der je zeil zitten. Ze moeten betrokken wor
den bij het leefbaar maken van zo'n kamp.
Er zijn bij voorbeeld een heleboel toiletten,
maar als je geen groepen hebt die die
schoonmaken, ontstaan er binnen de kortste
keren problemen."
Cordaid heeft inmiddels een miljoen gul
den gereserveerd voor (nood)hulp, die \ia
partnerorganisaties in El Salvador worden
besteed. Een ervan is Fundasal, dat sinds
ruim dertig jaar in arme wijken en dorpen
huizen (her)bouwt en basisvoorzieningen in
stalleert.
De aandacht van Fundasal richt zich on
der meer op getroffen inwoners van het his
torisch centrum van Santa Tecla, waar veel
oude huizen en mesones, een soort woonka
zernes, het geheel of gedeeltelijk hebben be
geven. Veel mensen bivakkeren op straat,
voor hun vernielde huis, zoals Maria Turcios.
Twee bedden en een stapelbed heeft haar fa
milie (achttien mannen, wouwen en kinde
ren) naar buiten gesleept en op het terrein
aan de overkant van de straat gezet. Aan de
zijkant staat, uit andere tijden, een tent van
circus Majestic „We hebben nog helemaal
niemand van welke instantie dan ook ge
zien", zegt ze. „Er is wel water en wat eten.
maar daar houdt het mee op. We hebben
geen tijd om te rusten, de hele dag zijn we in
de weer met kleren en eten halen. Nee. naar
het opvangkamp wil ze niet. „Hier is mijn
huis toch?"
Verderop zit Maria Aguiluz onder een tent
zeil op een stoffige bank met groene bloeme
tjes. Er staat een tv en die doet het. met afge
tapte stroom, giechelt dochter Blanca. Maria
is de schok van de aardbeving nog niet te bo
ven. „Ik slaap niet", zegt ze en legt een hand
op haar hart. „Ik ben bang voor meer bevin
gen." Haar kleinkinderen zijn ook van slag.
„Ze zijn erg stil." Van hulp hebben ze nog
weinig gemerkt. „Alleen eten, van de kerk ge
loof ik. Komt u hulp geven?" Alle bezittingen
passen in één doos, alleen de bank hebben
ze uit hun huis kunnen halen.
Kritiek
Hoewel de Salvadoranen urgentere dingen
aan hun hoofd hebben dan uit te pluizen of
het behalve een natuurramp ook iemands
schuld is dat Las Colinas is weggevaagd,
wordt die waag door velen opgeworpen en
met ja beantwoord. „Dit is niet de tijd om
het uit te zoeken, maar ik heb er geen enkele
twijfel over dat de gevolgen van de aardbe
ving zijn verergerd door de steeds verder
gaande huizenbouw in de Cordillera del Bal
samo". zegt burgemeester Ortez. Op een
muur in het zwaar beschadigde stadhuis van
Santa Tecla prijkt een sticker met de tekst
'Wij beschermen en verdedigen onze Cordil
lera del Balsamo. Gemeente Santa Tecla'.
Al jaren vechten milieu-organisaties, in
woners van Santa Tecla en de gemeente te
gen de verdergaande ontbossing en huizen
bouw tot aan de voet van de bergketen, die
zij als instabiel beschouwen. „Nu gebeurt
wat we voorspelden", zegt voorzitter Angel
Ibarra van milieu-organisatie Unes. Drie jaar
geleden veroordeelde een rechter na een
lange procedure de gemeente Santa Tecla tot
een schadevergoeding van 4,5 miljoen dollar
aan het bedrijf dat huizen wilde bouwen.
Een ander bouwplan werd tot aan het
Hooggerechtshof bevochten en verloren en
is nu voorgelegd aan de Interamerikaanse
commissie voor de mensenrechten in Was
hington. Inwoners van Santa Tecla begrijpen
niet dat de huizenbouw is goedgekeurd.
„Maar er is zo veel dat ik niet begrijp", zegt
Jeremiaz Guzman. „Zoals: waarom heb ik
geen dak?"
