De prijs van het kapitaal
Nederland moet iets zuiniger op zijn rijken zijn
FOTO'S ARCHIEF ANP EN AP
Heeft het begin van het
nieuwe millennium de
Eeuw van het Egoïsme
ingeluid? Het lijkt erop,
zo stelt Jort Kelder,
hoofdredacteur van het
financieel maandblad
Quote. '2000 was het
jaar van Nina Brink en
de World Online-
windhandel, van
vastgoedkoning Richard
Homburg die voor
zichzelf een keizerlijke
handdruk van 339
miljoen gulden bedong
en van het tv-duo John
Joop die miljardair
werden dankzij een
programma dat ieders
kleine zus had kunnen
bedenken'.
De Nederlandse
geldcultuur in een
beschouwing van Jort
Kelder.
pen decennia de grens over gevlucht.
Het is populair om die fiscale emigran
ten af te schilderen als hebzuchtige
vrekken, en misschien zijn ze dat ook
wel. Vluchten voor je geld is niet chic,
maar veel harde werkers verzuren bij
het zien van de blauwe envelop. "It takes
three generations to make a gentleman',
weten de Britten uit ervaring. Vandaar
dat oud geld zelden wegholt. Maar als
de twee volgende generaties hun leven
en miljoenen naar elders verplaatsen, is
er maar één echte verliezer: het moe
derland. Waarom hebben of hadden zo
veel zwaarvermogenden het gevoel ver
volgd te worden in eigen land? Angst
voor de inspecteur is vaak overdreven,
zal iedere fiscalist beamen. Een listige
constructie, een fijne pensioen-bv of
even met een koffertje langs Monaco,
Jersey of de Kaaimaneilanden en het
huis in Wassenaar hoeft niet ontruimd
te worden. Helaas zijn dergelijke fiscale
noodgrepen alleen weggelegd voor de
superrijken. Mini-miljonairs en hogere
middeninkomens rest niets anders dan
de helft van hun inkomen af te dragen
aan de staat.
Rest de vraag hoe Nederland meer res
pect krijgt voor zijn rijken. Het nieuwe
belastingregime, dat voor veel gewone
werknemers een desillusie zal blijken,
maakt de vermogenden minder vogel
vrij. Over hun inkomen betalen ze tot 52
procent en van het (fictieve) vermogen
moet iets meer dan éénhonderdste wor
den ingeleverd. Het kon erger. Maar
voor het overige gedragen de rijken zich
nog steeds als een gestigmatiseerde
groep. Buiten hun eigen fourageerge-
bieden in de villawijken, gedragen ze
zich schichtig. Velen denken aan per
manent kid napgevaar bloot te staan en
vragen over hun zakelijk succes worden
met wantrouwen ontweken. De oplos
sing ligt niet in nóg meer geheimzinnig
doenerij, nóg meer hekken om de tuin
en nóg slimmere fiscale constructies.
Onze zakelijke succesnummers moeten
uit hun isolationisme bevrijd worden
door gedwongen openheid. Verplicht,
bij wet. Door openbaarheid van inko
men, vermogen en belastingafdracht
leert Nederland ruiken aan the smell of
succes. Het went. En, nog beter: mis
schien inspireert het loonslaven om de
ketens af te werpen en ook een onder
neming te starten. Sommige bedrijven
zijn vanwege buitenlandse beursregels
gedwongen tot publicatie van de belo
ningen van de top. In het begin leidde
dat tot vette koppen, maar inmiddels
zijn die nieuwsfeiten gedegradeerd tot
berichten linksonder de vouw. Tenzij er
sprake is van onredelijke verrijking, dan
volgt een journalistieke schrobbering.
En daar is niets mis mee. Wie daar niet
tegen kan, moet z'n heil maar zoeken in
een centraal geleide economie. En doe
ze daar de groeten in Mongolië.
Nu nog leidt publicatie van de Quote
500 Rijkste Nederlanders tot een run op
de kiosk, alsof het seksleven van Beatrix
en 499 andere BN'ers full color versla
gen wordt. Maar alleen als de toplaag
zich minder defensief opstelt naar de ja
loerse middenmoot en gedemoraliseer
de onderklasse, wordt Nederland de
open samenleving die we sinds de jaren
zestig al pretenderen te zijn. De vrije
markteconomie en de welvaartsexplosie
van de afgelopen jaren hebben veel
moois opgeleverd, maar zijn ook ont
spoord in een geldcultuur die de finan
ciële elite eerder minder dan meer res
pect oplevert. Dat is doodzonde. Kapita
lisme is immers een spelletje dat bij
klaarlichte dag gespeeld moet worden.
Wanneer weet Nederland eindelijk het
lichtknopje te vinden?
JORT KELDER
Dl e rijken van Nederland
'oldoen geheel aan het
clichébeeld: ze worden al
maar vermogender. De ongeneeslijk rij
ken, zo bleek uit de onlangs gepubli
ceerde Quote 500, vervetten verder met
gemiddeld zestien procent ofwel zo'n
vijftig miljoen gulden per hoofd per jaar.
De Nederlandse superrijken lopen keu
rig in het gelid met hun lotgenoten over
de grens. De vierhonderd rijkste Ameri
kanen, jaarlijks geturfd door het blad
Forbes, zijn samen goed voor het hallu
cinatie opwekkende bedrag van 1,2 bil
joen dollar. Lees: evenveel nullen als er
jaarlijks door de economie van Groot-
Brittannië worden gepompt. Op indivi
dueel niveau zijn de getallen nog fasci
nerender. De luidruchtige Donald
Trump overstemt met zijn vermogen
van 1,7 miljard dollar de republiek Kir-
giezië en de excentrieke investeerder
Warren Buffett kan een één-op-één fu
sie aangaan met oliestaat Koeweit. Drie
enveertig landen moeten in economi
sche kracht gemeten hun meerdere er
kennen in Bill Gates, Paul Allen en Steve
Ballmer - de oprichters en bazen van
Microsoft.
De rijken worden rijker, zoveel is duide
lijk. En de run op het grote geld is nog
lang niet over, concludeerden bankiers
van Merrill Lynch in een onderzoek. De
kaste van zogenoemde 'high net worth
individuals', lieden met een vermogen
van zeven miljoen of meer, telt wereld
wijd 55.000 gelukkigen, en zal de ko
mende periode met jaarlijks twaalf pro
cent groeien. In de Verenigde Staten, de
moederschoot van het grootkapitalis
me, verwelkomt men die cijfers met een
laconiek so what* Maar in de calvinisti
sche moerasdelta wordt al snel boosaar
dig vanachter de geraniums gegluurd
naar andermans voorspoed. Mag dat zo
maar, zoveel geld verdienen? Politici,
aan subsidie verslaafde instellingen en
gedemoraliseerde bureaucraten stellen
die 'exhibitionistische zelfverrijking'
(dixit W. Kok) graag tegenover de ver
pauperde publieke sector. Alsof er enig
verband zou bestaan tussen het verder
gegroeide kapitaal van, om maar ie
mand te noemen, bierbrouwer Heine-
ken en het gevoel van onbehagen in de
collectieve sector. Die relatie ontbreekt,
maar toch wordt in het debat de private
rijkdom vaak tegenover de veronderstel
de publieke armoede gesteld. De minis
ter van financiën perst meer miljarden
uit zijn onderdanen dan ooit, de collec
tieve sector slokt volgend jaar 365 mil
jard gulden op, maar door mysterieuze
oorzaken komen die miljarden kennelijk
niet op de plaats van bestemming aan.
Als het antwoord wordt gezocht in een
heropening van de jacht op de rijken,
zoals sommige op polarisatie beluste
ideologen beogen, dan worden de win
naars gezien als ridders van het roofka-
pitalisme. Raar.
Bij de foto's - links
boven: Freddy Heine-
ken (waar blijft -
vraagt Jort Kelder
zich af - zijn eerste
monumentale schen
king?), linksonder:
staatssecretaris van
financiën Wouter Bos
('Moet ik dat nu zie
lig vinden?'), rechts:
Donald Trump (ver
mogen: 1,7 miljard
dollar).
Om te zorgen dat de Nederlandse rijken
iets minder zuinig worden, moet Neder
land iets zuiniger op z'n rijken zijn. Of
het nu de hoge belastingtarieven zijn of
de hoon van de culturele gemeente,
tienduizenden miljonairs zijn de afgelo
De PvdA-ideologen Paul Kalma en
Maarten Hajer stelden onlangs in een
artikel in NRC Handelsblad voor de te
genaanval te openen op het liberalisme
en 'de Angelsaksische vechtcultuur met
haar snelle winsten en haar verziekte in
komensverhoudingen'. Een pleidooi dat
appelleert aan gedateerde anti-Ameri
kaanse gevoelens, maar miskent dat de
huidige welvaart te danken is aan de
cultuur van openheid en concurrentie
die eindelijk in dit schimmige polder
land neerdaalt. Niet de gesubsidieerde
sectoren waar Kalma en Hajer zoveel
sympathie voor koesteren, en evenmin
de oude economiebedrijven waar ge
staald vakbondskader patrouilleert aan
de poort, zorgen voor welvaart, maar
Angelsaksisch geleide bedrijven als
Ahold, Aegon en CMG. De toppers van
dergelijke beursfondsen hebben de af
gelopen jaren soms tientallen miljoenen
guldens verdiend dankzij volslanke op
tieregelingen. Krankzinnig, zeker. Maar
ook het hoofd van de postkamer en de
directiesecretaresse kunnen hun fiets
laten staan en met een sportwagen naar
hun werk. 'Schande!', bijt de Nederlan
der. 'Good for you', feliciteert de Ameri
kaan.
Het is merkwaardiger dat zichzelf
progressief vindende politici en opinie
leiders altijd zo kritisch zijn op het
vleugje volkskapitalisme dat over Ne
derland waait. Hoe meer miljonairs hoe
beter en niets socialistischer dan een
optieregeling. Waar vroeger in krijt
streep geklede Dikkedeuren alle winst
van een bedrijf in hun eigen toch al vol
le zakken lieten glijden, krijgen gewone
werknemers met een optieregeling de
kans mee te profiteren van de waarde
groei van een bedrijf. Maar de bevrij
ding van de loonslaaf was nauwelijks op
gang gekomen, of de politiek probeerde
de werknemers al weer vast te klinken
met een fiscaal boeienpakket. Niets mis
met belasting betalen over genoten in
komen of winst, maar door een totalitair
voorstel van het Kok-regime betalen op
tiehouders vooruit belasting over een
winst die ze misschien nooit gaan ge
nieten. Makkelijker hadden ze het in
derdaad niet voor zichzelf kunnen ma
ken bij de belastingdienst, maar wat ge
en Cultureel Rapport 2000. Toch ont
wikkelt zich ook een ander Nederland,
dat van een internationaal ingestelde
klasse die zich van grenzen weinig aan
trekt. Tot die categorie wereldburgers
behoort niet alleen het topkader van
multinationale bedrijven, ook veel on
dernemers en vrije beroepers zijn gees
telijk en financieel ongebonden. Derge
lijke goed verdienende types kun je
maar beter binnen je grenzen hebben,
want een land kan niet zonder klasse,
niet zonder grachtengordel en zelfs niet
zonder P.C. Hooftstraat. De naam van
de grote dichter staat in de hoofdstad
inmiddels synoniem voor driedubbel
geparkeerde Porsches, geblondeerde
dames in bontjassen en handel in hoog
geprijsde prullaria. Het is het orgasme
van de nouveau riche dat velen in het
verkeerde keelgat schiet. Toch mag de
natie wel wat liefdevoller opkijken naar
spenders, patsers en proleten. De cultu
rele elite en het oude geld voelen zich
ver verheven boven nieuwe rijken van
het kaliber Harry Mens, Emile Ratel
band of Connie Breukhoven. Heel ver
leidelijk maar erg dom. Van op hun cen
ten zittende oude families hoeven we
het niet te hebben, de nouveaux riches
zijn de hoop der natie. Waar nieuwe rij
ken in de nieuwe wereld veel aan goede
doelen doen, zit de Hollandse rijke op
zijn centen. De Canergie's, Getty's en
Guggenheims kwamen ongeletterd naar
Amerika, maar lieten monumenten van
beschaving na. Hoe anders is de situatie
in Holland. Het Stedelijk Museum moet
met de pet in de hand bij de politiek
aankloppen om te voorkomen dat onze
kunstschatten verpauperen. Ten einde
raad gaat Rudi Fuchs uit bedelen bij een
autofabrikant die uiteraard tracht de
cultuurtempel te herscheppen in een
showroom. Waarom deed de niiljar-
dairsfamilie Pon, ondermeer importeurs
van Audi en Volkswagen, uit eigener be
weging geen duit in het vestzakje van
Fuchs? Waar blijft de eerste monumen
tale schenking van Freddy Heineken
aan het volk dat hem naar de wereldtop
zoop? Waarom bezoedelden de families
Blokker, Brenninkmeijer en Fentener
van Vlissingen het landschap met lelijke
winkels en middelmatige producten,
maar blijven herstelbetalingen in de
vorm van een Groot Gebaar uit? Wel
kom in de Fentener van Vlissingen Mu
seum of Modern Art klinkt aardiger dan
'Welkom in de Makro, mag ik u pasje
zien?'
Om personeel te stimuleren en om kos
ten te besparen, betalen veel jonge be
drijven niet alleen in loon maar ook in
opties. Bedrijven kunnen mislukken,
dat hoort bij ondernemen. Maar hoe
rechtvaardig is het dat after the hype de
belastingdienst schouderophalend toe
kijkt? Koerswinst, koersverlies of een
faillissement - het zal Zalm een zorg
zijn, hij heeft z'n netten al opgehaald.
Inmiddels is er een mildere marteling
voorgesteld, waarbij niet vooraf betaald
hoeft te worden, maar de optiehouder
bij uitoefening van zijn optierecht een
later te bepalen bedrag gaat betalen.
Een even overzichtelijke als rechtvaardi
ge wet, waarbij na het cashen een van
tevoren afgesproken tarief betaald
wordt, kwam er niet door bij de starre
paarse bureaucraten. Zijn dergelijke
wetten een gevolg van gebrek aan ken
nis in de ambtenarencultuur die ons re
geert of van oer-Hollandse jaloezie?
Moeilijk te zeggen, maar vast staat wel
dat het Haagse optie-pesten vooral ge
wone werknemers de kans op een ge
rechtvaardigde meevaller ontneemt.
Niet de hoge heren zullen zich door een
harde fiscale straf laten afschrikken; zij
durven die duizendjes wel op de roulet
te te leggen. Maar dat ligt anders voor
mensen met modale banen en beschei
dener inkomens. En zo weerhouden de
socialistische premier en zijn goedlach
se liberale minister van financiën dui
zenden werknemers van hun fair share
of capitalism.
Wouter Bos, de frisse PvdA-staatsse-
cretaris van fiscale zaken, kon er on
langs hartelijk om lachen toen ik hem
Nederland is het land van spruitjesluch
ten, sleurhutten en woonerven. Het
land van de middelmaat, zoals nog eens
bevestigd werd in het vuistdikke Sociaal
beurt er straks met de optiebezitters van
al die honderden bedrijven die het niet
hebben kunnen bolwerken in de nieu
we economie? Eigen schuld dikke bult?
mijn persoonlijk fiscale leed schilderde.
'Excellentie', opende ik mijn relaas,
'waarom moet ik tienduizenden gul
dens belasting betalen over een optie
pakket dat pas over vijf jaar uitgeoefend
kan worden en tegen die tijd best eens
niets waard zou kunnen zijn?' Ik vertel
de de politicus dat ik bij de bank moest
aankloppen om met geleend geld de be
lastingdienst stil te houden. Mochten de
opties tegen die tijd waardeloos zijn, zo
als werknemers van KPN, World Online,
Baan en andere techfondsen pijnlijk ge
waar zijn geworden, dan resteert de niet
terugvorderbare belastingstrop.
'Mmm....', bromde Bos, en besloot mo
numentaal: 'Moet ik dat nu zielig vin
den?'
Tsja. Niemand zit te wachten op de
compassie van een politicus. Maar de
arrogantie van de schatkistbewaarders
blijft verbazen. Na twee decennia hoog
conjunctuur is iedereen gewend aan
'méér-méér-méér'. Maar na gehaktdag,
als de koersen dalen en de huizenprij
zen omlaag zijn, volgt betaaldag. Dan
klopt de belastinginspecteur aan met
een aanslag voor nimmer genoten inko
men. Fictief rendement heet zoiets eufe
mistisch, maar het bedrag onder aan de
streep is allesbehalve denkbeeldig.
Wim, Wouter en Gerrit: wakker worden,
de jaren zeventig zijn over! Optiebelas
ting vóóraf, heffingen over rendemen
ten die niet gerealiseerd zijn en topta
rieven in de inkomstenbelasting boven
de vijftig procent - het zijn allemaal zure
reacties van een samenleving die een
strafkorting heft op succes. Wie stopt
dat onrecht?
13 JANUARI