De prijs van het kapitaal Nederland moet iets zuiniger op zijn rijken zijn FOTO'S ARCHIEF ANP EN AP Heeft het begin van het nieuwe millennium de Eeuw van het Egoïsme ingeluid? Het lijkt erop, zo stelt Jort Kelder, hoofdredacteur van het financieel maandblad Quote. '2000 was het jaar van Nina Brink en de World Online- windhandel, van vastgoedkoning Richard Homburg die voor zichzelf een keizerlijke handdruk van 339 miljoen gulden bedong en van het tv-duo John Joop die miljardair werden dankzij een programma dat ieders kleine zus had kunnen bedenken'. De Nederlandse geldcultuur in een beschouwing van Jort Kelder. pen decennia de grens over gevlucht. Het is populair om die fiscale emigran ten af te schilderen als hebzuchtige vrekken, en misschien zijn ze dat ook wel. Vluchten voor je geld is niet chic, maar veel harde werkers verzuren bij het zien van de blauwe envelop. "It takes three generations to make a gentleman', weten de Britten uit ervaring. Vandaar dat oud geld zelden wegholt. Maar als de twee volgende generaties hun leven en miljoenen naar elders verplaatsen, is er maar één echte verliezer: het moe derland. Waarom hebben of hadden zo veel zwaarvermogenden het gevoel ver volgd te worden in eigen land? Angst voor de inspecteur is vaak overdreven, zal iedere fiscalist beamen. Een listige constructie, een fijne pensioen-bv of even met een koffertje langs Monaco, Jersey of de Kaaimaneilanden en het huis in Wassenaar hoeft niet ontruimd te worden. Helaas zijn dergelijke fiscale noodgrepen alleen weggelegd voor de superrijken. Mini-miljonairs en hogere middeninkomens rest niets anders dan de helft van hun inkomen af te dragen aan de staat. Rest de vraag hoe Nederland meer res pect krijgt voor zijn rijken. Het nieuwe belastingregime, dat voor veel gewone werknemers een desillusie zal blijken, maakt de vermogenden minder vogel vrij. Over hun inkomen betalen ze tot 52 procent en van het (fictieve) vermogen moet iets meer dan éénhonderdste wor den ingeleverd. Het kon erger. Maar voor het overige gedragen de rijken zich nog steeds als een gestigmatiseerde groep. Buiten hun eigen fourageerge- bieden in de villawijken, gedragen ze zich schichtig. Velen denken aan per manent kid napgevaar bloot te staan en vragen over hun zakelijk succes worden met wantrouwen ontweken. De oplos sing ligt niet in nóg meer geheimzinnig doenerij, nóg meer hekken om de tuin en nóg slimmere fiscale constructies. Onze zakelijke succesnummers moeten uit hun isolationisme bevrijd worden door gedwongen openheid. Verplicht, bij wet. Door openbaarheid van inko men, vermogen en belastingafdracht leert Nederland ruiken aan the smell of succes. Het went. En, nog beter: mis schien inspireert het loonslaven om de ketens af te werpen en ook een onder neming te starten. Sommige bedrijven zijn vanwege buitenlandse beursregels gedwongen tot publicatie van de belo ningen van de top. In het begin leidde dat tot vette koppen, maar inmiddels zijn die nieuwsfeiten gedegradeerd tot berichten linksonder de vouw. Tenzij er sprake is van onredelijke verrijking, dan volgt een journalistieke schrobbering. En daar is niets mis mee. Wie daar niet tegen kan, moet z'n heil maar zoeken in een centraal geleide economie. En doe ze daar de groeten in Mongolië. Nu nog leidt publicatie van de Quote 500 Rijkste Nederlanders tot een run op de kiosk, alsof het seksleven van Beatrix en 499 andere BN'ers full color versla gen wordt. Maar alleen als de toplaag zich minder defensief opstelt naar de ja loerse middenmoot en gedemoraliseer de onderklasse, wordt Nederland de open samenleving die we sinds de jaren zestig al pretenderen te zijn. De vrije markteconomie en de welvaartsexplosie van de afgelopen jaren hebben veel moois opgeleverd, maar zijn ook ont spoord in een geldcultuur die de finan ciële elite eerder minder dan meer res pect oplevert. Dat is doodzonde. Kapita lisme is immers een spelletje dat bij klaarlichte dag gespeeld moet worden. Wanneer weet Nederland eindelijk het lichtknopje te vinden? JORT KELDER Dl e rijken van Nederland 'oldoen geheel aan het clichébeeld: ze worden al maar vermogender. De ongeneeslijk rij ken, zo bleek uit de onlangs gepubli ceerde Quote 500, vervetten verder met gemiddeld zestien procent ofwel zo'n vijftig miljoen gulden per hoofd per jaar. De Nederlandse superrijken lopen keu rig in het gelid met hun lotgenoten over de grens. De vierhonderd rijkste Ameri kanen, jaarlijks geturfd door het blad Forbes, zijn samen goed voor het hallu cinatie opwekkende bedrag van 1,2 bil joen dollar. Lees: evenveel nullen als er jaarlijks door de economie van Groot- Brittannië worden gepompt. Op indivi dueel niveau zijn de getallen nog fasci nerender. De luidruchtige Donald Trump overstemt met zijn vermogen van 1,7 miljard dollar de republiek Kir- giezië en de excentrieke investeerder Warren Buffett kan een één-op-één fu sie aangaan met oliestaat Koeweit. Drie enveertig landen moeten in economi sche kracht gemeten hun meerdere er kennen in Bill Gates, Paul Allen en Steve Ballmer - de oprichters en bazen van Microsoft. De rijken worden rijker, zoveel is duide lijk. En de run op het grote geld is nog lang niet over, concludeerden bankiers van Merrill Lynch in een onderzoek. De kaste van zogenoemde 'high net worth individuals', lieden met een vermogen van zeven miljoen of meer, telt wereld wijd 55.000 gelukkigen, en zal de ko mende periode met jaarlijks twaalf pro cent groeien. In de Verenigde Staten, de moederschoot van het grootkapitalis me, verwelkomt men die cijfers met een laconiek so what* Maar in de calvinisti sche moerasdelta wordt al snel boosaar dig vanachter de geraniums gegluurd naar andermans voorspoed. Mag dat zo maar, zoveel geld verdienen? Politici, aan subsidie verslaafde instellingen en gedemoraliseerde bureaucraten stellen die 'exhibitionistische zelfverrijking' (dixit W. Kok) graag tegenover de ver pauperde publieke sector. Alsof er enig verband zou bestaan tussen het verder gegroeide kapitaal van, om maar ie mand te noemen, bierbrouwer Heine- ken en het gevoel van onbehagen in de collectieve sector. Die relatie ontbreekt, maar toch wordt in het debat de private rijkdom vaak tegenover de veronderstel de publieke armoede gesteld. De minis ter van financiën perst meer miljarden uit zijn onderdanen dan ooit, de collec tieve sector slokt volgend jaar 365 mil jard gulden op, maar door mysterieuze oorzaken komen die miljarden kennelijk niet op de plaats van bestemming aan. Als het antwoord wordt gezocht in een heropening van de jacht op de rijken, zoals sommige op polarisatie beluste ideologen beogen, dan worden de win naars gezien als ridders van het roofka- pitalisme. Raar. Bij de foto's - links boven: Freddy Heine- ken (waar blijft - vraagt Jort Kelder zich af - zijn eerste monumentale schen king?), linksonder: staatssecretaris van financiën Wouter Bos ('Moet ik dat nu zie lig vinden?'), rechts: Donald Trump (ver mogen: 1,7 miljard dollar). Om te zorgen dat de Nederlandse rijken iets minder zuinig worden, moet Neder land iets zuiniger op z'n rijken zijn. Of het nu de hoge belastingtarieven zijn of de hoon van de culturele gemeente, tienduizenden miljonairs zijn de afgelo De PvdA-ideologen Paul Kalma en Maarten Hajer stelden onlangs in een artikel in NRC Handelsblad voor de te genaanval te openen op het liberalisme en 'de Angelsaksische vechtcultuur met haar snelle winsten en haar verziekte in komensverhoudingen'. Een pleidooi dat appelleert aan gedateerde anti-Ameri kaanse gevoelens, maar miskent dat de huidige welvaart te danken is aan de cultuur van openheid en concurrentie die eindelijk in dit schimmige polder land neerdaalt. Niet de gesubsidieerde sectoren waar Kalma en Hajer zoveel sympathie voor koesteren, en evenmin de oude economiebedrijven waar ge staald vakbondskader patrouilleert aan de poort, zorgen voor welvaart, maar Angelsaksisch geleide bedrijven als Ahold, Aegon en CMG. De toppers van dergelijke beursfondsen hebben de af gelopen jaren soms tientallen miljoenen guldens verdiend dankzij volslanke op tieregelingen. Krankzinnig, zeker. Maar ook het hoofd van de postkamer en de directiesecretaresse kunnen hun fiets laten staan en met een sportwagen naar hun werk. 'Schande!', bijt de Nederlan der. 'Good for you', feliciteert de Ameri kaan. Het is merkwaardiger dat zichzelf progressief vindende politici en opinie leiders altijd zo kritisch zijn op het vleugje volkskapitalisme dat over Ne derland waait. Hoe meer miljonairs hoe beter en niets socialistischer dan een optieregeling. Waar vroeger in krijt streep geklede Dikkedeuren alle winst van een bedrijf in hun eigen toch al vol le zakken lieten glijden, krijgen gewone werknemers met een optieregeling de kans mee te profiteren van de waarde groei van een bedrijf. Maar de bevrij ding van de loonslaaf was nauwelijks op gang gekomen, of de politiek probeerde de werknemers al weer vast te klinken met een fiscaal boeienpakket. Niets mis met belasting betalen over genoten in komen of winst, maar door een totalitair voorstel van het Kok-regime betalen op tiehouders vooruit belasting over een winst die ze misschien nooit gaan ge nieten. Makkelijker hadden ze het in derdaad niet voor zichzelf kunnen ma ken bij de belastingdienst, maar wat ge en Cultureel Rapport 2000. Toch ont wikkelt zich ook een ander Nederland, dat van een internationaal ingestelde klasse die zich van grenzen weinig aan trekt. Tot die categorie wereldburgers behoort niet alleen het topkader van multinationale bedrijven, ook veel on dernemers en vrije beroepers zijn gees telijk en financieel ongebonden. Derge lijke goed verdienende types kun je maar beter binnen je grenzen hebben, want een land kan niet zonder klasse, niet zonder grachtengordel en zelfs niet zonder P.C. Hooftstraat. De naam van de grote dichter staat in de hoofdstad inmiddels synoniem voor driedubbel geparkeerde Porsches, geblondeerde dames in bontjassen en handel in hoog geprijsde prullaria. Het is het orgasme van de nouveau riche dat velen in het verkeerde keelgat schiet. Toch mag de natie wel wat liefdevoller opkijken naar spenders, patsers en proleten. De cultu rele elite en het oude geld voelen zich ver verheven boven nieuwe rijken van het kaliber Harry Mens, Emile Ratel band of Connie Breukhoven. Heel ver leidelijk maar erg dom. Van op hun cen ten zittende oude families hoeven we het niet te hebben, de nouveaux riches zijn de hoop der natie. Waar nieuwe rij ken in de nieuwe wereld veel aan goede doelen doen, zit de Hollandse rijke op zijn centen. De Canergie's, Getty's en Guggenheims kwamen ongeletterd naar Amerika, maar lieten monumenten van beschaving na. Hoe anders is de situatie in Holland. Het Stedelijk Museum moet met de pet in de hand bij de politiek aankloppen om te voorkomen dat onze kunstschatten verpauperen. Ten einde raad gaat Rudi Fuchs uit bedelen bij een autofabrikant die uiteraard tracht de cultuurtempel te herscheppen in een showroom. Waarom deed de niiljar- dairsfamilie Pon, ondermeer importeurs van Audi en Volkswagen, uit eigener be weging geen duit in het vestzakje van Fuchs? Waar blijft de eerste monumen tale schenking van Freddy Heineken aan het volk dat hem naar de wereldtop zoop? Waarom bezoedelden de families Blokker, Brenninkmeijer en Fentener van Vlissingen het landschap met lelijke winkels en middelmatige producten, maar blijven herstelbetalingen in de vorm van een Groot Gebaar uit? Wel kom in de Fentener van Vlissingen Mu seum of Modern Art klinkt aardiger dan 'Welkom in de Makro, mag ik u pasje zien?' Om personeel te stimuleren en om kos ten te besparen, betalen veel jonge be drijven niet alleen in loon maar ook in opties. Bedrijven kunnen mislukken, dat hoort bij ondernemen. Maar hoe rechtvaardig is het dat after the hype de belastingdienst schouderophalend toe kijkt? Koerswinst, koersverlies of een faillissement - het zal Zalm een zorg zijn, hij heeft z'n netten al opgehaald. Inmiddels is er een mildere marteling voorgesteld, waarbij niet vooraf betaald hoeft te worden, maar de optiehouder bij uitoefening van zijn optierecht een later te bepalen bedrag gaat betalen. Een even overzichtelijke als rechtvaardi ge wet, waarbij na het cashen een van tevoren afgesproken tarief betaald wordt, kwam er niet door bij de starre paarse bureaucraten. Zijn dergelijke wetten een gevolg van gebrek aan ken nis in de ambtenarencultuur die ons re geert of van oer-Hollandse jaloezie? Moeilijk te zeggen, maar vast staat wel dat het Haagse optie-pesten vooral ge wone werknemers de kans op een ge rechtvaardigde meevaller ontneemt. Niet de hoge heren zullen zich door een harde fiscale straf laten afschrikken; zij durven die duizendjes wel op de roulet te te leggen. Maar dat ligt anders voor mensen met modale banen en beschei dener inkomens. En zo weerhouden de socialistische premier en zijn goedlach se liberale minister van financiën dui zenden werknemers van hun fair share of capitalism. Wouter Bos, de frisse PvdA-staatsse- cretaris van fiscale zaken, kon er on langs hartelijk om lachen toen ik hem Nederland is het land van spruitjesluch ten, sleurhutten en woonerven. Het land van de middelmaat, zoals nog eens bevestigd werd in het vuistdikke Sociaal beurt er straks met de optiebezitters van al die honderden bedrijven die het niet hebben kunnen bolwerken in de nieu we economie? Eigen schuld dikke bult? mijn persoonlijk fiscale leed schilderde. 'Excellentie', opende ik mijn relaas, 'waarom moet ik tienduizenden gul dens belasting betalen over een optie pakket dat pas over vijf jaar uitgeoefend kan worden en tegen die tijd best eens niets waard zou kunnen zijn?' Ik vertel de de politicus dat ik bij de bank moest aankloppen om met geleend geld de be lastingdienst stil te houden. Mochten de opties tegen die tijd waardeloos zijn, zo als werknemers van KPN, World Online, Baan en andere techfondsen pijnlijk ge waar zijn geworden, dan resteert de niet terugvorderbare belastingstrop. 'Mmm....', bromde Bos, en besloot mo numentaal: 'Moet ik dat nu zielig vin den?' Tsja. Niemand zit te wachten op de compassie van een politicus. Maar de arrogantie van de schatkistbewaarders blijft verbazen. Na twee decennia hoog conjunctuur is iedereen gewend aan 'méér-méér-méér'. Maar na gehaktdag, als de koersen dalen en de huizenprij zen omlaag zijn, volgt betaaldag. Dan klopt de belastinginspecteur aan met een aanslag voor nimmer genoten inko men. Fictief rendement heet zoiets eufe mistisch, maar het bedrag onder aan de streep is allesbehalve denkbeeldig. Wim, Wouter en Gerrit: wakker worden, de jaren zeventig zijn over! Optiebelas ting vóóraf, heffingen over rendemen ten die niet gerealiseerd zijn en topta rieven in de inkomstenbelasting boven de vijftig procent - het zijn allemaal zure reacties van een samenleving die een strafkorting heft op succes. Wie stopt dat onrecht? 13 JANUARI

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2001 | | pagina 56