Koninklijk bezoek aan een benarde veste
De goudstaaf ligt
bijna op de plank
Gratis idealen aan de Koppenhinksteeg
eindejaarsbijlage
537
'Koninginnedag in Leiden. Na
Katwijk is alles een verademing'
schrijft Loesje op het affiche dat
in het vroege voorjaar van 2000
her en der in de stad verschijnt.
Zelden zal het aanplakcollectief
de plank zo hebben misgeslagen.
Het bezoek van de koninklijke
familie aan Leiden verloopt heel
feestelijk en gemoedelijk, dat wel.
Maar niet voordat Leiden een
reeks ijzingwekkende
veiligheidsmaatregelen treft. De
afzettingen, het pasjessysteem
en de noodverordening waarmee
Leiden Koningin Beatrix en haar
familieleden wenst te
verwelkomen, ontmoeten
landelijke spot en hoon en leiden
zelfs tot Kamervragen.
Uiteindelijk blijkt de verademing
Katwijk te zijn, dat zijn festijn
zonder één wanklank uit de
grond stampt.
Een terugblik op een koninklijke
wandeling met heel wat voeten in
de aarde.
Mdoor WIM WEGMAN
et trots en met een groot vertoon
van onderlinge vriendschap lich
ten de burgemeesters van Katwijk
en Leiden op maandag 3 januari samen het nieuws
toe van het koninklijk bezoek aan beide plaatsen.
Zij, en de voorzitters van de Oranjeverenigingen,
zijn vol optimisme. „Een mooie gelegenheid om de
banden tussen beide plaatsen aan te halen", vindt
de Katwijkse burgemeester Boelhouwer van Wou
door de noodverordening op Koninginnedag geen
buitentaps mogen plaatsen en NOS-regisseur Ru-
dolf Spoor verbaast zich desgevraagd over de bui
tenissigheden die Leiden van stal haalt. Pas na
twee dagen komt de gemeente met een reactie op
het rumoer. Leiden ontkent het verband met de ac
tiedreiging van Eurodusnie en drukt de suggestie
de kop in dat er op Koninginnedag niet buiten mag
worden getapt. Daar blijft het vervolgens even bij.
Leiden Iaat het achterste van zijn tong nog niet
zien over de noodverordening. Logisch, want de
veiligheidsmaatregelen zijn op dat moment nog
niet volledig uitgewerkt. Bovendien wil de gemeen
te het liefst eerst de bewoners inlichten, om te
voorkomen dat die geïrriteerd raken omdat ze alles
uit de krant moeten halen. Het lijkt allemaal nobel
en attent. Maar het gevolg is wel dat er een waas
van geheimzinnigheid rond de beveiliging komt te
hangen, en bewoners juist geërgerd raken omdat
ze vooral geruchten horen en weinig officiële me
dedelingen.
De manier waarop de maatregelen naar buiten
druppelen, maakt het beeld er niet beter op. Na de
noodverordening komt, in stukjes en beetjes, de af
sluiting van de Pieters- en Academiewijk naar bui
ten. Daama weer de pasjesregeling. En vervolgens
het autovrij maken van een groot deel van het cen
trum. Er is elke week weer een nieuwe maatregel
die de maatregel van de week ervoor lijkt te over
treffen. Voeg daarbij ook nog de vragen van de
Leidse GroenLinks-fractie, die de woorden 'doem
scenario' en 'preventief arresteren' laat vallen, de
arrestatie van een COMODO-activist - die ander
halve week voor Koninginnedag nep-treinkaartjes
uitdeelt met de oproep om te demonstreren - en
Leiden lijkt regelrecht op een soort staat van beleg
af te stevenen.
En dat terwijl Postma het achter de schermen
best aardig voor elkaar heeft. Hij maakt met CO-
MODO afspraken over hun demonstratie - ze mo
gen ver van het feestgewoel ongehinderd aan de
slag met anarchistisch straattoneel - en zorgt er
voor dat de afsluiting en de schoonmaak van de
Pieterswijk voortvarend wordt aangepakt. De
maatregel blijft omstreden, maar Leiden voert hem
in elk geval met feilloze precisie uit En zo krijgt
Leiden zijn landelijke publiciteit, maar niet die
waar de VW op 3 januari nog zo op hoopte. Het
zijn de Kamervragen van Groenlinks over de be
veiliging die de aandacht trekken, en de klachten
van de Leidenaars, die in alle landelijke kranten
mogen mopperen op hun 'bangelijke burgemees
ter', zoals het Algemeen Dagblad hem omschrijft.
Postma zegt ervan te hebben geleerd. En dat
blijkt al een maand later, als de Japanse keizer op
bezoekt komt in Leiden. De beveiliging is nog ex
tremer, demonstranten worden ook nu weer flink
op afstand gehouden, maar Leiden slaagt er in de
maatregelen op een ordentelijke manier in de pu
bliciteit te krijgen. Er is nauwelijks een protest van
bewoners en de beelden van de keizer op het Ra
penburg, pratend met een paar studentes, gaan de
wereld over als het toonbeeld van ontspanning.
Maar goed, het is ook geen echt volksfeest.
Beatrix moet gewoon een keertje terugkomen,
om te kijken wat Jan Postma er echt van heeft op
gestoken.
Een terugblik op een koninklijke wandeling met heel wat voeten in de aarde
Koningin Beatrix en prinses Margriet genieten op het bordes van het Leidse stadhuis. Burgemeester Postma is nog niet geheel vrij van zorgen, foto hielco kuipers
we. Wat ze zich precies op hun hals hebben ge
haald, daarvan zeggen hij en zijn Leidse collega Jan
Postma nog geen idee te hebben. Maar het komt
allemaal wel goed, klinkt het al meteen door. Of,
zoals een van de voorzitters van de Oranjevereni
gingen zegt: „We zijn niet bang."
Katwijk, waar Koninginnedag van oudsher al
massaal wordt gevierd, blijft inderdaad onver
schrokken in de voorbereidingen naar de 29ste
april. In Leiden beginnen de knieën echter te knik
ken als het op de beveiliging aankomt. Burgemees
ter Postma neemt het allerzekerste voor het onze
kere. In overleg met de politie besluit hij de Pieters
wijk, waar een belangrijk deel van het bezoek zich
afspeelt, voor buitenstaanders af te grendelen. On
wennigheid van een nog niet zo ervaren burge
meester, zo klinkt het later op. Sommige oudge
dienden weten: „De politie wil in dit soort gevallen
altijd alles afsluiten. Daar moet je gewoon niet naar
luisteren."
Wat is wijsheid? Postma blijft er op hameren,
ook in de maanden na afloop, dat de kritiek pas
echt zou zijn losgebarsten als er kleuters of bejaar
den in de smalle stegen van de Pieterswijk onder
de voet waren gelopen. Dat er niets betreurens
waardigs voorvalt, vindt hij een bewijs voor zijn ge
lijk. Tegenstanders van de afsluiting, zoals de
buurtorganisatie van de Pieterswijk, draaien het
juist om. Het is een zinloze maatregel want, kijk, er
gebeurt niets. Logisch, roepen de voorstanders
weer, als de media eerst alle bezoekers de stad
hebben uitgeschreven. Dat de politie kort na het
begin van het bezoek de beveiliging aanmerkelijk
versoepelt - ze heft de afsluiting tussen delen van
de wijk op - mag volgens Postma's woordvoerder
Fons Delemarre niet worden gezien als een teken
van inkeer. „Zo is het afgesproken", meldt hij na
het vertrek van de koninklijke familie. „Als de situ
atie het enigszins toeliet, zouden we de regels soe
pel toepassen."
Het argument van de burgemeester dat de stren
ge beveiliging louter en alleen is bedoeld om de
nauwe Pieterswijk te vrijwaren van dringende
mensenmassa's, wil in de stad en in de pers echter
maar moeilijk wortel schieten. Wat niet zo vreemd
is. De maatregelen kunnen bijna niet ongelukkiger
naar buiten komen. En als dat eenmaal is gebeurd,
grijpt Postma te laat en te weifelachtig in.
Op 6 maart, acht weken voor het koninklijk be
zoek, duikt het bericht op dat de anarchistische ac
tiegroep Eurodusnie 'iets' van plan is tijdens Ko
ninginnedag. Wat, dat is niet duidelijk, maar Euro
dusnie - deze keer vermomd als het Comité Mars
Op De Oranjes (COMODO) - sluit niet uit dat het
de koningin met taarten zal bestoken. Negen da
gen later lekken de eerste veiligheidsmaatregelen
uit. Als een voorlichter van de gemeente Leiden
dan ook nog eens het woordje 'noodverordening'
in de mond neemt, is er eigenlijk geen houden
meer aan. Het simpele rekensommetje Koningin
Eurodusnie Noodverordening wordt in Leiden en
al gauw in heel Nederland gemaakt. Grappig is
trouwens dat voor de meeste maatregelen die Lei
den neemt, helemaal geen noodverordening nodig
is. Ze vallen onder de bevoegdheden die elke bur
gemeester 'normaal' al heeft.
Katwijk heeft het wat de voorbereiding betreft
gemakkelijker. Het hoeft geen rekening te houden
met acties van antimonarchisten. Die houden zich
wijselijk ver van het sterk Oranjegezinde dorp. De
organisatoren van het feest hebben bovendien een
brede Princestraat en een nog bredere Boulevard
voorhanden en hebben daarom geen last van
angstbeelden van vertrapte kleuters en onder de
voet gelopen bejaarden. Bovendien lukt het Kat
wijk om in alle rust het feestprogramma de deur uit
te doen en pas daarna de - naar verhouding trou
wens veel beperktere - veiligheidsmaatregelen be
kend te maken. Katwijk maakt zijn bevolking eerst
warm voor een groot festijn voordat het, een week
of twee voor het bezoek, een paar afsluitingen be
kendmaakt. Bijna terloops. Zo van: o ja, de volgen
de straten zijn vrijdag en zaterdag niet voor het
verkeer toegankelijk...
Dat scenario is in Leiden een maand eerder al
volledig naar de knoppen. Horecabazen lopen te
hoop nadat een van hen heeft begrepen dat ze
Het onderzoek naar de
ruim acht maanden
geleden gestolen
goudstaaf uit het Koninklijk Pen
ningenkabinet aan het Rapenburg
ligt nog niet stil. Dat is het goede
nieuws. Het slechte nieuws is dat er
nog slechts één rechercheur zich
bezighoudt met de speurtocht naar
het historische kleinood ter waarde
van zo'n 75.000 gulden.
De spectaculaire roof op woens
dag 19 april kreeg nog dezelfde
avond landelijke bekendheid om
dat cameraploegen al in de Pieters
wijk aan het filmen waren in ver
band met de voorbereidingen op
het bezoek van koningin Beatrix
aan Leiden op 29 april.
Even terug in de tijd: op de mid
dag van de 19de april werd de
goudstaaf geroofd. Het kleinood
was sinds 22 maart in bruikleen bij
het Penningenkabinet. De diefstal
was van een onthutsende eenvoud.
De dader kocht een kaartje, ging
naar binnen, sloeg met een onbe
kend voorwerp de vitrine aan dig
gelen, pakte de goudstaaf en
vluchtte in een gereedstaande auto.
De man had zichzelf vermomd met
donkere pruik en nepsnor.
Terwijl hij het museum uitvluchtte,
spoot hij vier toegesnelde beveili
gingsbeambten pepperspray in hun
ogen. Daarop staakten de vier hun
pogingen de dader te pakken. Aan
de hand van getuigenverklaringen
liet de politie een compositieteke
ning maken en op 2 mei vroeg de
politie via het tv-programma Op
sporing Verzocht het publiek om
tips. Die oproep leverde negen re
acties op maar die leidden niet tot
het gewenste resultaat.
De politie was tijdens de speur
tocht op twee fronten actief. In het
criminele milieu maar ook in 'de
kunstwereld' omdat er rekening
werd gehouden met een 'ordinaire'
goudroof, maar ook een kunstroof
niet werd uitgesloten. Gaandeweg
het onderzoek werden er deskundi
gen bij betrokken. Zo werden
kunstkenners en archeologen uit
voerig geraadpleegd over de vraag
waarom de goudstaaf zo bijzonder
is. Daarnaast is ook de wereld van
goudhandelaars en goudsmeden
onder de loep genomen. De ken
ners werd gevraagd of zij met hun
kennis en ervaring enig idee had
den wat er met het goud kon zijn
gebeurd en waar de politie zou
kunnen zoeken.
Dat de staaf al is omgesmolten,
sluit de politie niet uit. „Maar dat
ligt niet echt voor de hand", aldus
een woordvoerder. „Als een door
gewinterde crimineel snel geld no
dig heeft, berooft hij wel een juwe
lier of steelt een BMW. Goud oms
melten (smeltpunt 1063 graden
Celsius, red.) doe je niet even in de
keuken of een schuurtje in de tuin.
Al sluiten we natuurlijk ook niet uit
dat een malafide goudsmid het al
lang heeft gedaan."
Meteen na de roof was er een
groot aantal aanknopingspunten.
De politie trok ze met man en
macht na. Vingerafdrukken werden
gecheckt, getuigen werden uitvoe
rig gehoord en de vluchtauto van
de dief, een rode Fiat Punto, werd
teruggevonden in de De Genestet-
straat in Leiden. De auto bleek ge
stolen in Amsterdam. Ook daar
deed de politie speurwerk, maar
dat leverde niets op. De auto zelf le
verde ook niet voldoende aankno
pingspunten op.
Het 'goudbroodje' - van 18 ka
raat met een omvang van twintig
bij zes bij vier centimeter - ging in
1770 met het schip 'Leimuiden' van
de Vereenigde Oost-Indische Com
pagnie (VOC), tenonder bij de
Kaapverdische eilanden en was
door de overheid aan het Pennin
genkabinet in bruikleen gegeven.
De staaf is ongeveer 75.000 gulden
waard, maar de historische waarde
is vele malen groter.
Langzaam maar zeker is het re
chercheteam de afgelopen acht
maanden in omvang teruggebracht.
Inmiddels heeft Justitie 25.000 gul
den beloning in het vooruitzicht ge
steld aan hij of zij die met de gou
den tip komt. Bij de Leidse politie is
nog één rechercheur met de zaak
bezig. Het dossier is dus nog niet
gesloten. De zaak ligt nog niet op
de plank, zoals dat in politiejargon
heet. Maar veel scheelt het niet. „Er
zijn nog maar weinig onderzoeks
mogelijkheden", moet ook de poli-
tievoorlichter toegeven. „Misschien
dat de beloning nog iets uithaalt."
ERIC-JAN BERENDSEN
De weggeefwinkel in de Amsterdamse
Kaienderpanden is tegelijk met de
ontruiming van het complex
verdwenen. Die in Groningen was ook
een kort leven beschoren. In Utrecht
heb je nog een 'swapshop', maar die
functioneert op basis van ruil. In Delft
en Eindhoven bestaan ze nog, maar de
Weggeefwinkel in Leiden is de oudste
en diende als voorbeeld voor al die
uiterste en consequente vormen van
non-profit. Over ruim een week, op 7
januari, bestaat het controversieel
fenomeen twee jaar. Een trotse
winnaar van een vredesprijs en doorn
in het oog van de plaatselijke VVD-
fractie. Medewerker Cécile: „Ik ben
geen terroriste, ik ben een gewoon
meisje."
door PABLO CABENDA
Medewerker Hanny is een nieuwe lading
servies aan het uitpakken. Digrostassen
vol. Vrijdag en zaterdag zijn de drukste da
gen voor de enige winkel in Leiden waar winst uit den boze
is. Om te zeggen dat er een 'koopdrukte' heerst, zou over
dreven zijn. Er lopen zo'n zes klanten rond in de kleine
shabby ruimte. Er wordt gegrasduind tussen beduimelde
pockets in een aftandse carrousel. Een paar Marrokaanse
dames kijken bij de kledingrekken of er nog iets van hun
gading bij is. En iederen banjert er rond met dezelfde non
chalance die je in een normale winkel ervaart.
Maar helemaal normaal zal de weggeefwinkel volgens
Hanny nooit worden. Ingeburgerd, dat is-ie inmiddels wel.
Soms misschien een tikkeltje te. Als een 'leverancier' iets
rechthoekigs en elektronisch uit de auto laadt, is gelijk de
interesse van een voorbijganger gewekt. „Is dat een video?"
Nee. het is een oude draaitafel. En de teleurstelling druipt
van zijn gezicht.
Ja, ze hebben nog steeds last van koopjesjagers, verdui
delijkt Hanny. Zij het gelukkig veel minder dan in de begin
dagen. De Winkelkrant vermeldt dat er zelfs mensen waren
die koffiekopjes onder de neus van de medewerkers weg-
graaiden. Het winkelpersoneel ziet zich dan ook gedwon
gen om sommige mensen de toegang tot de winkel te ont
zeggen. Want, zoals het op de muur staat: 'Er is genoeg
voor ieders behoefte, niet voor ieders hebzucht'.
En nu ziet Hanny bijvoorbeeld dat de weggeefwinkel aan
de Hooglandsekerkgracht voor sommige kleine Leidse
beurzen in de winkelroute is opgenomen, als logisch ver
volg op het rijtje Breestraat, Haarlemmerstraat. „De meeste
klanten hier zijn hele gematigde mensen. Een heel gemê
leerd publiek komt én winkelen én dingen brengen. En er
komen steeds meer." Heel anders dan in het begin toen
treiterige puberjochies een sympathieke maar fragiele ideo
logie onder de gordel raakten door opgehaalde winkelwaar
linea recta in de plomp te mieteren.
„We begonnen in januari 1999 met zo'n zeven medewer
kers. Dat zijn er inmiddels vijftien geworden. Allemaal vrij
willigers die vanuit dezelfde politieke ideologie helpen. De
zaak moest een praktische en toegankelijke vertaling wor
den van het verzet tegen kapitalistische dictatuur. Volgens
de winkelkrant: „Gebaseerd op het idee van een samenle
ving waarin de vrijwillige en gelijkwaardige samenwerking
tussen mensen centraal staat. Zo'n soort samenleving heeft
een economie waarin niet geld maar de behoeftes van
mensen bepalend zijn voor de verdeling van welvaart en
welzijn."
Een ideologie die door de associatie met de links-anar
chistische actiegroep Eurodusnie door sommigen argwa
nend wordt bekeken. Immers, Eurodusnie werd in één
adem genoemd met vernielingen in de Leidse vestiging van
McDonald's in 1998 en was verantwoordelijk voor taarten
in het gezicht van minister Zalm, Frits Bolkestein en burge
meester Van der Sluijs van Noordwijk.
Hanny: „Mensen zijn bijna nooit rechstreeks negatief te
gen ons. Maar je krijgt wel eens vragen als: hoe betalen jul
lie je energierekening? Daar geef ik geen antwoord op.
Sommige mensen geloven nu eenmaal graag dat alle waar
gestolen is." Volgens medewerker Cécile doen er veel leu
gens en negatieve verhalen over Eurodusnie, de oprichter
van de weggeefwinkel, de ronde. En dan is ze niet eens op
de hoogte van de uitlatingen van voormalig WD-raadslid
Tom Kuperus. Die zei in een interview begin 1999 dat Eu-
rosdusnie op dezelfde manier bestreden diende te worden
als de CD en dat de organisatiestructuur net zo ondoor
zichtig was als die van de Baskische ETA. Cécile veront
waardigd: „Ik ben een gewoon meisje. Ik ben geen terroris
te."
Een mening die waarschijnlijk wordt gedeeld door de
Marga Klompé Stichting want een jaar later ontving de
winkel de gelijknamige prijs van de stichting: vijfduizend
gulden 'voor jongeren die zich inzetten voor vrede en ge
rechtigheid'. Maar daar bleef het niet bij. Er kwam een no
minatie voor de Nationale Toekomstprijs. Een charmeof
fensief in de vorm van een rondleiding voor geïnteresseer
de raadsleden (opkomst: 4). En nu telt De Vereniging
Vrienden van de Vrijplaats Koppenhinksteeg - die zich in
zet voor het behoud van het complex - volgens Hanny on
geveer vierhonderd leden.
Het lijkt erop dat de weggeefwinkel zich heeft ontwikkeld
als het sociaal acceptabele gezicht van Eurodusnie. PvdA,
D66 en Groenlinks zijn zodanig gecharmeerd van het bol
werk aan de Koppenhinksteeg, dat ze bij burgemeester en
wethouders erop aandringen om een andere plek voor de
vrijplaats te vinden. Want dat het complex aan de Koppen
hinksteeg gesloopt wordt, is zeker. De grondprijs is te hoog
om niet te exploiteren. Er moeten dure appartementen ver
rijzen op de plek waar mensen gratis in hun levensbehoef
ten kunnen voorzien. Een pregnantere tegenstelling tussen
werkelijkheid en idealen zal er binnen de Leidse stadsgren
zen niet bestaan.
Hanny: „Het zou vreselijk zonde zijn als we dit zouden
verliezen. Het voorziet echt in een behoefte. Als we wel
eens onverwacht dicht zijn geweest, komen mensen ons
vertellen dat ze ons hebben gemist." Dus het tweejarig ju
bileum in januari wordt niet gevierd? „Jawel, er komt een
borrel. Met champagne. Zijn we voor die ene keer niet poli
tiek correct."
