Meesterwerk met verkeerde plaatje
Boeken
De Pijp, het Quartier
Latin van Amsterdam
'Oneetbaar brood', een boek vol leven
WOENSDAG 27 DECEMBER 2000
NON-FICTIE RECENSIE
MONIQUE BRANDT
'De Pijp, 100 jaar verandering in beeld'
door Paul Fennis. Uitgeverij René de Milli-
ano, Alkmaar. Prijs 27,50.
Auto's, fietsen, tranis en stop
lichten bepalen het straatbeeld
in het hedendaagse Amster
dam. Pas op oude foto's is te
zien hoe anders de stad eruit
ziet zonder al dat blik op straat.
Op een oude ansichtkaart uit
1899 zien we de Stadhouders
kade: weids en leeg. Een fietser
inspecteert midden op de weg
op zijn gemakje zijn banden,
twee dienstmeiden wisselen
nieuwtjes uit en over de stoep
langs de waterkant slenteren
wat deftige heren voorbij. Op
een foto van de huidige situatie
is die stoep verdwenen en is het
gedaan met de rust: een paar
fietsers worstelen zich met ge
vaar voor eigen leven door het
drukke autoverkeer en overal
waar je kijkt staan auto's gepar
keerd.
De foto's komen uit het aar
dige boekje De Pijp, 100 jaar
verandering in beeld, van
'stadsfotograaf Paul Fennis. De
'stadsfotograaf heeft zich tot
taak gesteld de veranderingen
in Amsterdam fotografisch vast
te leggen door vergelijkingen te
maken tussen vroeger en nu.
Aan de hand van tachtig oude
foto's en kaarten koos hij de
plekken uit die hij opnieuw wil
de vastleggen, en wel vanuit
precies hetzelfde camerastand
punt als dat van de fotograaf uit
de vorige eeuw. Eerder fotogra
feerde Fennis in Oud-West, de
Concertgebouwbuurt en de
Vondelparkbuurt. Nu is de Pijp,
het Quartier-Latin van Amster
dam, aan de buurt.
En als er één wijk veranderd
is. is het wel De Pijp. Van een
voornamelijk armoedige arbei
derswijk is de buurt uitgegroeid
tot een levendige smeltkroes
van culturen en leefstijlen met
een rijke verzameling bijzonde
re winkeltjes, bedrijfjes en res
Het Ferdinand Bolplein een eeuw geleden (links) en in de huidige staat.
taurantjes binnen de grenzen.
Dure koopappartementen
moeten de doorgaans gefortu
neerde nieuwe bewoners van
de gewilde buurt de ruimte ge
ven. Toch is het oorspronkelijke
karakter van de wijk behoorlijk
bewaard gebleven, bewijzen de
foto's van Fennis.
Het is nauwelijks te zien wel
ke foto van de brug bij het Am-
stelhotel bijna honderd jaar ge
leden is gemaakt: en ook mar
kante plekken als de lage arbei
dershuisjes in de Lutmastraat,
de Amstel, en het Henriëtte
Ronnerplein met de opvallend
mooie stadsvilla's van Michiel
de Klerk ademen nog steeds de
vredige sfeer van vroeger uit.
Het indrukwekkende woon
complex De Dageraad van die
andere Amsterdamse School-
architect Piet Kramer is onver
foto's uit besprokr
in het begin van de
eeuw. Aanvankelijk was
de straat behalve markt c
woon rijweg. Auto's en
reden gewoon tussen d
men door.
Vertaling Dante's klassieke dichtwerk 'De Goddelijke Komedie'
anderd, net als het Coöperatie
hofje in de Tellegenbuurt en
het Sarphatipark. En op de be
faamde Albert Cuypmarkt,
sinds 1912 een dagmarkt, is het
tegenwoordig zelfs rustiger dan
HANS WARREN
'Oneetbaar brood' door Floor Haakman.
Uitgeverij Bert Bakker. Prijs: 31,95.
Dromen zijn bedrog. Deze
wijsheid wordt in alle toonaar
den ontkend door de filosoof
Nadar, de hoofdpersoon van
Floor Haakmans eerste roman
Oneetbaar brood. Hij vraagt
zich zelfs af: 'Is het mogelijk
om de schijnwerkelijkheid van
alledag helemaal te vervangen
door het werkelijke zijn: het le
ven in de droom?' Een veront
rustende verkenning van het
gebied tussen waan en realiteit
Een beginnende schrijfster
die de filosofie niet schuwt en
zich zonder omhaal op het
werk van Plato beroept? Zo ie
mand hebben we in de recente
Nederlandse literatuur toch al
een keer gezien? Dat was Con
nie Palmen die in 1991 zeer
succesvol debuteerde met De
wetten, een pendant van Pla
to's gelijknamige werk. Ik wil
het Floor Haakman (geb. 1973)
niet aandoen haar tot een
tweede Connie Palmen uit te
roepen, daarvoor is haar ro
man veel te origineel. Oneet
baar brood maakt echter een
even overtuigende en zelfver
zekerde indruk als De wetten.
Het is een enigszins griezelig
boek, maar dat ligt aan het on
derwerp. Dromen kun je het
best meteen weer vergeten.
Het is ongezond om er een be
tekenis aan te geven, om zoals
hier gebeurt nacht
merrie en dagdroom
de realiteit te laten
doordrenken. De ro
man is geen theore
tisch staketsel geble
ven (zoals je vaak
ziet bij literatuur
met een filosofische
inslag), het werd een
boek vol leven.
De dromer waar
het allemaal om
draait, werkt als do
cent filosofie. Zijn
promotieonderzoek, naar 'de
macht van dromen in de om
gekeerde wereld', is gestrand.
Hij moet eerstejaars een inlei
dend vak bijbrengen. Een van
die eerstejaars - zij heet Osten-
Sibel, de schrijfster houdt van
namen waar je veel achter kunt
zoeken - wenst contact met
hem. Hij schrikt daar nogal
van: omdat ze hem aan een ge
liefde uit het verleden doet
denken en omdat hij er niet
van houdt dat personages uit
de echte wereld in zijn gefanta
seerde wereld doordringen.
Dromen zijn voor hem de
realiteit. Z'n tegenspelers wer
den door hem bedacht en ze
blijken verbazend levensecht.
Zozeer dat ze zich onafhanke
lijk van hem ontwikkelen en
zelfs een bedreiging voor hem
kunnen vormen. Daarom moet
hij, zoals anderen
soms vluchten in de
verbeelding, vluch
ten in de werkelijk
heid. Maar ook daar
vindt hij geen rust,
hij draagt namelijk
een gruwelijk ge
heim met zich mee.
Waarbij we weer
moeten bedenken
dat waan en waar
heid bij hem niet te
ontwarren zijn. Na-
dars fantasie maakt
het zelfs mogelijk dat hij herin
neringen heeft aan dingen die
nooit bestonden.
Osten-Sibel, met wie hij zo
wel in het leven van alledag als
in zijn dromen omgaat, zorgt
voor een confrontatie met het
verleden. 'Ik was al zo lang
naar je op zoek Ik ben zo
blij dat ik je weer terug heb',
zegt zij. Of eigenlijk laat hij het
haar zeggen. Ze worden min
naars en verdwijnen naar Pa
rijs, waar Nadar ook met die
andere geliefde is geweest.
Daardoor gaat het mis met zijn
fantasieën: 'Ik begeef me in de
verkeerde tijd op het verkeerde
moment.' Anders waren zijn
gedachten juist volkomen lo
gisch: zo kon hij continu be
staan in de werkelijkheid van
zijn droom. Hij voorzag zich
zelf bijvoorbeeld van een echt
genote, Emma, die gewoon de
was doet, met hem vrijt, maar
ook overspel pleegt. Want het
gekke is: hij heeft zijn dromen
niet in de hand, ze bezorgen
hem soms hoogst onaangena
me sensaties. Of droomt hij al
leen maar dat hij droomt?
Emma heeft een ook al won
derlijke winkel. 'Het vliegende
tapijt' heet die en je kunt er 'al
les bestellen op het gebied van
mooi en lelijk, waarin niets
meer massa is, maar alles toe
gespitst op iemands unieke
wensen'. Daarbij speelt Osten-
Sibel weer een rol, ze kan toe
passelijke teksten leveren. Ze
heeft een biografie van een fic
tief personage op haar naam
staan, en de hoofdpersoon
daarvan blijkt Nadar te zijn.
Waarmee Oneetbaar brood een
droom in een droom in een
droom wordt.
Een boek over de gevaarlijke
grens tussen waarheid en
waanzin. Waken of slapen wij?
Floor Haakmans roman laat
zien dat het heilzaam is deze
aloude vraag niet te stellen.
Verzameld werk door Hans Andreus
(Bert Bakker, 69,50). Tijdens
zijn leven was Hans Andreus de po
ëtische held van alle middelbare
scholieren. Hij gaf ze het gevoel
dat hij ze persoonlijk aansprak. De
scholieren zijn inmiddels volwas
sen en krijgen nu de kans alle ge
dichten van de poëet nog eens in
handen te krijgen. Naast een groot
aantal dichtbundels schreef Hans
Andreus (1926-1977) proza en
hoorspelen.
Kat in de stad, ongehoorde ontboe
zemingen door Dorinde van Oort
(Veen, 25,00). Kattenportretten
in woord en beeld die tezamen een
verrassende wandelroute vormen
door de oude Amsterdamse bin
nenstad De uitgekiende wandeling
voert de lezer langs representatieve
raamkatten van velerlei pluimage.
De liefdesval door Bernhard Sch-
link (Ambo, 42,50). Bundel met
zeven erotische, subtiele en tragi
komische verhalen over zeven vor
men van liefde: over onderdukte
verlangens en ongewenste verwar
ringen, uit wanhoop aangegane
avontuurtjes en de dappere keuze
voor vrijheid, de macht der ge
woonte en zelfverloochening.
100 jaar Jazz in Den Haag door
Arie van Breda (De Nieuwe Haag-
sche, 59,00). Vuistdik en rijk ge
ïllustreerd standaardwerk ever de
geschiedenis van de jazz in de Re
sidentie. Van de'onbeschaafde'
zwarte muziek van het begin van de
eeuw ('ga maar gauw met stille
trom/naar je Niggerland weerom',
schreef zanger Dumont) tot en met
het North Sea Jazz Festival.
Dante Alighieri
De goddelijke komedie
getrouwheid en sprankelende
leesbaarheid die ze hebben we
ten te bereiken.
De Goddelijke Komedie is een
werk uit het begin van de veer
tiende eeuw. Het omvat ruim
veertienduizend versregels.
Dante laat zijn tocht plaatsvin
den rond Pasen 1300. Eerst ge
gidst door Vergilius, later door
zijn gestorven geliefde Beatrice
leidt hij de lezer door hel, loute
ringsberg en hemel. Voortdu
rend ontmoet hij personen die
hij gekend heeft en talrijke his
torische en mythologische figu-
eh i a i ei =i a-m
ren. Hij praat met hen en be
schrijft hun lotgevallen. Het
meesterlijke van het werk zit in
de veelomvattendheid ervan.
Het is een politiek strijdschrift
(de tegenstanders van zijn pol-
tieke richting hebben het niet
lekker in de hel), het is een the
ologische verhandeling en het
is een fraai gedicht.
Voor de twintigste-eeuwse
lezer zijn die politiek en die the
ologie niet meer vertrouwd, zo
als ook veel van de optredende
personages ons niet bekend
zijn. In dat probleem wordt
voorzien door het boekdeel dat
Cialona en Verstegen aan de
vertaling hebben toegevoegd.
Daarin staat behalve de Itali
aanse tekst van het gedicht ook
per canto een commentaar en
vele aantekeningen over perso
nen en toestanden. Daarmee
gewapend hoeft de lezer niet
verloren te lopen in het gedicht.
Hij kan vervolgens genieten van
Dantes mooie taal en paf staan
van de macht aan kennis die hij
in zijn gedicht heeft weten on
der te brengen.
Wie in Italiaanse kerken de
fresco's bekijkt die het hierna
maals uitbeelden zal beamen
dat er doorgaans aan de hel het
meeste te zien is. Daar gebeu
ren de meest fantastische din
gen; daar kon de kun
zijn fantasie het best ui
Ook bij Dante geldt dat
de onmiddellijke aantre
heid van het specta
heeft. Niet alleen de fijn
fen die aan hebzuchtige
ten deel vallen (omgeki
gaten geplant, waarbi
voetzolen voortdurend
terd worden), maar ook
lere dingen zoals de aai
de nog levende paus Bor
VIII, die door Dante gek;
wordt vanwege het uitsc
van een heilig jaar, lou
extra inkomsten te gener
Een minder geslaagde
sing is naar mijn idee hei
men in het boek van
res die de negentiende-
Gustave Dor bij de
Commedia maakte. Ik v
gravures niet zo mooi
vendien vormen ze
zwarte vlekken die door
pier heenschijnen. Maa
zien daarvan is er een p
eel punt: illustraties lei
beperken daardoor de 1
van de lezer. Meester
die de tand des tijds do
moeten niet geketend i
aan de decoratieve visie
mand uit de negentiend
Eindeloos ijsberen of gegooi met asbakken en proppen papier - welke tafei
spelen zich af in de werkkamer van de schrijver? Deze rubriek geeft een ink
in het schrijfproces. In deel 23: Daphne Meijer (1961), die eerder de ror
'Resten van de eeuw' en 'Het plezier van de duivel' publiceerde.
„Tijdens het
schrijven drink ik
tegenwoordig al
leen maar oplos -
koffie. Het heeft
alles te maken met
de hoofdpersoon
van mijn nieuwe
roman, een uit
Engeland afkom
stige vrouw. Ze
woont al twintig
jaar in Nederland,
is volledig geassi-
mileerd op één
ding na: ze drinkt
nog steeds oplos-
koffie. Door dat
zelf ook te drin
ken, verbeeld ik
me dat ik me beter
in haar hoofd,
haar gedachten
kan verplaatsen.
Bevalt goed. Erg
lekker eigenlijk,
oploskoffie.
Verder heb ik wei
nig vaste rituelen
bij het schrijven.
Behalve dat ik 's morgens vroeg altijd eerst de
Amerikaanse horoscopen op internet bekijk,
ook leg ik graag een digitaal tarotkaartje. Niet
dat ik erin geloof, hoor, behalve als het positief
is. Wanneer er staat: 'Abandon all projects, it
will be a hell of a day', denk ik: ach dat is Ame
rika, een hele andere wereld.
Voor ik aan een nieuwe roman begin, leg ik
een uitgebreid dossier aan. Daarin zitten kran
tenknipsels over het onderwerp van mijn
boek, eerste aanzetten et cetera. Om in de juis
te stemming te komen lees ik in die tijd heel
veel andere boeken. Kijken hoe andere schrij
vers omgaan met perspectief, met stijl. Vooral
Margaret Drabble, een oude favoriet van me,
voldoet erg goed in die fase.
Het moment waarop ik aan het daadwerkelijke
schrijven begin, wordt vooral gedicteerd door
de omstandigheden. Behalve dat ik proza
schrijf, werk ik ook als journaliste. Ik schrijf
spiratie
het all(
niets van
Ik laat
werk vrij
makkelijk
anderen
Of het
eerste tie
gina's zij
de con
eerste
van mijn
Maar je
dat mee
daarin vi
rughoude
zijn. Laat
eerst maa
prutsen,
de ged
Het is natuurlijk ook niet makkelijk om
zer te zijn. Je kunt je er niet met een be
leuk' van afmaken. Je bent een sparring
ner van de schrijver, moet met goede
komen, anders is het met het meelezei
Natuurlijk loop ik ondanks die advieze
buiten nog weieens vast bij het schrijven
advies is: laat het boek drie maanden
Blijven prutsen helpt niet. Ga iets heel
doen. Net zolang tot het boek je vanaf h
reau toeroept: 'Hé, ik wil afgeschreven
den.' Van deadlines trek ik me niks aai
kun je hanteren in de journalistiek, bij pi
het onzin. Je moet de tijd nemen die hei
dan komt je boek maar een half jaar later
In bijna elk Nederlands schoollokaal hebben ze gehangen, de historische aquarellen van Johan Herman
Isings (1884-1977). Uiterst gedetailleerd verbeelden ze markante gebeurtenissen uit de vaderlandse ge
schiedenis, zoals 'De Noormannen voor Dorestad', 'Lutherop de Rijksdag voor Worms' en - hier afge
beeld - het 'Behouden Huys' op Nova Zembla. De publicist Jan A. Niemeijer heeft het werk van Isings
samengebracht in de chic uitgegeven biografie 'J.H. Isings, historieschilder en illustrator* (Kok, 59,50
gulden). Behalve veel van die historische platen en Isings bijzondere levensverhaal zijn er ook penteke
ningen in opgenomen die de schilder maakte voor klassieke jeugdboeken als 'Paddeltje' (Joh. Been) en
'Peerke en z'n kameraden' (W.G. van de Hulst). illustratie uit besproken boek
Ike Cialona en Peter Verstegen maakten een nieuwe ver
taling van Dante's klassieke dichtwerk 'De Goddelijke
Komedie'. Het boek openbaart zich opnieuw als een ab
soluut meesterwerk met een, dankzij de vertalers, spran
kelende leesbaarheid.
POËZIE RECENSIE
NOP MAAS
'De Goddelijke Komedie' door Dante
Alighieri. Vertaald door Ike Cialona en Pe
ter Verstegen. Uitgeverij Athenaeum -
Polak Van Gennep. Prijs: 135 gulden
(tot 1 januan 2001daarna 150 gulden)
schooljongen van zeventien
geen trek heeft in de eindeloze
terzinen van Dante. Wat dat be
treft is het onderwijs van enigs
zins dubieuze betekenis voor
de klassieken uit de literatuur.
Het is misschien niet geheel ten
onrechte dat Gerard Reve liever
niet op een verplichte litera
tuurlijst wil staan. 'Wie op de
middelbare school verplicht
wordt mijn werk te lezen, is
daarmee verloren als lezer van
mijn boeken', is zijn overtui
ging-
Ike Cialona en Peter Verste
gen hebben een rijmende ver
taling van de Divina Commedia
gemaakt. Een meesterlijke ver
taling van een absoluut mees
terwerk) Voor iemand die zelf
geen Italiaans kent, is het na
tuurlijk moeilijk te beoordelen
in hoeverre een vertaling deugt.
Maar waar ik fragmenten verge
leek met de uit 1940 daterende
'letterlijke' vertaling van Frede-
rica Bremer dwong de vertaling
van Cialona en Verstegen res
pect af voor de combinatie van
M a m ,'MiB -ui ii m
Een bespreking van De Godde
lijke Komedie van Dante Alig
hieri zou pas opzienbarend zijn
als de recensent u kwam vertel
len dat die Dante er niet veel
van kon en dat zijn werk stom
vervelend is. Er zijn mensen ge
weest die er zo over dachten.
Een wel degelijk cultureel geïn
teresseerde Italiaan die de on
derhavige vertaling bij mij op
tafel zag liggen, trok een vies
gezicht en zei: „Léés jij dat!?" Ik
beaamde dat en voegde er aan
toe, dat dit bepaald geen straf
was. Maar hij bleef onverbidde
lijk in zijn afwijzing.
De reactie van mijn Italiaan
moet zonder enige twijfel ge
schreven worden op het conto
van het onderwijs. Ik kan mij
voorstellen dat een normale
1. (1) Geert Mak, Lopen met Van
Lennep Waanders, 49,50
2. (6) Sandor Mórai, De erfenis
van Eszter Wereldbibliotheek,
27,50
3. (2) Barbara Voors, Zusje van me
De Geus, 29,90
4. (3) Jessica Durlacher, De
dochter De Bezige Bij, 39,90
5. (4) J.J. Voskuil, De dood van
Maarten Koning Van Oorschot,
39,00
6. (-) Joe Eszterhas, American
rhapsody Het Spectrum,
52,75
7. (9) Ludlum, Het Prometheus
project Luitingh-Sijthoff,
39,90
8. (7) Jostein Gaarder, Maya De
Prom, 49,95
9. (10) J. Heymans, Lam naast
leeuw, over J.J. Voskuil De
Prom, 29,95
10. (-) Dave Eggers, Een
hartverscheurend verhaal van
duizelingwekkende genialiteit
Vassallucci, 49,90
