Leven met een trompet
RTV show
Paul de Leeuw eert Toon Hermans
Iet verhaal van Jozef
ils bruisende musical
Kerst, kaarsen en Drie Tenoren
Riverdance: terugkeer van 'seks' in Ierse dans
Acht uur radio over 'De Hel' van Dante
De wrede levensloop van Eddie Rosner
het lot je tart, verzet je je met je trompet.' Dat was
devies en hij had het bitter hard nodig. Hij rees tot
e hoogten, wat zijn bijnamen al verraden: in Ameri-
oemden ze hem De Witte Armstrong; in de Sovjet-
werd hij steevast als De Tsaar betiteld.
ras ooit Europa's beste
pettist, maar sleet zijn laat-
iren in volstrekte vergetel-
en armoede. En daar tus-
oor zat hij ook nog eens
le jaren in een werkkamp
le Goelag Archipel. Kan
evensloop wreder, maar
ijkertijd boeiender zijn dan
•n slachtoffer ineen was
f (later Ady, Jack en Eddie
amd) Rosner, geboren in
in Berlijn uit joodse ou-
van Poolse afkomst. Al op
leeftijd bleek hij een ge-
ig muziektalent; op zijn
ging hij reeds naar het
irvatorium. Nauwelijks ne
en jaar oud werd hij twee
een wedstrijd tussen jazz-
kanten in de Verenigde
achter Louis Armstrong!
In het vooroorlogse Europa
vierde hij grote triomfen, maar
met de opkomst van de nazi's
veranderde alles; jazz was in
hun ideologie 'ontaarde kunst'
en werd vanaf 1937 verboden.
Als je jood was en zwarte mu
ziek speelde, kon zelfs de naam
Adolf je niet redden.
Rosner trok oostwaarts, naar
Polen, met mogelijk Amerika
als einddoel in zijn achter
hoofd, maar in Polen ontmoet
te hij zijn toekomstige vrouw en
hij bleef. Even ging het goed,
met schitterende optredens
met zijn orkest de Jack Band in
een gerenommeerde nachtclub
in Warschau, maar toen op 1
september 1939 de Duitsers Po
len binnenvielen, moest Rosner
opnieuw op de vlucht en we
derom richting oosten, dit keer
naar de Sovjetrepubliek Wit-
Rusland.
Het lot was hem op een won
derbaarlijke manier opnieuw
gunstig gezind. De eerste partij
secretaris van Wit-Rusland
bleek een ware jazzfanaat en
liet Rosner meteen een orkest
vormen, waarmee hij met een
speciale trein langs de eenhe
den van het Rode Leger reisde:
'Mijn trompet was in de voorste
linies tegen de nazi's.' Hij werd
ere-artiest van Wit-Rusland en
er werden ansichtkaarten ge
maakt met Rosners speciale
gimmick: het tegelijkertijd be
spelen van twee trompetten.
Documentairemaker Pierre-
Henry Salfati heeft schitterende
beelden uit deze tijd uit de ou
de Sovjet-archieven weten op te
duiken. Ook van het grote be
vrijdingsconcert in 1945 in het
Moskouse Gorki-park, waar
Rosner werd gevierd als 'de lei
der van Stalins jazzorkest'.
Maar een jaar later zag de we
reld er ineens heel anders uit.
Stalin begon in een (nieuwe)
opwelling van paranoia een
kruistocht tegen de zogeheten
kosmopolieten, mensen die te
veel met het westen zouden
heulen. Rosner werd, vanwege
zijn Duitse afkomst, van de ene
op de andere dag betiteld als
landverrader. Hij probeerde
nog illegaal naar Polen te rei
zen, maar werd op 28 novem
ber 1946 in Lvov gearresteerd.
Er volgden maanden van gees
telijke en fysieke marteling, tot
dat Rosner ten einde raad 'be
kende'. Hij werd tot tien jaar
Goelag-werkkamp veroordeeld.
Het bleek dat de Sovjet-autori
teiten een speciale bestemming
voor hem hadden, eerst in het
strafkamp in het Siberische
Chabarovsk, later in het be
ruchte Magadan: met zijn mu
ziek moest hij het leven van de
gevangenen opbeuren, zodat ze
harder zouden werken. Ook
hiervan heeft Salfati indrukwek
kende beelden weten te vinden,
die worden afgewisseld met ge
sprekken met Rosners in de VS
levende dochter Erika en voor
malige medegevangenen, die
nog steeds met grote emotiona
liteit over Rosner spreken. Aan
Rosners nachtmerrie kwam een
eind, nadat Stalin op 5 maart
1953 was gestorven. Rosner
keerde naar Moskou terug en
zette in 1955 een nieuw orkest
op poten, waarmee hij weder
om grote triomfen vierde. „Hij
was een prachtig geschenk voor
ons land", zegt een van zijn
bandleden uit die tijd.
Maar Rosner wilde weg, ook al
werd hij met zijn orkest een van
de rijkste mensen van de toen
malige Sovjet-Unie en was hij
hertrouwd. Keer op keer diende
hij visumaanvragen in om naar
zijn eigen Duitsland te mogen
terugkeren. In 1972 verzocht
zijn dochter de Amerikaanse
president Nixon, die op het
punt stond een staatsbezoek
aan Moskou te brengen, voor
haar vader in de bres te sprin
gen. Een jaar later mocht hij in
derdaad het land verlaten, maar
het zou hem meer ongeluk dan
geluk brengen. Zonder een cent
kwam hij in Berlijn terecht,
waar niemand meer naar zijn
muziek wilde luisteren en waar
het moeilijk bleek de autoritei
ten ervan te overtuigen dat hij
als nazi-slachtoffer recht had
op een pensioen. Op 8 augus
tus 1976 stierf hij aan een hart
aanval. Een dag later zou de
brief arriveren, waarin hem een
oorlogspensioen werd toege
kend.
De laatste 30 jaar zijn geen op
names van Rosner meer op
plaat of cd verschenen, maar
menigeen zal na het zien van
deze ontroerende documentai
re verlangen naar meer van zijn
muziek. Salfati's film is een
waar eerbetoon geworden aan
een hele grote trompettist, die -
al is het postuum - een come
back verdient.
'The jazzman from the Gulag':
Nederland 3, VPRO zondag 24
december 16.58 uur
Eddie Rosner, De Witte Armstrong (in Amerika) ofwel De Tsaar (in
Rusland). foto gpd
lusical Joseph and the
ling technicolor dreamcoat
Indrew Lloyd Webber is
fle kost voor de kerstdagen:
linde kinderen, een verlo-
$joon die naar huis terug-
en de strijd tussen goed
vaad. Wat wil je nog meer
reede kerstdag?
h and the amazing techni-
dreamcoat zou je een
Izonde kunnen noemen
ir Andrew Lloyd Webber.
:hreef de show dertig jaar
en, lang voordat hij naam
te met Cats, Jesas Christ
staren alle musicals die
ia kwamen.
derland is de show over
belse figuur Jozef nooit in
rofessionele circuit door-
ingen. In Engeland, Ame-
n Canada echter, behoort
)h' tot het vaste repertoire,
ly Osmond (inderdaad,
he Osmond Brothers), die
lang de hoofdrol speelde
Canadese productie, viel
de smaak dat hij ook werd
iodigd voor de filmversie
e musical. Hij wordt om-
door sterren van formaat:
itse musicalster Maria
man, de acteur Richard
borough en niemand
er dan Joan Collins. Wat
femme fatale in vredes-
in een musical doet,
t al snel duidelijk. Ze
t de sexy echtgenote van
ir, die pogingen doet de
ïuldige Jozef te verleiden,
leken met de spektakel-
en die we van Andrew
Webber gewend zijn, is
h and the amazing techni-
dreamcoat een beschei-
iroductie. Maar de verfil-
is magistraal: ingenieus,
)ig en sprankelend. Dat is
te danken aan Maria
Friedman, die als verteller de
zaak aan elkaar praat dan wel
zingt. Maar elke rol in dit
sprookjesachtige verhaal is
kleurrijk en fantasievol inge
vuld. Over de verfilming van
deze theatermusical is goed na
gedacht. In plaats van de came
ra alleen te richten op de spe
lers, is gekozen voor een soort
raamvertelling. Docenten van
een Britse kostschool geven in
de gymzaal een theatervoorstel
ling voor hun leerlingen. Deze
leerlingen vormen samen het
koor, dat de cast regelmatig on
dersteunt.
Het primitieve schooltoneel
maakt echter al snel plaats voor
een surrealistische decor vol
tempels en piramides, waarin
de hoofdrolspelers op buiten
gewoon aanstekelijke manier
zingen en dansen.
Hoewel de show gaat over de
bijbelse figuur Jozef, die door
zijn broers wordt gedumpt,
maar later weer opduikt als fa
rao van Egypte, heeft de film
een laag EO-gehalte. Dat komt
vooral door de muziek, waarin
zo ongeveer elke muzieksoort is
vertegenwoordigd. Van pop tot
hiphop, van jazz tot calypso en
soul. En dat alles wordt ge
bracht met een vette knipoog,
waardoor de filmversie van Jo
seph and the amazing technico
lor dreamcoctt het niveau van
een jeugdvoorstelling zoals
oorspronkelijk bedoeld ont
stijgt.
TRUOY VAN DER WEES
'Joseph and the amazing tech
nicolor dreamcoat': Nederland
3, NPS, dinsdag 26 december,
20.35 uur
Het heeft vrij lang geduurd, maar het kon natuurlijk niet uitblijven: voor het eerst hebben de Drie Tenoren gezamenlijk kerst gevierd. Tussen de kaarsen In de Weense Staatsopera zon
gen Luciano Pavarotti, Placido Domingo en José Carreras nog nooit eerder door hen vertolkte populaire kerstnummers. Een live-opname van dit concert met onder meer 'O Tannen-
baum', 'White Christmas' en 'Silent Night' is eerste kerstdag te horen bij RTL 4. De wereldberoemde zangers worden ondersteund door het Weense Symfonieorkest met als dirigent
Steven Mercurio. De uitzending begint om 22.50 uur. publiciteitsfoto
'Van wollen pak
tot klapschaats'
Piet Kleine, de schaatsende
postbode uit Kerkenveld, is bij
na vijftig. Hoewel hij nog met
gemak jongens verslaat die zijn
zonen konden zijn, vindt hij het
nu toch wel tijd om te stoppen.
Als eerbetoon maakte Studio
Sport-verslaggever Herbert
Dijkstra een documentaire over
de krankzinnig lange carrière
van Kleine. Een carrière die
zich uitstrekt 'van wollen pak
tot klapschaats'.
Piet Kleine is nooit een man
van trainingsschema's en con-
ditietesten geweest. In zijn al
ruim dertig jaar durende
loopbaan als schaatser en wiel
renner deed de nuchtere Drent
alles op gevoel. Voor Herbert
Dijkstra was Kleine echter be
reid op een testfiets te klim
men. En wat bleek: het tanige
49-jarige lichaam is nog altijd in
topconditie.
Het zijn de eerste beelden van
de documentaire Van wollen
pak tot klapschaats, die de NOS
zondag 24 december uitzendt.
Gemaakt om een pure sporter
te eren die al olympisch goud
won toen sommigen van zijn
huidige tegenstanders nog ge
boren moesten worden.
Al dertig jaar spot hij met de
wetten van door doping om
sluierde sporten. Met 'Van wol
len pak tot klapschaats' heeft
Dijkstra een prachtig document
neergezet. Veel mooie, histori
sche beelden en de hele docu
mentaire ademt de sfeer uit die
bij Kleine past: nuchter en
overzichtelijk.
'Van wollen pak tot klap
schaats'. Nederland 2, NOS,
zondag 24 december, 12.10
uur.
'Kerstkransjemooie aaneenschakeling van liedjes en conferences
komt langs, Oh Carolien wordt
door de hele zaal meegezon
gen, meneer Verkade doet een
auditie, 24 rozen, Mediterannée
zo blauw, zo blauw, de voorzit
ter van de oranjevereniging en
het Andalusische volksliedje.
En zowaar weet De Leeuw er
een heuse ouwehoerconference
over een tupperwaredoosje uit
te persen, die behoorlijk in de
buurt komt van de hilarische
voorbeelden van Toon.
Je moet, eerlijk gezegd, eerst
even wennen aan de interpreta
tie van De Leeuw, omdat je
toch bij elke frats en bij elk lied
het origineel voor ogen hebt.
En daar kan inderdaad niets
aan tippen. Maar De Leeuw
slaagt, dwars door alle kolder
heen, wonderwel in de opzet je
nog even stil te doen staan bij
het gróte verlies dat 2000
bracht. En dat is bij vlagen ont
roerend.
De Leeuw zou De Leeuw niet
zijn, als hij de meester ook niet
even flink op de hak neemt.
Daarvoor haalt hij nog een keer
zijn alter ego Bob de Rooij van
stal, die onder meer wat ge
dichtjes van Hermans om zeep
helpt. „Ik moet natuurlijk aan
alles mijn eigen vorm geven. Als
Paul de Leeuw vond ik het te
eng om de draak met Toon te
steken, als Bob de Rooij werkt
het prima."
Op 25 december is Paul de
Leeuw voorlopig voor het laatst
te zien op tv. Hij wil geen pro
gramma's voor Nederlarid 3
meer maken, dat volgens hem
door de nieuwe netprofilering
een zender zonder visie is.
RUUD BUURMAN
Het was tijdens het Eurovisie Songfestival
'94 dat de wereld kennismaakte met River
dance. Wat was bedoeld als een pauze
nummer, groeide uit tot het hoogtepunt
van het festival. Wie het festival won, was
men snel vergeten, maar het Ierse dans-
spektakel bleef bij menigeen in het geheu
gen hangen. Als een wervelstorm raasden
de dansers over het toneel, ondersteund
door hypnotiserende ritmes. Alle ogen wa
ren gericht op de centrale figuur, de charis
matische Michael Flately, 'the lord of the
dance'.
De NCRV herhaalt op eerste kerstdag een
show van Riverdance en zendt op tweede
kerstdag een documentaire uit over de his
torie en de groeiende populariteit van de
traditionele Ierse dans. Eeuwenlang wer
den de Ierse jigs en hornpipes afgedaan als
stoffige folklore. Het ritmische gehuppel en
geklik met de hakken werd beschouwd als
een Ierse variant op de Nederlandse klom
pendans. Michael Flately van Riverdance
bracht hierin verandering. „Hij bracht seks
terug in de Ierse dans", wordt gezegd in de
documentaire Emerald Shoes.
Dat was wel nodig ook, want als er iets
seksloos was, dan wel de Ierse dans. De
dansers dienden de armen strak langs het
lijf te houden, lachen leek verboden. Alleen
de voeten gingen als een razende tekeer.
Daarin zit waarschijnlijk het grootste ver
schil met de Amerikaanse tapdans, waar
het hele lichaam meebeweegt op het ritme
van de muziek. Maar in Amerika worden de
cultuur en het sociale leven minder be
heerst door de rooms-katholieke kerk dan
in Ierland. Daar werd de Ierse volksdans
nauwlettend in de gaten gehouden door de
kerk. Al te veel frivoliteit werd verboden.
Dansen was een serieuze zaak en diende te
worden uitgevoerd in hel verlichte gymnas
tieklokalen. In de jaren zestig en zeventig
zorgde de rock-'n-roll ervoor dat de 'step-
dance' iets werd uit het verleden. Een ou
bollig volksvermaak voor heren op leeftijd.
Maar in de jaren '90 kwam de ommekeer.
Flately plaatste de Ierse dans in een decor
van Keltische mystiek en maakte er een
spetterende theatershow van. Sindsdien is
Ierse dans net als het Amerikaanse Line-
dance weer 'in'. Daarmee heeft deze folklo
re het verder geschopt dan onze klompen
dans.
TRUDY VAN DER WEES
'Riverdance - live at NY City': Nederland 1,
NCRV, maandag 25 december, 21.46 uur
'Emerald Shoes': Nederland 1, NCRV,
dinsdag 26 december, 13.36 uur
publiciteitsfoto
Paul de Leeuw met 'Kerst
kransje', een hommage aan
Toon Hermans: Nederland 3,
VARA, maandag 25 december,
22. 10 uur
De 14de eeuwse Dante Alighieri lijkt niet de
perfecte kost voor kerst, maar de KRO is
optimistisch over de acht uur durende ra
dio-uitzending over De Hel van Dante. „Er
zijn heel veel Dante-liefhebbers", weet
Louis Houëts, programmamaker van 'De
Vijfde Verdieping'. „In het begin is Dante
niet om door te komen, maar als je even
doorzet wordt het steeds leuker. Het is net
als wijn. Als je dat nog nooit gedronken
hebt, moet je ook niet meteen de aller
zwaarste nemen. Maar gelukkig zijn de
boeken van Dante ruim voorzien van voet
noten."
Houëts is vooral gecharmeerd van het
taalgebruik van Dante. „Het is heel krachtig
en efficiënt. Briljant zijn de beelden die hij
gebruikt om dingen te duiden."
Het mooiste voorbeeld daarvan is te vin
den in La Divina Comedia, de goddelijke
komedie. Het is de algemene weg die de
mens heeft af te leggen. Als hij een grote
zondaar is, wordt het de Hel, anderen ko
men via de Louteringsberg (het vagevuur)
op de uiteindelijke bestemming: het Para
dijs.
Dante heeft de hel tot in de finesses be
schreven. In allerlei galerijen, kringen, rin
gen en zakken, alles keurig onderverdeeld
als ware het een computerbestand, heeft
Dante alle schurken opgeborgen, ieder van
hen gerangschikt naar slechtigheid. „Het is
net Windows", vindt Houëts. „Ik denk dat
als Dante nu zou hebben geleefd, hij een
cd-rom zou hebben gemaakt. De gebruiker
zou dan kunnen ronddwalen door de virtu
ele hel en allerlei hokjes kunnen aanklik
ken."
Dante Alighieri leefde in het begin van de
14de eeuw. Hij werd geboren in Florence,
waar hij hoge functies bekleedde. Omdat
hij betrokken raakte bij politieke twisten,
werd hij ter dood veroordeeld. Later werd
dit omgezet in verbanning. De rest van zijn
leven zwierf hij door Italië. „Juist omdat hij
was verbannen, kon hij schrijven wat hij
wilde", meent Houëts. „In La Divina Co-
media heeft hij iedereen die hem de voet
dwars heeft gezet in de hel c
De KRO liep al langer rond met de ge
dachte om een keer een programma te ma
ken rond Dante. In plaats van gedurende
een aantal weken aandacht te besteden aan
de middeleeuwse schrijver, is ervoor geko
zen om gedurende een hele dag De Hel van
Dante voor te lezen. Dat gebeurt door ac
teur Joop Keesmaat, verbonden aan het RO
Theater.
Luisteraars kunnen vragen kwijt bij de
redactie. Hiervoor wordt een speciaal tele
foonnummer geopend op de dag van de
uitzending: 035-6713007. Ook kan men een
kijkje nemen op de speciale Dante-site ww-
w.kro.nl/dante. Deze bevat onder meer
een plattegrond van de hel volgens Dante.
TRUDY VAN DER WEES
'Met Dante naar De Hel', Radio 5, KRO,
woensdag 27 december van 9.00-17.00
uur
