Diabetes 2: een sluipende moordenaar
Hoofdpijn
Eetbaar vaccin
tegen hepatitis B
Gezondheid
Pen klikt pijn weg
Sterilisatie niet oorzaak
afwijkende menstruatie
Kunststof zenuwgeleide
beter dan donorzenuw
H
MAANDAG 11 DECEMBER 2000
„Ik heb elke dag hoofdpijn", zegt Halima. „Ik kan zeker
niet naar de neuroloog doorvervvezen worden?" Ze kijkt
me wat treurig aan. Halima is 21 jaar. ik ken haar al vanaf
haar jeugd. Opgegroeid in een groot gezin, met Marok
kaanse ouders, is zij het voorbeeld van het tweede genera
tie-probleem. Waar haar moeder traditionele waarden
vertegenwoordigt, is zij een moderne in Nederland opge
groeide. jonge vrouw zonder hoofddoek, maar nog steeds
wel moslim. Ze staat voor haar waarden. Ze heeft een
baan en is jong getrouwd.
Halima blijkt tot de ontdekking te zijn gekomen, dat de
man die voor haar bestemd was, niet de man kan zijn met
wie ze haar leven kan delen. Er zijn huwelijksproblemen.
Ze wil die eigenlijk haar ouders niet aandoen.
„Mijn vader heeft altijd hard gewerkt, ploegendiensten.
Hij spreekt slecht Nederlands, want hij werkte altijd met
Marokkaanse mensen. Hij zat in de schoonmaak. Toen
het mogelijk was, zijn wij naar Nederland gekomen. Na
een aantal jaren werd hij ontslagen bij zijn bedrijf, reorga
nisatie. Daarna kwam hij niet meer aan het werk, ze had
den hem niet meer nodig. Hij is somber, voelt zich slecht
behandeld door zijn baas!"
„Hij is wel blij dat we er zijn, maar er zijn veel spannin
gen. Mijn oudste broer heeft een goede baan, maar mijn
andere broer kan zich niet concentreren. Hij wilde nooit
naar school, hangt altijd maar rond bij de andere jongens
in de buurt. Hij heeft wel altijd geld, maar wil niet zeggen
hoe hij dat verdient. Mijn vader wordt dan boos, dreigt dat
hij uit huis moet, maar dan komt er erge ruzie, en loopt
mijn vader de deur uit naar zijn vrienden in het koffiehuis.
Mijn moeder probeert mijn broer dan weer te bewerken,
zegt dat hij mijn vader moet respecteren. Zo is het elke
dag wat."
„Daarom was ik blij, toen mijn ouders op mijn achttiende
verjaardag zeiden, dat ik kon trouwen met een jongen uit
mijn dorp. We zijn in Marokko getrouwd, in het huis van
mijn grootmoeder. Het was een mooie bruiloft: ik werd
helemaal met henna versierd, alle vrouwen uit de familie
hebben me mooi aangekleed, en samen hebben we een
prachtig feest gevierd. Ik kende mijn man niet echt goed,
maar iedereen zei. dat het een goede keus was."
„Zo kwamen we naar Holland. Hij is niet te lui om te wer
ken, maar hij begrijpt me niet. Wil, dat ik anders leef dan
ik gewend ben. Hij voelt zich onzeker, maar ik kan er niet
meer tegen."
Met dit verhaal opent Halima in vertrouwen haar hart.
Dat is een eerste stap. Ik kom nog eens terug op haar
hoofdpijn: „Sinds wanneer heb je die pijn, en wat doe je
er zelf aan?"
De hoofdpijn is sluipend gekomen en trok aanvankelijk
weg als ze een pijnstiller nam. Maar dat moesten er al snel
steeds meer worden. Ze haalt ze bij de drogist. Die heeft
haar laatst aangeraden eens met de dokter te gaan praten,
omdat er modernere middelen zouden zijn, die beter hel
pen. Heel attent van die drogist.
We brengen haar klacht in beeld. Elke dag hoofdpijn is
een moeilijke klacht. Vaak ligt er een te hoog spanningsni
veau aan ten grondslag, of een moeilijk op te lossen pro
bleem. Het regelmatig gebruik van pijnstillers veroorzaakt
zelfs hoofdpijnklachten. Zo zit Halima in een vicieuze cir
kel.
Om te beginnen praat ik over haar gezinssituatie. De grote
verantwoordelijkheid die ze als oudste dochter voor haar
ouders voelt, is te begrijpen, maar het zou fijn zijn, als ze
daarin steun kan krijgen. Ze hangt de vuile was niet graag
buiten, maar laat zich na enig aandringen van mijn kant
toch naar het maatschappelijk werk verwijzen voor onder
steunende gesprekken. Wie weet is dit een opening voor
hulp aan haar vader en moeder, zodat ze wat ontlast
wordt.
Voor haar problemen met haar man is niet direct een uit
weg. Maar ze kan er wel hier over praten, in een veilige
omgeving. Ik hoop dat dit haar kan steunen. Daarnaast
vraag ik haar voorlopig alle pijnstillers te staken, en een
hoofdpijndagboek aan te leggen. Daarin kan ze opschrij
ven hoe vaak ze hoofdpijn heeft, wat ze
gegeten heeft, en wat er die dag gebeurd
is in haar leven.
Over drie weken wil ik haar terugzien,
om samen een te kunnen maken.
Halima is daar gelukkig toe bereid. Alles
beter dan elke dag hoofdpijn.
MARIEKE VAN SCHIE, huisarts
Het is in Amerika gelukt een
aardappel te telen die een
werkzaam vaccin bevat tegen
hepatitus B, een fatale lever
ziekte die jaarlijks miljoenen
slachtoffers maakt. Wanneer
muizen de genetisch verander
de aardappel eten, ontstaan er
antilichamen in het bloed die
de dieren wapenen tegen de
ziekteverwekker. Bananen of
aardappelen verrijkt met ge
neesmiddelen is een goedkope
en makkelijke manier om vac
cins toe te dienen in ontwikke
lingslanden. Al jarenlang wordt
daarom geprobeerd genetisch
veranderde aardappelen te ma
ken die als oraal vaccin kunnen
dienen tegen hepatitus B. Alle
pogingen tot nu waren zonder
succes. Hugh Mason van de
Cornell universiteit in Ithaca,
New York lukte het wel. Zijn
onderzoek stond in een recente
aflevering van Nature Biotech
nology.
De onderzoeker van het Boyce
Thompson Instituut voor Plan-
tenonderzoek slaagde erin een
antigen voor hepatitis B over te
brengen in de plant en die tot
expressie te laten komen in de
knollen. Wanneer muizen drie
weken lang deze transgene pie
pers te eten kregen, ontwikkel
den ze antilichamen in hun
bloed. De meeste antilichamen
werden geteld drie weken na de
laatste dosis. Maar vervolgens
werd een suboptimaal niveau
bereikt.
Hoewel de studie bemoedigend
is, moet het aardappelvaccin
verder worden verfijnd, zodat
de aardappel blijvend hogere
niveaus van het antigen aan
maakt waardoor er na con
sumptie meer antilichamen in
het bloed blijven zitten. De
werking van het vaccin wordt
niettemin nu al getest door een
Londens ziekenhuis in klini
sche proeven met mensen.
PETER DE JAEGER
REDACTIE RIEN POLDERMAN 023
Tot voor kort hadden we het
afzwakkend over 'een beetje
suiker' als we diabetes melli-
tus bedoelden. Maar suiker
doe je in je koffie. Vooral dia
betes type 2 is een ziekte die
de wereld gaat overwoekeren.
Tijdens een congres in Mexico
City spraken wetenschappers
over een drama.
Nederland heeft er weer twee
nieuwe woorden bij: Coca-Co-
lanisatie en McDonaldisatie.
Een aardige woordgrap van
medici? Leuk als scrabblewoor-
den? Nee, het is helaas bloedse
rieus. Want de wijze waarmee
vooral de westerse landen, ze
ker ook Nederland, met hun
voeding omgaan, geeft alle re
den tot ernstige bezorgdheid.
Prof. dr. R. J. Heine, hoogleraar
diabetologie van het Amster
damse VU-ziekenhuis stelt het
nog scherper: „Overal waar de
McDonald's, Burger Kings en al
die andere vetfabrieken ver
schijnen, zie je de diabetes toe
nemen. En daarmee een sterk
verhoogde kans op hart- en
vaatziekten, verslechterde nier
functies, blindheid, amputatie
van tenen of voeten en zelfs
overlijden. Diabetes wordt
zwaar onderschat. Maar het is
de vierde ziekte als het om de
doodsoorzaak gaat".
Heine heeft het over diabetes
mellitus type 2, voorheen ook
wel 'ouderdomsdiabetes' ge
noemd. Dat woord is volledig
achterhaald. Het gaat tegen
woordig wereldwijd al om per
sonen vanaf veertig jaar en in
de Verenigde Staten (15,3 mil
joen patiënten) zijn er al jonge
ren van rond de twintig jaar die
diabetes 2 hebben. Doe ons
nog twee Big Macs, Franse
frietjes en een grote cola!
In de diabetologie wordt dus
een verschil gemaakt tussen de
types 1 en 2. In het eerste geval
gaat het om jongeren onder de
twintig. Type 1 wordt veroor
zaakt doordat er een absoluut
tekort is aan insuline, die de
hoeveelheid glucose in het
bloed reguleert. Normaal ge
sproken wordt insuline aan het
bloed afgegeven door de zoge
heten bètacellen van de alvlees
klier. Bij diabetes type 1 vernie
tigt het eigen immuunsysteem
van het lichaam deze cellen die
insuline produceren. Mensen
die dit type hebben, móéten
dus altijd extra insuline heb
ben.
Bij type 2 is de insulineproduc-
tie verminderd, maar de weef
sels van het lichaam reageren
ook slecht op insuline. Daarom
hoeft er nog niet direct insuline
te worden toegediend. Met een
dieet en meer beweging kan de
patiënt proberen de zaak onder
controle te krijgen. Lukt dat
niet, dan zullen artsen tabletten
voorschrijven. Pas in laatste in
stantie is extra insuline nodig.
Diabetes type 2 bouw je lang
zaam op. We eten met z'n allen
nog steeds te vet, paffen vrolijk
ons sigaretje, snoepen er op los
en als het om bewegen gaat,
dan is bij velen de gang van en
naar de auto toch wel zo'n
beetje de grootste uitputtings
slag van de dag. Dan ontstaat
overgewicht. Belangrijk daarbij
is niet zozeer het totale overge
wicht, maar het bekende 'wel
vaartsbuikje'. Meet even de tail-
leomtrek. Is die bij mannen
meer dan 102 centimeter en bij
vrouwen meer dan 88 centime
ter. dan zit u dik in de gevaren
zone.
Vrouwen die zwangerschaps
diabetes hebben gehad, lopen
een verhoogde kans diabetes 2
te krijgen. Ook bij een BMI (ge
wicht gedeeld door het qua-
draat van de lengte) hoger van
25 is het mis. Daarnaast kun
nen een hoge bloeddruk, een
hoog cholesterolgehalte, erfe
lijkheid in de eerste lijn (ou
ders, broers, zussen) en de leef
tijd een rol spelen. Hoe ouder
iemand wordt, hoe hoger de
kans op het krijgen van diabe
tes 2. Maar het is vooral een
kwestie van levensstijl.
Momenteel lopen er op de we
reld 150 miljoen mensen rond
met diabetes 2. En als er nu niet
agressief wordt ingegrepen, dan
zijn het er in 2025 driehonderd
miljoen. Afgezien van de gevol
gen voor de patiënten slokt de
ziekte alleen in West-Europa nu
al ruim eenderde van het totale
gezondheidsbudget op. Om
over landen als Mexico, India,
China, Pakistan, Japan en uiter
aard de Verenigde Staten nog
maar te zwijgen.
Nederland steekt er wat dat be
treft nog 'gunstig' bij af. Vol
gens de jongste cijfers (dit jaar)
is er in ons land bij 260.000
mensen (meer vrouwen dan
mannen) diabetes geconsta
teerd. Dat is twee procent van
de bevolking, van wie 85 pro
cent diabetes 2 heeft. Landen
als Amerika en Mexico scoren
respectievelijk elf en veertien
procent. Heine relativeert de
Nederlandse cijfers: „Let wel,
het gaat om mensen bij wie
diabetes is geconstateerd. Ik
denk dat er nog eens zo'n hoe
veelheid rondloopt dat niet
weet deze ziekte te hebben.
Dan praat ik dus al over ruim
een half miljoen mensen. En
kijken we naar de prognoses
voor 2025, dan heb je hef al
over een miljoen".
„Nederland blijft, ook in West-
Europa, redelijk gunstig afste
ken ten opzichte van andere
Het lijkt een dik uitgevallen bal
pen. Hij stimuleert zenuwen
die pijnprikkels dempen. De
PainGone wordt aangeprezen
als pijnbestrijder voor tennisel-
leboog en -arm, muisarm en -
hand, RSI, schouder-, nek- en
rugklachten, migraine, sport
blessures, spieraandoeningen,
artrose, whiplash en nog een
aantal soms onvermoede aan
doeningen.
Een patiënt met een whiplash
meldt dat de haast dagelijkse
pijn in nek, mg, hoofd, armen
en vingers binnen enkele minu
ten al veel minder wordt en
binnen een kwartier helemaal
weg is. Een ander zegt er mi
graine mee te hebben wegge
werkt en ook keelpijn. De
PainGone, een apparaatje dat
pijn bestrijdt door lichte
stroomstootjes naar de pijnplek
te zenden, waardoor het na
tuurlijke, lichaamseigen pijn-
blokkeringssysteem wordt ge
stimuleerd, heeft heel wat aan
hangers. Volgens de importeur
noemde bij navraag 53 procent
van 230 gebruikers de pen
'makkelijk en goed effectief, 33
procent 'goed tot redelijk effec
tief, en constateerde maar 14
procent 'geen werking'. In to
taal was 71 procent 'tevreden'.
Het bewuste instrument ziet er
uit als een dik uitgevallen bal
pen. De stroomstootjes, zo is de
theorie, stimuleren de hersenen
om beta-endorfinen en enkefa-
linen aan te maken, die de pijn-
prikkel snel dempen. De wer
king van de pen berust op het
stimuleren van de zenuwbanen
naar de hypothalamus in de
hersenen - de temperatuur-,
bloeddruk, honger- en dorstre-
gelaar - waardoor pijnstillende
endorfinen worden vrijge
maakt. Beta-endorfinen zijn li
chaamseigen stoffen die een
pijnstillende werking hebben.
Enkefalinen zijn eiwitten die
betrokken zijn bij de overdracht
van de ene zenuwcel op de an
dere. „De pen werkt echt. Ik
heb hem zelf ook gebruikt",
zegt huisarts N.A.F. Tromp in
het Noord-Hollandse Tuitjen-
horn. Hij adviseert de pijnpen
regelmatig aan patiënten met
stijve nek, spierspannings
hoofdpijn of tenniselleboog.
„Aan zo'n elleboog is weinig te
doen. In de praktijk moet je
wachten tot het overgaat, totdat
de pijn vanzelf uitdooft. Een
acupuncturist hier in het dorp
wist 'm echter wel eens weg te
behandelen. Toen ik de pen
probeerde, had-ie ook effect. Ik
leende hem dan uit en als ik 'm
terugkreeg waren de klachten
meestal weg."
Een belangrijk voordeel noemt
Tromp het gebruiksgemak.
„Patiënten hoeven niet naar
een behandelaar, maar kunnen
de pen gebruiken op elk mo
ment dat het hen uitkomt. Het
scheelt ook pillen, die vaak niet
werken, maar wel vaak bijwer
kingen hebben."
De behandeling bestaat uit het
plaatsen van de punt van de
pen op de pijnlijke plaats waar
bij je 25 tot 35 keer op de rode
knop moet drukken. Volgens de
importeur heeft dat het meeste
effect bij plaatselijke, gelokali
seerde pijnen die van een be
paald punt uitstralen, zoals ten
niselleboog en whiplash. Maar
hij zegt dat het instrument ook
werkt bij een grote verschei
denheid aan aandoeningen. Zo
zou het richten van de pen di
rect onder de duimnagel effect
hebben op een amandelontste
king, hoofdletsel of -pijn, keel
pijn, koorts, neusverstopping,
strottenhoofd- en strotten
hoofdontsteking, koorts, en
pijn in hand, onderarm en vin
gers. Volgens de website (www-
.paingone.nl) werkt de pen ook
gunstig voor angstbeheersing,
geheugenstoornissen, nervosi
teit, stoppen met roken, de hik,
een kater, uitputting, winderig
heid, duizelingen en wagen-,
lucht- en zeeziekte.
De 'pijnpen' is ontwikkeld in
Denemarken. Daar zou zijn ge
bleken dat 76 procent van de
mensen met een tenniselleboog
zich in drie tot vijf dagen pijn
vrij verklaarde. In Duitsland
meldde 75 tot 90 procent effect
op hoofdpijn of migraine.
Op de oorzaak van de pijn heeft
de pen geen invloed: het is een
'symptoombehandelaar'. De
elektrische puls echter maakt
het apparaatje ongeschikt voor
gebruik door een aantal catego
rieën patiënten, zoals mensen
landen. Ik denk dat dat komt
doordat we fietsers zijn. Geluk
kig gaan bijna alle jongeren met
de fiets naar school. Dat is in
Amerika wel anders: of ze wor
den met de auto gebracht, of ze
gaan met de bus. Daar komt
nog eens bij dat Hollandse ge
zinnen vaak nog aan tafel eten.
Zo'n ritueel zie je in de Verenig
de Staten zelden. 'Heb je hon
ger, neem dan een Snickers',
schreeuwen de advertenties. Ik
word er niet goed van".
Toch vindt Heine dat we niet
alleen naar andere landen moe
ten wijzen. Ook de Nederlandse
jongeren, de potentiële diabete
spatiënten van morgen, zitten
vaak lang met een zak chips
achter de televisie of de compu
ter en sporten te weinig. „De
overheid weet dat ook en gaat
vervolgens bezuinigen op
schoolzwemmen en gymnas
tiek", merkt hij op.
Diabetes mellitus is nog steeds
een ongeneeslijke ziekte. Een
gezonde levensstijl, dieet en
medicatie kunnen er wél voor
zorgen dat de kwaliteit van het
leven aanvaardbaar tot goed is.
Maar het valt niet altijd mee. Zo
hebben vooral de gebruikelijke
pillen de bijwerking dat ze zor
gen voor een gewichtstoename.
Sinds twee weken heeft het far
macieconcern SmithKline
Beecham een nieuwe klasse ge
neesmiddelen (thiazolidinedio-
nes) op de markt gebracht voor
de behandeling van diabetes 2.
Het middel Avandia richt zich
op twee oorzaken: het zorgt
voor een vermindering van de
insulineresistentie door de bè
tacellen weer gevoelig te maken
én het verbetert het functione
ren van die cellen. Volgens de
Zweedse onderzoeker dr. F.
Lundqvist, die jaren heeft ge
werkt aan de ontwikkeling, le
vert Avandia een verbeterde en
langdurige regulering van glu
cose in het bloed. „Bovendien",
zo zei hij bij de introductie in
Mexico, „hebben we ervaren
dat gewichtstoename slechts
van tijdelijke aard is".
De potentiële patiënt zelf kan er
doorgaans het meeste aan doen
om te voorkomen dat hij
diabetes 2 ontwikkelt. Hi f
De pijnpen. Een aantal keren klikken op de pijnlijke plek en de pijn zou
weg zijn. foto gpd tom van dijke
met een pacemaker. Bij zwan
gerschap of epilepsie dient de
huisarts te worden geraad
pleegd. Op natte of beschadig
de huid (waaronder wrat of
blauwe plek) en op metalen im
plantaten (bijvoorbeeld heup of
knie) kan het schokje als on
prettig worden ervaren.
De PainGone-pen kost 97,50
gulden. Hij wordt door de
meeste zorgverzekeraars niet
vergoed. Info: TakeCare BV, 030
- 6054820.
ANDRÉ HORLINGS
(l
en internisten-diabetoli
doen er echter
elk geval bij de herkennii
tijdens de behandeling
samen te werken. En da
schort het in Nederland
zouden volgens dr. W.
Wientjens, voorzitter vai,
Diabetesvereniging Nedt ie
slechts vijftig van de biin 11
Nederlandse huisartsen: c
actief bezighouden met|
tie en opsporing van de:
„Bovendien is de samen
king tussen huisartsen ei
cialisten slecht. Hoe kon 1
anders dat er, door
veroorzaakte voetontstel
jaarlijks twee- tot driedu
teen- of voetamputatiesi
den verricht? Maar vlaki
overheid ook niet uit. Zo
het College van Zorgverj
gen onlangs een positief
gegeven om de voor voe
kingen uitstekend help®
Regranex (achthonderd
per tube, red.) te vergoei
weet je wat VWS antwoo
„Laten we eerst maar r*
meerjarenstudie doen'
gaat om een kleine groe;
sen die nü moet kiezen t
amputatie of herstel. Da j
onetisch als de pest". Hi
ziet Wientjens ook dat a
groot bevolkingsondera
komt naar diabetes 2.
Symptomen
De volgende symptome
nen een aanwijzing zijn
sprake is van diabetes 2
•veel plassen
•vermoeidheid
•overgewicht
•wazig zien
•abnormale dorst
•tintelende handen oft
•onverklaarbaar gewid
verlies
In een zeer grote studie hebben
Amerikaanse onderzoekers
geen aanwijzingen gevonden,
dat sterilisatie van de vrouw tot
een meer afwijkende menstrua
tie zou leiden. Dat schrijven ze
in het medische vakblad New
England Journal of Medicine.
Met een zekere regelmaat is er
tot nog toe in de medische lite
ratuur melding van gemaakt
dat vrouwen na sterilisatie -
door middel van het afbinden,
dichtklemmen of dichtbranden
van beide eileiders - tijdens de
menstruatie meer last hadden
van groter of onregelmatiger
bloedverlies en van een minder
regelmatige cyclus. Als mogelij
ke verklaring werd wel gewezen
op een door de ingreep veran
derde bloedvoorziening naar de
eierstokken, met als mogelijk
gevolg een (subtiele) verande
ring in de productie of afgifte
van geslachtshormonen.
Om een eind aan deze discussie
te maken ondervroegen de
Amerikanen 9514 gesteriliseer
de vrouwen en 573 niet-gesteri-
liseerde vrouwen (van wie de
man was gesteriliseerd) naar de
lengte en regelmaat van hun
menstruele cyclus en naar
bloedverlies en pijn tijdens de
menstruatie. De vragem
vijf jaar lang elk jaar opn
gesteld. Uit het onderzo
blijkt, dat vrouwen na si
tie niet meer veranderin 5.
hun menstruatiepatroor
den dan niet-gesterilise 0
vrouwen. Ze hadden
iets kortere menstruatie
minder bloedverlies eni ie
menstruatiepijn dan vrc ia
die geen sterilisatie had rs
dergaan.
Veel vrouwen hebben et
gewone of ongewoon h
menstruatie, schrijven d be
derzoekers, dus ook na
satie. De kans daarop is
steriliseerde vrouwen ztloj
ter, aangezien velen daa Ie
de anticonceptiepil slikt
waarmee cyclus en men v'<
worden genormaliseerd
In het onderzoek slikte f w
de van de vrouwen vóór
sterilisatie de pil. Maart
sterilisatieingreep op zit
gunstige veranderingen
menstruatie en cyclus zt
veroorzaken, wordt dooi
onderzoek gelogenstraft
de onderzoekers.
HENK HELLEMA
Beschadigde of doorgesneden
zenuwen kunnen zich herstel
len dankzij een kunststof ze
nuwgeleider. De afbreekbare
kunststof zorgt zelfs voor een
sneller herstel dan een donor
zenuw.
Mensen kunnen zo weer gevoel
en beweging krijgen in verloren
geachte organen, concludeert
M. Meek in promotie-onder
zoek voor de Rijksuniversiteit
Groningen (RuG). Hij deed
hiervoor proeven metdf
zenuw van ratten.
Nu wordt zenuwletsel b al
enten hersteld met een
zenuw van de patiënt ze N
dat betekent een extra o| al
en bovendien wordt eld "I
het lichaam een zenuwfl
ferd. Dat is niet het 0-
een holle kunststof zeni P'
der.
u
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat
uit de letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min
1 letter. (B.v Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn
"stal", maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die
twee het moet worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1Wijsje; 5. groente; 7. ontkennend; 8. tijdelijk
gebruik; 9. vis; 11. rijgsnoer; 14. afgelegen; 16. bron;
17. strijkijzer; 18. vergissing; 19. diepte; 20. hengelsnoer;
22. gewest; 25. strand bij Venetië; 27. grap; 29. kwaadspreken;
30. erkentelijkheid; 31. grondsoort.
Verticaal: 2. Zwemvogel; 3. naast; 4. sneetje geroosterd brood;
5. kleine aardappelen; 6. lichaamsdeel; 8. kleur; 10. insecteneter;
12. straathandelaar; 13. gelijke; 15. spelonk; 16. vacht;
19 verbond; 21. rad; 22. vorstenzetel; 23. grauwe erwt;
24. smalle vaargeul; 26. koffiedik; 28. interval.
HET WEER
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1. Klaarte;
7 kool; 8. Erie; 10. Let;
12. aks; 13. tanga; 16. moor;
18. inka; 20. een; 21. oven;
23 drug; 26. balsa; 28. tob;
30. bat; 32. soep; 34. abdij;
35. incisie
VERTICAAL: 1. Koe; 2. lotto;
3. al; 4. re; 5. traan; 6. eik;
7. klam; 9. Esla, 11. un;
14. arena; 15. ginds; 17. olv;
19. keu; 21. oets; 22. ebben;
24. rabbi; 25. getij; 27. li;
29. ooi; 31. ade; 33. pc; 34.
Sterkere westcirculatie
In Lapland is het de laatste dagen zeer
koud geworden. Op sommige plaatsen
vriest het nu ruim 30 graden. Zo werd de
afgelopen nacht in Kilpisjarvi, Finland -
31,5 graden gemeten. Ook in het noorden
van de Verenigde Staten komt meer dan
30 graden vorst voor. Het is daar in jaren
niet meer zo koud geweest. Bovendien
valt er veel sneeuw. In Chicago vandaag
wel 25 centimeter.
Het stromingspatroon op het noordelijk
halfrond is voor winterweer in Europa
evenwel ongunstig. De exodus van Cana
dees-Amerikaanse kou heeft op de Atlan
tische Oceaan een versterking van de
westcirculatie tot gevolg. Dat betekent
aanhoudend wisselvallig en vooral de eer
ste dagen nog zeer zacht weer.
Na woensdag wordt het minder zacht. De
middagtemperatuur wordt dan omstreeks
8 graden. Het minder zachte weer heeft te
maken met een meer westelijke luchtstro
ming. Uitzicht op winterweer is er niet,
zodat de extreem lange vorstvrije periode
wordt geprolongeerd. Tevens neemt de
kans toe dat december een gooi doet naar
het absolute record: 7,3 graden in 1974.
Morgen bevindt ons land zich in zeer
zachte en vochtige lucht. Na een nacht
met geen lagere temperatuur dan een
graad of 10 wordt het morgen maximaal
12-13 graden. Door de aanwezigheid van
een frontaal systeem wordt het weerbeeld
gekenmei kt door veel bewolking waaruit