cle s! nTkomt'uk t uriÜje Acht auteurs op zoek naar De Schrijvei|
Boeken
Dante op rijm vertaal
Zelfstandige vrouw of ornament van een vent?
WOENSDAG 6 DECEMBER 2000
ESSAY RECENSIE
HANS WARREN
'De botten van Slnt-Nicolaas' door Vorde-
nc Vitalis. Ingeleid door Nicolaas Matsier
Uitg. Athenaeum-Polak Van Gennep.
Prijs: 9.90.
Van alle Nederlandse schrijvers
mag Nicolaas Matsier de groot
ste verlanglijst indienen bij Sin
terklaas. Hij betoont zich ieder
jaar. zodra het daarvoor de tijd
is. een onvermoeibaar pleitbe
zorger van de goedheüigman.
Wat wil je ook
met zo n voor
naam? 'Onze
multiculturele
heilige', noemt
hij de Sint in
het voorwoord
dat hij schreef
voor De botten
van Sint-Nico-
laas. Behalve
zijn enthousi
aste essay is in
het boekje een
vertaald frag
ment te vinden
uit Historia Ec-
clesiastica
('Kerkgeschie
denis') door
Orderic Vitalis (1075-na 1142).
Een toepasselijk fragment uiter
aard: het gaat over het over
brengen van de stoffelijke res
ten van de heilige vanuit Myra
(het huidige Demre in Turkije)
naar Bari. Want alle verhalen
ten spijt komt Sint-Nicolaas
niet uit Spanje.
De Sint waarin alle kinderen
van Nederland en Vlaanderen
geloven, heeft maar zijdelings
te maken met de nationale hei
lige van Griekenland en Rus
land. Maar al in vroege legen
den nam de bisschop van Myra
(over wiens daadwerkelijke op
treden in de vierde eeuw hele
maal niets bekend is) het op
voor belaagde jongeren. Vol
gens Matsier was hij een 'uiterst
vakbekwame heilige' met een
uitgebreid takenpakket. Hij be
hartigde in de hemel onder an
dere de belangen van zeelui,
bakkers, geliefden. Eén van de
pijnlijkste verhalen over hem
betreft de verhuizing van zijn
bonen, zo n acht eeuwen na
zijn dood. In feite was het eer-
1. (1) J.J. Voskuil, De dood v
Maarten Koning
Van Oorschot, 39,00
3. (7) Ronald Giphart. Ik omhels je
met duizend armen
Podium, 34.90
4. (3! Marianne Fredriksson. Inge en
De Geus. 39,90
5. (10) Herman Koch, Eten metEm-
Meulenhoff, 29,90
6. (4) Marek van der Jagt. De ge
schiedenis van mijn kaalheid
De Geus, 39,90
8. (-) Sandor Marai, De erfenis van
Wereldbibliotheek, 27,50
9. Walter Moers, 13,5 levens van
kap'tein Blauwbeer
Ben Bakker, 27.50
10. (9) Geert Mak Lopen met Van
Lennep
Waanders. 49,50
der roof. Iedere kerk wilde in
drukwekkende relieken heb
ben. En blijkbaar heiligde dit
nobele doel minder nobele
middelen.
Orderic Vitalis schreef over
dat incident. Niet als enige
trouwens. Maar de vertaalster
Claire Weeda gaf de voorkeur
aan zijn versie, onder meer
vanwege de ook door anderen
geprezen stijl. Orderic was af
komstig uit Engeland, in 1085
werd hij naar een klooster in
Normandië ge
stuurd. Een jaar
of dertig later
kreeg hij de op
dracht een ge
schiedenis van
dat klooster te
schrijven. Hij
vatte die taak
zeer ruim op: er
ontstond een
veelomvattend
boek waarin de
kerkgeschiedenis
vanaf het jaar 0
tot en met 1140
wordt beschre
ven, met de na
druk op wat er in
zijn eigen tijd gebeurde.
De diefstal van de botten van
Sint-Nicolaas vond plaats in
1087. Hij bericht dat 'de Turken
en andere heidense volkeren'
slachtingen onder de christe
nen aanrichtten en kerken ver
woestten. Ook Myra, met de
tombe van Sint-Nicolaas, werd
getroffen door de Turkse furie.
Vreemd genoeg komen de Tur
ken verderop in het relaas niet
meer ter sprake. Het lijkt er eer
der op dat de handelaren uit
Bari met hun jacht op de botten
de concurrentie uit Venetië
(grote rovers van Byzantijnse
schatten) voor willen zijn.
Met veel plezier schrijft Orde
ric Vitalis over de eigenlijke op
graving. Uit de opengebroken
kruik komt 'een overheerlijke
geur zo zinnenstrelend dat
de omstanders van een onge
kend genot vervuld raakten'.
Tot groot verdriet van de gelo
vigen uit Myra verdwijnt het ge
beente van hun bisschop. De
Sint werd naar Italië vervoerd,
niet op een stoomboot en zon
der Zwarte Piet.
iwaiiii'^sdhiiifl
1. (2) Henk Barendse Henk ten
2. (10) Allan Barbara Pease,
Waarom vrouwen niet
kunnen kaartlezen
Spectrum, 10.40
3. (-) Allan Barbara Pease.
Waarom mannen niet luisteren
Spectrum, 10,40
FEUILLETON RECENSIE
Ruim tien jaar geleden verschenen in Knippenbergs
Krant de eerste zeven hoofdstukken van De Schrijver,
een verslag van een literaire speurtocht, geschreven door
even zovele auteurs. Het eerste hoofdstuk door Harry
Mulisch, gevolgd door Gerrit Komrij, Adriaan van Dis,
Maarten 't Hart, Remco Campert, Hugo Claus en als
laatste Marga Minco. Dat feuilleton is nu door Joost
Zwagerman met een meesterlijk slothoofdstuk afgerond.
blazen wordt en waarin tenslot
te de meesterhand van Zwager
man het grote complot ont
raadselt. Iedere schrijver is een
pseudo schrijver. Dé Schrijver
verblijft in een inrichting in
Santpoort en voltooit daar. in
staat gesteld door de overheid,
als een echte God, het ene
meesterwerk na het andere. El
ke schrijver weet van zichzelf
dat hij een fraudeur is die ons
oplicht maar houdt wijselijk
zijn mond. Zet acht topacteurs
in éen productie, schets een si-
WIM VOGEL
"De Schrijver, een literaire speurtocht'
door Harry Mulisch. Gernt Komrij, Adri
aan van Dis, Maarten 't Hart. Remco
Campert, Hugo Claus. Marga Minco,
Joost Zwagerman Uitgeverij De Bezige
Bij. Pnjs 29,90
Het resultaat is een leuke, soms
hilarische roman waarin de au
teurs zichzelf en elkaar niet
sparen, waarin het literaire be
drijf, van universiteit tot en met
uitgeverij, uitvergroot en opge-
tuatie, laat ze daarbinnen vrij
en geef ze vooral alle ruimte om
te reageren op elkaar. Mooi
schmierwerk krijg je dan: eigen
kwaliteiten worden lekker vet
aangezet, die van de ander on
deruit gehaald.Mulisch had het
het moeilijkst én het makke
lijkst. Hij mocht beginnen. Voor
een auteur die vindt dat je
raadsels het beste kunt vergro
ten een heerlijke opdracht. Alle
romantische trucs en procédés
worden uit de verkleedkist ge
haald: een mysterieus meester
werk uit 1947 van de sindsdien
onvindbare auteur Matthijs de
Schrijver. Van hem duikt eind
jaren tachtig in manuscript een
tweede roman op. Datzelfde
manuscript verdwijnt uit een
universitaire bureaula maar
niet voordat de lezer er kennis
van heeft kunnen nemen. Het
is, net als het debuut, een on
vervalste Hollandse roman die
zich afspeelt in en
op de al even
naargeestige en
onvermijdelijke
Hollandse
Emantskade, het
Van Oudshoorn-
plein en de Coe-
nenstraat. Na
tuurlijk worden
daar, terwijl het
buiten onafgebro
ken miezert,
spruitjes gekookt
'tot zij er uitzagen
als de onüasting
van een tubercu
leuze koe', en
staan er in de gan
gen emmers 'vol stinkend
maandverband.' En dus prangt
de vraag wie Matthijs de Schrij
ver is die in zijn twee romans
die prachtige Hollandse treurig
heid zo treffend vastlegde. De
literaire speurtocht naar hem
eindigt past op
de laatste blad
zijden. In de
tussentijd
neemt Komrij
je mee naar
Parijs, zeker in
de jaren vijftig
voor vader
landse auteurs
the place to be
en typeert hij
Mulisch als
Theo Ego, de
godfather" van
onze
na-oorlogse
letteren. Adri
aan van Dis in
troduceert ons in de befaamde
Amsterdamse Herenclub van
diezelfde Theo Ego. Maarten 't
Hart geeft lassers op een
scheepswerf een stem, wat de
van hem bekende geestige dia
logen oplevert. Remco Campert
mystificeert de mystifi n
door het voorafgaande i ït
stempelen als een droom
we opnieuw lijken te t
Claus mystificeert daar lui
door en met Marga Minco
gen we definitief door tot
directiekamers van de gro e
delijke uitgeverijen. In
grootse visie neemt Zwage
dat alles in zijn laatste li
stuk mee. Het raadsel is
daad vergroot. Niet allee
ten we nog steeds niet wi e
rek van der Jagt is, ach ic
identiteit van elke auteur
nu een fors vraagteken.
Kortom, een luimige sl
roman en een uiterst
raamvertelling waarin ad
teurs zich houden aan de
van hun eigen oeuvre.'
aanbevolen in deze y
maanden!
(1) Jamie Oliver.
The naked Chef is terug
Kosmos. 49,90
8.1-) Addo Stuur,
Internet en E-mail voor senioren
Visual steps, 49,95
9. (-) P. Snoeck, Snoecks. 27,50
10. (-) Robert Berkow (e.a.)
Merck Manual Medisch handboek
Bohn Stafleu van Loghum, 89,00
De boekentoptien wordt wekelijks
samengesteld op basis van verkoop
cijfers van de boekhandels De Vries
in Haarlem en Kooyker Ginsberg in
i ra *414
La divina commedia van Dante
Alighieri verschijnt deze week
in een nieuwe, op rijm gezette
Nederlandse vertaling. Het is de
eerste rijmende en metrische
vertaling in het Nederlands
sinds die van Albert Verwey uit
1923.
Het levenswerk van Dante
(Florence 1265 - Ravenna 1321),
een van de grootste schatten uit
de wereldliteratuur, werd ver
taald door Ike Cialona en Peter
Verstegen. Ze wilden per se op
rijm vertalen: „De goddelijke
komedie is historisch, retorisch
en compositorisch van een on
gekende rijkdom. Maar ze is
bovenal een gedicht, een werk
waarin de gedachten gedragen
worden door de muziek van
maat en rijm, ritme, alliteratie
en assonantie", vindt het duo.
De nieuwe Nederlandse La
divina commedia is voorzien
van alle prenten die de bekende
Franse illustrator Gustave Doré
in de achttiende eeuw voor het
levenswerk van Dante vervaar
digde. De nieuwe uitgave telt
1316 bladzijden. De koper krijgt
namelijk niet alleen de verta
ling, maar ook de oorspronke
lijke tekst met commentaar van
de vertalers.
Er zijn 6000 exemplaren ge
drukt, een ongekend hoog aan
tal voor zo'n boek. Volgens uit
gever Athenaeum - Polak Van
Gennep is er echter al veel be
langstelling, niet alleen van bij
voorbeeld bibliotheken, maar
ook van particulieren.
La divina commedia kost tot
1 januari 2001 135 gulden,
daarna 150.
Wiskunde als poëzie
Wis- en natuurkundigen, ze lij
ken op voorhand niet de aller
grootste poëzieliefhi
Misschien komt daar ve r
ring in nu Drs. P en M«
Kool een boek met
over de Maagdenburger
de stelling van Pythago
andere alfa-kwellingen lir
gepubliceerd (Wis- en r
lyriek, Nijgh Van Dit
29,90). Met het metrum
zoals altijd bij Drs. P, we
Daar kan zelfs een wisk
geen speld tussen krijge
valt er veel te lachen. E
beeld om het gedicht Sch
Een tor bewoonde al een
het huisje van een lucifei ïj
je
Totdat een koe een poot
te
en zo de torrenwoning ple
Het hele huisje uit het loi 1
De kleine tor, nog net nie0
bewoont nu ietwat uit zij 1
een papallellepipedum
Wintergedichten
Na de verzameling h(
dichten in De geur va
najaar komt 521 uitge\
met dik 75 bladzijden i
poëzie (De aanblik v
winter, 19,90). Veel bi
namen (Achterberg, Ge
Komrij, Kopland) en vi
kende gedichten, waar
het stuk voor stuk koi
krijgt. De bundel begint
vember ('Dwars door n
ber komt de winter
stormd') en eindigt in
('De nacht ligt volge
met sneeuw in maai
de zon geenkracht de
uit zijn bol te breken
maakt nieuwsgierig na
komende bundels. Bes
bijvoorbeeld, zoiets
merpoëzie?
Opvallend zuinig met foto's zijn ze in '1950, welvaart in zwart-wit' (SDU, 95 gulden), het nieuwe deel in de prestigieuze reeks over de Neder
landse cultuur in Europese context. Maar de foto's die wel zijn afgedrukt zijn stuk voor stuk schitterend, zoals deze wat voor zich uitdromende
ijscoman in het Den Haag van 1955. Ook is er een los boekje bijgevoegd met klassieke foto's uit de Nederlandse wederopbouwjaren. De dikke
500 bladzijden tekst die het beeldmateriaal ondersteunen laten zich in kort bestek onmogelijk samenvatten. Meest opvallende aspect: de
strenge scheiding tussen de keurige, benauwde jaren vijftig en de swinging sixties is volgens de auteurs (de socioloog Kees Schuyt en de
kunsthistoricus Ed Taverne) een mythe. Volgens hen hebben de jaren vijftig tot 1973 geduurd.
Aan het einde van de wereld door
Tawni O'Dell (Luitingh-Sijthoff,
34,90). Literaire thriller De jonge Har-
ley Altrriyers moet voor zijn drie zus
sen zorgen terwijl zijn moeder een ge
vangenisstraf uitzit en zijn vader dood
is. Hij zou zich graag aan zijn milieu
en omgeving ontworstelen.
Zeewind in de stad door Paul van
Vliet (Thqmas Rap, 24,90). Teksten
over Den Haag. 'De zee heeft me ver
teld dat zij zo moe is, zij zei dat ze er
heel beroerd aan toe is.' Deze beroem
de liedtekst en andere, die allemaal
met Den Haag te maken hebben, zijn
opgenomen in de bundel Zeewind in
cle stad van Paul van Vliet.
legt Martijn de Jonge de verat
gen van de Nederlandse natu
Begeleid door zijn eigen verhi
vat dit boek zijn beste foto's. I
niet alleen maar natuurschoo
broedende futen hebben verh
aalscholvers, een doodg
denduo en een hooglandersla
Alleen winnaars overleven d(
netje Koelewiin (Prometheus,
„Men denkt aat ik hard ben.
niet zo. Ik weet me geen hout
geven.'' Dat zegt Nina Brink,'
lig chairwoman van World Or
een interview met NRC Hand
journaliste Jannetje Koelewijn
sprek met Brink is opgenomei
bundel met andere topondem
van het Nederlandse bedrijfsli
BIOGRAFIE RECENSIE
JAMES MCGONIGAL
Koningin van Amerika, Jacqueline Ken-
Jacqueline Bouvier Kennedy
Onassis (1929-1994) blijft de
Amerikanen en tot op zekere
hoogte de wereld fascineren.
Weduwe van president John F.
- Kennedy en van de Griekse
scheepsmagnaat Aristoteles
Onassis, moeder van John Jr.
en Caroline. Zo vertegenwoor
digt zij als geen ander zowel de
droom als de nachtmerrie van
de Kennedy-familie.
Er is een nieuwe biografie
van haar verschenen van de
hand van de Britse historica
Sarah Bradford. De titel van het
boek zegt veel over de aanpak
- van de schrijfster: Koningin
van Amerika. Zeker het eerste
deel van het boek voert een
Jacqueline ten tonele die alles
is wat een koningin moet zijn:
mooi, intelligent, mysterieus,
succesvol, tragisch en bovenal
nobel.
In het tweede deel van het
boek slaat dat beeld om. Het
behandelt de tweede belangrij-
ke fase in Jackie's leven, als
partner van de puissant rijke
Onassis, die voor haar opera
diva Maria Callas dumpt, for
meel scheidt van zijn eerste
vrouw en in 1968 de weduwe
van John F. huwt, naar later zal
blijken toch vooral als 'laatste
KONINGIN
VAN AMERIKA
Jacqueline Kennedy Onassis
J
juweel in
mijn kroon'.
Jackie zelf is
dan ook al
niet meer de
prinses die
uitsluitend
wordt gedre
ven door ho
gere motie
ven. Zij koopt
met dit huwe
lijk financiële
zekerheid en
persoonlijke
onafhanke
lijkheid, al
thans van de
machtige
Kennedy-clan en van de Ame
rikaanse publieke opinie.
Pas in het derde deel van het
boek keert de oude Jackie te
rug, 'sadder and wiser', gelou
terd door het leven. Zij wil niet
meer de perfecte prinses zijn
en neemt zelfs een kantoor
baan bij een uitgeverij, al heeft
zij een eigen vermogen overge
houden aan haar door het
overlijden van Onassis in 1975
geëindigde tweede huwelijk.
De derde man in haar leven is
de onbekende diamantair
Maurice Tempelsman, die tot
haar dood bij haar zal blijven.
Hij was de eerste die haar niet
als trofee in de wacht hoefde
slepen.
Jackie groeide op in een ge
zin dat weliswaar behoorde tot
de upper class van Amerika,
maar niet met de daarbij beho
rende financiële
zekerheid. Haar
gokkende en drin
kende vader ver
loor enkele malen
een fortuin. Pas
toen hun moeder
na een scheiding
hertrouwde, zorgde
stiefvader voor eni
ge financiële stabi
liteit.
Volgens Sarah
Bradford was Jac
kie echter voor het
leven getekend: zij
zou altijd op zoek
zijn naar oudere
rijke mannen, die
haar zekerheid konden bieden.
Ook het huwelijk met Jack
Kennedy was niet alleen maar
romantisch. Hijzelf had in de
gaten dat een politicus met
ambitie in Washington, tegen
de veertig lopend, maar beter
getrouwd kon zijn. Toen Jackie
na enkele jaren huwelijk de ba
len kreeg van het steeds gênan-
tere overspel van haar man,
maakte zij, weinig koninklijk,
gebruik van die wetenschap.
Haar dreigement te gaan schei
den aan de vooravond van de
presidentsverkiezingen leverde
haar twee keer een miljoen
dollar op van schoonpapa Jo
seph, bestemd voor de opvoe
ding van de kinderen.
Deze roddel - want bewijzen
zijn er niet - wordt in dit boek
slechts en passant genoemd.
Een andere roddel, dat Jackie
al vlak na de dood van haar
man een verhouding begon
met diens broer Bobby (die zelf
in 1968 zou worden vermoord),
wordt daarentegen uitvoerig
als waarheid gepresenteerd.
En daarmee is ook de immer
zwakke kern van dit soort ge
schiedwerken bloot gelegd: de
harde bewijzen voor de sappig
ste feiten ontbreken. Er zijn
zelden schriftelijke bewijzen of
getuigenissen uit de eerste
hand. Als er al iets is opge
schreven (en Bradford citeert
een indrukwekkende lijst boe
ken en tijdschriftartikelen),
moet je je afvragen of dat niet
slechts op schrift gestelde ach
terklap is.
Dit boek bevat daardoor wei
nig nieuws over leven en per
soon van Jacqueline Bouvier
Kennedy Onassis. En de over
daad aan weetjes en feitjes
(over eten, drinken, kleding,
het interieur, de kleur van de
auto, het soort ondergoed van
de exen enz.) schaadt het ver
haal voortdurend. Maar het
portret is tegelijkertijd veelom
vattend en juist door zijn am
bivalentie aantrekkelijk. Was
Jackie een zelfstandige moder
ne vrouw, zoals haar fans altijd
hebben volgehouden, of was
zij een ornament voor een
vent, zoals haar vijanden me
nen? Beide facetten van deze
vrouw worden in dit boek tref
fend geschetst.
Eindeloos ijsberen of gegooi met asbakken en proppen papier - welke taferelen spelen zich af in di
werkkamer van de schrijver? Deze rubriek geeft een inkijkje in het schrijfproces. In deel twintig: Ilys
Leonard Pfeijffer (1968), dichter te Leiden. Zijn debuutbundel "Van de vierkante man' verscheen in '9ED
en werd genomineerd voor de VSB-Poëzieprijs. Zijn tweede dichtbundel 'Het glimpen van de welk
wiek' verschijnt volgend voorjaar bij De Arbeiderspers.
„Ik dicht al heel lang, sinds mijn zes
tiende, maar in het begin stelde het
niet veel voor. Ik stuurde mijn gedich
ten wel naar literaire tijdschriften, maar
daar werden ze steeds afgewezen. Te
recht. Ik deed in mijn jonge jaren ande
re dichters na, Marsman bijvoorbeeld,
of Lucebert. Dat mislukte natuurlijk to
taal. Maar het is geen slechte oefening.
Ik maakte ook gedichten volgens mijn
eigen spelregels: een soort sonnetten,
met wisselende cycli.
Het dichten bleef me fascineren. Dat
gaat in golfbewegingen, nog steeds.
Soms schrijf ik veel, soms heel weinig.
Dat heeft ook te maken met mijn ande
re beroep. Ik ben onderzoeker 'archaï
sche lyriek' bij de vakgroep Klassieke
Talen aan de Leidse universiteit. Dat
lijkt een goede combinatie, maar dat is
het niet. Ik onderzoek en interpreteer
poëzie in een dode taal, het Grieks. Dat
is een tegenovergestelde manier van
denken. Als onderzoeker analyseer ik
gedichten, haal ze uit elkaar. Als dich
ter associeer ik en brengen ik woorden
en zinnen juist samen. Ik heb dus een analytisch en een synthe
tisch hoofd. Al naar gelang mijn bezigheid schroef ik die hoofden
op en af.
Ik kan niet zomaar even een gedicht schrijven. Daarvoor moet ik
in de stemming komen. Je moet die synthetische manier van den
ken aanzwengelen, bij jezelf opwekken. Het is een soort stem
ming. Je zit op de bank en leest de krant, maar de woorden drin
gen niet tot je door. Je kijkt naar b
Het is niet zozeer een dromerige11
ming alswel een lege stemming w; r
me dan bevind. Daardoor komen
drukken ongefilterd mijn hoofd l r
Ik ben dan een soort lege spiegel
den voor dingen die zich in de bui J
reld afspelen. Vergelijk het met
leptische aanval: je voelt het aanl
maar je kunt niks sturen.
Ik werk bijna overal, maar vrijwe
thuis, achter mijn tafel. Daar krijg
Spaans benauwd. In mijn jaszak
stapels papiertjes en een aanteken
met gedichten waar ik van alles bi
bel. Ik heb in Italië een heel mo
ballpennetje gekocht. Zo kan ik i
een regel of woord opschrijven als
me opkomt. Soms zit een gedid
jaar in mijn binnenzak. Zijn er nvt
fen af, maar lukt de beginstrofe ni<
Het liefst schrijf ik in het café,
alleen aan een tafel kunt zitten. D
beurt van alles om je heen. Het
niet erg om drie kwartier stil te zit
zit minder druk achter dan als je
je eigen bureau zit. Mijn shag is dan een onmisbaar at!
Maar alcohol drinken doe ik niet, want een roes levert m
bruikbaars op. Maar als het goed gaat, beloon ik mezelf v
een biertje."
