Leiden ligt in het centrum van de nieuwe metropool
Vaarom is de echte jood nog altijd besneden?
Leiden Regio
clp&n, Jwi/t
wdt tr-ddsubui/C
uit cL cLoeJ<j&n.
ONDERZOEK
X30ZH30N0
HORA EST
Leidse wethouder Hillebrand bouwt mee aan wereldstad Randstad
doi
In de agenda van de Leidse wethouder Ron Hillebrand
ar&dA/ruimtelijke ordening) wemelt het van de afspraken en
^e' »aderingen waarvoor hij elders moet zijn. Ongeveer de helft
d zijn tijd gaat op aan zaken die de Leidse gemeentegrenzen
e verstijgen. Vooral de bijeenkomsten met bestuurders van
n [nsterdam, Utrecht, Den Haag en Rotterdam houden hem
momenteel bezig. Hij treft deze stadsbestuurders in de
^reniging Deltametropool, een nu zo'n twee jaar jonge en
'n' loedrijke club, die driftig timmert aan wat ze in haar naam
heeft staan.
Door Wim Wegman en Wim Koevoet
dat ik ons eigen Leiden
aal Project en de Aalmarkt
ninder groot belang vind,
er gebeurt momenteel zo-
jm ons heen dat het stads-
ïur er wijs aan doet veel
oor al die zich opeenstape-
ontwikkelingen uit te
en." Om genoeg aandacht
,eidse aangelegenheden te
ee en blijven besteden én om
lidse gemeenteraad nau-
e betrekken bij de vorming
hp le Deltametropool, heeft
cjj brand het aantal vergade-
n van zijn raadscommissie
po
wethouder niet bang dat
hij van alles overhoop haalt
voor iets wat later een luchtkas
teel zal blijken te zijn? ,,De Ver
eniging Deltametropool is geen
besluitvormingsclub. Maar Lei
den ligt wel in het centrum van
de Randstad, in het centrum
dus van die nieuwe metropool.
Dat roepen we niet alleen zelf,
daar wijzen ook de andere grote
steden op. En dus moeten we
hier bovenop zitten."
In de Vereniging Deltametro
pool zitten de twaalf gemeen
ten van de Randstad met inwo
nertallen van minstens 100.000,
waterschappen, landbouworga
nisaties, wetenschappers, ver-
]ORZÖLINO
Thee- en keukendoeken
In 3 verschillende dessins en kleure
Met Klantenkaart 595
voersondememingen, Kamers
van Koophandel en de ANWB.
Hoe de leden hun metropool
willen inrichten, is nog niet he
lemaal duidelijk. Maar dat de
vorming van zo'n wereldstad
noodzakelijk is, is een unaniem
onderschreven uitgangspunt.
Tegen Bonn, Parijs en Londen
red je het alleen maar als je sa
menwerkt", zegt Hillebrand.
Hij voegt er in één adem aan
toe dat de Randstad voor Ne
derlandse begrippen dan een
omvangrijk gebied mag zijn
maar dat het toch kleiner is dan
de metropolen in de buurlan
den. De Randstad is het meest
aangewezen gebied om tot me
tropool om te smeden, stelt hij.
„Hier hebben we immers alles,
van de haven in Rotterdam tot
Schiphol."
Van spookbeelden van één gro
te bouwmassa, krioelende
mensen en oneindige verkeers
stromen, heeft Hillebrand geen
last. „Je kunt op twee manieren
tegen dit gebied aankijken: je
kunt zeggen dat het een dicht
bevolkt landsdeel is, maar je
kunt ook vaststellen dat het een
dunbevolkte wereldstad is. We
hebben geen metro omdat we
dunbevolkt zijn. In de Deltame
tropool worden vervoerspro
blemen opgelost met een com
binatie van vervoer over de weg
en openbaar vervoer met light-
railverbindingen, zoals de Rijn
Gouwe Lijn, die aansluiten op
de stations. De auto gebruik je
vooral voor voor- en na trans
port."
„Als je je vervoer zo organiseert,
zijn knooppunten essentieel.
Daar komt immers nieuwe be
drijvigheid tot stand. Als je dan
de gunstige ligging van Leiden
ziet ten opzichte van de A4, de
A44, rijksweg 11, belangrijke
spoorverbindingen en de toe
komstige Rijn Gouwe Lijn, dan
is de conclusie gerechtvaardigd
dat voor Leiden en de regio de
mogelijkheden in zo'n wereld
stad voor het oprapen liggen."
Hillebrands onverholen en
thousiasme voor de Deltame
tropool wordt overschaduwd
door de situatie dichtbij eigen
huis, waar de samenwerking
die hij zo noodzakelijk acht, ver
is te zoeken. De Leidse wethou
der maakt zich grote zorgen
over de totaal verschillende
agenda's en belevingswerelden
die hij aantreft in de vergade
rende gezelschappen waarvan
hij deel uitmaakt. Terwijl bij
wijze van spreken de regioge
meenten en de Duin- en Bol
lenstreek hun verontwaardiging
over het Leidse voorstel om één
grote Rijnstad te vormen nog
altijd aan het verwerken zijn en
alles op alles zetten om hun
zelfstandigheid te bewaren,
praat Hillebrand met Amster
dam, Rotterdam, Den Haag en
Utrecht over een metropool
waar alle grenzen zijn wegge
vallen en die zich uitstrekt van
Den Haag tot Utrecht en van
Dordrecht tot aan het Noord
zeekanaal.
Onlangs sloeg hij alarm over
deze bevreemdende tegenstel
ling. Zijn waarschuwing was
vooral voor de Duin- en Bollen
streek bedoeld, die in zijn op
tiek met de rug naar de rest van
de Leidse regio gekeerd staat.
Het belang van een gezamenlij
ke visie op alle beleidsterreinen
is belangrijker dan ooit tevoren,
stelt hij. Blijft die achterwege
dan staan de gemeenten in dit
deel van het land straks langs
de zijlijn en wordt er over ze ge
praat in plaats van met.
Dat Leiden van deze regio als
enige is vertegenwoordigd in de
Vereniging Deltametropool,
vindt hij te rechtvaardigen. „Je
kunt moeilijk met alle honder
den gemeenten in de drie be
trokken provincies zo'n proces
ingaan. Leiden met zijn 115.000
inwoners heeft een eigen ver
antwoordelijkheid om zijn ei
gen gewenste stedelijke ontwik
kelingen bij het rijk op tafel te
leggen. Het zijn vooral de ge
meenten in de Duin- en Bollen
streek die zich niet verantwoor
delijk voelen voor Leidse pro
blemen. Je kunt niet zeggen dat
je alleen maar je eigen broek wil
ophouden en ondertussen an-
DOOR PETER GROENENDIJK
Mary van Veen-Viëtor over besnijdenis binnen het jodendom
I Nieuwsgierigheid is de belangrijkste drijfveer voor de
tenschap. De rubriek In Onderzoek doet een willekeurige
:p uit de vele onderwerpen waar Leidse onderzoekers zich
n hebben verdiept. Vandaag: cultuursocioloog Mary van
Veen-Viëtor over besnijdenis van joden.
is mijn verbond, dat gij zult
len tussen Mij en u en uw
islacht: dat bij u al wat
inelijk is, besneden worde:
:ult het vlees van uw voor
laten besnijden, en dat zal
een teken van het verbond
tussen Mij en u. (Genesis
10-11)
ïen het jodendom is de
^delijke oproep tot besnijde-
te lezen in het bijbelboek
lesis, er nog altijd één om
tfl eus te nemen. Het verwij-
:n van de voorhuid van de
is is voor joden nog altijd
belangrijk ritueel, ook voor
niet-gelovigen onder hen.
overgrote meerderheid van
joodse jongetjes wordt nog
ds kort na de geboorte be
den - alle medische en ethi-
argumenten tégen het ge-
ik ten spijt.
arom is besnijdenis, ook in
tijd van secularisering,
zo'n belangrijke gebeurte-
voor joden? Is het nog
ids een verbond met God,
iaat het inmiddels om iets
ers? Mary van Veen-Viëtor
d jarenlang onderzoek naar
fenomeen en zocht naar
daringen voor de blijvende
lingskracht ervan. Onlangs
scheen haar proefschrift Het
>r)f>ondsteken, dat ook in de
khandel verkrijgbaar is.
jens Van Veen, die zich on-
meer baseert op tal van in-
iews met joodse ouders, is
nijdenis voor joden meer
een religieuze handeling,
wordt vooral gezien als een
led epsteken, stelt zij. „Joden
len nog altijd een sterke on-
j linge band, waar zij ook wo-
■kb i- Besnijdenis heeft daar-
te maken, omdat het voor
gevoel van identiteit en
lerscheid zorgt." De rol van
nijdenis als groepsteken
dt bewezen door de vele
gelovige joden, die hun
laten besnijden. Van Veen
j| ik er enige. „Het laten be
den van je zoon is een daad
loyaliteit", zegt zij. „Je
nt aan dat je bij de groep
»rt, dat je je een deel voelt
de joodse gemeenschap,
geldt dus ook voor areligi-
e joden. Niet besnijden be-
Pnt afsnijden van het jodèn-
n." Of, zoals een door Van
Veen geïnterviewde joodse
vrouw in Het verbondsteken het
uitdrukt: „De besnijdenis is
puur het verbond met de
groep."
Van Veen benadrukt in haar
boek de rol van de joodse ge
schiedenis in de ontwikkeling
van dat 'groepsgevoel' en de
relatie die besnijdenis daarmee
heeft. Al in de eerste fase van
de traditie, in de tweede eeuw
voor Christus, speélde het be
nadrukken van de eigen identi
teit een rol, legt zij uit. „De
hechtheid van de joodse bevol
kingsgroep stond toen onder
druk van de Griekse cultuur,
waartoe veel joden zich aange
trokken voelden. In die periode
raakte besnijdenis in zwang:
daarmee onderscheidden de
joden zich van de Grieken,
maar ook van de joden die zich
Grieks wilden gedragen. Een
echte jood was besneden. Het
was een manier om de groep in
stand te houden."
Ook in een andere cruciale
periode uit de geschiedenis
van het jodendom, rond de
Tweede Wereldoorlog, bleek
het belang van besnijdenis als
groepsteken. Van Veen: „Vóór
Hitler was de betekenis van be
snijdenis als joods ritueel ta
nende. Maar door de oorlog en
de holocaust kregen joden op
nieuw behoefte aan een ge
meenschappelijk teken. Besnij
denis kreeg daardoor een ster
kere emotionele lading en de
traditie kreeg een nieuwe im
puls."
Door kinderen te besnijden,
betuigen joden volgens Van
Veen niet alleen loyaliteit aan
het verleden, maar ook aan de
joodse toekomst. „Het
groepsteken heeft een overle-
vingsfunctie", zegt zij. „Wie als
jood is besneden, is klaar voor
de andere joodse rituelen, zo
als het joods huwelijk. Wie niet
besneden is, kan niet op die
manier trouwen en neemt dus
afstand van de joodse gemeen
schap. Besnijdenis is een voor
waarde voor joods nage
slacht."
Door deze functies blijft be
snijdenis een levende traditie,
maar wel één die inmiddels
flink onder druk staat. Voor- en
tegenstanders brengen hun ar
gumenten met steeds meer
kracht, dankzij internet vinden
zij ook een almaar groeiend
publiek. „Besnijdenis is een
beladen onderwerp", zegt de
onderzoeker. „Tegenstanders
zien het als een wreed over
blijfsel en wijzen op de psychi
sche en fysieke pijn die het
kind op zo'n jonge leeftijd te
verduren krijgt, terwijl voor
standers het belang van besnij
denis voor de joodse identiteit
benadrukken. Ook in medische
vakbladen vindt de discussie
plaats."
Veel joden zijn vandaag de
dag echter geen uitgesproken
voor- of tegenstander van be
snijdenis. Joodse ouders twijfe
len of zij hun zoon wel of niet
moeten laten besnijden, omdat
zij hun kind geen pijn willen
doen. Besnijdenis vervult dus
veel joden van afkeer, maar op
vallend genoeg kiezen zij er
toch vrijwel altijd voor om de
zoon te laten besnijden. Een
door Van Veen geïnterviewde
joodse man noemt de besnij
denis 'emotioneel, misschien
zelfs irrationeel, hard, eng,
primitief. Ik heb de pest aan
de ingreep'. Dezelfde man
zegt het echter jammer te vin
den wanneer zijn kleinkinde
ren niet besneden zouden
worden... Van Veen: „Er be
staat een spanning tussen de
zin die aan besnijdenis wordt
gegeven, en de huiver over de
handeling zelf."
Van Veen zelf wil niet in het
kamp van voor- of tegenstan
ders geduwd worden, zegt ze.
„Ik zie dat het ritueel voor veel
mensen belangrijk is. Tegelij
kertijd vind ik het akelig dat
een kind pijn lijdt. Ik vind be
snijdenis geen hoogtepunt
van het jodendom." Zij vindt
het opmerkelijk dat besnijde
nis via het ziekenfonds ver
goed wordt. „Er is geen medi
sche noodzaak voor besnijde
nis en daarom hoort het ritu
eel niet onder de standaard
voorzieningen van de gezond
heidszorg."
Van Veen ziet meerdere be
zwaren tegen besnijdenis, die
ook door joden erkend wor
den. Toch ziet zij de traditie
vooralsnog niet verdwijnen.
„Besnijdenis zet door", zegt
zij stellig. „Er zijn tegenstan
ders binnen de joodse ge
meenschap, maar die blijven
in de minderheid. Vooral de
behoudende joden zullen
vasthouden aan het ritueel,
vanwege de waarde die het
heeft als groepsteken van het
jodendom. Ik verwacht niet
dat de besnijdenis door een
meerderheid van de joden zal
worden losgelaten."
Opmerkelijke stellingen toegelicht
Wat het lievelingsboek was van de onderzoe
ker zegt soms meer over zijn of haar implicie
te uitgangspunten dan de (in de antropologie
gebruikelijke) wetenschappelijk geformuleer
de vooronderstellingen.
Stelling 10 bij Het verbond met de tijger waarop
antropologe Jet Bakels vorige maand is gepro
moveerd.
„Bij een antropologisch proefschrift is het ge
bruikelijk dat je in de inleiding iets zegt over je
achtergrond en je standpunten. Dan weet de le-«
zer een beetje waar je staat. Bij natuurweten
schappen hoeft dat niet, maar bij sociale we
tenschappen speelt het persoonlijke een grote
rol.
Geheimen van het wilde woud van Tonke Dragt
heeft op mij een hele grote indruk gemaakt. Ik
heb het gelezen toen ik een jaar of tien was, dat
moet dus in 1968 zijn geweest. Het is een rid
derverhaal dat grotendeels speelt in het wilde
woud, dat wordt bewoond door mannetjes in
het groen. Er zit ook een prachtige kaart in het
boek, het is allemaal heel geheimzinnig en mys
tiek.
Ik ben in hart en nieren een romanticus. In
mijn proefschrift ga ik op zoek naar de poëti
sche kant van de relatie tussen mens en tijger
op Sumatra. Ik vind het mooi dat mensen met
zo'n gevaarlijk dier kunnen samenleven. Ze zul
len nooit zomaar een tijger doden, zoals een tij
ger nooit zomaar een mens zal doden. Inmid
dels werk ik aan een tentoonstelling voor het
150-jarig bestaan van het Koninklijk Instituut
voor Taal-, Land- en Volkenkunde."
Het proefschrift is verkrijgbaar via de Leidse
universiteit.
dere gemeenten die wel aan
een toekomstvisie werken, ver
wijten dat ze buiten jou om al
lerlei zaken bedisselen. Het is
van tweeën één,"
Volgens Hillebrand zullen de
contouren van de Deltametro
pool duidelijk te zien zijn in de
Vijfde Nota Ruimtelijke Orde
ning. De Leidse wethouder
heeft uit verschillende bronnen
begrepen dat in dat stuk, dat
voor kerstmis verschijnt en
waarin de toekomst van Neder
land wordt geschilderd, de bol
lenvelden aan Bollenstad, zo'n
twintig- tot dertigduizend wo
ningen, worden opgeofferd. De
opstellers van de nota willen
kennelijk hier een groot deel
van de woningbehoefte in de
Randstad vervullen. Daarmee
vegen ze het Pact van Teylin-
gen, waarin de kust- en bollen-
gemeenten de bollenvelden
juist meenden te hebben veilig
gesteld, van tafel. Hillebrand
herhaalt zijn stelling dat de
Leidse regio en de Duin- en
Bollenstreek veel sterker zou
den staan als ze een gemeen
schappelijke visie zouden ont
wikkelen.
Zelf is hij ook niet zo gechar
meerd van Bollenstad. Hij wijst
erop dat het wegennet en de
openbaar vervoerssystemen in
het noordelijkste deel van deze
regio in het geheel niet toerei
kend zijn. Hij prefereert 'aan
sluiting bij het bestaande stede
lijk gebied richting Rijnsburg'.
Daarvoor zou de Rijnsburgse
glastuinbouw moeten wijken,
vindt hij.
Maar dat wil bepaald niet zeg
gen dat hij het Pact van Teylin-
gen onderschrijft. Dat noemt
hij 'puur verdedigend, zonder
heldere keuzes'. „Er staat in dat
verdrag niet: hier blijf je vanaf
want dit is een natuurmonu
ment. Er komt van alles wat bij:
bedrijven, bollen en huizen.
Zeg maar het ruimtelijké-orde-
ningsbeleid zoals we dat al
honderd jaar kennen in dit
land. Het is door dit beleid dat
kleinere gemeenten die als
groeikernen zijn aangewezen
voor het dichtslibben hebben
gezorgd, een ontwikkeling
waarvoor een grotere stad als
Leiden verantwoordelijk wordt
gehouden."
„De Rijn wordt aangeduid als
'blauwe ader', als een van de
mooiste elementen van de re
gio. Maar moet je eens zien hoe
de Rijndijk in Zoeterwoude de
afgelopen vijftig tot zestig jaar is
verstedelijkt, het is daar volge
plempt met bedrijven en wo
ningen. Als steden als Leiden de
kans hadden gehad groter te
worden, was Zoetermeer niet
gebouwd en was Alphen aan
den Rijn een kleine gemeen
schap gebleven. Dezelfde ge
meenten die zo nodig hun ei-
FOTO'S HENK BOUWMAN
gen groei hebben willen realise
ren en die extra huizen voor de
eigen jeugd claimen, roepen
ook dat het Groene Hart groen
moet blijven. Neem ook Leider
dorp, dat onder leiding van de
toenmalige WD-wethouder
mevrouw Huigen keihard heeft
gevochten voor bebouwing van
de Boterhuispolder. En ook het
Pact van Teylingen mag dan op
het eerste gezicht een strakke
jas lijken, er is ruimte voor groei
op alle fronten."
Leidsch Dagblad VEN
ANNO 1900
Donderdag 6 December
VOORHOUT - St.-Nicolaas-avond is aangebroken!
Een blijde stemming heerscht in de woning der
meergegoeden, maar gelukkig in onze gemeente ook
in de huizen der mindervermogenden. St.-Nicolaas
toch bracht dezen iaatsten zonderonderscheid als
geschenk datgene, waaraan zij gewoonlijk de groot
ste behoefte hebben, een flink pak met warm en de
gelijk bewerkt ondergoed. Deze goederen ten getale
van ruim zeshonderd stukswaren hem, naar wij na
der vernemen, ter hand gesteld door 'Weldadigheid',
een vereeniging van dames uit deze gemeente onder
voorzitterschap van mevrouw Van Dobbelen.
De Vereeniging heeft zoo haar naam weder eere
aangedaan en getoond wat ijverige samenwerking
voor een goed doel vermag. Komt zij nu over eenigen
tijd om steun aankloppen, dan zal deze stellig gaar
ne zoo mogelijk in nog ruimere mate worden ver
leend.
ANNO 1975
LEIDEN - „Voor mij was en is het idealisme", zei secretaris J. van der Zwart, van de Leidse Bond van
Volkstuinders bij een terugblik op de 25 jaar, waarin hij een bestuurlijke functie in deze bond vervulde en
vervult. Ter gelegenheid van dit jubileum werd hem zaterdagmiddag een receptie aangeboden in het ver
enigingsgebouw van de tuingroep Ons Buiten in Leiden-Noord. Van der Zwart (59) schat het aantal uren,
dat hij aan secretariaats werkzaam heden voor de bond besteedt op 'meer dan duizend per jaar'.
FOTO ARCHIEF LEIDSCH DAGBLAD
Zaterdag 6 december
LEIDERDORP/HAZERSWOUDE - Bij de Stichting
Maatschappelijke Dienstverlening 'Midden-Rijn
land' is deze week een conflict tot uitbarsting geko
men waarbij negen van de twaalf maatschappelijke
werkers tot 'harde acties' zijn overgegaan. Aanlei
ding tot het conflict is het door het stichtingsbestuur
aangezegde ontslag van de staffunctionaris Chris
van Eerden. De maatschappelijk werkers vinden dit
ontslag 'hoogst onrechtvaardig' en 'beslist onaan
vaardbaar'. Zij achten het onjuist dat Van Eerden als
slachtoffer moet fungeren voor de oplossing van, wat
zij aanduiden als, structurele problemen.
WASSENAAR - De Historische Vereniging Oud Was
senaar heeft het zoeken naar de fundering van het in
1738 gesloopte landhuis Huis Ter Weer voorlopig
moeten opgeven. De begin dit jaar begonnen opgra
vingswerkzaamheden op een stukje gemeentegrond
in de buurt van de - inmiddels ook al voormalige -
HTM tramremise moesten eind augustus worden ge
staakt omdat het terrein nodig was voor andere doel
einden. De huurders-bewoners van een aangrenzen
de boerderij wilden er koeien op laten grazen.
Voordat hun doel, het vaststellen van de bouwda
tum van het ooit riante pand, was bereikt konden de
amateur-archeologen de met moeite gegraven sleu
ven dichtgooien. „Bijzonder jammer", zegt de voor
zitter van de historische vereniging mr. C.A van Gor-
cum „maar toch hebben we de hoop om opnieuw te
kunnen beginnen nog niet opgegeven. Geld is er ge
noeg, want van de indertijd door de gemeente be
schikbaar gestelde vijfduizend gulden is nog vier
mille over. Veel zal echter afhangen van andere hulp
van de gemeente." De leden van de vereniging heb
ben tijdens hun gewroet in de aarde wel heel wat
vondsten gedaan. Scherven van glas- en aardewerk
uit de zeventiende, zestiende en vijftiende, maar ook
uit de veertiende en zelfs uit de tweede eeuw na
Christus werden gevonden en ook een fraaie gouden
ring uit de veertiende eeuw.
Foto's In deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na plaatsing een ingevulde cheque (geen
overschrijvingskaart) ter waarde van vijf gulden (voor een exemplaar van 13 bij 18 in zwart wit) op le sturen naar hel Leidsch
Dagblad, t.a.v. Leidsch Dagblad Archieven, postbus 54, 2300 AB Leiden of door contante betaling aan de balie van het I cidsrh
Dagblad aan de Rooseveltstraat 82. U ontvangt de foto binnen drie weken.
