Ziek van werk en teleurstelling
7
ZATERDAG 2 DECEM
Verontivaardiging politiek over luie Turken en Marokkanen misplaatst
Veertig procent van de in Nederland woonachtige Turken en dertig procent van de Marokkanen zijn arbeidsongeschikt, twee keer zoveel als Nederlanders in die leeftijdsgroep.
Maken oudere Turken en
Marokkanen massaal misbruik
van uitkeringen of doet
minister Jorritsma aan
stemmingmakerij? „Jorritsma
mag niet verbijsterd zijn. De
overheid heeft dit met open
ogen laten gebeuren."En: „De
helft van de
arbeidsongeschikten kan weer
aan de slag.
ijn praten is roepen. Net als dat
jvan minister Jorritsma, 'alleen
niet zo ongenuanceerd'. O. Baha-
dir (61) is Turk en al dertien jaar arbeidson
geschikt. Het steekt hem dat Jorritsma, nota
bene een partijgenoot, heeft gezegd dat 'bij
bepaalde bevolkingsgroepen een cultuurtje
bestaat waarin een uitkering als gewoon
wordt ervaren'. „Waar haalt ze het vandaan?
Ze heeft zomaar iets geroepen. Je kunt toch
niet cultuurgebonden ziek worden?"
Bahadir kwam in de jaren zeventig naar
Nederland om geld te verdienen. „In Turkije
was ik ook bouwvakker, maar verdiende er
bijna niks. Toen een Nederlandse firma in
Turkije timmerlieden kwam werven, heb ik
een contract getekend en ben afgereisd.
Naar Bergen op Zoom, Uden, Elburg, Wezep,
Kampen. In het begin beviel het me niks. Ik
was boos. Ik sprak de taal niet en werd ge
dwongen werk te doen waarvoor ik helemaal
niet was aangesteld. Ik ben gediplomeerd
timmerman, maar ik was alleen maar aan
het sjouwen, moest grondwerk doen, stond
tot aan mijn knieën in het water. Met behulp
van een tolk heb ik mijn chef toen gewezen
op mijn contract als timmerman en vanaf
dat moment ging het beter."
Na tien jaar werken had hij genoeg geld
gespaard om zijn vrouw en vijf kinderen te
laten overkomen. Zijn laatste klus was de
bouw van een nieuwe brug in Kampen. „Ik
had een tennisarm en kon mijn rechterhand
niet meer gebruiken. Ik ben twee keer geope
reerd, maar het heeft niet geholpen."
Op 48-jarige leeftijd werd Bahadir afge
keurd en als arbeidsongeschikt bestempeld.
Uitkeringsinstanties maakten duidelijk geen
enkel plan met hem te helpen. Een Turk van
48 jaar heet 'niet bemiddelbaar'. Bahadir
schoolde zichzelf om tot sociaal consulent.
Op 50-jarige leeftijd stond hij te trappelen
om zijn nieuwe beroep uit te oefenen. Maar
niemand die hem wilde. Te oud. „Jammer,
maar het is niet voor niets geweest. Ik doe nu
veel vrijwilligerswerk, was jarenlang voorzit
ter van het inspraakorgaan Turken en ben
actiefin de WD."
Overdreven
Liefst 40 procent van de Turken en ruim 30
procent van de Marokkanen van boven de
veertig zijn arbeidsongeschikt, twee keer zo
veel als Nederlanders in die leeftijdsgroep.
Voor het eerst zijn er cijfers omdat het Cen
traal Bureau voor de Statistiek (CBS) de ge
gevens van uitkeringsgerechtigden eenmalig
mocht koppelen aan het bevolkingsregister.
Keuringsartsen mogen niet registreren op
nationaliteit. Zij hebben de afgelopen jaren
talloze Turken en Marokkanen gekeurd en
herkeurd. De cijfers zullen hen niet verba
zen. Maar ze mogen niets zeggen over iets
wat ze niet behoren te weten.
Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP)
weet uit enquêtes al jaren dat het aantal ar
beidsongeschikten onder oudere allochto
nen hoog is. Het SCP heeft er keer op keer op
gewezen. P. Tesser, coördinator Minderhe-
denonderzoek van het SCP, is dan ook ver
baasd en verbolgen over de politieke com
motie van afgelopen week. „Jorritsma en
Vermeend mogen niet verbijsterd zijn over
de cijfers, omdat ze die allang moeten ken
nen. Vanaf eind jaren tachtig is er al op ge
wezen. De politieke verontwaardiging is
zwaar overdreven en misplaatst. De overheid
wist van de problematiek maar heeft jaren
lang de ogen ervoor gesloten."
Oudere allochtonen zijn veelal laag ge
schoold en voor negentig procent aangewe
zen op lichamelijk werk. In fabrieken of in de
bouw is het risico van lichamelijke klachten
veel groter dan op kantoor, waar de meeste
Nederlanders in deze leeftijdscategorie wer
ken. Tesser: „Voor een deel hebben de Turk
se en Marokkaanse arbeidsongeschikten
reële lichamelijke klachten opgelopen in risi
covolle bedrijfstakken. Een ander deel man
keert lichamelijk niets, maar is bij reorgani
saties de WAO ingeloodst. Zij konden niet
mee in de nieuwe productieprocessen. Ou
dere allochtonen zijn vaak laag opgeleid en
hebben een taalprobleem. Ze passen niet in
de nieuwe manier van bedrijfsvoeren waar
mensen veel meer taken tegelijk moeten ver
richten."
Hoeveel gezonde allochtonen zo van de
werkvloer zijn verdwenen, is niet bekend.
Het Landelijk Instituut Sociale Verzekerin
gen (LISV) start binnenkort een onderzoek
naar de oorzaken van het grote aantal
WAO'ers onder oudere allochtonen.
Psychisch
In Turkse en Marokkaanse kring hebben ze
wel een idee over de uitkomsten van het on
derzoek. Bijna iedereen kent iemand die is
bezweken onder het zware werk op de
scheepswerf of in de bouw, de textielindu
strie of de papierfabriek met zijn penetrante
lijmgeur. En iedereen kent wel iemand die
arbeidsongeschikt is verklaard bij faillisse
menten of reorganisaties. Mensen die ge
zond waren, maar nu klagen over psychische
problemen omdat ze al jarenlang aan de
kant staan.
Klachten waar een keuringsarts zich vaak
geen raad mee weet, maar die voor oudere
allochtonen heel herkenbaar zijn. Bahadir:
„Wat denk je als je tien jaar alleen hebt ge
leefd, gescheiden van je gezin. Dan ga je pie
keren. Je voelt je eenzaam, krijgt heimwee.
En dan krijg je maagklachten. Op een foto is
daar niets van te zien. Maar ik slik dagelijks
een tablet voor mijn maag, anders kan ik niet
eten."
Volgens bestuurslid Demirbas van de
Turkse Arbeiders Vereniging kampen veel
gastarbeiders van het eerste uur met psycho
somatische klachten. „De eerste generatie
heeft extreem hard gewerkt in vaak ongezon
de omstandigheden. In het weekend werd
soms nog doorgewerkt om geld te sparen
voor de familie in Turkije. Vrouw en kinde
ren dachten dat vader het ver weg helemaal
had gemaakt. Bij de hereniging in Nederland
blijkt anders. Iedereen is teleurgesteld.
Dan komen de reorganisaties in de indu
strie. Veel allochtonen zijn niet meer nodig
en worden via de ziektewet de WAO inge
duwd. Het is een trieste groep mensen. Een
zaam vaak en heel erg ongelukkig. Ze zien
dat ze geen deel meer uitmaken van een op
volle toeren draaiende samenleving. Ze wij
ten dat aan hun eigen gebreken: hun geringe
opleiding en gebrekkige Nederlands. Ze
hoefden de taal niet te leren want ze zouden
terugkeren. Ze werden destijds op Schiphol
met bussen opgehaald, naar barakken gere
den om de volgende dag in de fabriek te
gaan werken."
Eenmaal in de WAO is het voor een alloch
toon drie tot vier keer zo moeilijk om weer
aan de slag te komen als voor een Nederlan
der, stelt het instituut voor multiculturele
ontwikkeling Forum. „De oudere groep al
lochtonen is zelf niet vaardig genoeg om te
rug te komen. En in reïntegratie is nooit ge-
investeerd. Vanuit economische motieven,
een schreeuwend tekort aan arbeidskrach
ten, komt het nu plotseling heel hoog op de
agenda", zegt R. Egberts, hoofd arbeid en
onderwijs bij Forum.
Taalprobleem
De overheid heeft eerst oogluikend toege
staan dat talloze allochtonen in de WAO ver
dwenen en heeft vervolgens nauwelijks iets
gedaan om hen aan werk te helpen. Tesser:
„Bij arbeidsbureaus komen deze mensen te
recht in de groep 'niet bemiddelbaar'. Die
Percentage mannen naar etnische afkomst,
dat een beroep doet op een uitkering
Jongeren (15-39 jaar) Ouderen (40-64 jaar)
Turk. Mar. Suri. Antil. Ned. Turk. Mar Suri. Antil. Ned.
GPD-graphics/R.S Bron: CBS (2000)
FOTO CPD ROLAND DE BRUIN
vinden dat er geen eer aan te behalen is en
richten zich op meer kansrijke groepen. Het
is ook moeilijk om deze mensen aan een
baan te helpen. Het werk is de afgelopen vijf
tien jaar sterk veranderd. Veel uitkeringsge
rechtigden hebben geen relevante arbeidser
varing. Hun opleidingsniveau is vaak laag en
ze hebben een taalprobleem."
Tesser spreekt niet van een verloren gene
ratie. De WAO is geen eindstation. Hij schat
dat ongeveer de helft van de WAO'ers weer
aan de slag zou kunnen. „Maar dan moeten
ze relevante werkervaring opdoen in gesub
sidieerde banen. En Nederlands leren. Ver
plicht. Ook als je vijftig bent. Als je dat niet
doet, geef je mensen op en dat kan niet."
Ook de Turkse Arbeiders Vereniging
meent dat met een goede begeleiding zeker
de helft van de Turkse en Marokkaanse ar
beidsongeschikten weer aan de slag kan. De
mirbas: „Er zijn 240.000 vacatures in Neder
land. Men haalt bouwvakkers uit Spanje, las
sers uit Ierland, seizoenarbeiders uit Polen,
verzorgenden uit Zuid-Afrika en ICT'ers uit
India, terwijl er meer dan een miljoen uitke
ringsgerechtigden zijn in Nederland. En daar
is geen groep bij die in een half jaar tijd in
formatie- en communicatietechniek kan le
ren? Natuurlijk wel! We moeten het volwas
senenonderwijs omvormen en investeren in
de mensen die hier twintig, vijfentwintig jaar
zijn."
Dank zij inspanningen van de gemeente
Gouda heeft A. Elhillali (49), Marokkaan en
vader van vijf kinderen, vanaf volgende week
weer een baan. Vijf jaar heeft hij tevergeefs
gesolliciteerd. „Nederlanders en jongeren
hebben voorrang. Niemand wil een oudere
Marokkaan zonder diploma. Het verst ben ik
nog gekomen in de procedure voor gevange-
nenbewaarder, waar ik uiteindelijk ben afge
wezen op een conditietest."
Toen hij in 1972 naar Nederland kwam,
was een baan vinden geen probleem. Hij
heeft zeventien jaar in de buitendienst ge
werkt: graven, kabels sjouwen en leggen. Hij
werkte in de bouw, in een fabriek en was een
jaar postbode. Toen de KPN in 1994 zijn
jaarcontract niet wilde verlengen („waarom
weet ik niet") raakte hij werkloos.
„Ik moest van de gemeente volwassenen
educatie gaan doen, administratief werk le
ren. Ik heb het diploma niet gehaald, maar
heb toch veel geleerd. Ook met computers.
Ik kan nu briefjes lezen en een beetje schrij
ven. Dankzij het project langdurige werklo
zen heb ik volgende week weer een baan, als
conciërge op een school. Ik ben heel blij. Zo
lang ik kan werken, wil ik werken. De Neder
landse regering moet andere mensen ook
aan werk helpen. Zonder hulp wordt het
moeilijk. Werkgevers willen geen oudere al
lochtonen."
MONIQUE DE KNEGT
