H
De jacht van de witte alliantie
op de arme zwarte stem
ZATERDAG 2 DECEMBER 2000
'Het ANC staat voor banenverlies, corruptie en misdaad'
et lijkt het werk van dokter
Basson, de bizarre cardioloog
die in de Apartheidsjaren che-
ïische wapens ontwikkelde maar ook pro
eerde een pil uit te vinden die de huid van
en blanke tijdelijk zwart moest maken,
landig voor infiltratie in de ANC-gelederen.
Ie leider van de Democratische Alliantie,
ony Leon, ontkent het hevig, maar zijn ge-
cht op de echt overal hangende DA-verltie-
ingsposter is zo donker gemaakt en zijn ha-
»n zijn zo kort, dat je hem bijna voor een
warte en in elk geval voor een kleurling zou
•rslijten. De begeleidende tekst is 'DA -
Dor alle mensen'.
Een andere tekst op posters, die vooral in
lanke wijken verspreid zijn, staat 'Nagel ze
ast en sluit ze op', wat in het Engels - 'nail
jem and jail them' - een tikkeltje anders
linkt. 'Zij' zijn de criminelen die volgens de
lemocratische Alliantie zowel zwarten als
lanken teisteren. Maar in het witte Zuid-
frika zijn 'zij' in het dagelijks spraakgebruik
ok nog steeds 'de zwarten'. Meerdere inter-
retaties dus en dat lijkt een gevolg van het
'iit dat de Alliantie, waarin de Democrati
ze Partij en de Nieuwe Nationale Partij zijn
pgegaan, bij de lokale verkiezingen van vol-
ende week zeer uiteenlopende kiezersgroe-
en aan zich wil binden.
ony Leon stormt het land door en is even in
aapstad. Hij is gehaast, maar ook geïrri-
lerd. De avond ervoor heeft de staatszender
/\BC een film uitgezonden waarin te zien is
oe zes blanke politieagenten drie zwarte
nmigranten op weerzinwekkende wijze af-
ïigen en door hun honden laten bijten. De
atie is in shocktoestand en voelt zich terug
worpen in de tijd. ,,Ik ben geschokt, na-
ïurlijk", zegt Leon. Maar hij nuanceert di
et en gaat in de tegenaanval. ,,Ik ga ervan
it dat dit niet representatiefis voor de Zuid-
ffikaanse politie. Aan de andere kant ge-
eurt het ook in Los Angeles. Wat ik me af-
:aag, is waarom de tape, die twee jaar oud
nu in de openbaarheid komt. Zou het iets
iet de verkiezingen te maken hebben?"
Leon lacht grimmig en bevestigt zijn repu-
itie van politieke terriër. Klein van stuk,
larmant, intelligent, maar ook keihard. Al-"
jd in de aanval en altijd profiterend van ga-
in in de ANC-defensie. Mbeki weet er alles
ui. De hele aids-discussie zou waarschijn-
jk niet zo zijn geëscaleerd als Leon zich niet
d had vastgebeten in het getheoretiseer van
e president over de relatie tussen HIV en
ids. De weigering van de regering aids-rem-
ïers te geven aan zwangere vrouwen en
achtoffers van verkrachting, is voor de
impagne van de DA een godsgeschenk.
„De leiders van het ANC misleiden de
ïensen", zegt Leon. „En dat in een land met
an het einde van dit jaar zes miljoen sero-
ositieven. Men is medeverantwoordelijk
Dor de dood van miljoenen landgenoten."
ion garandeert dat daar waar de DA aan de
ïacht komt, de aids-medicijnen voor 'ge-
oemde vrouwen gratis zullen worden ver
trekt. Niet de routine van iemand die zich
eet te bewegen in de zakenwereld, onder-
reept hij dat elke lokale overheid in contact
an en mag treden met een farmaceutische
idustrie. Zelf heeft hij kort geleden tijdens
•n reis door Europa met die industrie on-
jrhandeld over prijzen.
Zuid-Afrika gaat 5 december naar de stembus voor lokale verkiezingen. De eerste vuurproef voor het ANC in het Mbeki-
tijdperk. Zonder de magie van Nelson Mandela, maar met economische tegenwind en omstreden standpunten over aids en
Zimbabwe, blijkt de voormalige bevrijdingsbeweging kwetsbaar. De blanke oppositiepartijen ruiken bloed en hebben zich
verenigd om de Zuid-Afrikanen wèl aidsremmers te geven en het land te behoeden voor een 'Zimbabwaanse toekomst'. De
arme, gedesillusioneerde zwarte is de nieuwe doelgroep. Maar hoe overtuig je die te stemmen op de Democratische Alliantie,
een mix van kampioenen van de vrije markt en erfgenamen van de Apartheid? Een reportage uit Kaapstad, waar het nieuwe
recept vorig jaar op provinciaal niveau heeft gewerkt. Met dank aan de arme kleurlingen.
Aids is een dankbaar punt in de verkiezings
strijd, maar dat is ook het verlies van 500.000
banen sinds het ANC in 1994 aan de macht
kwam. Het ANC is volgens Leon gevangene
van de vakbonden en vermoordt het eigen
initiatief door een woud van regels en wet
ten. 'Banen scheppen' is het toverwoord en
de reden waarom Leon in Kaapstad ook een
donkere parkeergarage bezoekt.
In de hoek worden auto's gewassen: het is
het geïmproviseerde bedrijfje van de 41-jari
ge ldeurling Peter de Bruyn. Met hulp van
een lid van de Nieuwe Nationale Partij, de
erfgenaam van de tot zes jaar geleden al
machtige Nationale Partij (NP) van Botha en
De Klerk, heeft De Bruyn de goot en de fles
weten te verruilen voor het vrije onderne
merschap. „Peter's Car Wash is het bewijs
van wat arme mensen die op straat leven
kunnen bereiken", zegt Leon.
Hij presenteert het DA-plan van de 'op-
portunity-bonnen', die de echt kansarmen
kunnen inruilen voor een opleiding of een
kapitaaltje om een bedrijf te beginnen.
„Ruim 18 procent van alle economische acti
viteit speelt zich af in het informele circuit.
Van de honderd weten zich maar drie te ont
wikkelen tot echte winstgevende onderne
mingen. Met een beetje hulp kunnen kleine
pareltjes worden gecreëerd en raken de tege
lijk de binnensteden verlost van veel over
last." Banen zijn er volgens Leon genoeg.
„Werklozen kunnen prima ingezet worden
bij het schoonhouden van de stad. Met al die
wind hier is er, denk ik, troep genoeg. Betaal
mensen per gevulde vuilniszak. Stimuleer en
je zal zien dat het resultaat oplevert."
Liberaal
Het is de taal van de liberaal. Leon vertegen
woordigde tijdens de Apartheid het Engels
talige deel van het blanke establishment. Za
kenmensen vooral, die zich politiek afzijdig
hielden. Ze beschouwden de Apartheid als
een abjecte uitvinding van de Afrikaners,
maar, zoals diezelfde Afrikaners graag zei
den, ze profiteerden er op zakelijk gebied wel
degelijk van. Zijn Democratische Partij (DP)
ontwikkelde zich na 1994 stormachtig. Het
ging ten koste van de (Nieuwe) Nationale
Partij. Vorig jaar bij de nationale verkiezin
gen kreeg Leon 9,5 procent van de stemmen,
zeven keer zoveel als vijf jaar daarvoor. De
Nieuwe Nationale Partij dook van 20,3 naar
6,7 procent.
In de provincie West-Kaap, waarvan Kaap
stad hoofdstad is, handhaafde de NNP zich
echter tijdens de provinciale verkiezingen
met 38,4 procent van de stemmen, tegen
11,2 voor de DP. De twee partijen, ondanks
hun verschillen, besloten tot een alliantie, en
wisten zo het ANC, dat van 30 naar 42 pro
cent was gegroeid, naar de oppositie te ver
wijzen. De anti-ANC-formule moet nu lan
delijk worden beproefd, zoals Leon zegt, „ter
voorkoming van een eenpartij staat naar
Zimbabwaans voorbeeld."
Kleurlingen
„De West-Kaap is het enige licht in de duis
ternis", zegt Peter Marais, kandidaat namens
DA voor het burgemeesterschap van Groot
Kaapstad. Marais is flamboyant, macho, po
pulist én kleurling. Hij heeft in zaken gezeten
en is al dertien jaar actief voor de Nationale
Partij. Marais schaamt zich niet voor zijn
verleden, waarin hij een cruciale trait
d'union was tussen de 'bruinmense' en de
partij die de Apartheid uitvond. Een collabo
rateur, zeggen veel ANC-ers. Voor de NP wa
ren de kleurlingen - het mengras ontstaan
uit vooral Nederlandse blanken, door hen
geïmporteerde slaven uit toenmalig Indië en
het autochtone Khoikhoi-volk - tweede
rangsburgers. En dat was een tree hoger dan
die waarop de zwarte meerderheid was neer
gezet.
Drie eeuwen leefden ze samen met de
'witmense', die hen slecht behandelden en
tot alcoholisme veroordeelden, maar die
toch meer voor hen betekenden dan de
zwarten. Ze spraken bovendien dezelfde taal:
het Afrikaans. De kleine en soms nutteloze
privileges, zoals de eigen kamer die ze kre
gen samen met de Indiërs in het Apartheids-
parlement, vertaalde zich in trouw. Ook na
de afschaffing van de Apartheid. In 1994
haalde de Nieuwe Nationale Partij dankzij de
kleurlingen hier de winst binnen en vorig
jaar kreeg de NNP in de provinciale verkie
zingen nog steeds 38 procent van de stem
men. Iets minder dan het ANC.
De verkiezingen dit jaar volgen opnieuw
raciale lijnen en worden hier weer beslist
door de kleurlingen. Volgens de peilingen
'zweeft' veertig procent van het Kaapse elec-
Peter Marais (links) voert campagne in squat-
tercamp Chris Hani. Rechts Marthinus van
Schalkwijk, tweede man van de Democrati
sche Alliantie. foto eelco van der linden
toraat. De meesten zijn kleurling. De verkie
zingscampagne concentreert zich derhalve
op de Cape Flats, het zanderige intermezzo
tussen het mondaine Kaapstad en de vrucht
bare wijnheuvels van Stellenbosch, waar de
'niet blanken' werden gedumpt door het
apartheidsregime en nu nog steeds de meer
derheid van de Kaapse bevolking woont. Een
bonte verzameling townships, een soort So-
weto van Kaapstad, met de bekende proble
men: werkloosheid, armoede en misdaad.
Marais kent het gebied op zijn duimpje.
Hij rijdt rond met een rode antieke bus vol
lawaaiige supporters en een jazzband. „DA
het die rechte persoon om armoede in kaap
stad aan te pak: Marais!!", brult een vrouw
vanuit de bus en doet dat zo hard dat ze haar
kunstgebit verliest. Naast haar staat, fors de
tonerend in zijn strak gestreken ruitjesover
hemd, de jeugdige leider van de Nieuwe Na
tionale Partij en tweede man van de DA,
Marthinus van Schalkwijk. De erfgenaam
van de enige echte Apartheidspartij mist het
charisma van Leon, maar is vastbesloten zijn
greep op het Kaapse electoraat te behouden.
Het wapen is, net als vroeger, het ANC.
„Na zes jaar regeren zijn de armoede, de
werkloosheid en de misdaad alleen maar
toegenomen. Een op de vier kinderen in
Zuid-Afrika gaat met honger naar bed. Voor
het ANC komt eerst de partij en daarna de
rest", zegt Van Schalkwijk. Hypocriet? Van
Schalkwijk geeft toe dat de problemen die
het ANC moet oplossen voor een niet gering
deel zijn veroorzaakt door de partij waarin
hijzelf is opgegroeid. „Maar het gat is groter
geworden, en dat wrijf ik het ANC aan."
Wrang
De \Tolijke bus zet koers naar een squatter-
camp (een soort permanent vluchtelingen
kamp) genoemd naar Chris Hani, de popu
laire ANC-er die voorbestemd leek Mandela
op te volgen en vlak voor de verkiezingen
van 1994 werd vermoord door twee blanke
racisten. Dankzij vooral de bemiddelende
kwaliteiten van Mandela liep het toen niet
uit op een oorlog tussen zwart en wit. Van
Schalkwijk erkent dat er wrange symboliek
schuilt in zijn bezoek aan het kamp, maar hij
benadrukt dat hij 'nieuw' is en ook dat in het
nieuwe Zuid-Afrika je maar één keus hebt:
„Het is aanpassen of vertrekken: ik heb er
voor gekozen me aan te passen."
Marais en Van Schalkwijk lopen een half
uurtje door het stof. „Terwijl jij zonder water
en stroom zit, sluit het ANC corrupte wapen
deals", oreert Marais tegen een zwarte
vrouw met een klein kind in haar armen. Ze
beaamt in pure misère te leven en glimlacht
als Marais en Van Schalkwijk haar voorzie
ningen, veiligheid en werk beloven. „Het
ANC denkt alleen aan de vrienden van de
partij", roept Marais tegen een kleurling, en
speculeert duidelijk op het idee dat het ANC
een partij voor zwarten is, die kleurlingen
niet ziet staan vanwege hun positie tijdens
de Apartheid.
Maar ANC-aanhangers zijn er ook in dit
kamp: onder aanvoering van de 65-jarige
Ronnie Petersen uiten ze hun woede. „Het is
de eerste keer dat jullie je hier laten zien.
Schande! We wonen hier al vijftien jaar in
deze omstandigheden en nu moeten we op
de DA stemmen", schreeuwt hij. Petersen is
een' van vele zwarten uit de voormalige
thuislanden Transkei en Ciskei die in de af
gelopen twintig jaar naar de Kaap zijn ge
trokken. Het is een doom in het oog van het
witte Kaapstad, ook omdat ze bijna allemaal
op het ANC stemmen. De blanken menen
dat het ANC de immigranten lokt om verkie
zingen te winnen. Vragen om nu op de DA te
stemmen, is voor Petersen echt te veel. „Het
weinige wat we hebben, hebben we te dan
ken aan het ANC", roept hij kwaad. Er ont
staat tumult, er wordt geduwd en Van
Schalkwijk krijgt een bord met de beeltenis
van Mbeki in zijn handen gedrukt waarmee
hij de volgende dag in de lokale krant zal
staan. Het gezelschap maakt zich snel uit de
voeten. „Domapen, domapen", klinkt het
luid.
Tegenpool
De kandidaat van het ANC, Lynne Brown, is
de absolute tegenpool van Marais. Ze is ge
selecteerd door Mbeki zelf, omdat ze beant
woordt aan alle eisen van de door hem zo
gezochte 'nieuwe mens': geen opportunisti
sche carrièremaker, maar iemand die zich
helemaal geeft voor de gemeenschap. Brown
heeft nog nooit een uitvoerende functie ge
had. Ze is opgegroeid in de partij, waar ze
zich vooral bekommerde om vrouwen. Jong
en ook verlegen, wat geen geringe handicap
is in de strijd met de luidruchtige Marais.
Maar ze is wel zelf afkomstig uit de Cape
Flats èn kleurling; het blijkt zelfs uit haar
naam, dezelfde die op de posters zo mooi
rijmt met Cape Town.
Ze 'doet' dezer dagen vooral de townships
met kleurlingen, „ook omdat we van 92 pro
cent van het zwarte electoraat zeker zijn."
Net als DA belooft het ANC de allerarmsten
gratis water en elektra. In het winkelcentrum
in Elsiesriver bestaat het lokale ANC-comité
uit tien man. Ze keert snel terug uit de super
markt, „omdat het niet goed is de mensen
bij het boodschappen doen te storen." Bui
ten praat Brown met mensen die worden
opgevangen door Sandra, een vrouw die wèl
weet te overtuigen en is overgelopen van de
NNP. „Echt, ze hebben alleen oog voor ons
als er verkiezingen zijn", zo motiveert ze de
overstap.
Leonard Maart, die op wijkniveau ANC-
kandidaat is, zegt dat het 'afgrijselijk moeilijk
is' de kleurling te overtuigen. „We zijn eeu
wenlang gehersenspoeld. De witte baas had
altijd gelijk, en twijfel daaraan ontwikkelt
zich zonder onderwijs en met veel gratis
drank niet snel. Onze mensen zijn bijna alle
maal nog half analfabeet."
Volgende stop van Brown is het beruchte
Manenberg. De meeste inwoners zijn afkom
stig uit District Six, de wijk nabij het centrum
van Kaapstad die in de jaren zestig en zeven
tig letterlijk werd platgewalst omdat ze
'blank gebied' moest worden. Manenberg
heeft de meeste en gewelddadigste bendes.
Drie dagen voor het bezoek is er een zeven
jarig meisje vermoord. Marais is, met foto
graaf, al langs geweest bij de rouwende ou
ders, die wonen in een van de uitgewoonde
flats, eigendom van de gemeente.
Hier geen ontvangstcomité. In een klaslo
kaal van een verder uitgestorven school legt
Brown aan een groep vrouwen uit hoe een
beroep te doen op de al bestaande steun
voor de allerarmsten en hoe zich te organise
ren, hoe plannen te maken. Later zegt ze: „Je
moet de mensen over de meest simpele din
gen informeren. Ze weten weinig van rech
ten, zijn gigantisch geïndoctrineerd. Het idee
is: zonder de witmense komen wij bruin
mense nergens, helemaal nu het zwarte ANC
de macht heeft. Maar ik zeg: je wordt nu al
zes jaar geregeerd door de Witmense, wat is
je winst? En dan beginnen ze na te denken
en zeggen ze: je hebt gelijk, misschien beter
het ANC."
EELCO VAN DER LINDEN
l<öpt»
De bus van de Democratische Alliantie wordt verjaagd door ANC-supporters.
foto eelco van der linden
