ÖlNGEN
^VOORBIJGAAN
Hooigeury aardappeleterszaklopen en koeien gelijken
Leiden Regio
STADSGEZICHT
RIJDAG 1 DECEMBER 2000 972
—Ie zijn niet meer weg te denken, de
inbrtretten van opa en opoe Kwakel.
ie p hangen aan weerzijden van de
e„[ionumentale schouw in de pronkka
mer van hoeve Molenzicht. Je kunt
™ped zien dat het boerenechtpaar er
eipstijds speciaal voor is gaan zitten.
m|e toen nog jonge boerin draagt haar
:e-öndagse kap met fraaie en dure oor
ijzers en om haar hals heeft zij een
e ioedkoralenketting met gouden slot.
-n|aar man Chris heeft zijn zwart zij-
en pet op. Een wilskrachtige mond
igeeft de boer. Mooie portretten van
"a"en welgesteld boerenpaar. Het por-
jp et van de boer kent niettemin een
gjhoonheidsfoutje, de boer loenst na-
e-lelijk en daaraan heeft hij zijn bij
naam 'schele Chris' te danken.'
erlet is zomaar een fragment uit de
ieuwe roman van Clemens Wisse,
jeeboren in 1935 en nu dus 65. Het oog
"'f?» de oude boer is zijn tiende streek
roman, die zich afspeelt in het pol
dergebied tussen Leiderdorp en Al
phen aan den Rijn. Dat is de basis
voor al zijn boeken, sinds hij in 1987
begon met schrijven. Als manager
voorlichting en communicatie bij Sig
ma Coatings in Uithoorn schreef hij al
korte verhalen voor het personeels
blad. Dat lag hem goed. „Waarom
zou ik dan geen boek kunnen schrij
ven", zo vroeg hij zich af. Hij gaf zelf
het antwoord en debuteerde in 1990
met De Vlierhoeve, waarna in hoog
tempo volgden: Het erfrecht van de
scheve, Onheil in de Veenstreek, Terug
naar Lindenhove, Boerentrots, Boer op
Velders' hoeve, Zoon van de boer,
Pasja en Hoeve Morgenstond.
Memaal romans waarin het ouder
wetse boerenleven is vastgelegd. De
Alphenaar vertelt over de passie die
hij daarvoor heeft in deze aflevering
van de Dingen die Voorbijgaan.
Spelen in de polder bleef trekken. Zelfs toen Wisse al op de mulo zat in Leiden (1948).
)U J mijn boeken hebben auto-
lsografische trekjes. Ik ben ge-
at iren en getogen in de omge-
;nhg van Oud Ade. Daar herin-
et>r ik mij veel van, omdat ik als
r"eine jongen al zielsveel van
t boerenleven hield. Eigen er-
ring dus. Daarnaast heb ik
el met ouderen gesproken en
ij laten vertellen hoe zij leef-
n, woonden en werkten in de
en voor de oorlog. Op die
anier onstaat een beeld, dat
in mijn boeken gebruik. Ik
obeer zo te schrijven dat je
t boerenleven van vijftig jaar
cj langer geleden kunt ruiken
proeven. Het is een uitge-
irven vak.
ben me ervan bewust dat ik
en literatuur schrijf, maar
:tuur. Ik vervat hooigeur in
:ters. Hou het daar maar op.
aar wel hooigeur die gelezen
irdt. Dat hoor ik van mijn uit-
ver en de bibliotheken in
ijn buurt. Ja, dat streelt mijn
elheid. Maar er is ook een
ote innerlijke drang om het
derwetse boerenleven vast te
'gen. Met z'n allen uit een
n eten op de boerderij'of met
stikkenzak met brood en een
s thee naar het land. Als ik
ijn ogen sluit zie ik de stapels
iterhammen weer op tafel lig-
n, die de boerenknechten
eenamen voor tussen de mid-
;t huis van mijn ouders is er
3t meer. Het lag ergens in de
yhof, de laatste nieuwbouw-
jk van Leiderdorp. Mijn vader
is timmerman maar zocht het
lerenleven bewust op. Ruimte
land had hij nodig voor zijn
Dte gezin, een stel dat je niet
maar in de stad kwijt kon. Ik
Clemens Wisse: „Ik vervat hooigeur in letters." foto hielco kuipers
kom uit een nest van veertien jongste 53. Het was, wat je nu
kinderen. Allemaal nog in te- noemt, kamperen. Het huis was
ven. De oudste is 79 jaar, de oud en vochtig. We hadden een
waterput en een oliestel. Er was
één lichtpunt, een petroleum
lamp boven een grote tafel. Aan
die tafel deden we alles: kaar
ten, huiswerk maken, breien,
eten en praten.
Mijn roots liggen in Oud Ade. Ik
ben geboren in 1935 in het ou
de Elisabeth Ziekenhuis aan de
Hooigracht in Leiden. In '42
ging ik naar de St. Bavoschool
in Oud Ade op klompen met
lange zwarte kousen aan. In de
gang met kapstokken moest je
ze uit doen en op een speciaal
plankje neerzetten. Er waren
drie lokalen voor zes klassen.
We liepen altijd. Drie kilometer
heen en drie kilometer terug.
Meestal op een drafje. In de zo
mermaanden werd je zo bruin
als een neger. In de winter
maanden, als er ijs was, liepen
we schuin toe. Hé, ik bemerk
dat ik dat nog nooit heb be
schreven in mijn boeken. Je
ging dan dwars over alle sloten.
Bij Tante Neel kon je altijd wat
water drinken uit een kroes.
Met koude handen had ze ook
geen probleem. Stop ze maar
even onder mijn oksel, riep ze
altijd.
Van de oorlog heb ik eigenlijk
weinig meegemaakt. Hoewel
het geen vetpot was in die tijd.
Als kind aten we bijna alles uit
eigen tuin. En bij de boeren kon
je ook nog van alles krijgen. Dat
had alles te maken met die typi
sche dorpse sfeer, die je in Oud
Ade nog echt hebt. Gastvrijheid
en vriendelijkheid. Iets voor el
kaar betekenen. Alleen in de
hongerwinter konden we niet
naar school, omdat de grote
zwarte kachel op school geen
kolen meer had. Daar denk ik
nog wel eens aan als ik mijn
boeken schrijf.
Voordat ik daarmee begin heb
ik altijd bepaalde personen
voor ogen. Soms maak ik er van
twee één. In mijn boeken ver
baster ik de echte namen. Dan
heb ik het over een dorp aan de
Made of een boerendorp aan
het Mademeer. Of de naam van
Ingen Schenau wordt van
Schingen Overgauw. Hetzelfde
gebeurt als ik dingen beschrijf.
De streek staat centraal. Van
Hoogmade tot Rijpwetering. Al
les speur ik af. 'Een huis naast
de brug, aan de andere kant
een winkel. Een winkel plus
kapperzaak. Daar lieten we ons
altijd knippen.' Kenners her
kennen daar onmiddellijk Van
de Wereld in Oud Ade in. De
prijzen van schoolwedstrijden
lagen altijd uitgestald in hun
etalage. Ik heb heel wat naar de
eerste prijs voor zaklopen geke
ken. Ik dacht elk jaar weer dat
ik die wel zou ktmnen winnen.
In de roman de Vlierhoeve staat
oude Jan van de Poel centraal.
Hij is 93 jaar geworden. In 1894
geboren. Hij wist alles. Ik heb
veel kennis bij hem opgedaan.
Mensen die over deze periode
kunnen vertellen, sterven uit.
Als je bij boeren ging eten, hiel
den ze altijd de pet op. Alleen
bij het bidden ging die even af.
Het rundvlees kwam uit zon
degelijke zwarte pan. De boer
deelde het vlees uit. De boerin
de groente. En in het midden
stond de pan aardappelen met
de juskom. Daar at je uit. Pre
cies de aardappeleters van Van
Gogh. Je ziet het plaatje voor je.
Ik zelf ook, al moet ik daar af en
toe wel fietstochten voor ma
ken door het polderland. Daar
aantekeningen maken. Zo ga ik
te werk. En die fietstocht door
de streek is niet compleet als ik
niet door Oud Ade ben geweest.
Telkens valt mij op dat achter
de kerk het polderlandschap
niet veel verandert.
Ik ben nu met een trilogie be
zig. Het speelt zich helemaal af
in het interbellum tussen de -
Eerste en Tweede Wereldoorlog
in een buitenplaats aan de rand
van een boerendorp. Wederom
allemaal plaatsen en verhalen
uit deze streek. Twee delen zijn
klaar. Aan deel drie begin ik de
ze winter. Ik heb een briefjes
systeem waarop ik tijdens mijn
fietstochten al mijn invallen en
plaatsen noteer. Daarna orden
ik ze en ga ik verzinnen. Ik krijg
dan steeds meer vat op de grote
lijnen van het verhaal. Ik ben
een vreselijk systematisch
mens. Van de tien boeken zijn
er acht met hetzelfde aantal
hoofdstukken.
foto archief clemens wisse
Behalve dat ik veel met mensen
praat, schiet de moderne tech
niek mij ook te hulp. Er is te
genwoordig via internet en En
carta veel te vinden. Oude uit
drukkingen, al die gewoontes
en termen uit die tijd, moeten
precies kloppen. In een van de
boeken geef ik een beschrijving
van een dakpannenfabriek. Ik
ben naar zo'n fabriek gegaan
om alles aan de weet te komen.
Zo ben ik ook dagen met een
vogelwachter mee gegaan en
heb ik langdurig met een die
renarts gesproken over het
dierlijke leven op het platte
land.
Ken jij de uitdrukking: ga maar
koeien gelijken?Vroeger ston
den koeien altijd twee aan twee
aan een paal. Om ze te voeren
moest er hooi uit een hoefgat
worden gesleept. Hooi klit
enorm en moet dus worden
ontrafeld om gelijke porties te
krijgen. Dat verschijnsel heet
koeien gelijken. Komt nu niet
meer voor. Zelfs hooibergen zie
je haast niet meer. De liefde en
romantiek zijn weg op het plat
teland. Over het huidige boe
renleven zou ik ook niet kun
nen schrijven. Het lijkt in niets
meer op vroeger.
Riek, wiers, disselwagen. Heue,
heue hop. Boerenknecht,
dienstmeid. Tegen elkaar aan.
Liefde, hooi. Traan. Ja, dat is
het ongeveer. Ik ben heel senti
menteel en laat mij snel meee-
slepen door de personages. Ik
huil zelfs mee met ze als ik aan
het schrijven ben. Ik kruip let
terlijk in de huid van mijn figu
ren. Als ik dan naar beneden
kom, roept mijn vrouw: is het
weer zover? De verhalen lopen
ook altijd redelijk goed af. Ik
heb er een enorme hekel aan
als mijn boeken eindigen in bit
tere ellende."
Fietsend door
de polder
kwam Wisse
ook weieens
in de omge
ving van Leid-
schendam te
recht. Deze
foto dateert
van de eerste
mooie voor
jaarsmiddag
in 1953. foto
archief wisse
Leidsch Dagblad
ANNO 1900
Maandag 3 December
HET SOCIALISME - Er is een groot onderscheid tus-
schen den socialist van heden en den socialist van
eenige jaren geleden. Vroeger kon men zich een so
cialist niet anders voorstellen dan alsslordig ge
kleed, met een woest voorkomen, lange haren en af
schrikwekkend gelaat; - maar thans treedt de socia
list op met glacé handschoenen, een deftig heer, be
schaafd en parlementair, den tegenstander hoffelijk
behandelende; een beschaafde onder de beschaaf
den.
Om de holle phrasen van Domela Nieuwenhuis
lachte de Kamer; maar als Troelstra spreekt, wordt
met ernst geluisterd. Domela Nieuwenhuis was een
afschrikking voor ieder, die prijsstelde op onder
zoek, studie en arbeid; Troelstra wordt een voor
beeld voor allen. Troelstra heeft het natuurlijk bij
het rechte eind; maar daardoor is hij dan ook de ge
vaarlijke man. Niet zoozeer de socialisten als zooda
nig, zijn partijgenooten; maar zijn beginselen krijgen
doorzijn optreden iets verleidelijks, iets aantrekke
lijks voor een ieder, die zich geen rekenschap geeft
van de juiste verhouding tusschen Volk en Overheid.
Het socialisme vernietigt de tegenstelling van Volk
en Overheid, bluscht alle veerkracht, breekt de ener
gie en doet den mensch opgaan in de vraag naar
stoffelijke behoeften.
ANNO 1975
LEIDEN - Op het
terrein van het Aca
demisch Ziekenhuis
te Leiden is gisteren
een dameskapsalon
geopend voor pati
ënten en personeel.
De behoefte aan
een kapsalon was al
eerder veelvuldig
door patiënten tot
uitdrukking ge
bracht. De kapsalon
wordt draaiende ge
houden door me
vrouw Van Diest
(zie foto) en is de
gehele week, inclu
sief de zaterdag, ge
opend.
foto archief
leidsch dagblad
Dinsdag 2 december
UTRECHT - Omstreeks tien uur vanmorgen is een
stoptrein tussen Beilen en Hoogeveen door een
groep zwaar bewapende Zuidmolukkers overvallen.
Ter hoogte van Wijster maakten zij zich meester van
de intercity Groningen-Zwolle. Er zou zijn gevochten
met het treinpersoneel, waarbij de machinist is ge
wond geraakt. Op een tegemoetkomende trein werd
geschoten.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Van diverse kanten blijkt
er in Alphen grote belangstelling te bestaan voor de
splinternieuwe aula (400-500 zitplaatsen), die on
langs is gereed gekomen in het schoolgebouw van
het katholieke Ashram college aan het Marsdiep. Zo
wel de drie kerken, het Buurtcentrum Ridderveld als
gemeentelijke Kulturele Raad hebben hun voelho
rens al uitgestoken naar de gebruiksmogelijkheden
van de aula. Het schoolbestuur zelf staat open voor
dergelijke buiten-schoolse evenementen.
ALPHEN AAN DEN RIJN-Vanaf vandaag heeft Al
phen er een nieuwe winkel bij. 'Lampiste Artistique'
van A. van Sint-Truijen (40) en A. Risse (30) is ge
specialiseerd in de zg. klassieke verlichting. Het bij
zondere is dat alle kappen, voornamelijk zijden en
runderblaaskappen uit het eigen atelier aan het
Groenoord (Ridderveld-west) komen. Van Sint-Truij
en en Risse werken daar dagelijks sinds een jaar of
vijf. Vanuit hun atelier aan het Groenoord voorzien
zij nu ook hun eigen winkeltje, aan de Raadhuis
straat (187). De winkel is op vrijdag en zaterdag ge
opend.
N00RDWIJK - Met de aanleg van een heemtuin zal
een bedrag van zo'n half miljoen gulden gemoeid
zijn, terwijl de jaarlijkse kosten op ongeveer vijftig
duizend gulden worden geraamd. Gelet op andere
mogelijkheden om van de natuur te genieten zijn B.
en W. van mening, dat een dergelijke uitgave voor
een heemtuin een te groot offer voor de gemeen-
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na plaatsing een ingevulde cheque (geen
overschrijvingskaarl) ter waarde van vijf gulden (voor een exemplaar van 13 bij 18 in zwart wit) op te sturen naar het Leidsch
Dagblad, t.a.v. Leidsch Dagblad Archieven, postbus 54,2300 AB Leiden of door contante betaling aan de balie van het Leidsch
Dagblad aan de Rooseveltstraal 82. U ontvangt de foto binnen drie weken.
'rouwstraatje.
FOTO HIELCO KUIPERS
