Een Leidse zoon aan het Weense hof
Leiden
dialect
Leiden Regio
Eis van bijdrage valt slecht bij winkeliers
Zorgen om grotestedenbeleid
Kwaad water
SüttenMeuzd
WAG 1 DECEMBER 2000
Oostenrijkse ambassadeur onthult gedenksteen Gerard van Swieten
whjKLADDER Nieuws en berichten uit en over de Leidse wijken,
uit de buurthuizen en van de wijkverenigingen, gerangschikt
jiaar stadsdeel. Persberichten en wijkbladen kunnen worden
gestuurd naar Leidsch Dagblad, postbus 54, 2300 AB Leiden.
71 Fax: 071-5321921; e-mail: redactie.ld@damiate.hdc.nl
?dt
*1
iili
D.
saIVAGWEG De Leidse postzegelvereniging De Postzegelvrienden
's ftudt maandag haar maandelijkse clubavond. Vanaf 19.30 uur
l de kavels, die later op de avond geveild worden, te bezichti-
m. Belangstellende niet-leden zijn natuurlijk ook welkom. Voor
raformatie: A. Vermond, telefoon 5765828.
ba
erlOFESSORENWUK Onder leiding van een ervaren docent kunnen
ntjdag 15 december van 10.00 tot 11.30 uur de mooiste kerststuk-
fc worden gemaakt in buurthuis Cornelis Joppensz. Exclusief ma-
hiaal bedragen de kosten 10 gulden. Materiaal kan bij de docent
!S brden gekocht. Het buurthuis staat aan de Oppenheimstraat 6a.
vofcor informatie bellen naar 5132462.
De
ekjERENWUK In buurthuis Op Eigen Wieken is zondag voor vol-
rd issenen de gelegenheid om te klaverjassen. De kosten bedragen
in ie gulden per persoon. Maandag kunnen 50-plussers in het
d. ïurthuis terecht voor een spelletje bingo. Er worden vijf ronden
n speeld en elke ronde kost één gulden. Ook de toegang bedraagt
iel n gulden. De zaal in het buurthuis aan het Valkenpad 5 gaat bei-
et 1 dagen om 13.30 uur open, om 14.00 uur wordt begonnen.
:hi[
ilgJLWUK Het schoolplein van de Zijlwijkschool is vrijdag 8 decem-
w*r omgetoverd in een Dickensmarkt. Jong en oud zijn van 16.30
e |t 19.00 uur welkom in de diverse kerststands. Voor kinderen van-
lejvier jaar zijn er knutselstands, waar ze voor een klein bedrag
i."»rstkaarten, kerststukjes of andere kerstversieringen kunnen ma-
inïn. Ook treden er diverse schoolartiesten op. De Zijlwijkschool is
'olj vinden aan het Schaduwpad in de Merenwijk.
ot
ie.lERENWUK Wandelsportvereniging L.E.O. (Leiden en omstreken)
organiseert vanuit buurthuis Op Eigen Wieken morgen de eerste
iejcht van de uit vijf tochten bestaande Winterserie. Er kan gestart
iprden tussen 9.00 en 10.00 uur vanuit het buurthuis aan het Val-
jrtnpad. De afstand van de tocht is 15 km.
nio.
Jn a
'Je ze
ior de sfeervolle Leidse binnenstad kan woensdag 6 december
avondwandeling onder leiding van een gids worden gemaakt,
tze snerttocht begint om half zeven bij restaurant Nieuw Miner-
aan de Boommarkt met erwtensoep. De wandeling eindigt om
[igeveer half negen bij de open haard in het Koetshuis bij de
Jircht met warme chocolademelk. De kosten bedragen 35 gulden,
clusief erwtensoep en chocolademelk. Inlichtingen bij de VW
inkel, Stationsweg 2D, 0900-22.22.333 (99 cent per minuut).
ï^(e maandelijkse wandeling van het wandelcafé Leiden van het NI-
)N gaat zondag 12 december van Bodegraven naar Gouda over
jken en door de Reeuwijkse Plassen (ongeveer 21 km). Er wordt
cn n 9.30 uur verzameld bij het station Leiden Centraal. Vandaar
Mordt de trein naar Bodegraven genomen. Lunch, regenkleding en
"tyippenkaart moeten zelf meegenomen worden, zoals ook ge-
1 rgd moet worden voor stevige schoenen. Informatie: Aat Smits,
w lefoon 5227079.
e FNV verzorgt de komende maanden een aantal voorlichtings
avonden over het nieuwe belastingstelsel. Maandag 11 december
onze regio aan de beurt. In Holiday Inn aan de Haagse Schouw-
eg 10 begint om 19.30 uur de voorlichtingsbijeenkomst over de
leuwe belastingwet. Voor FNV-leden is de toegang gratis.
ONNO HAVERMANS
Zijn kop prijkt prominent tus
sen die van ridders en raadshe
ren onder het grote standbeeld
van keizerin Maria Theresia op
de Hofburg in Wenen. Gerard
van Swieten geniet eer en faam
als grondlegger van de moder
ne Oostenrijkse gezondheids
zorg. Maar Leiden lijkt hem te
zijn vergeten. Vandaag brengt
ambassadeur Josef Magerl de
herinnering terug met de ont
hulling van een gedenksteen in
de Latijnse school.
Gerard van Swieten werd
driehonderd jaar geleden gebo
ren. De exacte datum staat niet
vast, maar het moet op of net
voor 7 mei 1700 zijn, want op
die dag werd hij gedoopt. En
daarmee treuzelden de katho
lieken in die tijd meestal niet,
uit vrees dat een kind zou ster
ven voordat het aan God was
toevertrouwd. Kraam- en ge
zondheidszorg waren immers
nog van twijfelachtig allooi.
Van Swieten - zoon van een
notaris aan de Breestraat, maar
al wees op zijn 12de - beschikt
over een goed stel hersens. Op
zijn zestiende vertrekt hij naar
Leuven om filosofie te gaan stu
deren. Twee jaar later keert hij
terug naar Leiden, waar hij zich
in een mum van tijd ontpopt
tot een van de beste leerlingen
van Herman Boerhaave, de
hoogleraar geneeskunde die
wereldwijd naam heeft ge
maakt.
Het ligt voor de hand dat Van
Swieten zijn leermeester te zij
ner tijd zal opvolgen, maar die
vlieger gaat niet op. Een katho
liek kan aan de protestantse
universiteit te Leiden - gesticht
door de prins van Oranje om de
itfti.nifc
Voorzitter Weiland van de Stichting Oostenrijkse Studiën bekijkt de zwartgranieten gedenksteen, waarop in gouden letters eer wordt gebracht
aan Gerard van Swieten (1700-1772), grondvester van de eerste Weense medische school en organisator van het Oostenrijkse gzondheidswezen.
FOTO MARK LAMERS
paapse Spanjaarden te pesten -
geen hoogleraar worden. Wel
mag hij colleges geven, als pri
vaat-docent. En hij beschrijft,
na diens dood in 1738, Boer-
haaves theorieën en ideeën in
vijf kloeke naslagwerken. Ook
komt hij met een eigen leer- men - ze had eerst Boerhaave
boek over therapie. gevraagd, maar die weigerde en
Roem vergaart Van Swieten droeg Van Swieten voor. In
echter pas nadat hij lijfarts is 1745 gaat hij. Negen jaar later
geworden aan het Habsburgse verheft ze hem in de adelstand
hof. Maria Theresia zelf haalt en nadat hij haar in 1767 van de
hem over naar Wenen te ko- pokken heeft genezen volgen
zijn benoeming tot keizerlijk
raadsheer, het Komturkruis en
de St. Stephansorde. Van Swie
ten sterft in 1772 als een geres
pecteerde geleerde.
De Leidse geneesheer had in
Wenen niet alleen de leiding
over de medische faculteit en
daarmee in feite over de ge
zondheidszorg in het hele
Habsburgse rijk, ook was hij
prefect van de Hofbibliotheek,
voorzitter van de studiecom
missie en oppercensor, waar
mee hij grote invloed had op
het Oostenrijkse onderwijs.
Toch vond hij nog tijd om een
paar uur per dag te besteden
aan de armenzorg, iets wat hem
in Leiden ook al na aan het hart
stond.
Geen wonder dat de Oosten
rijkse artsenvereniging zich
naar hem heeft vernoemd. Het
is ook dit Van Swieten Gesell-
schaft dat het initiatief heeft ge
nomen voor de Leidse gedenk
steen. De vereniging riep de
hulp in van de Stichting Oos
tenrijkse Studiën, die telkens
andere Oostenrijkse hooglera
ren naar Leiden haalt voor de
leerstoel Middeneuropese Stu
diën. Een van die uitwisselings
hoogleraren stelde vorig jaar tot
zijn verbazing vast dat Leiden
helemaal niets doet met deze
'zoon', die in Oostenrijk nog
steeds wordt vereerd.
Het bleek nog niet eenvoudig
om een geschikte plaats te vin
den voor de Van Swietenge-
denksteen. SOS-voorzitter H.
Weiland ving bot bij het Boer-
haavemuseum en bij de Leidse
universiteit. „Het museum
neemt geen gedenkplaten op
en de universiteit eert alleen
hoogleraren. Maar Van Swieten
was hier slechts student." Uit
eindelijk vond Weiland een
plekje in de hal van de Latijnse
school aan de Schoolstraat. „Ik
heb de Oostenrijkers verteld dat
hier een plaquette aan de gevel
hangt van Rembrandt, nog zo'n
Leidenaar die elders beroemd is
geworden."
LEIDEN ROBBERT MINKHORST
Dat winkeliers van De Luifel-
baan moeten meebetalen aan
het opknappen van hun win
kelcentrum, is ze rauw op hun
dak gevallen. Dat meldt S.
Scheffer, die namens de onder
nemers gesprekspartner is voor
de gemeente.
Het heeft Leiden grote in
spanningen gekost om de reno
vatie van het winkelcentrum in
Zuid-West gefinancierd te krij
gen. Dat is eigenlijk al die jaren
dat werd onderhandeld over
een verbouwing het grootste
struikelblok geweest, zei pro
jectleider H. van der Wiel dins
dagavond nog in de Antonius-
kerk. Daar werden de laatste
voorstellen van projectontwik
kelaar Bouwfonds aan omwo
nenden voorgelegd.
Dat nieuwste voorstel (met
meer woningen, winkels en
parkeerplaatsen) is ook nog
eens duurder geworden. Bouw
fonds, de gemeente en Ahold
investeren 85 miljoen gulden in
het project. De verbouwing kan
op zijn vroegst in 2002 begin
nen. „Het is een bijzonder duur
plan geworden", maakte Van
der Wiel duidelijk. „Onder de
streep stond een getal in rode
cijfers. Er moest geld bij." Bur
gemeester en wethouders zijn
bereid om het meeste bij te leg
gen: 2,7 miljoen gulden. Voor
het restant van 500.000 gulden
rekent Leiden op de winkeliers
vereniging.
Maar dat is wat al te voorba
rig gesteld, vindt Scheffer. De
bijdrage is bedoeld om een
nieuwe luifel vanaf de Roose-
veltstraat naar het Bevrijdings
plein te kunnen bouwen. Alleen
is niet iedere winkelier het eens
met die extra bijdrage. Daarbij
komt dat er 'nog over moet
worden onderhandeld', zegt
Scheffer. Als het aan hem ligt
staat de hoogte van de bijdrage
dus ook helemaal niet vast.
Wel beseft hij, en dat moeten
de winkeliers daarom ook, dat
verzet zinloos is. Weigeren de
winkeliers, dan strandt het pro
ject voor de zoveelste keer. En
daar is niemand bij gebaat - en
zeker de ondernemers niet, al
dus Scheffer.
IDEN ROBBERT MINKHORST
n Wethouder Pechtold vreest dat het Rijk straks
•en of weinig heil meer ziet in het grotesteden-
ïleid. Dat zou betekenen dat de gemeente mil-
enen guldens aan subsidie misloopt voor
oodnodige projecten. „Als ik de Tweede Kamer
•luister, zitten de partijen ontzettend om resul-
ten te roepen. Maar het is irreëel om nu al con-
"eet om meetbare resultaten te vragen. We be-
innen net."
Uit die uiterst kritische houding van Kamerle
ien leidt Pechtold af dat zij hardop twijfelen aan
yet nut van een uitgebreid subsidieprogramma
nor de grotere steden. Ten onrechte, meent hij,
fant het is wel degelijk zinvol.
,De Tweede Kamer gaat straks wel bepalen of
it überhaupt nog doorgaat, en met welke ste
en. Waar ik bang voor ben is dat de Kamer zegt:
et was leuk, maar die minister (Van Boxtel -
•d.) hebben we daar niet meer voor nodig. Ik
nd het echt een gemis als het straks weer weg-
akt." Het programma voor de grote steden be-
:ikt volgens hem wel degelijk waar het met na
me voor is bedoeld: het ontstaan van beter leef
bare en veiligere steden.
In Pechtolds commissie werd eerder deze week
gesproken over het Leidse meerjarenprogramma.
Dat het inmiddels in Leiden goed gaat, bleek
overduidelijk. De politieke partijen hadden nau
welijks aanmerkingen op de plannen. Het was
nota bene de wethouder zelf die kanttekeningen
plaatste. Hij meldde dat het grotestedenbeleid
bijna volledig is opgenomen in de rest van het
beleid van de gemeente. En dat betekent dat Lei
den ook afhankelijker is geworden van de subsi
dies die het daarvoor van het Rijk krijgt.
„Het grotestedenbeleid is niet de slagroom op
de taart die je er ook zomaar weer vanaf kunt
scheppen", meent Pechtold. „Een van de punten
waar ik me zorgen over maak, is hoe we vanuit
alle steden aantonen dat dit niet iets is wat er
even bij is gekomen."
„Van de Tweede Kamer moeten we dingen
gaan zeggen die we niet waar kunnen maken.
Gun ons de tijd, zeg ik dan. En we moeten met
z'n allen laten zien dat dit heel belangrijk voor
ons is."
Leidsch Dagblad
Blijft het rijm voor u een groot geheim?
Vroom Dreesmann Leiden
De rijmredacteuren van het
Leidsch Dagblad maken gratis uw gedicht.
donderdag 30 november van 17.00-21.00 uur
zaterdag 2 december van 11.00-17.00 uur
Per bezoeker één rijm
Vijfentwintig jaar geleden kochten wij ons huis
op de Rijnsburgerweg. Het was toen zo'n 70 jaar
oud en die ouderdom had zijn sporen nagelaten.
Scheurtjes in de muren, een sterk verouderd toi
let, een trap die zwaar aan herstel toe was. Ik be
zit twee linkerhanden, dus van mij kon het huis
geen goede verzorging verwachten. Mijn buur
vrouw had een hulp die getrouwd was met de
broer van een stratenmaker en die kon alles. Be
hangen, scheurtjes dichten, boekenkasten ma
ken, een tweede badkamer aanleggen. En zo
kwam Pim in huis. Drie avonden per week. Een
paar jaar lang. Een echte Leienaar.
Volgens Pim waren alle muren onk. Hij had er
last van bij het behangen. Dan
had hij een vel keurig recht af
gesneden en dan hing het nog
niet goed. Want onke muren
zijn oneffen. Aan de ene kant is
de muur van boven naar bene
den 3 m.79, aan het andere ein
de 3.81. Ik heb nooit kunnen
achterhalen wat de herkomst
van het woord onk is, maar een
week geleden kreeg ik een lan
ge brief van Wim Kooreman,
vol met Leidse woorden en uit
drukkingen. Daarin noemde hij
ook onkant. Als de ene borst
van een vrouw groter is dan de
andere, of ze hangen ongelijk,
dan zijn die borsten onkant.
Het zou kunnen zijn dat onk
een verkorte vorm is van on
kant.
Van Dale vermeldt dat onkant
'gewestelijk' is en geeft twee
betekenissen. Als een koe onkant is dan geeft ze
niet met elke tepel melk. En als een paard onkant
is, dan hinkt hij. Onkant is samengesteld uit on
'niet' en kant 'in orde', dat we nog kennen in
kant en klaar 'helemaal gereed'. Het betekent dus
letterlijk 'niet helemaal in orde'.
U merkt dat ik bezig ben om over dingen te
schrijven, waar een klein gebrekje aan is. Hier
volgt nog zo'n voorbeeldje van iets onvolmaakts.
Mevrouw Siera-Lunenburg is geen geboren
Leidse. Ze komt uit Den Haag, maar woont al wel
vanaf haar elfde in Leiden. „Het eerste wat me
opviel toen ik hier naar toe kwam was de grote
armoede vergeleken met Den Haag. Dat was in
1939. We woonden op de Morsweg. Die was toen
nogal netjes. Daarachter lag een volksbuurt die
de hakbijlenbuurt werd genoemd. Dat kwam
omdat er ooit eens een dronken man met een
hakbijl had lopen zwaaien. De armoede was er
duidelijk zichtbaar. Er liepen veel kinderen rond
met een kaal hoofd. Vanwege zweren en onge
dierte werd het door een geneeskundige kaalge
schoren. Dat kale hoofd heette in het nette: een
zeer hoofd. Maar in de volksmond was het ge
woon een kanekop."
Een kaan of kaantje is eigenlijk het vliezig over
blijfsel van een stukje uitgebakken vet. Dat ziet er
een beetje ruw en ongevormd uit. En allerlei za
ken die ook ruwig, vormeloos zijn worden daar
om ook kaan genoemd. Beslag waar wat schim
mel op zit. Opgedroogd slijm in de ooghoeken.
Op zo'n kanekop is het ook niet helemaal effen,
want de restanten van het 'hoofdzeer' zijn nog
duidelijk waarneembaar.
Het Woordenboek der Neder-
landsche Taal wordt, zoals u
I weet, in Leiden gemaakt. De
meeste redacteuren van dat
Woordenboek wonen of woon-
I den in Leiden. Ze hoorden en
horen natuurlijk flink wat Leids
om zich heen, en noteerden dat
dan op een fiche. Vaak werd
zo'n I-eids woord dan in het
H Woordenboek opgenomen. Dat
is ook gebeurd met kanekop.
Letterlijk staat er 'te Leiden:
kletskop, zeer hoofd; ook (als
scheldwoord) voor iemand met
een zeer hoofd'.
Piet Vos, van de Hogewoerd,
ging als jongetje vaak vissen. In
de grachten natuurlijk. En hij
heeft menig visje mogen ver
schalken. Maar soms was het
water van de grachten geel van
kleur. Dat was het zogenaamde
kwaad water. Dan hadden de fabrieken weer
eens wat geloosd. Meestal gebeurde dat 's zo
mers. Je zag de vissen naar de oppervlakte ko
men om lucht te happen.
Van George Gussenhoven kreeg ik de volgende
Leidse dialoog. Twee jongens lopen aan een
gracht. Jan begint: 'Hé, juh, eisser dref tat?' Kees:
'Welnee, juh, eisser sinkt.' Jan: 'En 'n eissere
schuit tan?' Kees: 'Daar sit toch luch in.' Jan:
'Luuuuch?'
Wilt u dat even voor me vertalen.
HANS HEESTERMANS
Reacties en tips voor deze rubriek kunt u stu
ren naar de redactie van deze krant, postbus
54, 2300 AB Leiden, onder vermelding van de
rubrieksnaam 'Leids dialect'. E-mailen naar de
auteur kan ook: heestermans@inl.nl
Leidsch DagbladAltCHIEYlijV
ANNO 1900
1 December
GEMENGD NIEUWS - De Koninklijke chauffeur. - Koning Leopold
schijnt het met zijn automobiel-hartstocht werkelijk wat al te bont te
maken. Na zijn debuut in Parijs, waarbij hij een equipage aan gruzele
menten reed, vertoont hij nu bijna dagelijks zijnmeesterschap aan de
Brusselsche bevolking. Doch deze js daar slechts gedeeltelijk van ge
diend. Ten minste, in de Brusselsche pers wordt algemeen besproken,
dat de Koning, wanneer hij in zijn tuf-tuf uitrijdt: 1* aan zijn automo
biel de voorgeschreven nummerplaat mist; 2* wegen berijdt, die voor
automobielen verboden zijn; 3* sneller rijdt dan de reglementen op
het voerwezen het toelaten-, 4* dat de politieagenten een oogje dicht
doen en hun procesverbaalboekje thuis schijnen te hebben gelaten,
wanneer zij in den verordening-overtreder hun Koning herkennen.
POLITIE-Van het Van-der-Werf-standbeeld is verdwenen het wapen
bord van Delfland. Dengeen, die dit bord in zijn bézit heeft, wordt in
zijn eigen belang aangeraden te zorgen, dat het teruggebracht wordt,
daar anders een onderzoek en vervolging wegens diefstal zal worden
ingesteld.
ANNO 1975
LEIDEN - De demonstratie tegen de jeugdwerkloosheid, die zater
dag in de Leidse binnenstad werd gehouden, heeft slechts een vrij
klein aantal jongeren op de been gebracht. Na zich op het Stadhuis
plein verzameld te hebben, trok een groep van spandoeken voorzie
ne demonstranten naar het Volkshuis, waar een manifestatie werd
gehouden.
FOTO ARCHIEF LEIDSCH DAGBLAD
Maandag 1 december
LEIDEN - Het college van B. en W. zal de gemeenteraad voorstellen
de sinds begin van het vorig jaar geschorste directeur van de
Groenoordhal, eervol te ontslaan en hem 'een maandelijks opzegbare
uitkering' toe te kennen. B. en W. willen voortzetting van het wacht
geld binden aan de voorwaarde dat Daey Ouwens bereid is 'een pas
sende, hem in redelijkheid aan te bieden andere betrekking in ge
meentedienst te aanvaarden'.
WOUBRUGGE - Een brief plus een geluidsband worden vandaag ver
stuurd naar de Woubrugse gemeenteraad. Als ingekomen stuk zullen
band en brief dus op de agenda van de eerst komende gemeente
raadsvergadering prijken. Met de geluidsband wil de afzender,
T.A.Th. Spoelstra uit de Van Schellingerhoutstraat, de Woubrugse be
stuurders laten kennismaken met zijn huiselijke situatie iedere veer
tien dagen op zaterdagavond. Een situatie die blijkens zijn brief voor
verbetering vatba.ar is.
Spoelstra woont met echtgenote en drie jonge kinderen tegenover
Jeugdland II, een houten bouwsel waarin om de andere zaterdag
jeugdsociëteit Woobridge (kennelijk Engels voor Woubrugge) de deu
ren openzet. Wat er in de soos-ruimte gebeurt is uit de bandopname
die zaterdagavond in het huis van de familie Spoelstra is gemaakt, vrij
gemakelijk af te leiden: men draait via een krachtige versterker mu
ziek van de Hilversum 3- top 30, afgewisseld met pop-platen die in
het verleden opmerkelijke verkoopsuccessen boekten. En dat aange
kondigd door een disc-jockey die daarvoor van dezelfde versterker ge
bruik maakt.
LEIDEN - Met grote klem hebben zeven rectores en directeuren van
scholen voor voortgezet onderwijs, gevestigd in het Houtkwartier, bij
de gemeente aangedrongen op 'n aanmerkelijke uitbreiding van het
daar gevestigde filiaal van de Leidse Openbare Bibliotheek. In een
brief schrijven zij: 'Voor het raadplegen van naslagwerken, handboe
ken en tijdschriften, in verband met werkstukken en scripties, is de
ruimte te enen male te beperkt'.
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
plaatsing een ingevulde cheque (geen overschrijvingskaart) ter waarde van vijf
gulden (voor een exemplaar van 13 bij 18 in zwart wit) op te sturen naar het
Leidsch Dagblad, t.a.v. Leidsch Dagblad Archieven, postbus 54, 2300 .AB Leiden of
door contante betaling aan de balie van het Leidsch Dagblad aan de
Rooseveltstraat 82. U ontvangt de foto binnen drie weken.
