Aan
de slag
met de grote takkenschaar
Van heuvelrug tot duin
Rijp en Groen
Sneller veredelen
dankzij sluiproute
Sint bewaart
Medicijnen uit
dauwdruppels
Spirituele tuin
VRIJDAG 1 DECEMBER 2000
redactie rien polderman 023-51
Cryptogram
Horizontaal: 1De weg met betrekking tot een file (6); 4. Gooi 'm om als hij naar drank stinkt!
(5); 5. Leuk om de gein ervan in te zien (4); 7. Druiloren krijgen geen slechte cijfers (5); 8. Voor
de grap ga je er niet in zitten! (3); 9. Kleine handdruk van een hond (6); 10. Bevestigen dat er
geen prijzen zijn (6).
Verticaal: 1Als vogel onbegeerd omdat hij geen mooi weer aankondigt (9); 2. Zakken als een
stekker (5); 3. Wagen met niets aan geluidsapparatuur (4); 4. (Ver)slaan (7); 6. Zotskap (3);
8. Daarop kan men niet lopen (4).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Sexe; 4. poef; 7. tl; 8. rei; 10. si; 13. catechese; 16. je; 17. re; 18. murw;
19. ijzig; 20. ik; 22. un; 23. ontdooien; 25. ijk; 27. nog; 29. zo; 30. kauw; 31. eren.
VERTICAAL: 1. Stuc; 2. el; 3. er; 4. pi; 5. es; 6. file; 9. excl; 11. sterkte; 12. verzuim; 14. ajuin;
15. Seine; 21. polo; 23. olijk; 24. neon; 26, ka; 27. nw; 28. ge; 29. ze.
HET WEER
Zacht weer blijft
Zelden is de herfst in delen van Europa zo
nat geweest. Op de Britse eilanden werd
het zelfs de natste herfst sedert het begin
der metingen in 1766. Tot het begin van
deze week viel er in Engeland en Wales ge
middeld 469 mm. Daarmee werd 1852 ont
troond: toen viel er vanaf 1 september tot
en met 30 november gemiddeld 456 mm.
De meeste nattigheid concentreerde zich
op de maanden oktober en november.
In het zuidwesten van Ierland ving Valentia
tenminste 549 mm op tegen normaal 305
en in Gardermoen bij Oslo viel 507 mm te
gen normaal 157. Dan de november/herfst
regens in onze eigen regio. Met 211 mm
brak Valkenburg een novemberrecord en
de hele herfst bracht daar 458 mm. Op
Schiphol viel in november 196 mm (herfst
427), Haarlem-West eveneens 196 (441),
Nieuw-Vennep 195 (438) en in Hoofddorp
188 mm (herfst 457). De norniale hoeveel
heid neerslag bedraagt in november 89, in
de herfst 248 mm. Het bijzonder zachte
weer houdt met december op de kalender
aan. Vandaag werd het meer dan 10 gra
den, morgen zal dat niet anders zijn. De
maximumtemperatuur bedraagt zaterdag
12 graden. Nog even en we kunnen het gras
weer maaien! Onder invloed van een kou
front valt er vanavond en de komende
nacht af en toe regen of motregen. Morgen
nemen de regenkansen af maar in vochti-
ge, enigszins onstabiele lucht kan er lateig
een enkele bui tot ontwikkeling komen.
Ook op zondag een buienkans en waar- h
schijnlijk een fractie minder zacht. n
Na het weekeinde krijgen we te maken n j
een bijzonder omvangrijke depressie die
bijkans de gehele Oceaan beslaat. Tegelij
kertijd is de luchtdruk boven het Europe^
vasteland hoog. Dat betekent opnieuw 2
zuid- tot zuidwestenwinden, die zeer zac2
te lucht naar West-Europa transporteren
Gedurende het grootste deel van de weel2
schommelt de temperatuur zowel 's naclg
als overdag rond 10 graden. Verder perio
diek regen en vooral maandag tamelijk
winderig.
Opeens is er tussen die donkere
dagen voor Kerstmis een lichte
dag waarop de zon schijnt.
Knap dan nog gauw een klusje
op, zoals het aanbrengen van
groen bindtouw om een me
tershoge taxus. Daarmee voor
komt u dat de boom onder een
sneeuwlast uit elkaar 'valt'.
Sneeuw... ja, maar dan een lek
ker dik pak waaronder de tuin
zich lekker voelt en veilig. En
een bijzonder fraaie aanblik
biedt. De vormen van de kron
kelwilg en dito hazelaar vallen u
dan speciaal op, de sneeuw-
hoedjes op de kaardebollen
maken vrolijk en de lintbloem
pjes van de toverhazelaar zor
gen voor kleur.
Er zijn ook schaduwkanten. Zo
mag je met sneeuw niet op het
gazon lopen. De sneeuwpop
moet dus op het terras komen
te staan. De bollen die voor
huisbroei bestemd zijn moeten
binnenshuis verder groeien.
Waar stonden die ook al weer
in de tuin? Voordat het gaat
vriezen moet de vijver nog
schoon worden gemaakt. De
bagger kan mooi over de tuin
worden verspreid waar ze
wordt doorgevroren. Rottende
plantendelen zoals de bladeren
van de waterlelie en gele plomp
snijdt u af. De stelen aan zwa
nebloem en gele lis laat u zit
ten. Daardoor kunnen kwalijke
dampen ontsnappen. Water
pest, die ervoor zorgt dat er
zuurstof in het water komt, hal
veert u. Gooi de winterknoppen
van het hoornblad weer terug.
Als u vissen in de vijver wilt
houden, dan doet u er goed aan
voorzieningen te treffen tegen
reigers. Beter is het ze in een
groot aquarium in huis te laten
overwinteren. Tegen het bevrie
zen van het vijverwater zijn er
heel wat apparaten in de han
del. Informeer bij uw tuincen
trum. Een bundel rietstengels
rechtop in het water gezet, geeft
vissen en kikkers lucht. Hak in
dik ijs nooit een gat. Dit zou de
dood van de dieren betekenen!
Wilt u de passiebloem, die afge
lopen zomer zo uitbundig heeft
gebloeid, door de winter heen
helpen, dek dan het hart van de
plant met een laag goede grond
af. Plaats er nog een rietmat
voor tegen scherpe oostenwind.
Ziet u aan het einde van een
vorstperiode dat verschillende
planten zijn 'opgevroren', druk
deze dan terug en dek de wor
tels ook van deze planten met
goede compost of aarde af.
Wie van de goede sint zo'n (bij
na) allesknippende, ferme tak-
kenschaar heeft gekregen wil
daarmee natuurlijk direct aan
de slag! Bij droog, en vorstvrij
weer kan dat. Zo'n reuzen-
schaar is eigenlijk een grote
maat snoeischaar met pape
gaaienbek en lange handvatten.
Ze zijn er ook op een stok.
Houd ook een handsnoeizaagje
met grove M-tanding voor het
moeilijke werk gebruiksklaar.
Wilg, els, populier en linde kunt
u nu aanpakken, maar laat
berk, eik en kastanje onge
moeid. Laat vruchtbomen ook
met rust. Vooral appels en pe
ren kunnen juist in de donkere
maanden met sporen van
vruchtboomkanker worden be
smet. Na midden december is
die kans op wondinfectie min
der groot. Eventuele kanker-
plekken moeten tot op het witte
Plantenveredelaars brengen
vaak nieuwe eigenschappen in
cultuurgewassen door ze te
kruisen met wilde varianten.
Nadeel hiervan is dat ook de
ongewenste kenmerken wor
den ingekruist, die er vervol
gens weer uitgehaald moeten
worden. Deze tijdrovende stap
is over te slaan door alleen door
te gaan met nakomelingen van
geselecteerde geslachtscellen,
zo ontdekte Ki-Byung Lim bij
de lelie. Hij promoveerde
maandag aan de Wageningen
Universiteit.
Kim is medewerker van het in
stituut Plant Research Interna
tional en deed zijn studie met
een leliehybride, die was ont
staan uit een kruising van twee
leliesoorten. De nakomelingen
maken speciaal stuifmeel dat
tweemaal zoveel chromosomen
bevat als normaal. De planten
kunnen met dit speciale stuif
meel combinaties van eigen
schappen van de ouders door
geven aan het nageslacht. In dit
stuifmeel blijken de eigen
schappen van de twee ouderty
pes namelijk gerecombineerd
te worden via een tot nu onbe
kend mechanisme. Dat komt
erop neer dat bij de celdelin
gen, betrokken bij de productie
van stuifmeel, niet automatisch
de helft van beide ouderlijke
kenmerken over de geslachts
cellen worden verdeeld, zoals
altijd werd verondersteld. An
ders gezegd: de ene cel bevat
meer chromosomen van de va
der en de ander meer van de
moeder. Kim kwam tot die ver
rassende ontdekking omdat hij
met een speciale techniek de
chromosomen van beide ou
ders een andere kleur gaf.
Deze vondst betekent voor ver
edelaars een snellere manier
om gewenste eigenschappen
over te brengen. Ze kunnen na
melijk een sluiproute nemen
die korter is (lees: minder tijd
kost) dan de gangbare weg.
Door louter met de juiste ge
slachtscellen verder te kweken
is een veel gerichtere selectie
mogelijk. Overigens, niet alleen
bij lelies maar ook bij andere
planten.
peter de jaeger»
De tuin in december
Gooi niet in de vuilniszak
Maar bewaar voor tuingemak
Voor werken in tuin en op balkon
Bij regenweer en in de zon
Komt veel wat eens afval was
Bijzonder goed van pas
GREET
In de geest van dit sinter
klaasversje komen hier een
paar tips die met succes als
surprise dienst kunnen
doen voor allen die werken
met levend groen.
De plastic fles:
Bedoeld worden hier de
grote, doorgaans anderhal
ve liter grote flessen waarin
diverse frisdranken en
bronwaters
worden ver
kocht. Deze
flessen zijn
voor mij on
misbaar en ik
zal hier een
paar mogelijk
heden voor
hergebruik op
noemen. Op de
eerste plaats
heb ik zowel in
de serre als in
de kamer altijd
wat flessen met
gietwater staan.
Die zijn dan
per definitie
aangepast qua
temperatuur en
dat is vooral 's Bneve
winters heel postb
wlilies Iieei 2003 PA
belangnjk. Pot
planten houden niet van
koud kraanwater, ergens
op een verborgen hokje
staan ze niet in de weg en
zijn ze altijd klaar voor ge
bruik.
Als ik een paar dagen weg
ga, dan graaf ik een aantal
flessen waarvan de bodem
afgezaagd is ondersteboven
in bloembakken. In dit ge
val moet de dop op de fles
blijven maar dan wel door
boord zijn zo dat het water
druppelsgewijze de grond
in kan trekken. Voor men
weggaat kan men experi
menteren hoe lang een der
gelijke fles die uiteraard tot
de rand wordt gevuld is
met water, de grond voch
tig houdt.
Bij langere vakanties kun
nen buren of vrienden die
de zorg overnemen hier
mee rekening houden. Een
zogenoemde hanging bas
ket wordt, als het goed is,
tijdens het beplanten met
een voorzien van een halve
doorgezaagde fles met
doorboorde dop. Water ge
ven is dan simpel, alleen de
aldus gevormde waterbak
vullen. Ook kan men halve
flessen prima gebruiken als
een soort minikas op stek
ken en tere zaailingen.
Panty's:
Het lijkt vreemd om panty's
in de tuin te gebruiken,
maar op de eerste plaats
vormen ze prima bindtouw
voor bijvoorbeeld bomen
die aan een paal bevestigd
worden. Stukjes doorge
knipte benen kunnen uit
stekend gebruikt worden
als afdeklaagje in potten
waarin we onder in een
laag potscherven of grind
doen om een opvang voor
eventueel teveel giet- dan
wel regenwater
te hebben. Het
fijne weefsel
zorgt ervoor dat
de aarde de drai-
nagelaag niet
kan verstoppen.
Een vriendin van
mij knipt benen
door, legt er een
knoop in en be
waart geraniums
de hele winter
met aanhangen
de aarde en al op
die manier naast
elkaar in bakken.
Ze gaan in het
voorjaar met
panty aan de
grond in. Ze zegt
naar dat dat prima
5 507 werkt
\arlem „5
Piepschuim:
Wat doen we met dit mate
riaal waarin zoveel appara
ten verpakt blijken te zijn?
Grote platen kunnen ge
bruikt worden om vijvers
dan wel waterplasjes af te
dekken bij vorst. Andere
stukken en brokken maak
ik met de hand fijn, dat wil
zeggen ik maak er brokjes
van die dienst kunnen
doen in plaats van pot
scherven, ook en vooral om
een drainagelaag aan te
brengen onder in grotere
potten en bakken. Na ge
bruik wrijf ik een deel zo
fijn mogelijk. Ik heb dan
handen vol fijne witte kor
rels en die meng ik door de
compost om deze luchtiger
te maken. Kortom, met een
beetje goede wil kan Sint
voor weinig geld milieu
vriendelijke tips maken.
GREET BUCHNER
hout worden schoongekrabd.
Daarna een wondafdekkende
pasta aanbrengen.
Bent u toch in de fruittuin be
zig, bevestig dan ook om de
boompalen lijmbanden tegen
omhoogkruipende vrouwtjes
van de wintervlinder wier lar
ven zich in 't voorjaar op de
bloem- en bladknoppen stor
ten. Andere belagers van de
fruitbomen zijn muizen. Deze
maken gebruik van tegen de
boom groeiende onkruiden om
aan de bast te knagen. Houd
die bomenspiegels vrij van on
kruid en breng er stalmest in
aan.
Is het weer niet aantrekkelijk
om buiten te werken, voor de
tuiniers met een moes- en fruit
tuin is er binnenshuis werk aan
de winkel. Voor diverse groene
gewassen is een wettelijk voor
geschreven wisselteelt van
kracht, die ziekten moet voor
komen. Zo mag u op de plek
waar u vorig seizoen aardappels
kweekte, binnen vier jaar niet
opnieuw piepers poten. Dit
geldt ook voor tomaten. Voor
koolgewassen is de termijn een
keer in drie jaar, voor uien is
het zes jaar, voor peulgewassen
drie jaar. Lathyrus valt als vlin
derbloemige ook onder de
peulgewassen. Wilt u op dezelf
de plek als vorig jaar lathyrus
laten groeien, dan zult u daar
verse grond moeten aanbren
gen!
Ten slotte: stel niet langer uit de
druif sterk terug te snoeien. Dit
moet vóór februari gebeurd
zijn, anders zal ze bloeden.
frans wegman
Twee jaar geleden, ter gelegen
heid van zijn honderdjarig be
staan, publiceerde Staatsbosbe
heer vijf boeken over elk van de
vijf terreinen dat het vanaf het
allereerste jaar van zijn bestaan
in beheer heeft. Vijf betrekkelijk
alledaagse boeken waren dat,
voor een schappelijke prijs en
leuk om te hebben.
Maar nog veel leuker om te
hebben, en dat voor nog geen
twaalf gulden méér, is het
nieuwste boek uit een serie
over alle natuurgebieden van
Staatsbosbeheer in het hele
land. Het heet Van heuvelrug
tot duin' en het bestrijkt de pro
vincies Utrecht en Zuid-Hol
land. Plus nog een beetje
Noord-Holland, want daar is
het noordelijkste stukje van het
Groene Hart (tussen die heuvel
rug en dat duin in) te vinden.
'Alle natuurgebieden' wil geluk
kig wel zeggen: met het hele
landschap er omheen. Inge
deeld in hoofdstukken over de
geologische geschiedenis, over
de manier waarop de mens het
landschap naar zijn hand heeft
gezet, over natuurherstel en
over de recreatiemogelijkhe
den, staat Van heuvelrug tot
duin' barstensvol met informa
tie. Auteur is de natuurjourna-
list Jan van Gelderen, die in
1995 met zijn boek 'Het groene
kleed' al een interessante toe
komstverkenning voor de Ne
derlandse natuur verrichtte.
Tot de karakteristieke plekjes in
het Hollandse landschap beho
ren ook de forten van de Nieu
we Hollandse Waterlinie, die
Staatsbosbeheer in oude luister
wil herstellen. De dienst heeft
tegenwoordig heel wat van de
forten van zowel de Oude (on
der andere de Wierickerschans
bij Bodegraven) als de Nieuwe
Hollandse Waterlinie, en ook
van de Stelling van Amsterdam
in beheer.
Door het steeds wisselende ka
rakter en dito gebruik heeft de
natuur zich bij al die forten op
geheel eigen wijze kunnen ont
wikkelen. Waar ze vanwege het
'militaire geheim' tot 1951 zelfs
niet op landkaarten mochten
worden ingetekend, stelt
Staatsbosbeheer ze tegenwoor
dig zoveel mogelijk open voor
het publiek, met uitzondering
uiteraard van de plekken waar
de natuur er te kwetsbaar voor
is.
Met de vele, vele illustraties in
het boek zit het ook wel goed.
Afgedrukt zijn daarnaast ook
topografische kaarten van alle
besproken gebieden. Heel han
dig, maar het is alleen jammer
dat de aangehaalde terreinen
op die kaarten niet altijd even
gemakkelijk te vinden zijn.
jan ottens
Jan van Gelderen: Van Heuvelrug
tot Duin. Uitgeven Staatsbosbe
heer Nieuwegein. Prijs: 37,50 gul
den (incl. verzendkosten, want
voorlopig is het boek alleen ver
krijgbaar door dit bedrag over te
maken op banknummer
385238177 ten name van Staats
bosbeheer, Postbus 552, 3430 AN
Nieuwegein).
Het 'zweet' van planten
kan een belangrijke bron
worden van geneesmidde
len. Dat hopen althans
Amerikaanse onderzoekers
die tabaksplanten hebben
gemaakt die 's ochtends
vreemde eiwitten uitzweten
via hun bladeren. Zo meldt
New Scienmrvan 25
vember.
Planten kunnen worden
gemaakt om vaccins en
plastics te produceren.
Maar winning van deze ge
wenste stoffen is ingewik
keld en duur. Een meer ele-
uit de dauwdruppels op de
bladeren, dacht Ilya Raskin
van de Rutgers universiteit
in New Jersey.
Tijdens de nachtelijke uren
verliezen bladeren minder
vocht door verdamping.
Binnenin het blad ontstaat
hierdoor druk, waardoor
overtollig water naar buiten
wordt geperst. Dit water
bevat ldeine hoeveelheden
eiwit, afkomstig uit de
vloeistof in de ruimten tus
sen de cellen. Raskin maak
te een transgene tabaks
plant die drie vreemde ei
witten maakt in die inter
cellulaire vloeistof. Een
daarvan is een fluoresce
rend eiwit van een kwal. Als
het gen aanslaat en tot ex
pressie komt. licht het blad
groen op.
Inderdaad doken de drie
vreemde eiwitten op in de
dauwdruppels. In de toe
komst zal de techniek wor
den toegepast op planten
die grote dauwdruppels
maken, zoals tomaten en
grassen. De druppels kun
nen 's morgens van het
blad worden gehaald door
te zuigen of aan de plant te
schudden. De geoogste ei
witten zijn veel zuiverder
dan de eiwitten die worden
gewonnen door vermaling
van de plant. Bovendien
gaat er op deze nieuwe ma
nier veel minder van het
kostbare eiwit verloren
door dat er minder bewer
king nodig is.
Raskin was er al eerder in
geslaagd kostbare eiwitten
op te vangen die waren ge
lekt uit plantenwortels.
peter de jaeger
Een natte uiterwaard met knotwilgen uit 'Van Heuvelrug tot duin'. publiciteitsfoto cpd
„Uw groene buitenruimte ge
richt op innerlijke rust." Deze
zin staat onder de titel van het
boek en daarmee is de inhoud
van dit luxueus uitgevoerde
boek, met fraaie kleurenillustra
ties, het beste getypeerd. Vol
gens de auteur kan een tuin, el
ke tuin, veel meer zijn dan een
stukje natuur om van te genie
ten en mee te werken.
In De Spirituele Tuin kan de ge-
interesseerde lezer ook ontdek
ken dat een tuin de plaats is om
geestelijk tot rust te komen en
om er te mediteren. Je kan er
zelfs een handleiding voor me
ditatie in vinden. Uiteraard
moet je dan bij de indeling en
de beplanting van de tuin reke
ning te houden met dit voorop
gestelde doel. Immers de vlak
verdeling, de wijze waarop de
vier seizoenen tot hun recht 1
men in de tuin, en kleur en
geur van de gewassen spelen!
een grote rol bij de beïnvloe-j j
ding van de geest. S'.
Samenvattend: een boek datk']
niet bedoeld is voor de door-j'.
snee tuinbezitter maai onmik'j
baar lijkt voor allen die zich |j
geestelijk en spiritueel verdeij'j
willen ontwikkelen.
Hoofdstukken met namen al£'j
Inspirerende tuinen, Archefrt'
sche symbolen, Versterk uw K
zintuigen en dergelijke helpet',
daarbij. |"j
greet buchner
B.
Uitgeverij Kosmos Z en K,
Utrecht, Antwerpen B.
Prijs 89,90 gulden. B.
Kandelaberen is een vormsnoei, die zowel 's zomers als 's winters wordt uitgevoerd.
foto gpd paul ter strfi
