Jan Steen, de mythe voorbij
'De zak van Sinterklaas' met een cowboyhoed op
K
Herman Koch
Cultuur Kunst
Kerst scratch in Noordwijk
Duizelingwekkende
capriolen Kol Simcha
Nieuw Guggenheim
Kinderen in aanraking brengen met levende muziek
DONDERDAG 30 NOVEMBER 2000
23
Zevende deeltje in serie Leidse Verhalen
In de serie Leidse Verhalen, mi
ni-boekjes over maxi-Leide-
naars, is het dit keer de beurt
aan Jan Steen - schilder, brou
wer, herbergier. Een begaafd
kunstenaar, daar is vriend en
vijand het over ee
is. Maar ook
bedenkelijke
een losbol,
;n onbehou-
reputatie. Hij
een nietsnut t
wen kroegbaas zijn geweest, die
niet met geld kon omgaan. Zo
verbeeldde hij zichzelf en de
wereld om zich heen in elk ge
val op zijn schilderijen. De my
the voorbij komt Els de Baan
evenwel tot de conclusie dat
dót beeld van Jan Steen abso
luut niet overeen komt met de
werkelijkheid.
Op pagina 74 stelt de schrijf
ster van deeltje 7 onomwonden
vast, dat Jan Steen ongeveer het
tegendeel was van wat men
hem door de eeuwen heen in
negatieve zin allemaal heeft
toegedicht. 'Ontdaan van alle
mythische trekken kan de schil
der worden voorgesteld als een
talentvol, erudiet, onderne
mend en hardwerkend per
soon', concludeert de samen
stelster. Hoe ze tot die consta
tering komt, wie Steen nu pre
cies was, waarom 'een huishou
den van Jan Steen' een negatie
ve klank heeft gekregen, op wel
ke wijze de schilder (1629-1679)
in het Leidse stond: die, en nog
veel meer andere wetenswaar
digheden staan beschreven in
het vlot geschreven en zeer on
derhoudende boekje, dat qua
formaat gemakkelijk in de bin
nenzak past; bij die andere zes
deeltjes.
Nog één ander, aardig detail
uit het verhaal van Steen: in
1900 kocht je met een beetje
mazzel een schilderij van de
'meesterverteller' voor rond de
5000 gulden. Wat dat aangaat is
er in een eeuw tijd het een en
ander veranderd. Onder het
miljoen geen Steen. En een echt
mooie Steen doet tussen de 5
en 10 miljoen. Niet gek toch,
voor iemand die ooit werd afge
schilderd als een nietsnut.
Schilder, brouwer, herbergier
- Jan Steen. Verkrijgbaar bij
VW, Lakenhal en Leidse boek
handel. Prijs f. 14,95.
In de reeks zijn eerder versche-
Tranen in een rode zakdoek -
Zangeres zonder Naam
Huize Nippon aan de Rijn -
Philipp von Siebold
Tussen Leiden en Leipzig -
Marinus van der Lubbe
Doctor Diepvries - H. Kamer-
lingh Onnes
Stijlfiguren - Theo van Does-
burg
Klank in een nevel - Johannes
Kneppelhout
De triktrakspelers van Jan Steen, geschilderd rond 1667.
Het is verschrikkelijk. Zelfs voor het paard van Sinter
klaas is er geen pardon. De Sint, die tegenwoordig ge
lukkig ook over een mobieltje beschikt, belde gister
middag naai de Leidse Schouwburg om te zeggen dat
hij verlaat was omdat hij, dat wil zeggen het paard, een
wielklem, of liever een hoefklem, had gekregen. Aan
VOF De Kunst de taak om de zaal vol opgewonden kin
deren in de juiste Sinterklaas-stemming te houden.
Sinterklaas stelde, nog steeds via de telefoon, sommen
of liedjes voor. Het werden liedjes, want daar had VOF
De Kunst veel meer zin in. Nieuwe liedjes en oude lied
jes die als nieuw klinken; 'de zak van Sinterklaas' met
een cowboy-hoed op, 'Zachtjes gaan de paardevoetjes'
a la de Heikrekels, 'Zie ginds komt de stoomboot' hou
send uit Spanje en 'O, kom er eens kijken' of het al
Carnaval is.
Maar de pop van VOF De Kunst heeft meestal ouder
wetse vlechten in het haar: ze rockt niet, ze schaukelt.
Vooral toetsenist Tijn Smit is op dreef. Hij dweilt en
veegt met zijn keyboard, een zwierige accordeon of een
tetterende trompet - het maakt hem niet uit. Iedereen
zingt, loeit of bromt mee en de sfeer is geweldig.
Nol Havens zingt leuk en graag, maar geeft ook ande
ren de kans om voor de Sint te zingen. Een klein jonge
tje oogst een daverend applaus met zijn verlegen
stoomboot. Later blijkt hij ook nog een tover-hand te
hebben, waarmee hij de zaal 'olé" kan laten joelen in
een liedje dat recht uit Spanje lijkt te komen. Minstens
zo veel bijval krijgt Gijs, die op speciaal verzoek van
Sinterklaas achter het drumstel kruipt. En de band
weet het, na eventjes aandachtig luisteren, zeker. Gijs
speelt de intro van 'Susanne' en dat kennen wij alle
maal ook.
VOF De Kunst is leuk, maar Sinterklaas zelf is toch an
dere koek. De band speelt de rol van vrolijk voorafje,
het hoofdgerecht is de Goedheiligman. Als die eindelijk
binnenkomt ontlaadt de spanning zich en wordt het
één groot kinderfeest. Langzaam maar zeker wordt de
Sint aan het zicht onttroldcen door tientallen op het
podium dansende, springende en blije kinderen. Die
dezelfde avond nog allemaal' twee schoenen mogen
zetten, omdat ze er zo'n fantastische middag van
maakten. Heeft Sinterklaas zelf gezegd.
Vrienden Haags
museum zorgen
voor expositie
Van je vrienden moet je het
hebben. Dat is iets wat het
Haags Gemeentemuseum
met recht kan zeggen. Het
kwam op het lumineuze idee,
de leden van de Vereniging
van Vrienden van het Ge
meentemuseum om bruikle
nen te vragen. Het bleek een
schot in de roos.
De dependance van het
Gemeentemuseum, Muse
um Het Paleis aan het Lange
Voorhout, hangt en staat nu
vol met werken van bekende
kunstenaars die anders nooit
voor publiek te zien zijn. Er
zijn klinkende namen als
Ouborg, Westerik, Dumas,
Sluijters, Visch, Toorop, Le
Corbusier, Appel, lom, Luce-
bert, Constant, Wolvecamp,
Kandinsky. Allemaal zomaar
van de muren en uit de hoe
ken bij particulieren in Den
Haag en omstreken geplukt.
Zestien zalen werden ge
vuld met 170 schilderijen en
beelden en enkele honder
den voorbeelden van kunst
nijverheid. Conservator M.
Josephus Jitta, die de exposi
tie samenstelde, viel tijdens
haar speurtocht langs 65 van
de bruikleengevers van de
ene verbazing in de andere.
Zo vond ze een Appel (Eat
that chicken, uit 1961) waar
van de schilder zich altijd af
vroeg waar dat toch gebleven
De tentoonstelling 'Huis
kamers? Schatkamers!' is
vanaf 2 december open voor
publiek. De expositie duurt
tot en met 4 februari.
Kooyker Ginsberg
signeert zijn nieuwe roman
'Eten met Emma
Zaterdag 2 december, 14.00 - 15.00 uui
Begane Grond, Breestraat 93, Leiden
Een gelegenheidskoor van 250
zangers uit de Duin- en Bol
lenstreek geeft op. 16 decem
ber een 'kerst scratch concert'
in de Grote Kerk in Noordwijk.
Het Projectorkest Noordwijk
zorgt voor de muzikale bege
leiding. Op het programma
staan zowel moderne als klas
sieke werken. Het concert in
de kerk aan de Voorstraat 44
in Noordwijk begint om 20.15
uur. Kaarten zijn verkrijgbaar
bij Music All In aan de Van
Limburg Stirumstraat 48 en
op 16 december bij de kerk.
muziek recensie
susanne lammers
Concert Kol Simcha Gehoord: 29/11,
Stadsgehoorzaal, Leiden. Nog te horen:
30/11, Patronaat, Haarlem. 2/12, Con
certgebouw, Amsterdam (lunchconcert).
De pest met klezmorim is dat er
zoveel beunen tussen zitten.
Komt er eens een goede band,
zit de zaal maar half vol. Kol
Simcha, een uit vijf ongelooflijk
bedreven musici bestaande
klezmerband met als thuisbasis
het Zwitserse Basel, verdient
het dat de fans mekaar de kop
pen inslaan voor een kaartje.
Kol Simcha speelt klezmer,
maar met een volstrekt eigen
toon. Eigenwijs en vernieu
wend, en met veel respect voor
zowel traditie, zichzelf, als pu
bliek. Ze putten ook uit de
'klassieke muziek', maar men
gen vooral veel free jazz door
hun zeer persoonlijke variant
van klezmer. Het allereerste
nummer is vooral verbijste
rend. De pianist rommelt in de
snaren, wrijft, tokkelt, speelt
een paar arpeggio's, onder
steund door de bas, terwijl kla
rinet en dwarsfluit er klagend
doorheen zweven. Het lijkt op
desolate documentaire-mu-
ziek, al die klagende klanken,
en maar heel langzaam tekenen
zich gearticuleerde loopjes af.
Zo'n opening getuigt van lef en
muzikale integriteit.
Het tweede nummer, een tradi
tional, klinkt een tikje gewoner,
maar is nog steeds hyper-im
pressionistisch. Hier wel de ka
rakteristieke elastieken uitbar
stingen van de klarinet met
massa's nootjes die feest sugge
reren, maar de cliché's worden
zorgvuldig vermeden. En dat
maakt dat bij eigenlijk alles wat
Kol Simcha speelt, je je oren
bijna niet kunt geloven.
Klarinettist Michael Heitzler
trekt de meeste aandacht. Hij
speelt in opperste concentratie,
nagenoeg bewegingloos. Alle
energie stopt hij in zijn instru
ment. Zijn soli kenmerken zich
door een fabelachtige techniek
en inventiviteit. Hij schiet van
toonsoort naar toonsoort,
speelt dwars voor de tel uit,
produceert duizelingwekkende
glissandi, eindeloos aangehou
den noten, dubbelklanken en
de meest bizarre voorslagen.
Lieflijk als een Mozart-ariaatje,
maar ook dreigend als een bui
tenaards monster.
De hoeksteen van de groep is
pianist Olivier Truan, die zich
deels als ritmesectie, deels als
melodie-maker gedraagt. Truan
is het meest aanwezig in de
jazzy passages, maar ook de bij
zondere klankexperimenten ko
men overtuigend uit zijn vin
gers. Wat meer op de achter
grond blijft fluitist Niki Reiser;
hij voegt zich soepel naar het
spel van Heitzler en doet in zijn
schaarse solo's soms wat den
ken aan Thijs van Leer in zijn
Focus-tijd.
Ook bassist Daniel Flicker is
voornamelijk dienstbaar. Hij
schittert in een solo, maar dan
laat hij zijn bas ook wel heel
hallucinerend klinken. Vreemd
mompelende nootjes, rare mo
tiefjes dié langzaam uit de bas
opklinken en heel hoog eindi
gen. Drummer David Klein, die
ook de met een prettig soort
humor gekruide aankondigin
gen doet, beperkt zich tot wat
een goede drummer moet
doen: een strak maar subtiel
koord van hoogst ingewikkelde
ritmes spannen, waarop de an
deren hun duizelingwekkende
capriolen kunnen uithalen.
Het lijkt een
beetje op een
reusachtige
appelschil die
achteloos op
straat is ge
gooid. Als het
aan het Solo
mon R. Gug
genheim mu
seum ligt gaat
het nieuwe
hoofdgebouw
aan de East Ri
ver in New
York er zo uit
zien. Het ont
werp van
Frank O.
Gehry telt 40
verdiepingen
en kost 678
miljoen dollar
op tafel ko
men. Het mu
seum hoopt
op steun van
de stad New
York. foto
ap/richard
drew
Suus Ponsioen wil jeugdtheater in Warmond
Voorstelling geschrapt om religie
i Rotterdam Het Onafhankelijk Toneel (OT) heeft een voorstel-
I ling in het klassiek Arabisch afgelast, omdat de Marokkaanse
I zangers, componist en musici het om religieuze redenen niet
I meer willen spelen. De toneelgroep is verbijsterd. De voorberei-
dingen zijn al lange tijd aan de gang. De voorstelling zou in fe
bruari uitkomen als onderdeel van Rotterdam Culturele Hoofd
stad 2001. Het gaat om het muziektheaterstuk 'Aïsja en de vrou
wen van Medina', van regisseur Gerrit Timmers. Het werk is ge
baseerd op de roman Ver van Medina van de Algerijns-Franse
schrijfster Assia Djebar. Hoofdpersoon is Aïsja, de jongste
vrouw van profeet Mohammed. Afgelopen week bleek dat er
weerstand bestond in de islamitische gemeenschap in Marokko
en die in Nederland. ,,De algehele houding is dat het verboden
is Aïsja op het toneel te zetten", aldus de toneelgroep.
Water in de Hooglandse Kerkgracht
1
IsJi
ïïjdy nihof
2j|Ia jarenlang als freelancer in
|et jeugdtheater te hebben ge
reikt gooit componist, zanger
n schrijver Guus Ponsioen (49)
et roer om. Hij liep al een tijd
lond met het idee om een eigen
pugdtheatergezelschap op te
ichten. Inmiddels is 'Guus
onsioen Muziek Theater'
en feit. Nu nog een eigen thea-
:r en het plaatje is compleet.
Kant een béétje gezelschap be-
chikt natuurlijk over een thuis-*
asis. Een plan ligt er al. In zijn
'oonplaats Warmond heeft
onsioen zijn oog laten vallen
p het oude schooltje bij de
orpspomp, beter bekend als
le oude gymzaal'.
Ponsioen, vader van drie kin
eren, ziet het helemaal voor
ch. „Zo'n theater moet een
pen huis zijn, dus er moet een
ïeatercafé met terras bij. De
andacht moet vooral naar kin
eren uitgaan, maar dat bete
ent niet dat er geen goede ca-
aretvoorstelling voor volwas-
enen kan zijn." Het is niet de
edoeling dat alleen Ponsioens
igen gezelschap in Warmond
p de planken staat. Integen-
eel: Ponsioen wil produkties
it binnen- en buitenland naar
et dorp heden. Zeventig voor
tellingen per jaar zou haalbaar
731 'in-
Ponsioen beseft dat er meer
apers op de kust zijn voor 'de
ude gymzaal', die eigendom is
an de gemeente. Bekend is dat
aleriehouder Henk Pruijssen
elangstclling heeft. Het monu-
lentale pand komt beschik-
Guus Ponsioen in zijn studio: „Publiek bij jeugdtheaterproducties wordt afgescheept met een orkestband."
foto mark lamers
baar als de bibliotheek naar het
nieuwe, in aanbouw zijnde so
ciaal cultureel centrum ver
huist. De gemeente heeft nog
geen voorkeur voor een nieuwe
gebruiker. Wel vindt de ge
meente dat de zaal een culture
le bestemming moet krijgen.
Ponsioen wacht in spanning af.
Mocht het pand aan zijn neus
voorbij gaan, 'Guus Ponsioen
Muziek Theater' gaat hoe dan
ook door. In de ogen van Ponsi
oen komt de 'levende muziek'
er vaak bekaaid af bij bestaande
jeugdtheatergroepen. „Ik wil
kinderen in aanraking brengen
met theater én levende muziek,
wil het muziektheater op een
hoger plan brengen. Momen
teel wordt het jeugdige publiek
vaak afgescheept met een or
kestband. Levende muziek is
voor veel gezelschappen een
voudigweg te duur. Het be
schikbare budget wordt liever
aan andere dingen besteed."
Na zijn opleiding aan de aca
demie voor kleinkunst raakte
Ponsioen meer en meer geïnte
resseerd in theatermuziek.
Achttien jaar geleden kwam hij
terecht in het jeugdtheater,
waar hij tot op de dag van van
daag aan verslingerd is. Hij was
betrokken bij vele produkties,
waarvan 'Perö of de Geheimen
van de Nacht' het meest be
kend en succesvol was. Veel
groepen in het buitenland heb
ben het stuk op het repertoire
gezet. ,,'Perö' was de eerste
Het schooltje bij de dorpspomp: ideale plek
produktie waarbij ik de vrije
hand kreeg. Dat het stuk zo'n
succes had, was voor mij een
enorme aanmoediging om het
voortaan op mijn manier te
doen, en een eigen groep te be
ginnen."
Ponsioen was lange tijd huis
componist van jeugdtheater
groep Wederzijds. Hij schrijft
nu muziek en liedteksten voor
gezelschappen in binnen- en
buitenland. Dat muziek niet in
alle jeugdtheaterprodukties op
de eerste plaats komt begrijpt
Ponsioen wel. „Natuurlijk, je
moet concessies doen. Maar ik
wil niet stééds het gevoel heb
ben dat het beter had gekund.
Met een eigen theatergezel
schap en een budget van 3,5
ton kun je tenminste zelf bepa
len wat je prioriteiten zijn."
De mentaliteit in het huidige
jeugdtheater bevalt Ponsioen
ook om andere redenen niet.
Van enige solidariteit is geen
sprake, idealen worden ver
kwanseld in zijn ogen. „Ieder
een denkt aan zichzelf en dat is
heel pijnlijk om te zien. Thea
tergroepen dansen naar de pij
pen van beleidsmakers en
schikken zich naar sponsors. Ik
vind dat kunstenaars het gewe
ten van het volk moeten zijn,
maar daar zie ik weinig van te
rug."
Ponsioen geeft zichzelf vijf
jaar om zich met zijn eigen
jeugdtheatergroep te bewijzen.
In die tijd wil hij zich ook sterk
maken voor meer voorstellin
gen op scholen in Zuid-Hol
land. „Het budget dat de pro
vincie Zuid-Holland besteedt
aan voorstelllingen voor de
jeugd is veel lager dan in
Noord-Holland. De jeugd hier
wordt heel slecht bediend. Kin
deren worden klaargestoomd
voor het poldermodel. Maar,
daar komen geen Van Gogh's
Expositie Leidse stadsarchitect
leiden In het Leids gemeentearchief is vanaf vandaag een ex-
Ij positie te zien over de Leidse stadsarchitect Salomon van der
JPaauw (1794-1870). Het gemeentearchief bezit een aantal hand-
ij schiften van Van der Paauw, zoals een beschrijving van wapens
jen zegels van Leiden, stukken over het droogmaken van het
Haarlemmermeer en een verhaal over het verversen van het
I Leidse grachtenwater. De tentoonstelling is ingericht naar aan-
leiding van het eerder verschenen proefschrift 'Inventaris van
het Stadsarchief van Leiden 1816-1929' door adjunct-gemeente-
archivaris dr. R. van Maanen. De tentoonstelling over de Leidse
stadsarchitect is tot en met 31 januari volgend jaar te zien in het
Gemeentearchief aan de Boisotkade 2a.
Zuco 103 wint toer bevrijdingsfestivals
Amsterdam De dance-formatie Zuco 103 mag volgend jaar op
Bevrijdingsdag per helikopter langs vier verschillende bevrij
dingsfestival reizen en optreden. De groep legde beslag op de
Heineken Crossover Award, een jaarlijkse muziekprijs die dit
keer bestaat uit de helikopter-toer. Zuco 103 is een formatie
rond drummer Stefan Kruger, toetsenist Stefan Schmid en de
Braziliaanse zangeres Lilian Vieira. Volgens de jury van de sti-
muleringsprijs is de groep 'van internationale klasse met een ei
gentijdse Braziliaanse dance-sound die strak en meeslepend
wordt gepresenteerd.'
N Durlacher doet 4 mei-lezing
Amsterdam Schrijfster Jessica Durlacher (1961) verzorgt vol
gend jaar de 4 mei-lezing tijclens de Nationale Herdenking. Het
uitspreken van de lezing gebeurt in de Nieuwe Kerk, vooraf
gaand aan de plechtigheid bij het Nationaal Monument op de
n.Dam. Het comité nodigt elk jaar een schrijver uit die de Tweede
GWereldoorlog zelfheeft meegemaakt of van de generatie daarop
nis en in zijn of haar werk getuigt van betrokkenheid bij de oor-
logsproblematiek. Durlacher brak in 1998 door met haar roman
'Het Geweten'. In haar boeken speelt de invloed van de oorlog
op bijvoorbeeld de opvoeding van de generatie die kort daarna
werd geboren een belangrijke rol.
I
leiden Door de Hooglandse Kerkgracht stroomt, net als vroe
ger, weer water. Althans, op het schilderij dat Dick Kerkvliet
maakte in opdracht van de Stichting Leiden Promotie/VW. In
klassieke stijl, volgens de werkwijze van illustere voorgangers als
Rembrandt en Jan Steen, schetste Kerkvliet het beeld van de
buurt rond de Pancras-kerk, zoals dat er rond 1605 zou hebben
uitgezien. Gehuld in zeventiende eeuwse kledij en gearriveerd
in een karos, overhandigde de meester zelf het schilderij aan
stichtingsvoorzitter Kees Klerks. Het zal, als blikvanger voor
plaatsgenoten en touristen, een plaats krijgen in de WV-winkel
aan de Steenstraat. foto henk bouwman
