Het werk van ambtenaren is nauwelijks veranderd
xaozuaaiio
De vrijstellingsmethode moet beter
SiatenMetad yedic&teet
Leiden Regio
r onderzoek
HORA EST
OENSDAC 29 NOVEMBER 2000
Rudi van Maanen promoveert na onderzoek van 300 meter gemeentearchief
De problemen rond de
voering van de euro zijn niet
ïieuw. Integendeel. In 1822
P leken werkbazen in Leiden
de daggelden van hun
Q arbeiders nog steeds uit te
drukken in het oude
geldsysteem terwijl het
decimale stelsel al was
e ingevoerd. In plaats van
üdens en dubbeltjes kregen
werknemers hun loon in
u ponden, stuivers en
j hellingen. Dat is één van de
constateringen in het
promotie onderzoek van
djunct-gemeentearchivaris
Rudi van Maanen (55). Hij
promoveert morgen op de
nieuwe inventaris van het
stadsarchief te Leiden 1816-
1929.
0
door Eric-Jan Berendsen
n Maanen doet meer opmer-
vondsten. Zo blijkt uit
neentelijke stukken dat er
fi in 1834 in de Schouwburg
taferelen afspeelden
het de hoogste tijd was voor
vaststellen van een regle-
nt van orde. Want vooral
j. denten wilden nog wel eens
■t hun wandelstok op de
ind stampen, de acteurs van-
de zaal aanspreken of zelfs
podium opklimmen. „Poli-
e ie waking tijdens de voorstel-
a gen was geen uitzondering",
us Van Maanen.
(listoricus en archivaris Van
l'lanen is vanaf 1971 op het
meentearchief werkzaam en
udt zich vanaf 1972 bezig
-t geschiedschrijving. Nadat
het Stadsarchief van Leiden
174-1816 in een lijvig boek-
Jrk had beschreven (1986)
te hij het werk aan het Stads-
hief voort met het beschrij-
van de circa 300 strekkende
ter archiefstukken die na de
van 1929 res-
a rden. De promovendus deed
rderzoek naar stedelijke be-
nursorganen, de gemeentelij-
taakstelling en de ontwikke-
31 van het ambtelijk apparaat
j ie 19de en vroeg 20ste eeuw.
r Jpvallend daarbij is de groei
11 het ambtenarenapparaat.
ren dat er in 1816 nog 144
lusief stadswerklieden, dat
gital liep op van 217 in 1850
ten nog steeds niet kiezen. Dat
veranderde bij de invoering van
het Algemeen Kiesrecht in 1917.
Overigens mochten vrouwen
pas twee jaar later stemmen.
„Na 1851 ontstonden kiesver
enigingen", aldus Van Maanen.
„Dat waren de voorlopers van
de politieke partijen."
De Leidse verkiezingen wer
den in 1919 gewonnen door de
communisten en de Sociaal
Democratische Arbeiders Partij
(SDAP). „Er kwamen onder an
deren 2 vertegenwoordigsters
van de SDAP in de gemeente
raad", weet Van Maanen. „Ook
de Liberalen hadden toen al
vrouwelijke kandidaten maar
die werden niet gekozen. De
communisten en confessione
len kwamen later pas met vrou
wen op hun kieslijst. Het was
niet zo dat vrouwen op vrou
wen stemden. Vrouwen volg
den in die tijd eerder de keuze
van hun man."
Inmiddels was de taakstelling
van ambtenaren in de 19de
eeuw fors uitgebreid en hun
aantal navenant gegroeid. „Er
kwamen meer taken en dus ook
meer specialisaties", aldus Van
Maanen. „Er was sprake van
een gemeentelijke belasting
dienst, gemeentepolitie, ar
chiefdienst, markt- en haven
dienst maar ook de keurings
dienst van waren was gemeen
telijk geregeld. Ook personeel
van de Gasfabriek stond op de
gemeentelijke loonlijst. Daar
naast was er een enorme toena
me in het onderwijs, de volks
gezondheid en kreeg de sociale
zorg aan het einde van de 19de
eeuw vorm."
De voorloper van De Zijl Be
drijven werd eveneens geïntro
duceerd. In 1839 werd de Ste
delijke Linnenweverij opgericht
die functioneerde tot 1853. In
1852 werd de Stedelijke Werk
plaats een feit. Mensen die geen
werk hadden, konden daar aan
de slag. De producten werden
commercieel afgezet. „Leiden
was een stad van uitersten",
concludeert Van Maanen. „Met
industrie, veel arbeiders en
maar een paar rijken."
De taken van de ambtenaren
zijn in de loop der eeuwen on
geveer hetzelfde gebleven, al
leen is de intensiteit van het
Tanja Bender onderzocht belastingfaciliteit
uit de Leidsch DagbladARCHIliVIüN
ANNO 1900
Donderdag 29 November
LEIDEN - Langen tijd waren ze reeds bezig geweest
haar versjes te leeren de kleine kleuters, die iedere
week onder leiding van een juffrouw samenkomen
om zich te oefenen in de huismoederlijke kunst van
kousenbreien. Ze hadden naar den St.-Nicolaas-
avond verlangd, zooals kleinen van zes tot negen ja
ren alleen verlangen kunnen - door te tellen de
nachten en de dagen.
Eindelijk was het lang verbeide oogenblik geko
men. Dinsdag-avond kwamen met bij clubjes met
een juffrouw, maar een honderd te gelijk in haar
mooiste plunje en Woensdag-avond weer honderd,
de kleintjes bij wie het naïeve geloof aan den heili
gen Sint nog leeft in al zijn frischheid, de juffrouwen
een weinig angstig vasthoudend.
Ze hebben een heerlijk avondje gehad, - gelukkig
is een kind uit dien stand en van dezen leeftijd wei
nig eischend. Ze huppelen vrij en ongedwongen,
zongen uit den treuren en smulden aan anijsmelk,
krentenbrood en speculaas. St. Nicolaas had voor ie
der een zakje met lekkers, een kledingstuk en een
stuk speelgoed.
ANNO 1975
WARMOND - De toneelspelers en -speelsters van Matthias voerden gisteravond voor het eerst het to
neelstuk 'Boeven en Madeliefjes' op. Op de foto een scène uit het stuk. Vanavond zal deze komische
thriller van George Baton nog eens te zien zijn.
FOTO ARCHIEF LEIDSCH DAGBLAD
Zaterdag 29 november
LEIDEN - K. en 0. is onder bepaalde voorwaarden
bereid om zich te laten samensmelten met de Leid
se Schouwburgcommissie. Die voorwaarden zullen
moeten worden ondergebracht in een gemeentelijke
verordening, die voldoende garanties biedt voor het
dan te voeren gemeenschappelijke beleid.
Een beleid dat er op gericht dient te zijn voor zo
veel mogelijk groeperingen een algemeen verant
woord samengesteld pakket van activiteiten te bie
den, dit zowel op het terrein van het vormings- en
ontwikkelingswerk als op dat van kunst en ontspan
ning. Het uitgangspunt van K. en 0. is volgens voor
zitter, mr. Welland gebaseerd op de overweging dat
activiteiten op beide terreinen elkaar doorgaans in
gunstige zin beïnvloeden. Een ontkoppeling zoals
die blijkbaar door de Commissie Stuurgroep Welzijn
van Riessen wordt voorgestaan, acht de voorzitter
van K. en 0. niet wenselijk. Voortzetting van de com
binatie Volksuniversiteit en K. en O. vormt op zich
zelf, aldus mr. Weiland een bijdrage tot de verwe
zenlijking van de doeleinden, die de stichting zich
stelt. „Het bestuur hoopt dit standpunt aan het col
lege van B. en W. en uiteindelijk ook de gemeente
raad, die de toekomstige verordening moet vaststel
len, duidelijk te kunnen maken."
SPORT - De sportkrant van maandag ademde bij al
le dagbladen een intense treurigheid. Even wat kop
pen snellen: 'Anti-voetbaldemonstratie beloond met
plaats in kwartfinale', 'Alles en iedereen voor het
Grote Doel opgeofferd', Hooghartig en onwaardig',
'Balbezit kost per man duizend gulden', 'Een com
plete wanprestatie', 'Het mocht niet van Knobel',
'Knobel verbiedt voetbal', 'Klucht in Rome', 'Een
schaamteloze vertoning', 'Een enorme deuk in pres
tige', 'Zielloze vertoning'.
Het lijken wel titels van Hollywood-smartlappen.
En dan te bedenken dat er tijden zijn geweest dat we
ons met voetbal hebben vermaakt.
via 363 in 1871 tot 636 in 1896.
Dat laatste had ook te maken
met de gebiedsuitbreiding van
Leiden dat toen delen van Lei
derdorp. Oegstgeest en Zoeter-
woude annexeerde.
Wordt er nu oog steeds ge
krakeeld over Leiden als cen
trumgemeente van de regio,
vroeger waren daar al afspraken
over gemaakt. „Als randge
meenten wilden samenwerken
met de stad, werden er contrac
ten afgesloten", aldus Van
Maanen. „Dat gold bijvoor
beeld voor jongens van buiten
die in de stad naar de HBS gin
gen. Waren dat kinderen uit
Zoetervvoude dan werd de reke
ning bij die gemeente neerge
legd." Datzelfde gold voor de
gas- en elektriciteitsvoorziening
en ook de kosten voor mensen
in de bedeling of verpleegkos-
ten van patiënten uit het AZL
die niet uit Leiden kwamen,
werden omgeslagen op het be
stuur van de plaats waaruit die
mensen afkomstig waren.
Maar toen had het gemeente
bestuur al de nodige verande
ringen ondergaan. Waren het
tot het eind van de 18de eeuw
vooral de vroedschappen be
werk enorm toegenomen, con
stateert Van Maanen. „Maar
ook in de 19de eeuw werd er
door de gemeente gereageerd
op wat de mensen bezighield.
Of dat nou om een kapotte rio
lering ging of klachten over de
belasting. Het is zeer waar
schijnlijk dat er toen meer naar
de gewone mensen werd ge
luisterd dan wij denken. De
stadsbestuurders waren in de
19de eeuw patriarchaal maar
wisten goed wat er onder de
burgerij leefde en hadden het
beste voor met de stad."
Aan de andere kant bestond
er bij Jan met de pet ook geen
angst om in die periode iets aan
te kaarten bij het gemeentebe
stuur. „In 1816 stonden pal
achter de stadsmuur bij de Boi-
sotkade huizen blank door
overvloedige regenval. Na
klachten greep het bevoegde
gezag meteen in. En in 1841
toen koning Willem II een be
zoek aan Leiden bracht, werden
er mensen uit de bevolking ge
selecteerd om hem te verwelko
men. Opvallend is overigens
dat er mensen uit alle rangen
en standen waren genodigd.
Onder hen waren ook twee
vrouwen, maar de adjudant van
de koning liet hen niet toe."
Tentoonstelling in gemeentearchief
Naar aanleiding van het verschijnen van het
proefschrift Inventaris van het Stadsarchief van
Rudi van Maanen, is er in het gemeentearchief
van 30 november tot en met 31 januari een kleine
tentoonstelling. Centraal daarin staat de Leidse
stadsarchitect Salomon van der Paauw (1794-
1870). Van der Paauw heeft veel gedaan voor de
stad. De bouw- en herstelwerkzaamheden aan
bruggen, scholen, kazernes en het beheer van de
grachten vielen onder zijn supervisie. Zijn meest
in het oog springende bouwwerk is de overkap
ping van de Koornbrug. Het archief dat Van der
Paauw van 1816 tot en met 1862 aanlegde, is be
waard gebleven omdat het voor de stadhuis
brand van 1929 naar het gemeentearchief is
overgebracht. De expositie is te zien op maandag
tot en met vrijdag van 9.30-17.00 uur en 's zater
dags van 9.00-12.15 uur.
Nieuwsgierigheid is de belangrijkste drijfveer voor de
vetenschap. De rubriek In Onderzoek doet een willekeurige
z reep uit de vele onderwerpen waar Leidse onderzoekers zich
P i hebben verdiept. Vandaag: Tanja Bender over haar analyse
van de vrijstellingsmethode.
1
euker kan zij het niet maken,
el beter. Tanja Bender pro-
loveerde onlangs op haar on
naar de vrijstellings-
viethode: een techniek in de
ederlandse belastingregels
lie internationaal dubbele be-
stingheffing moet voorko-
len. De vrijstellingsmethode
s evat belangrijke onduidelijk-
eden en onevenwichtighe-
en, stelt de Leidse onderzoe-
:r. Volgens Bender moet de
ïethode bovendien zo snel
logelijk in de wet worden op-
fnomen. „Het is heel merk
aardig dat de Tweede Kamer
iet formeel betrokken is bij
eze regelgeving."
e vrijstellingsmethode is er
m dubbele belastingheffing te
lorkomen voor de Neder-
ndse particulier, ondernemer
fvennootschap die inkom
en geniet uit het buitenland,
onder deze methode zou over
ie inkomsten twee keer belas-
l ng moeten worden betaald:
i het land waar het inkomen
indaan komt en in Neder-
waar het geld binnen
Hel doel is dus eenvou-
ig, maar de methode blijkt ui-
irmate ingewikkeld. De om
ging van Tanja Benders vuist
dikke proefschrift, dat een ana-
se biedt van de methode, is al
tl eelzeggend. Zelfs voor experts
u de vrijstellingsmethode nau-
elijks nog te begrijpen: al in
J )9b meldde het fiscale vak-
u ad Vakstudie Nieuws dat de
chniek „langzamerhand di-
9 lensies heeft gekregen die
f oor de op dit terrein werkza-
ie fiscalist amper nog zijn te
evatten". De Belastingdienst
inwikkelde eindjaren negen-
Si zelfs een speciaal compu-
rprogramma, waarmee de
irwarde fiscalisten toch de
oodzakelijke berekeningen
onden doen. In vergelijking
iet omringende landen is de
ïethode niet alleen erg ge
ïmpliceerd, maar bevat vol-
ens Bender ook tal van on-
iistheden. Soms is de onder-
emer daarvan de dupe, maar
'en vaak komen fouten voor
'kening van de schatkist,
ender, universitair docent
aan de Universiteit Leiden en
tevens werkzaam als belasting
adviseur, geeft als voorbeéld de
inhaalregeling, een element
van de methode. Deze regeling
bepaalt dat wanneer een Ne
derlandse ondernemer in een
bepaald jaar verlies lijdt in een
buitenland, in de volgende ja
ren pas een vrijstelling kan
worden verleend nadat dat ver
lies is verrekend met buiten
landse winst van die latere ja
ren. Bender: „Maar als dat ver
lies plaatsvindt in het laatste
jaar waarin deze ondernemer
geld uit dat buitenland ont
vangt, vervalt die verrekenings
plicht en komt de Nederlandse
fiscus tekort. De slimme on
dernemer schuift kosten en
lasten zoveel mogelijk door
naar het laatste jaar en profi
teert flink."
Een foutje van de Belasting
dienst? „Misschien is het erin
geslopen", zegt Bender. „Maar
eerlijk gezegd snap ik eigenlijk
niet hoe de regeling zo heeft
kunnen worden. Dit kost de
staat veel geld." Bender somt
moeiteloos voorbeelden op
waarbij de staat belastingin
komsten misloopt door onvol
komenheden in de vrijstel
lingsmethode. „Sommige con
structies leiden direct tot fi
nanciering van buitenlandse
schatkisten. Onbegrijpelijk."
Net zo goed kan het echter de
belastingbetaler zijn die de du
pe wordt van onjuistheden in
de vrijstellingsmethode. Vooral
maatregelen die zijn genomen
ter voorkoming van misbruik,
leiden volgens Bender regel
matig tot merkwaardige situa
ties. Zo krijgt de werknemer die
een deel van het jaar in het
buitenland werkt, pas recht op
vrijstelling wanneer hij in dat
land belasting heeft moeten
betalen. De werknemer die in
het buitenland een belasting
vrije som van vijfduizend gul
den heeft en daar 4.900 gulden
verdient, kan daarom geen vrij
stelling claimen. De collega die
tweehonderd gulden meer ver
dient, betaalt in het buitenland
over honderd gulden belasting
en krijgt vervolgens in Neder-
Adjunct-gemeente-
archivaris Rudi van
Maanen: „Het is
zeer waarschijnlijk
dat er vroeger meer
naar de gewone
mensen werd ge
luisterd dan wij
denken." foto
henk bouwman
staande uit 40 mannen uit
vooraanstaande families, die de
dienst uitmaakten, vanaf 1816
veranderde de samenstelling
van de gemeenteraad door de
invoering van het nieuwe Rege-
rings Regelement voor de ge
meente Leiden.
De gemeenteraad bestond
voortaan nog uit 28 mannen
gekozen door kiesmannen. Er
was een belastingdrempel dus
armen die geen belasting be
taalden, mochten niet kiezen.
De elite koos de elite. In 1851
werd het kiesmannenstelsel af
geschaft maar de armen moch-
s' Dagblad
Leidsch
Blijft het rijm voor u een groot geheim?
Kom naar
Opmerkelijke stellingen toegelicht
Ons hoofd is rond zodat de gedachten voort
durend kunnen afbuigen (Francis Picabia,
1933).
Stelling 15 bij het proefschrift Medial instability
of the elbow joint, waarop aits Denise Eygendaal
op 8 november promoveerde.
„Toen ik aan mijn proefschrift begon, waren er
dingen waarvan ik dacht dat het zo goed was,
maai- waarover ik later anders ging denken.
Sommige mensen zeggen dan: je moet conse
quent zijn. Maai- ik vind dat je best van mening
mag veranderen. Gedachten zijn geduldig. Wan
neer ze in je hoofd zitten, kun je ze bijstellen, af
buigen. Die stelling is dus van toepassing op
mijn eigen proefschrift. Hij is van een Spaanse
schilder en dichter. Ik kwam hem tegen toen ik
een tentoonstelling bezocht in museum Boy
mans van Beuningen. Hij stond daar in de toe
lichting op het werk van Picabia en ik vond hem
zo mooi dat ik hem heb opgeschreven.
Mijn promotieonderzoek ging over instabiliteit
van de elleboog, die wordt veroorzaakt als een
aanhechtingsbandje kapot gaat. Dat gebeurt
vaak bij werpsporten of als de elleboog dikwijls
uit de kom schiet. Sinds drie weken werk ik als
orthopedisch chirurg in de Sint Maartenskliniek
in Nijmegen, maar ik ben in Leiden opgeleid. De
elleboog is mijn specialisme."
Tanja Bender.
land vrijstelling voor 5.100 gul
den. „Dat is onrechtvaardig",
oordeelt Bender. „Enige jaren
geleden is zelfs iemand om de
ze reden naar de Hoge Raad
foto henk bouwman
gestapt. Die kon echter niets
anders doen dan de regelge
ving letterlijk interpreteren.
Dat in dit geval helemaal geen
sprake was van misbruik deed
blijkbaar niet ter zake.
De Tweede Kamer staat bij de
vrijstellingsmethode aan de zij
lijn. De methode is immers tot
stand gekomen via een Alge
mene Maatregel van Bestuur
(AMVB) en niet via een wets
voorstel, met als gevolg dat het
parlement er formeel geen zeg
genschap over heeft. Een kwa
lijke situatie, meent Bender.
„Dit is belangrijke regelgeving.
Iedere Nederlandse persoon of
onderneming die investeert of
werkt in het buitenland, heeft
ermee te maken." Als de regels
worden vastgelegd in een wet
in formele zin, krijgt de Twee
de Kamer wél zeggenschap
over de vrijstellingsmethode.
Daar is het de hoogste tijd
voor, vindt Bender. „De invoe
ring van de Wet inkomstenbe
lasting 2001 was een mooi mo
ment, maar die gelegenheid is
helaas niet gebruikt."
Het ministerie van financiën
maakte onlangs nieuwe regels
bekend, die direct slaan op de
vrijstellingsmethode. Bender
betreurt dat daarbij niet met
een iets is gedaan aan de on
duidelijkheden en oneven
wichtigheden die zij in haar
proefschrift constateert. „Daar
hadden ze geen tijd voor, heb
ik begrepen." Maar er is ook
goed nieuws: het ministerie
heeft nu, voor het de regels zal
doorvoeren, het concept gepu
bliceerd. „Daardoor kunnen
fiscalisten op tijd hun bezwa
ren tegen de nieuwe regels la
ten horen", zegt Bender. „Ik
heb mijn opmerkingenlijstje bij
de nieuwe regels al klaar. Nu is
het afwachten of de ambtena
ren op het ministerie er iets
mee doen."
De rijmredacteuren van het
Leidsch Dagblad maken gratis uw gedicht.
donderdag 30 november van 17.00-21.00 uur
zaterdag 2 december van 11.00-17.00 uur
Per bezoeker één rijm
