Leidsch Dagblad | 2000 | 24 november 2000 | pagina 15

Een warenhuis van provinciale cultuurhistorie

Acht bewoners

dialect

■MRS A timiBft

püttoiMaad, yedicAtett

Leiden Regio

Een kind van Langezaal

1G 24 NOVEMBER 2000

Erfgoedhuis Zuid-Holland vanmiddag officieel geopend

eerders van het cultureel
in Nederland zijn niet
len' leren. Nu er steeds meer
en stelling ontstaat voor het
MA umentenen musea
H M ven(je verleden en een
Ie groep mensen op
naar hun 'roots', wordt
om deskundigen op dat
almaar groter. Acht in-
en die de nalatenschap
ie voorouders beheren
provinciaal niveau in
gedoken. Ze zijn een sa-
rkingsverband aange-
ai hun kennis te bunde-
iresenteren zich vanaf
bnder één dak. Het van-
officieel geopende Erf-
iis Zuid-Holland, geves-
- het monumentale Rijn-
_a is in Leiden, „zal onder-
ig bieden aan iedereen
in de provincie bezig-
j-aet cultureel erfgoed.
instellingen en overhe-
(particulieren", heet het
1.

plechtig komt het er op
iedereen die op cul-
lorisch gebied iets wil
«ren of vragen heeft, te-
in bij het Erfgoedhuis.
Ivies en voorlichting.
v irsussen, databeheer en
rcen faciliteiten en voor de
atie van evenementen
ecten. Breestraat 59
et adres worden voor al-
ivragen op cultuurhisto-
1 rrein. „Als je op dat ge
niet weet, moet er een
gaan rinkelen dat je hier
jn. Gebeurt dat, dan zijn
l0en eden", zegt directeur
Ponsteen.
leden heeft toekomst in
e} goedhuis. „Het besef dat
mee kunt doen, begint
meer door te dringen,
^denis leeft weer in Ne-
zegt Ponsteen. „Net
«langstelling voor aller-
len van religie en kunst,
i. ok de interesse voor erf-
*1 Imdat het een mooi te-
ht biedt aan het jachtige
in een wereld van mo-
lefoons, apestaartjes en
inig volle agenda's,
gaan mensen steeds
zoek naar hun wortels,
in uitzoeken waar ze
ee n komen, wat de historie
vra iet huis, de straat, de
Je gemeente en de pro-

Vo

>PPf

stnj

Directeur Ponsteen van het Erfgoedhuis: „In veel provincies beginnen zich wel dit soort broedplaatsen te ontwikkelen, maar wij zijn het verst."

FOTO MARK LAMER5
aanpakken. Lespakketten voor
scholen samenstellen, nieuwe
doelgroepen bereiken. We zijn
bezig dat vorm te geven naast
de zaken die we al bieden."
Ponsteen, net 50, Rotterdam
mer, jurist en musicoloog, kan
met treffende voorbeelden en
cijfers illustreren dat er grote
behoefte bestaat aan de pro
ducten en diensten van het Erf
goedhuis. „Juist in Zuid-Hol
land. Met 230 vestigingen is het
de provincie met de hoogste
museumdichtheid van Neder
land. Veel kleinere musea kam
pen met een gebrek aan mens
kracht. Die hebben behoefte
aan ondersteuning en die bie
den wij. Er zijn 110 historische
verenigingen, waarvoor wij cur
sussen en opleidingen organi
seren: voor amateurhistorici,
maar ook voor archivarissen en
archeologen. En je zou het niet
zeggen, maar er zijn ook meer

vincie waar ze in wonen. Zodat
ze hun achtergrond beter snap
pen. Daar spelen wij hier op
in."

Dat gebeurt in een uiterst toe
passelijke omgeving. Het Rijn
landshuis stamt van voor 1350
en ademt louter historie. Voor
heen was het Hoogheemraad
schap gevestigd in het pand; nu
bieden voor- en achterhuis een
onderkomen aan de werkne
mers, de vrijwilligers en de ver
schillende diensten van de sa
menwerkende verenigingen.
Experts voor geschiedbeoefe
ning, musea, archieven, monu
menten,-kerken, kastelen en
buitenplaatsen, huizen er. Er is
een permanente helpdesk en er
worden projecten voor scholen
ontwikkeld. Plaatselijke clubs
kunnen er ondersteuning vin
den, er worden magazines en
boeken uitgegeven en erfgoed
festivals georganiseerd. Boven

dien worden er speciale appa
ratuur en instrumenten ver
huurd en verkocht. Aan musea
bijvoorbeeld. Het Erfgoedhuis
heeft alles in huis en biedt alles
aan.

Het doet dat als eerste in Ne
derland. Nergens nog zijn zo
veel verschillende disciplines
en instellingen samengebald,
als in het Leidse 'warenhuis'
van de cultuurhistorie waar het
publiek via één loket alle deel
nemers kan bereiken. „In veel
provincies beginnen zich wel
zulke broedplaatsen te ontwik
kelen, maar wij zijn het verst",
kan Ponsteen trots melden.
„We moeten nog een beleids
plan maken en een aantal men
sen aantrekken, maar toch zijn
we al begonnen. Het onder
streept hoe snel het allemaal
gaat."

Medio 1999 werd de aanzet ge
geven tot het ontstaan van het

Erfgoedhuis, dat officieus al in
juni in gebruik werd genomen.
Op aandringen van de provin
cie Zuid-Holland, de subsidie
gever, en van de diverse instel
lingen zelf, die alleen maar
voordelen zagen in samenwer
king. „Met één secretariaat, één
kopieermachine en ruimere fi
nanciële middelen konden ze
alleen maar sterker worden.
Natuurlijk was er aanvankelijk
ook wel enige scepsis, maar die
is verdwenen sinds we hier zit
ten met 28 man van de diverse
clubs. Die gaan elkaar steeds
meer gebruiken en dat is duide
lijk te merken", aldus Ponsteen.
De voormalige directeur van
het Landelijk Instituut voor de
Koorzang ('een grote vrijetijds-
sector voor 600.000 mensen')
kan zijn enthousiasme over het
Erfgoedhuis dan ook nauwelijks
beteugelen. „Door de samen
werking kun je andere dingen

dan 200 kastelen en buiten
plaatsen, waarvoor grote be
langstelling bestaat. Samen met
de Kastelenstichting hebben we
daarover net een maand gele
den een boek uitgegeven. Dat
staat momenteel in de toptien
van de Haagse boekhandels.
Het heeft dus echt impact."
Maar dat heeft al het werk van
het Erfgoedhuis dat, volgens
Ponsteen, 'honderdduizenden
mensen in de provincie be
dient'. IJzersterke partner is de
Monumentenwacht, met zijn
veldwerkers die gebouwen in
specteren en rapporteren over
de staat waarin ze verkeren.
Maar ook de andere huisgeno
ten bieden tal van mogelijkhe
den. Niet alleen voor particulie
ren, ook voor gemeenten en
overheden. Ponsteen raakt er
niet over uitgepraat. „We on
dersteunen niet alleen plaatse
lijke verenigingen, maar ook ge
meenten die initiatieven willen
ontplooien. Tussen 2001 en
2004 willen tien middelgrote
plaatsen in Zuid-Holland iets
gaan doen met hun geschiede
nis. Zij hebben ons gevraagd
het project te coördineren en te
ondersteunen. En veel kleinere
gemeenten hebben geen mo
numentenambtenaren, maar
wel monumenten. Voor het
ontwikkelen van beleid op dat
gebied, kunnen ze ook een be
roep op ons doen. Zoals de Pro
vincie een beroep op ons deed
bij de organisatie van de Water
dagen, met een bezoek aan his
torische Watergemalen. Dat
zou je onder cultuurtoerisme
kunnen scharen en ook dat is
sterkin opmars."

Dus speelt het Erfgoedhuis ook
daarop in, vanuit het streven
om vooral bij de tijd te blijven
bij de stimulering van de kennis
van het verleden. Een eigen
website - 'waarop alles gemak
kelijk te vinden is' - is in ont
wikkeling, en projecten en pro
jectnamen worden op de actua
liteit afgestemd. Aardigste voor
beeld: het (school) project over
de Romeinse geschiedenis van
Zuid-Holland dat voor volgend
jaar staat gepland, gaat vrij naar
Asterix 'Rare Zuid-Hollanders,
die Romeinen' heten. Een lu
dieke manier om nieuwe doel
groepen te bereiken. Scholieren
in dit geval, „maar we willen

"^(goedhuis aan de Leidse Breestraat, dat
officieel is geopend, telt acht partici-
-Dat zijn:

san lonumentenwacht Zuid-Holland. Een in-

onder leiding van waarnemend directeur
njn Boelens, die zich bezighoudt met het
n che werk. Dertien veldwerkers inspecteren
n>'Lenten in Zuid-Holland en brengen rap-
over de staat waarin ze verkeren. „Sterk
irima partner", is de kwalificatie van Erf-
iis-directeur Andries Ponsteen.
;r'a l'ereniging van Musea in Zuid-Holland.
museumconsulent Mart van der Ster
met twee collega's adviezen aan musea.
limatologische condities voor collecties,
en registratie, bijvoorbeeld. Ook helpt het
bij het in kaart brengen van de collecties.
n dat project: 'Afgestoft en ingeboekt'.
aai Provinciaal Steunpunt Monumentenzorg
sm leologie. De Landelijke inbreng in het Erf-
us. Een samenwerkingsverband van de
>nst voor de Monumentenzorg, de Rijks-
Judheidkundig Bodemonderzoek, de Pro-
Juid-Holland en de Vereniging van Zuid-
Ise Gemeenten. Voor advies of maatwerk
ep moet nog personeel worden aangtrok-

orm Geschiedbeoefening. Een bundeling
janisaties die de lokale en regionale ge-
leoefening wil stimuleren. Consulent Jan
an fungeert als het aanspreekpunt. Hij on-
1173 mt de 110 historische verenigingen in de
ie, geeft adviezen en cursussen en werkt
enst mee aan projecten. Helpt particulie

ren bij stamboomonderzoek („erg populair op
dit moment") en het Platform heeft onder meer
het boekje 'Op zoek naar huis, straat of buurt'
uitgegeven.

5. Kring van Zuid-Hollandse Archivarissen. Is in

oprichting. Er komt een consulent archieven, die
cursussen gaat organiseren voor medewerkers
van archieven. Hoe ze meer in de publiciteit kun
nen komen en hoe de 'vindplekken voor de loka
le en provinciale geschiedenis" kunnen worden
omgevormd tot 'consument-gerichte centra'.
„Archieven zijn vindplekken voor de lokale en
provinciale geschiedenis en die consulent gaat
daarin de weg wijzen", aldus Ponsteen.

6. Stichting Oude Hollandse Kerken. Dateert
van 1975. Heeft sindsdien het eigendom en be
heer van godshuizen in Zuid- en Noord-Holland,
„omdat kerkelijke gemeenten ze niet meer in
stand kunnen houden, door het afnemend aantal
kerkgangers." Die kerkelijke gemeenten behou
den daarbij het recht om er diensten te houden.
Uitgangspunt bij de verwerving is, dat de kerke
lijke monumenten 'een bijzondere historische,
architectonische of landschappelijke waarde ver
tegenwoordigen'. Zoals bijvoorbeeld de Pelgrim -
vaderskerk in Delfshaven.

7. Kastelenstichting Holland en Zeeland. Be
heert kastelen in genoemde provincies, ontsluit
ze voor het publiek en geeft voorlichting en cur
sussen over buitenplaatsen. Organiseert excur
sies. Directeur Jos Stöver.

8. Stichting Geschiedschrijving Holland. Speci
aal in het leven geroepen voor het schrijven van
een boek over de geschiedenis van Noord- en
Zuid-Holland.

Leidsch Dagblad

OORDEELTJES EXCLUSIEF VOOR LEZERS

l/v mm

Blijft het rijm voor u een groot geheim?

Kom naar

Vroom Dreesmann Leiden

De rijmredacteuren van het
Leidsch Dagblad maken gratis uw gedicht.

donderdag 30 november van 17.00-21.00 uur
zaterdag 2 december van 11.00-17.00 uur

Per bezoeker één rijm

Een van de boeiendste aspecten van het dialect is
dat er woorden in voorkomen die in de stan
daardtaal al lang zijn verdwenen. (Tussen haak
jes: ik gebruik met opzet niet 'algemeen be
schaafd Nederlands' (ABN), want dat zou inhou
den dat het dialect onbeschaafd zou zijn en dat is
het beslist niet. De standaardtaal is niets anders
dan een dialect dat het gewonnen heeft van de
andere dialecten. Het is een dialect met een le
ger, wordt er wel eens gezegd. En dat leger be
schermt die taal.)

Welke verouderde woorden leven er nog in het
Leids? Een ervan is slachte. 'Slachte', zegt u, 'dat
is toch gewoon Nederlands?' Ja, wel als je denkt
aan vee en aan een slager. Maar dat slachten be
doel ik niet. Er is een ander slachte dat voorkomt
in de betekenis 'lijken op'.

In het Woordenboek der
Nederlandsche Taal staat
een mooi citaat uit de dicht
bundel 'Makamen en Gha-
zelen' van de Vlaming J.A.
van Droogenbroeck uit
1806: „Soms aard ik den wil
den ramme, soms slacht ik
den stillen lamme! - Ik zeil
bij allerlei winden." Ver
taald luidt dat: nu eens heb
ik de aard van een woeste,
wilde ram, dan weer lijk ik
op een stil onschuldig lam
metje. Ik waai met alle win
den mee.

In de Leidse taal kun je zeg
gen dan slacht je mij wat.

Letterlijk betekent dat 'dan
lijkje wat op mij'. Maar je
gebruikt het meestal wan
neer je met iets instemt wat
een ander zegt. Je lijkt op
mij, dus ben ik het volledig
met je eens. Slachten is ver
want aan geslacht, je voor
vaderen en je nazaten. Daar lijkje meestal ook
wat op.

Een ander voorbeeld van een verdwenen woord,
of liever van een verdwenen betekenis, is spreke
in de zin van 'groeten'. „Ik kwam zijn tege op de
Vest, maar hij sprak nie" (met de Vest wordt hier
niet de Oude Vest bedoeld, maar de Jan van
Houtkade, vroeger de Vestwal. Weer een van die
straatnamen die vroeger anders luidden. Ik ben
er dol op). In het,boek van Heynes, 'Noord-Hol-
landsche Menschen en Dingen' staat te lezen:
'Niet spreken', anders gezegd: elkander in het
voorbijgaan het 'goedendag' onthouden, is de
scherpste vorm, waarin wij in staat zijn onze vij
andschap te kleden.

En een derde voorbeeld is mert dat in het Leids
nog bestaat in de uitdrukking 'ergens mert an
hebbe', 'ergens maling aan hebben'. Mert bete
kent eigenlijk 'stront'. Het komt van het Franse
woord merde met dezelfde betekenis. In de 17de

ook iets met allochtonen gaan
doen. Hun geschiedenis dichter
naar ons en onze geschiedenis
dichter naar hun toe brengen."
Het is een van de uitdagingen,
die Ponsteen met zijn medebe
woners aan wil gaan. Daarbij
hoopt hij op 'nieuwe aanklam
pingen', zoals hij ze zelf noemt.
Niet dat er nog meer organisa
ties in het Erfgoedhuis kunnen
worden gevestigd ('de werk
plekken zijn hier nu wel verge
ven'), maar dat neemt niet weg
dat we nog heel veel activiteiten

met andere instellingen kunnen
ontplooien." Hard nodig vol
gens Ponsteen. „Het Erfgoed
staat wel meer in de belangstel
ling, maar wordt tegelijkertijd
ook bedreigd. En dit huis biedt
nog maar een smal draagvlak
om daartegen te vechten. Dat
mag best wat breder worden.
Voorlopig is het al prachtig dat
dit er staat en dat het scoort. En
dat terwijl we officieel nog
moeten beginnen."

PAUL DE TOMBE-

Gratis bij Valhal: City roller
voor natuurlijke beweging

In november is het wel héél aantrekkelijk
om bij Valhal de allermooiste meubels te
kopen. Bij al uw meubelaankopen boven
fl.5000,- krijgt u zo'n schitterende trendy
step met draagtas cadeau. Alvast een
leuke tip voor de komende feestdagen.
Natuurlijk bij Valhal.

VALHAL de natuurlijkste zaak van de wereld.

Rotterdam Woonmall Alexandrium III, T oio - 22007 52

vrijdag koopavond
Leiderdorp Meubelplein 3, T 071 - 541 34 44. donderdag koopavond

eeuw kwam mert 'stront' nog gewoon in de taal
voor. De toneelschrijver Samuel Coster zegt over
paardemest dat het de pest kan verdrijven en ,,'t
selfde doet sijn sweet, sijn mert".

Een ander aspect van het dialect is de humor, die
vaak typisch gebonden is aan een stad, in dit ge
val dus Leiden. De reactie op de aarzelende uit
roep 'ja, maar' luidt: 'niks te mare, de mare legt
achter de Haarlemmerstraat'. Eventueel nog aan
gevuld met: 'en die is gedempt'.

De slogan waarmee de firma Langezaal haar kin
derwagens aanprees was 'Moeders ideaal, een
kinderwagen van Langezaal'. Het verhaal gaat
dat studenten 's nachts de -erwagen van kinder
wagen hebben verwijderd. Vanaf dat moment is
de hilarische kreet: 'Moeders ideaal, een kind van
Langezaal' te horen.
Een enigszins aangeschoten
man zit bij de buurvrouw
aan tafel en krijgt een heer
lijk bord stevige soep voor
gezet. Hij roert in zijn soep
en zegt: 'Mientje, Mientje
wat een ballen bij mijn
vrouw is het de Uiterste- en
de Middelstegracht door el
kaar'. U weet nu precies hoe
die soep die die arme man
thuis moest eten eruit zag.
Grauw als het afvalwater dat
door de wolfabrieken in de
ze grachten werd geloosd.
Over de slechte kwaliteit van
dat water gaat ook het ge
zegde: 'één loodje in de Ui
terstegracht en nog een sterk
bakkie'. Dat schamperde
men tegen iemand die uit
zuinigheid slappe koffie zet.
Er wordt in Nederland stevig
gedronken. Ewoud Sanders
publiceerde een paar jaar
geleden een boekje met
honderden woorden voor een borrel. Een hasse-
bassie, een keiltje, een jajempie. In het Leids zijn
er flink wat humoristische woorden voor dron
ken zijn. Ik zat als een blei in de stoel. Als een
hoeretoeter, als een kogel. Ik had 'n bakkie op en
ze konden me wegdragen. In de kroten zijn.
Met dank aan Heieen Hasselbach (spreken, Vest,
Langezaal), H. Heemskerk, Hans Visser, Jan
Buijsse (spreken, slachten, mert), H. Hemmes
(slachten), Liesbeth van Kasteel (humor), Wim
Kooreman (humor).

HANS HEESTERMANS

Reacties en tips voor deze rubriek kunt u stu
ren naar de redactie van deze krant onder ver
melding van de rubrieksnaam 'Leids dialect' of
e-mailen naar de auteur: [e-mail]

Leidsch Dagblad/IRCHIIÏVIÏjV

ANNO 1900

Zaterdag 24 November

BEZOEK PRESIDENT KRUGER - Als president Kruger te Rotterdam
komt, zal bij de betooging, die de afdeelingsbesturen van Neder-
landsch Zuid-Afrikaansche Vereeniging aan het station Delftsche
Poort voorbereiden, de burgemeester dier gemeente den president
toespreken. Behalve vertegenwoordigers van corporaties en vereeni-
gingen, zullen leden van den gemeenteraad, leden van de rechterlijke
macht en nog veel andere autoriteiten bij de begroeting tegenwoordig
zijn. Men mag dus zeggen, dat president Kruger bij zijn oponthoud
aan het station de burgerij van de Rotte-stad vertegenwoordigd zal
zien.

Te Delft worden pogingen in het werk gesteld om sympathie en me
dewerking te wekken voor de volgende hulde-betooging aan president
Kruger op diens doortocht naar 's Hage. Langs den Spoorsmgel stellen
zich de verschillende zangvereenigingen met hare banieren op. Op de
beide vleugels worden geplaatst de muziekkorpsen der Delftsche
schutterij en der Ned. Gist- en Spiritusfabriek. Terwijl de trein lang
zaam voorbijrijdt of gedurende eenige oogenblikken stopt, zal door
muziek en zangers het Transvaalsche Volkslied worden aangeheven.

De onwetendheid, waarin men nog altijd verkeert, wanneer de presi
dent zal komen en hoe lang de trein er zal stilhouden, is oorzaak, dat
de regeling van de plechtigheid nog slechts voorlopig is.

ANNO 1975

LEIDEN - Het Mors-
kwartier werd gister
middag opgeschrikt
door een enorme ex
plosie. In de flat van
de 33-jarige heer J.

Broers aan de Mui-
derkring was een
gasslang losgeraakt.

Toen Broers een si
garet wilde opsteken
ontstond er een vre
selijk knal. Bijna alle
ruiten werden ver
nield, evenals een
groot deel van de in
boedel. Het slachtof
fer kreeg derde
graads brandwon
den aan gezicht, ar
men en borst en
moest met grote
spoed naar het Aca
demisch Ziekenhuis.

Later moest hij naar
het brandwonden
ziekenhuis in Bever
wijk.

FOTO ARCHIEF
LEIDSCH DAGBLAD

Maandag 24 november

LEIDEN - De gemeenteraadsleden mevr. C. Kramp en H. de Geus
(beiden CDA) zijn zeer verbolgen over de recente gang van zaken rond
de directeursbenoeming bij het psychiatrisch ziekenhuis Endegeest.
De procedure die de wethouders Oosterman (D'66/PPR/PSP) en Van
Aken (PvdA) nu willen doorzetten betitelen zij als 'uitgesproken boos
aardig'. Als gevolg daarvan vrezen zij onrust onder het personeel, wat
van invloed zou kunnen zijn op de patiëntenbehandeling. „We zijn nu
op het punt gekomen dat de gemeente zich niet meer belachelijk
méékt, maar het al is." Het gaat bij de benoeming van de geneesheer
directeur van Endegeest vooral om de kandidatuur-Mojet, de huidige
waarnemend directeur van het psychiatrisch ziekenhuis. Tot tweè keer
toe heeft de inspraakcommissie van Endegeest B en W verzocht dok
ter Mojet bij de gemeenteraad voor te dragen als de nieuwe genees
heer-directeur, De andere gegadigde was dokter A. Hustinx, de psy
chiatrisch adviseur van het ministerie van Justitie. B en W hadden het
voornemen de twee kandidaten ex aequo (dus zonder voorkeur aan te
geven) op de voordracht aan de raad te plaatsen. Maar begin vorige
week trok dokter Hustinx zich plotseling terug. De wethouders Ooster
man en Van Aken weigerden daarop de overgebleven kandidaat (Mo
jet) door de raad te laten benoemen, 'omdat wij niets voelen voor een
voordracht met maar één naam erop'. Gemeenteraadscommissies die
de benoeming mede voorbereidden, huldigden eenzelfde standpunt,
aldus wethouder Oosterman. De beide wethouders lieten daarop we
ten naar een andere beheersstructuur voor Endegeest te streven. Aan
het hoofd van het ziekenhuis zou nu geen geneesheer-directeur meer
komen te staan, maar een algemeen directeur, met daarnaast (of
daaronder) een medisch directeur.

Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
plaatsing een ingevulde cheque (geen overschrijvingskaart) ter waarde van vijf
gulden (voor een exemplaar van 13 bij 18 in zwart wit) op te sturen naar het
Leidsch Dagblad, t.a.v. Leidsch Dagblad Arcliieven, postbus 54, 2300 AB Leiden of
door contante betaling aan de balie van het Leidsch Dagblad aan de
Rooseveltstraat 82. U ontvangt de foto binnen drie weken.