Bacterie bestrijdt schimmel
>k
Hangende takken
Rijp en Groen
Britse plantenzaadbank geopend
Dierlijk
leven
Planten waarschuwen elkaar
Plakkende insecticiden werken beter
Sensor ruikt rotte piepen
Gele petunia komt
VRIJDAG 24 NOVEMBER 2000
Een boom is nooit alleen.
Een boom, hoe klein ook,
leeft samen met vogels, in
secten. soms zelfs met
zoogdieren. Er zijn bomen
die samen leven met
schimmels in de grond zo
als bijvoorbeeld de beuk.
Dat noemen we symbiose.
Een boom zorgt voor vocht
in de lucht als het heet en
droog is. De bladeren die
met water, diep uit de
grond, bevoor
raad worden,
verdampen li
ters water
damp.
Een boom rei
nigt de lucht
van schadelij
ke gassen en
vermindert het
koolstofdioxy-
de-gehalte.
Een boom
zorgt voor de
visuele verbin
ding van de
tuin met de
hemel, maar
bovenal is een
boom mooi en
geeft hij struc
tuur aan de
tuin.
Blijft het pro- Br»
bleem dat een
boom in onze
huidige kleine tuinen nim
mer te groot mag worden.
Gelukkig houden veel de
boomkwekers rekening
met de eisen die aan een
boom in een kleine tuin
worden gesteld. Hij mag
immers niet te hoog, noch
te breed worden, en moet
altijd minstens twee meter
van de grens van de buren
komen te staan. Welke
boom kiezen we dan? Over
de bolboom heb ik al eens
geschreven. Over de zoge
noemde fastigaatvormen
die men bij diverse boom
soorten aantreft heb ik het
ook al eens gehad, zij het
GREET BUCHNER
geeft antwoord op
Daarom vandaag over een
type boom dat qua afme
ting ook binnen de grenzen
blijft en dat is dan de treur
boom. Deze boom heeft
niets van doen met treurig
heid. Zijn naam heeft men
bedacht omdat een treur
boom altijd hangende tak
ken heeft. Oorspronkelijk
waren treurbomen sponta
ne variaties van bestaande
bomen waarvan een enkel
exemplaar slappe hangen
de takken vormde. Boom
kwekers zijn blijven experi
menteren met deze bijzon
dere eigenschap en mo
menteel kan men diverse
boomsoorten in treurvorm
kopen.
Meestal zijn ze geënt op
een stam van dezelfde
soort en gewenste hoogte.
De hoogte kan variëren van
een halve meter tot wel 3,5
meter. Zo kan men op
voorhand al
enigszins de
uiteindelijke
hoogte bepa
len daarbij
wel rekening
houdend met
het feit dat de
geënte treur
vorm ook nog
iets in de
hoogte groeit.
Maar ervaren
boomkwekers
kunnen pre
cies vertellen
hoe hoog en
breed een be
paalde treur
vorm wel zal
worden.
Er zijn mo-
nvragerT menteel zelfs
i naar groenblijven-
£5" de treurbo-
IAARLEM
men zoals de
Ilex pendula, een hulst met
hangende takken. Ook
groenblijvend is de Cedrus
pendula die echter hoog en
breed wordt op den duur
en dus niet geschikt is voor
een kleine tuin. Een mooie
treurboom die redelijk bin
nen de grens blijft qua af
meting is de Pyrus salicifo-
lia pendula met grijsgroen
smal blad. Voor liefhebbers
van donkerrode bladeren is
er de treurbeuk, de Fagus
purpurea pendula en dan
zijn er natuurlijk de vele
kleine wilgjes op stam, vaak
met Japans klinkende na
men aangeduid.
Een vrij bekende klein blij
vende treurwilg is de Salix
Kilmarnock pendula waar
bij opgemerkt kan worden
dat je in een kleine tuin
nooit en te nimmer een
normale treurwilg moet
planten omdat deze zeer
fors wordt.
Samenvattend: met goede
wil is er voor elke tuin wel
een passende boom met
hangende takken te vinden.
GREET BUCHNER
Er is een bacteriestam gevon
den die afrekent met een hard
nekkige schimmelziekte die tar
wevelden teistert. De natuurlij
ke vijand is ontdekt door mede
werkers van een onderzoeksin
stituut voor Plantenziekten in
Beltsville, Maryland.
Wereldwijd heeft tarwe te lijden
onder de bodemschimmel Gae-
mannomyces graminis die de
wortel aantast, waarna die
zwart kleurt en uiteindelijk
sterft. De ziekte kan de graan
opbrengst halveren. Nu wordt
er gespoten met giftige bodem-
ontsmetters, zoals het binnen
kort verboden methylbromide.
Bacteriepreparaten zijn milieu
vriendelijker.
Amerikaanse onderzoekers
hebben honderden bodembac
teriën onderzocht op hun on
derdrukkend effect tegen de
schimmel in zachte wintertar
we. Hierbij concentreerden ze
zich op bacteriën die zich op
houden rond de wortels van de
plant. Om de nuttige bacteriën
uit grondmonsters te selecteren
gebruikten de onderzoekers
een systeem dat vetzuren ana
lyseert. Elke bacterielijn maakt
namelijk specifieke vetzuren.
De potentie van de bacteriën
was af te leiden uit hun bijbe
horende vetzuurprofiel.
Op die manier bleven vierhon
derd veelbelovende bacterie
stammen over. Deze werden
vervolgens toegediend aan tar-
wezaad, voordat dit werd ge
zaaid in proefvelden. Tevens
kreeg het zaad een lage dosis
van de schimmel mee voordat
het de grond inging.
Na drie jaar testen hielden de
onderzokers vier kandidaten
De Britse kroonprins Charles heeft deze week of
ficieel een ondergrondse plantenzaadbank ge
opend waar zaden van meer dan 4.500 bedreigde
plantensoorten van over de hele wereld moeten
worden bewaard.
Het is de ,,Bank of England van de botanische
wereld", zo omschreef de prins de Millennium
Seed Bank in West Sussex refererend aan de Brit
se centrale bank. „In plaats van reserve-valuta,
wordt hier het leven zelf bewaard.
„Van de 300.000 planten van hogere orde die dit
land telt, dreigt voor 100.000 mogelijk uitsterven
in het midden van de volgende eeuw", zo uitte
Charles zijn bezorgdheid over het uitsterven van
plantensoorten.
In het glazen gebouw zullen uiteindelijk meer
dan 300 miljoen zaadjes van in- en uitheemse
planten worden opgeslagen, die van de meest
bedreigde soorten in een enorme kluis die be
stand is tegen bominslagen en overstromingen.
Groot-Brittannie moedigt andere landen aan ook
dergelijke zaadbanken op te zetten.
over die geschikt zijn als biolo
gische schimmeldoder. Ze gaan
de afzonderlijke werking van
deze bacteriën nu verder bestu
deren. Tevens wordt gekeken
naar het effect in combinatie
met bestaande pesticiden. De
meest effectieve bacteriestam
zal dienen als basis van een
biologisch middel dat kan wor
den toegepast bij geïntegreerde
ziektebestrijding.
PETER DE JAEGER»
Regenwormen spelen een
grote rol bij het luchtig hou
den van de grond. Ze zijn on
misbaar. Kevers en vliegen
zijneveneens onmisbaar in
de tuin. Het blijken de grote
opruimers van dierlijke resten
te zijn. Libellen zijn niet al
leen mooi om naar te kijken.
Al vliegend ruimen ze mug
gen en vliegende luizen op.
Oorwormen doen aanmerke
lijk meer goed dan kwaad. Ze
leven van insecten die wij
schadelijk vinden en snoepen
slechts Elf en toe van onze
planten.
Spinnen verlossen ons niet al
leen van heel veel ongedierte,
ze zijn ook een belangrijke
voedselbron van vogels.
Zweefvliegen zijn vaak ware
opruimers van al die insecten
die wij gemakshalve plaagin-
secten noemen. Zo zou ik nog
een tijd door kunnen gaan
met het vele werk dat dieren
ongevraagd voor ons verzet
ten.
Mits onze tuin gevarieerd be
plant is, houden de vele tien
duizenden kleine en grote
dieren elkaar in evenwicht en
hebben we weinig of geen
schade zonder in te grijpen.
De inhoud van het boek Dier
lijk Leven toont de plaats die
de diverse dieren innemen in
het kleine stukje natuur dat
onze tuin is, een bijzonder
boeiend en leerzaam boek.
In de eerste zeven hoofdstuk
ken wordt veel verteld over de
wijze waarop alles met alles
verband houdt, de negentien
volgende hoofdstukken be
schrijven de diverse dieren
die we in een normale tuin
aan kunnen treffen. Er zijn
ook duidelijke afbeeldingen
zodat beginners na kunnen
gaan welk dier of diertje er nu
weer zit of kruipt in de tuin.
Samenvattend: een onmis
baar boek voor ieder die maar
een beetje wil begrijpen van
het geheimzinnig leven dat
ongevraagd onze tuin bevolkt.
GREET BUCHNER
Geen tuin zonder Dieren. Rosita
Moenen en Frits Bink, Uitgever
Schuijt en Co. Prijs 59,90 gulden.
Planten die worden aangevallen
door insecten geven een seintje
aan de buurman dat er gevaar
dreigt. Die interactie is bewezen
voor tabaksplanten en het on
kruid bijvoet aan de universiteit
van Californië in Davis. „Onze
bevinding leert dat wilde plan
ten echt communiceren met el
kaar", zegt entomoloog Richard
Karban. Die communicatie ver
loopt via een vluchtige stof in
de lucht die wordt afgescheiden
door de beschadigde plant.
Drie groeiseizoenen lang is ge-
experimenteerd met wilde ta
baksplanten die tussen de
Amerikaanse bijvoet staan. De
bijvoet werd bewust bescha
digd door erin te knippen, ver
gelijkbaar met de aanval van
een vretend insect. Hierdoor
laat de plant een vluchtige ver
binding ontsnappen. Deze snel
verdampende stof zet de wilde
tabaksplant, die ernaast staat,
aan tot productie van extra ver
dedigingsenzymen in de blade
ren. Resultaat is dat de tabaks
plant minder schade oploopt
van vraatinsecten. Omgekeerd
gebeurde hetzelfde.
Hoewel het duidelijk is dat er
contact is tussen planten, is het
nog maar de vraag of alle plan
tensoorten in gelijke mate pro-
fiteren van de onderlinge uit
wisseling aan informatie. Daar
is meer studie voor nodig.
In elk geval kan deze vondst
een nieuwe strategie opleveren
voor bestrijding van insecten,
aldus Karban. „Door een bio-
insecticide te baseren op de
etherische stof kunnen wellicht
landbouwgewassen worden
aangezet tot verhoging van de
afweer. Dat maakt minder che
mische middelen nodig."
PETER DE JAEGER»
Bristol Een nieuw sensorsysteem is in staat om rottende aardap ff
bijtijds op te sporen in een opslagplaats. Door de boosdoeners tei 'nl
wijderen wordt niet de hele voorraad piepers aangetast en dat bes
jaarlijks miljoenen guldens. Het apparaat, ontwikkeld aan de univ
teit van Bristol, kan vluchtige, organische verbindingen in de lucht
speuren die duiden op infectie. Rotting in buikopslag van landboi
producten wordt meestal veroorzaakt door de bacterie Erwinia cal X
vora. Onder bepaalde omstandigheden verandert de bacterie de a
appel in zacht, nat weefsel, dat heel snel omliggende gezonde aai
peiknollen aantast en vervolgens de hele partij binnen enkele dagk:
onbruikbaar maakt. De bacteriële infectie gaat gepaard met de uit
van geurige, organische stoffen in de lucht boven de zieke piepers
ze geurgassen worden feilloos waargenomen door de gevoelige s
sor. De snuffelpaal is gemaakt van keramisch materiaal en is in st
om een rottende aardappel te ruiken in een partij van honderd kilo
ca 900 aardappels). Na enige verfijning is de sensor geschikt voor
bruik in commerciële aardappelopslag. foto
Japanse onderzoekers hebben
ontrafeld, hoe sommige bloe
men aan hun gele kleur komen.
Ze ontdekten het enzym en de
bijbehorende biochemische re
acties die aanzetten tot het mo
lecuul dat uiteindelijk het
bloemblad geel kleurt. Deze
kennis kan worden gebruikt om
nieuwe sierplanten te maken.
„Van planten als de petunia ko
men geen gele varianten voor",
zegt Torn Nakayama van de To
kio Universiteit. „Maar als een
maal het gen voor het geelen-
zym beschikbaar is, hebben we
een gereedschap in handen om
ook bij deze planten gele bloe
men te mEiken via genetische
manipulatie."
De meeste bloemkleuren wor
den bepaald door een groep
moleculen die bekend staan als
flavonoïden. In het leeuwen
bekje en cosmea komt dat door
het flavonoïd aurone. Nakaya
ma en zijn collega's melde g.
het tijdschrift Science hoe g]
kleurstof wordt aangemaa!
het bloemblad. Ze vonden
sleutelenzym en noemden jj
aureusidine synthase. Het
behoort tot een groep enz]
waarvan de functie tot nu
raadsel was.
De doorbraak heeft veel m
gekost. Omdat het enzym
terst kleine hoeveelheden
blad voorkomt, waren er li
32 kilo bloemknoppen van
16.000 stengels leeuwenbe
voor nodig om het in een'
bare vorm te isoleren. „De
hebben we vermalen tot et
sapje, waaruit we tenslotte
microgram enzymen kond
halen door gebruik te makj
van de meest geavanceerd!
veringstechniek voor eiwit! |g|
PETER DE JAEGER»
Als insecticiden worden om-
kapseld met een kleefstof, kan
de boer volstaan met een tiende
van de normale gift. De werking
wordt ook nog doeltreffender:
de belaagde insecten ontwikke
len minder snel resistentie. De
methode is ontwikkeld door
onderzoekers van het ministe
rie van landbouw in Amerika.
Bestrijdingsmiddelen spoelen
bij regen makkelijk af van blad
en stengel. Dat is vooral een
probleem bij biologische mid
delen, zoals virussen tegen rup
sen en bacteriën. Ook hebben
levende bio-insecticiden veel te
lijden onder de zon. De reme
die is een andere samenstelling
van de sproeimiddelen waarin
de insecticiden zijn opgeno
men. Door een kleverig gluten-
eiwit toe te voegen aEin de mid
delen kan de boer zorgen dat
de toegediende druppels op de
plant blijven plakken. Tevens
beschermt de filmlaag het ac
tieve bestanddeel tegen vernie
tigende ultraviolette zonnestra
len. De vinding wordt inmid
dels toegepast bij drie veel ge
bruikte insecticiden: pyrethroi-
den, carbamaten en organofos-
faten. De onderzoekers testen
nu of de lijmstof ook werkt bij
andere insecticiden.
PETER DE JAEGER»
praktische geschenken
komen via de tuin zwarte piet
en die komt u tegen bij:
bloemenda
rijksstraatweg wassenaar
al bv
PUZZEL
Cryptogram
Horizontaal: 1Beheerder uit Tanger (6); 4. Meisje met Engels geld (5), 5. In deze vloeistof
heeft men de hoogte (4); 7. Die lichaamsdelen hebben bijstand nodig (5); 8. je zit er niet op om
hem te schieten (3); 9. Het hart van een typist (6); 10. Kleur van limonade (6).
Verticaal: 1. Door die animator komt er vaart in (9); 2. Zijde van een werkgebied (5); 3. Volgt
een noot bij de rijst (4); 4. Meer een zenuwtrek dan een kunststof (7); 6. Dit gaat ons allemaal
aan (3); 8. Kaas te bereiden zonder eend (4).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1 Sok; 5. juf; 7. sweater; 10. na; 12. mam; 14. la; 15. tuba; 17. ooit; 19. en;
20. Ie; 21. cric; 23. inch; 25. hij; 26. ork; 28. de; 31. furieus; 33. lat; 34. mie.
VERTICAAL: 2. Os; 3. kwh; 4. lama; 5. jet; 6. Ur; 8. intocht; 9. catcher; 11. au; 12. manco;
13. molik; 14. li; 16. bei; 18. oen; 22. rij; 24. cd; 27. rail; 29. out; 30. mum, 31. fa; 32. si.
HET WEER
Omvangrijke depressie
November 2000 viel gisteren in het zuid
oosten van het land even uit z'n rol. Aan de
achterzijde van een warmtefront brak het
wolkendek en door föhnwerking over de
Ardennen liep het kwik in Hoensbroek op
tot 14,5 graden. Zo zacht is het deze maand
nog nergens in het land geweest. De hoog
ste temperatuur, die aan het begin van de
maand werd gemeten, bedroeg ruim 13
graden in eveneens het zuiden van Lim-
burg.
Ook bij ons werd het zacht. Schiphol no
teerde een maximumtemperatuur van 11,1
en Bloemendaal 10,8 graden. Het voelde
evenwel niet zacht aan hetgeen uiteraard
alles te maken had met het bewolkte en
druilerige weer. De hoeveelheid neerslag
bleef echter tamelijk bescheiden. Op de
meeste plaatsen viel niet meer dan een mil
limeter regen. Gisteravond kwam het onder
invloed van een koufront opnieuw tot re
gen, daarna werd het droog maar vanoch
tend staken buien van de Noordzee weer
de kop op.
Bewolking en nattigheid werden veroor
zaakt door een depressie die net ten westen
van ons land naar het midden van de
Noordzee is getrokken.
Voor het weekeinde en waarschijnlijk ook
voor de rest van de tijd dat november op de
kalender staat krijgen we van doen met een
omvangrijke depressie op het midden van
•V;
Ju;
ire
te
lei
de Oceaan. l)
Een eerste front trekt morgen overdag
ons land. De passage gaat gepaard mfl
toename van de bewolking waaruit ml Wl
lijk wat regen valt. In de nacht en vroe| *1
ochtend ontstaat plaatselijk mist of laa J'j
hangende bewolking. Meer regen worj
de nacht van zaterdag op zondag venii
Dan trekt een tweede front over Nedei
naar het oosten.
Zondag overdag gaan enkele buien val
De wind waait morgen uit zuidelijke ir" er
tingen en neemt aan de kust toe tot kr. e'
tig of hard. De temperatuur komt uit c
graden. Voor het gevoel doet het vanw
de wind echter kouder aan.
