Onduidelijke inhoud i:
enthousiaste verpakkin
Hiërogliefen ontcijferen en lezen valt niet mee
Etienne van Heerden ziet de schrijver als
Rijksarchief koo]
Multatuli's petiti
Cultuur Kunst
Herman
Brusselmans
Duo A la Russe wil
niet spannend worden
Volkshuis zet kroon op het werk
Rauwe blueslegend(
tegen wil en dank
DONDERDAG 23 NOVEMBER 2000
Jasperina de Jong speelt Nina Brink
Hilversum Jasperina de Jong speelt Nina Brink in een nieuw tv-
programma van Arjan Ederveen (VPRO). Het programma, dat
deel uitmaakt van een nieuwe serie '25 minuten van Arjan Eder
veen'. wordt komend voorjaar uitgezonden. Volgens een
woordvoerster van Ederveen speelt De Jong de rol van de om
streden zakenvrouw in een persiflage op de bekende 'maldng
of-programma's. Daarin tonen producenten wat er allemaal
komt kijken bij het maken van een musical. In Ederveens pro
gramma wordt zogenaamd een musical over Brink voorbereid
en ook een 'making of' gemaald.
IDF A-prijs voor Bello
Amsterdam Wilco Bello heeft gisteravond de Stimulerings
fondsprijs Documentaire 2000 voor zijn scenario 'Wheels of for
tune" gekregen. Dat gebeurde bij de opening van het internatio
nale documentairefestival IDFA in Amsterdam. Hij mag voor
maximaal 275.000 gulden zijn scenario omzetten in een com
plete productie.
Taxatiemiddag bibliotheek
voorschoten In de openbare bibliotheek van Voorschoten is
aanstaande zondag een gratis taxatiemiddag. Drie taxateurs van
het Venduehuis der Notarissen in Den Haag zijn er om kunst en
antiek te beoordelen. Belangstellenden kunnen van 13.00 tot
16.00 uur terecht aan de Wijngaardenlaan 4.
Derde editie 'Kunst in groen'
lisse Komend weekeinde wordt voor de derde keer 'Kunst in
het groen' gehouden. Belangstellenden kunnen zaterdag en
zondag ideeën voor hun interieur opdoen in combinatie met
kunst en groen in de woning van de familie van der Vlugt aan
de Achterweg 48 in Lisse. Kunsthandel het Grachthuisje uit Lis-
se toont schilderijen en Galerie en Beeldentuin 'Kunst in de pol
der' uit Lisserbroek exposeert een selectie van haar sculpturen.
Groendecorateur Elly van der Vlugt combineert de kunstwerken
van beide bedrijven met groen-, bloem- en kerstdecoraties. Za
terdag van 10.00 tot 17.00 uur en zondag van 11.00 tot 17.00
uur.
muziek recensie
li dy van der spek
Concert: Duo A la Russe: Olga Martnova,
fortepiano en Pavel Serbin, cello. Ge
hoord: 22/11de Waag, Leiden.
Zaterdag 18 november werden
in Den Haag de prijswinnaars
bekendgemaakt van het Van
Wassenaer Concours 2000. Dat
had moeite gekost. Uiteindelijk
besloot de jury geen eerste prijs
uit te reiken, maar een gedeelde
tweede prijs. Toptalent was
kennelijk niet aanwezig.
Gisteravond was een van de
prijswinnaars, het duo A la Rus-
se, in de Leidse Waag te horen.
Dat dit duo geen eerste prijs
veroverde heeft wellicht te ma
ken met de kwaliteit van hun
gezamenlijke klankkleur. De
cello van Pavel Serbin heeft een
vrij droog, weinig volumineus,
en in de hoge registers wat iel
geluid. De fortepiano klinkt
ücht donzig, weinig stralend.
Die twee klankkleuren willen
slecht mengen, niet spannend
worden, elkaar niet versterken
of verdiepen. En dat ligt meer
aan de cello dan aan de forte
piano.
Kooyker Ginsberg
leest voor en wordt geïnterviewd..
(Koop)zondag 26 november, aanvang: 15.00 uu
Begane Grond, Breestraat 93, Leiden
Eerste Albert Verweylezing van Zuid-Afrikaanse auteur
caroline van overbeeke
Als je een foto van iemand neemt,
steel je ook iets, namelijk zijn ziel. Ook
een schrijver steelt zijn personages bij
elkaar, ontneemt hen hun identiteit,
herschrijft hun geschiedenis en creëert
uit oude en nieuwe 'onderdelen' een
nieuw mens. Als je schept, vernietig je
dus ook. Als schrijver ben je misdadi
ger en dief, ook omdat je niet neutraal
bent en deelneemt aan datgeen waar
over je schrijft, namelijk de maat
schappij.
Dat betoogde Etienne van Heerden,
gastschrijver van de Leidse universiteit
gisteravond in zijn eerste Albert Ver-
wey-lezing in het Academiegebouw.
'Die skrywer as misdadiger', luidde de
titel van de lezing van de Zuidafrikaan-
se schrijver, die onder meer de roman
'De betoverde berg' op zijn naam heeft
staan. Die misdaad is metafoor voor
verschillende elementen in het schrij
verschap, diens voortdurende schuld
besef over de wereld om hem heen. Er
is een schrijver die nieuwsgierig is
naar andere dingen en leefwijzen,
hongerig naar het onbekende, en een
schrijver als jager van romanfiguren,
die zielen steelt. „Jy doen jouself as
skepper voor, maar eintlik is jy jagter."
Van Heerden illustreerde dat met een
beeldend verhaal over ontdekkingsrei
ziger kaptein Gird en zijn hulpje Slin
ger Vel Xam die samen het 'ongetemde
veld van Suidelike Afrika' intrekken. Ze
houden stil bij het eerste 'kameelperd'
(giraf), dat door de kapitein zorgvuldig
wordt nagetekend. Vervolgens schie
ten ze dit elegante dier met zijn lange
poten en sierlijke hals, dat 'met sy
klein koppie aan blare aan die kroon
van 'n boom knabbel', dood. „Gefassi-
neerd kyk die kaptein hoe die klein
koppie 'n groot afstand afle voordat dit
met 'n swiepslag die grond tref." Van
Heerden concludeert: ,,Dit verhaal
beeldt ook besitneming uit, inpalming
en, tegelykertyd, vernietiging." Schep
ping én vernietiging dus.
Van Heerden vertelde zijn gehoor
hoe hij schrijver werd. Het was span
nend om met boeken onder de tafel
weg te duiken en te dromen over
spannende gebeurtenissen die je zelf
nooit zou meemaken. Hij sprak over
de dilemma's van schrijvers in het
door apartheid verscheurde Zuid-Afri-
ka. Volgens hem is het beter je als
schrijver niet te wagen aan de drie ver
boden thema's in de literatuur: God,
liefde en politiek. In al te directe, be
voogdende bewoordingen over apart
heid schrijven, of aids, is dus taboe.
„Wanneer die literere werk morele
stellinge wil maak of didakties wil
wees, verminder dit aan interessant
heid." Maar indirect mag je wel over
de onderdrukking door 'die witman'
schrijven, om recht te doen aan de -
anders incomplete - geschiedenis van
het land. Romans in andere talen dan
de officiële Afrikaanse, het Kaaps bij
voorbeeld, geven dat verzet weer. An
dere verhalen dan die van de over
heersende blanke boeren, tekenen de
pijn van het verleden op. Zo pleeg je
als misdadiger tegelijkertijd een daad
van verzet en bevrijding. Maar, pas op:
„Elke handeling is n vorm van kolla-
borasie."
Van Heerden gelooft dat schrijven
een 'schrikwekkende pendeir
tussen het hoogst intieme, het
en het openbare. Elke schrijft
voor hem een soort verraad; na
dere, mooiere dingen ook 'eeni
ting, een persverklaring' voo
menselijkheid; een 'privaatsche
tegen zichzelf gepleegd. Hij b
„Als jy werklik immuun wil bly,
wil bly, moet jy gewoon niks do f
Om iets besonders te skep, b g
dat jy, onafwendbaar, jou bloots
dinge wat grens aan onregmatj
-eigening, aan vervalsing, aan
myning, en aanmatiging, aan bi
en aan aandadigheid."
Volgende week woensdagavi
de tweede Albert Verwey-lezii
Van Heerden, getiteld 'Die skiy
getuie' (getuige), om 20.00 uur
Academiegebouw.
In de langzame, symfonische
introductie (adagio sostenuto e
espressivo) van Beethovens
Grande sonate in g zijn de
rubato's wat overtrokken, stuwt
de muziek niet een bepaalde
richting in. Het allegro krijgt
meer courage, en het rondo tin
telt. Hier gebruikt Olga Marti-
nova duidelijk minder (knie)pe-
daal. Haar spel krijgt een grote
souplesse en virtuositeit.
De Variaties op een Russisch
Thema van Anton Eberl zijn be
duidend minder interessant.
Salonmuziek, meer niet. Een
statig vloeiend thema wordt op
een grappige manier keer op
keer in een ander jasje gesto
ken. De melodie deint, spartelt,
krijgt alle aandacht van de cel
lo, slechts speels ondersteund
door de piano. Even zo makke
lijk worden de rollen omge
draaid. Felle, voorslagen, harde
knallen in de baskant, pizzica
to's, een meezinger die verglijdt
in een zielige mineurversie, al
les is mogelijk.
Het spel van Martinova blijft
elegant en superieur, van Ser
bin bevlogen en bewogen.
Maar intens kleuren en zingen
doet zijn instrument maar ma
tig-
leiden ad van kaam
Het Leidse Volkshuis viert dit
jaar zijn eeuwfeest. In het jubi
leumjaar onderging het pand
van het cursus- en activiteiten
centrum aan de Apothekersdijk
ook nog eens een grondige op
knapbeurt. In het kader van die
twee belangrijke gebeurtenis
sen bood het instituut vier
Leidse kunstenaars de gelegen
heid om: 'de kroon op het werk
te zetten', zoals de opdracht
luidde. Morgenmiddag om vijf
uur is de onthulling van de
kunstwerken.
Een half jaar geleden schreef
Het Volkshuis 25 kunstenaars
uit de regio aan met het verzoek
een schets te maken voor een
kunstobject. Daarin moesten de
rijke geschiedenis en traditie
van het centrum en het monu
mentale pand waarin het is ge
huisvest tot uitdrukking komen.
Uit de inzendingen selecteerde
een commissie vier heel ver
schillende werken.
In de grote zaal beschilderde
Rob Steenhorst in de afgelopen
maanden de panelen van het
balkon. Tineke lacobs ontferm
de zich over de luchtroosters en
de aankleding daarvan. Puttend
uit historisch beeldmateriaal
ontwierp Astrid Vlasman een
collage van foto's. Gijs Donker
tenslotte zorgde voor het meest
in het oog springende werk: een
fresco van flinke afmetingen op
de binnenplaats. Tussen de tal
loze regenbuien door, legde hij
daar de afgelopen week de laat
ste hand aan. Het was ladder
op, ladder af.
Zes bedrijven die betrokken
waren bij de verbouwing van
Het Leidse Volkshuis maakten
met een financiële injectie het
kunstproject van de 100-jarige
mogelijk. En zoals het er nu uit
ziet krijgt het opfrissingsproces
snel een vervolg. In januari
2001, zo is de de verwachting,
zal het Volkshuis opnieuw twee
kunstwerken rijker zijn.
theater recensie
wunand zeilstra
Voorstelling 'Jack', door Levend wild (in
samenwerking met het Veem Theater)
Spel: Bianca van der Schoot. René Geer-
lings. Judith Lodewijks en Suzan Boog-
aerdt Regie Maarten Lok Gezien:
22/11LAKtheater Leiden
'Ja, dat vind ik leuk. Daar kan ik
wel iets mee'. Het zijn woorden
van Jack, de enige man in de
gelijknamige productie van de
groep 'Levend Wild' en het
Veem Theater. Ze vormen een
reactie op één van de vele po
gingen van de hem omringende
vrouwen, die constant zijn aan
dacht proberen te krijgen. Bont
uitgedost maakt één van deze
drie vrouwen een opvallend be
wegingspatroon. En de enige
waardering die ze daarvoor
krijgt, zijn bovengenoemde
woorden. Het is een aardige,
Boekkunstbeurs
in Pieterskerk
leiden coen po lack
Dat er meer met papier en boe
ken gedaan kan worden dan
wat men in de gemiddelde
boekwinkel ziet blijkt uit het
programma voor de Boekkunst-
beurs, die op 2 en 3 december
wordt gehouden in de Leidse
Pieterskerk. Allerlei aspecten
van het boek en zijn productie
proces komen aan de orde in
exposities, workshops en
stands. Zo zijn er boekbinders
die handgebonden boeken en
bindmaterialen aanbieden en
demonstraties geven van pers
vergulden, marmeren en pa
pierscheppen. Margedrukkers
geven ook demonstraties en to
nen hun werk en de meestal
oude drukpersen waarmee zij
werken. Verder is er een exposi
tie van kalligrafie en papier
kunst. Door pulp te maken van
ongebruikelijke materialen zo
als groerite en fruit onstaan er
bijzondere bladen papier die
daarna weer bewerkt kunnen
worden. Kinderen kunnen met
een ganzenveer op middel
eeuwse wijze leren schrijven of
bijzondere vouwtechnieken on
der de knie proberen te krijgen.
De Boekkunstbeurs is geopend
op zaterdag 2 en zondag 3 de
cember van 11.00 tot 17.00 uur.
Boek voor zelfstudie oud-Egyptisch verschenen
leiden caroline van overbeeke
Mooi, zo n stéle (gedenkplaat)
in het Rijksmuseum van Oud
heden in Leiden. Aardig ook,
die uitgehakte symbooltjes. Een
vogel, een farao, een papyrus
rol, een stralende zon, het lijkt
wel een rebus! Jammer dat we
niet kunnen lezen wat de Egyp-
tenaren hier duizenden jaren
geleden in de harde steen uit
hakten. Maar met het nieuwe
boek 'Hiërogliefen ontcijferen
en lezen; een stap-voor-stap
leerboek voor zelfstudie' kun
nen we daar iets aan doen.
Het boek van de auteurs
Mark Collier en Bill Manley -
docenten egyptologie - dat eer
der in Engeland verscheen en
daar veel aftrek vond (40.000
exemplaren verkocht), is nu in
het Nederlands vertaald door
de egyptoloog Olaf Kaper. Op
de omslag zien we een.stéle uit
de offerkapel van Choe in Aby-
dos, uil de twaalfde dynastie
(ongeveer 1900 voor Christus).
De steen staat in het Rijksmu
seum van Oudheden. De bete
kenis van de hiërogliefen op de
ze en andere stenen wordt in
het boek stapsgewijs verklaard.
Hiërogliefen zijn afbeeldin
gen die als schrifttekens in het
Reliëf van farao Achnaton en Nefertiti met hun dochters en hiërogliefen, te zien in het RMO.
oude Egypte werden gebruikt, de symbooltjes de bijpassende mond een mond.
Vaak beelden deze schrifttekens woorden weer te geven. Zo zal De betekenis van de tekens
levende wezens of delen daar- een mannetje wel een mannetje kén overeenkomen met de af-
van af. Op het eerste oog lijken zijn, een uil een uil, en een beelding. Maar zo simpel is het
niet. De beeldtekens dienen in
de eerste plaats om de klank en
de betekenis van de oud-Egyp
tische taal weer te geven, zoals
de letters van ons alfabet wor
den gebruikt voor de klanken
van onze taal. Er zijn in het hië
rogliefenschrift ook 'betekenis
tekens': die geven geen klank
weer, maar de betekenis van
het woord.
In een voorbeeld zien we de
symbooltjes van riet, kwartel,
man, gezicht. Daar kunnen we
weinig mee: een logische zin
maken lukt niet een-twee-drie.
Pas als we de tekens in klanken
van het oud-Egyptisch kunnen
vertalen, lezen we: 'Ik ben al
aan het roosteren sinds het be
gin der tijden - nog nooit heb ik
zoiets als deze gans gezien'. Dat
begint er op te lijken.
Het boek van Collier en Man
ley zou ook geschikt zijn voor
beginners, maar het vergt door
zettingsvermogen en oud-
Egyptische 'woordjes' stampen,
voordat we ook echt een wille
keurige stéle kunnen ontcijfe
ren. Veel tekens worden ge
bruikt als klankteken of fono-
granr. ze geven klanken weer
die geen relatie hebben tot het
voorwerp dat het teken af
beeldt. In dit geval zouden we
ontnuchterende anticlimax.
Volgens de programmatoelich
ting is het gegeven van de voor
stelling deels ontleend aan het
verhaal rond Jack the Ripper.
Maar het gaat volgens diezelfde
toelichting vooral om de ele
mentaire angsten die in ieder
van ons zitten. Onder het motto
'de nachtmerrie van het donke
re fietstunneltje' waarin we al
lemaal bange konijntjes wor
den, gaat het over een over
heersende man, die zelf bang is
en daarom graag anderen angst
inboezemt. Dat laatste is overi
gens al gepsychologiseer naar
aanleiding van wat er in de pro
grammatoelichting staat.
In de voorstelling zelf komt de
ze thematiek enigszins terug,
als je bereid bent om het erin te
.zien. Zoals zo vaak namelijk bij
voorstellingen die op basis van
improvisaties zijn ontstaan,
ontbreekt ook Hier een heldere
structuur. Men gaat aan
met ideeën, die al doen
dens repetities min of nu
eigen leven gaan leiden
toeschouwers die bij dit
tieproces niet betrokken
die wordingsgeschieden
onzichtbaar.
Tussen bedoelingen eni
king gaapt veelal een
groter wordende klooi
eindresultaat is daarom v
incrowd leuker dan vi
buitenstaander. Dat is de
ke kant van de productie
behoudt het op zich zelf
re gegeven gelukkig no
reliëf door het enthou
van het spel van de mii
Iers en acteurs. Er is vo
rend beweging, er zijn re
tig onverwachte wendinj
verpakking van het te bf
gegeven blijft, ondanks
een uur lang aantrekkelj
meer, niet minder.
den haag anp
Het Rijksarchief in Den Haag
heeft op een veiling de petitie
aan Willem III gekocht, waarin
Multatuli in 1860 opkwam voor
de bevolking van Nederlands-
Indië. In de petitie, tegelijk
Douwes Dekkers' ontslagbrief
uit ambtelijke dienst, gebruikt
de schrijver de woorden die ook
in zijn boek Max Havelaar
staan: „Aan u vraag ik met ver
trouwen: of het Uw keizerlijke
wil is dat Uwe meer dan Dertig
millioenen Onderdanen daar
ginds, worden mishandeld en
uitgezogen in Uwen Naam?"
De petitie moet kort voor het
verscHijnen van de Max Have
laar zijn verstuurd, waarschijn
lijk aan het Kabinet des Ko-
nings. Vermoedelijk heeft de
koning het stuk doorge
aan het toenmalige mil
van Kolonieën. Daar vei
het in 1939 uit de ard
Een onbekende amt
heeft de zeventien pagin
lende brief meegenom
nooit teruggebracht.
Een particulier bracht
titie recentelijk in bij een
in Den Haag. Het Rijks
wist het met andere g
als het Letterkundig M
en het Multatuli Genoo
op een akkoordje te gook
archief mocht als enige I
om het belangrijke stul
een schappelijke prijs
natie te verwerven. Uitei
is 8000 gulden betaald.
Fragmenten uit de bri
te zien op de website v
Rijksarchief (www.archiel
ons woord 'bij' (zoals in bij de
haard) kunnen uitdrukken met
behulp van een tekening van
dit kleine insect. Om het extra
moeilijk te maken bevatten hië
rogliefen geen klinkers, maar
alleen medeklinkers. 'Hier zult
u spoedig aan wennen', meld
den de auteurs optimistisch. Zo
betekent '3pdw' (uitspraak:
apedoein het oud-Egyptisch
'vogels'. Je moet er maar opko
men. Hiërogliefen worden ook
niet altijd achter elkaar ge
schreven, van links naar rechts,
maar ook boven of bij elkaar
Het 180-pagina's tellende
boek bevat een beknopte gram
matica, een Egyptisch-Neder-
landse woordenlijst en studeer-
opdrachten uit oorspronkelijke
oude teksten. Als we het hele
boek hebben doorgenomen, en
alle oefeningen hebben ge
maakt, kunnen we de hiëroglie
fentekst 'htp-di-nsw' vertalen
als 'een offer dat de koning
geeft'. Doorzetters en getalen
teerden zullen binnenkort met
andere ogen het RMO in Leiden
bezoeken.
'Hiërogliefen ontcijferen en le
zen; een stap-voor-stap leer
boek voor zelfstudie. Uitgeve
rij Bulaaq, prijs f. 49,90.
Wim Bieler 1947-2000
Vooral ontzettend Haags.
Ruig, rauw, met een klein
hartje. Zoals Wim Bieler 'Vic-
tóg' zong in de Q65-hit 'You're
the Victor" is onnavolgbaar.
Wim Bieler van de 'Kjoe', rau
we bluesy stem, is een legen
de. Al ver voor zijn overlijden
afgelopen dinsdagmorgen aan
een hartaanval. Hij is 53 jaar
geworden.
„Het overlijden van Wim is
het definitieve einde van
Q65", zegt Frank Nuijens, van
oudsher medebandlid. Hoe
wel al lang niet meer profes
sioneel muzikant trad Bieler
weer op met de band. Voor de
gein. In januari zou zelfs een
nieuw album worden opgeno
men. De zeven optredens die
op stapel stonden, zijn afge
last. Maar de Q, zoals de Q in
de jaren zestig is geweest, is
het nooit meer geworden. Dat
hoefde ook niet. Want de tijd
geest is veranderd en de
kracht van Q65 was juist dat
ze op dat moment in die wilde
jaren zestig de juiste toon en
vooral het juiste uiterlijk had.
„Het was belangrijker dat je
lang haar had dan een drum
stel", zei hij later zelf.
Net iets langer haar en wilder
dan andere bands. Driejaar
heeft de succesformule van de
oer-Q geduurd (van 1965 tot
1968, toen de band met ruzie
uit elkaar ging), maar de roem
is eeuwig. Zelf keek Bieler daar
met gemengde gevoelens op
terug: voor de leeuwen ge
gooid, opgegeten en op een
voetstuk geplaatst. „Door de
een deel van mijn puberti
overgeslagen. Ik heb nad
echt moeten afkicken",»
in 1987. Zeven jaar daan»
had de Kjoe tijdens een o
den op de (ook al) legend
sche Beatnach in de Houl
hallen de lol van het spek
weer te pakken gekregen,
combineerde dat met zijn
werk als rayonmanager b
schoonmaakbedrijf.
Bieler en Q65 blijven in di
popherinnering toch vooi
verbonden aan in die tijd
windende gebeurtenissei
kapotgeslagen microfoon
voortijdig afgebroken con
ten en door fans bekladtk
electriciteitshuisjes, verv
dat graffiti gemeengoed»
Daarna volgden banen bi
de podia en spotlights. H<
wel hij thuis zelden plater
draaide, bleef muziek een
ontbeerlijk element in zij
ven. Vooral de blues, zijn
voriete muziek. Na een b
fatale hartaanval bijna t»
jaar geleden tijdens eeno
den in Nijmegen, was Bit
'weer gezond bezig'. „Hel
juist heel erg goed met h«
zegt Nuijens.
In de Haagse popscene is
schokt en verslagen gerea
geerd op het plotselinge o
lijden van Wim Bieler. De
gen van het Newtonplein
tegen wil en dank een lt
werd, is niet meer.
maaike oppier
