ipanners smullen van walvissen
Genocide of niet,
de Armeniërs
waren het haasje
iede en leedvermaak over
cht op Tommy Soeharto
Uur van de waarheid breekt aan voor euroleger
Buitenland
\C 18 NOVEMBER 2000
Tokyo weerstaat internationale druk om jacht te staken
lelt Japan toch? De
ionale druk op het
te stoppen met de
ngst is enorm. De
anse president
jrong er donder-
ms de APEC-top in
iOg eens op aan bij
Mori. Maar Japan
i er niets van aan.
e in de keuken van
ise walvisliefheb-
TER VAN NUNEN
g, kraakbeen, huid,
/er de staart? Rauw,
of in de fondue? Het
aal volgens de menu-
Kujiraya, de Walvis-
n populair restaurant
pe buurt van Tokyo,
meer weg van een
dan van een prijzig
Binnen is het
dicht en eenvoudig
Er wordt gelachen,
i gerookt. Bier en sa-
inse rijstwijn, vloeien
i bijna altijd vol", zegt
r Eiko Suzuki. Op een
ekse dag komen er
1200 mensen eten. In
inde heeft Kujiraya
100 gasten. Per jaar
12.000 kilo walvis-
In Japan is dat legaal,
s afkomstig van diep-
'oorraden en van de
;t, 440 dwergvinvissen
elk jaar doodt 'voor
ippelijk onderzoek'.
Iers stopten in 1986
met de commerciële
idertekening van een
naai moratorium,
jaar later voeren de
[weer uit voor re-
noemer mag volgens
tionale Walvisvaart
e (IWC) een beperkte
id walvis worden ge-
at het vlees uiteinde-
markt belandt, is vol-
panse overheid nodig
derzoek te financie-
ïdien, zo zegt de re-
lieden IWC-richtlij-
i proefdieren na on-
)Uedig worden benut.
:n ze bij Kujiraya dan
den wij hier niet",
tzuki. De serveerster
et mannelijk ge-
aan van de walvis dat
s als een delicatesse
en. Een aantal res-
akt het wel in de pan,
:aya heeft er een an
nulling voor gevon-
)ij binnenkomst in de
flinke boomstronk in
chtig bloemstuk leek,
adere beschouwing
leel van een walvis te
gasten bij Kujiraya
dan 30. „Door de
Enthousiaste Japanners zwaaiden gisteren de walvisvaarder Yushin
Maru uit. Dat gebeurdeln de havenstad Shimonoseki.
FOTO AP ITSUO INOUYE
week komen vooral zakenmen
sen. Het is vrij duur", aldus Ei
ko Suzuki. Een diner kost ge
middeld 140 gulden. De lunch
is goedkoper en daar komen
ook wat jongeren op af. „Uit
nieuwsgierigheid." In het week
einde zijn de 50-plussers in de
meerderheid. „Die zijn met
walvisvlees grootgebracht."
Na de Tweede Wereldoorlog
was walvis voor veel Japanners
het enige dat betaalbaar en
voedzaam was. De overheid
verstrekte het vlees bovendien
gratis op scholen tijdens de
lunch. Het echtpaar Yamauchi
knikt instemmend. „Dit doet
me denken aan toen ik klein
was", zegt Fumiko, terwijl ze de
geur van een kom walvissoep
opsnuift.
Het gebeurt regelmatig dat toe
risten, die de Japanse kaart niet
kunnen lezen, in hun onwe
tendheid een gerecht aanwijzen
in de vitrinekast. Als ze ontdek
ken wat er werkelijk op hun
bord ligt, eten veel buitenlan
ders geen hap meer, vooral de
westerlingen. Suzuki: „Wij heb
ben niet de associaties met wal
vissen die jullie hebben, dat ze
intelligent of vriendelijk zijn.
Voor ons is het gewoon een vis,
net als tonijn of makreel." Het
Japanse schrift gebruikt trou
wens ook het karakter van vis
om walvis aan te duiden, en
niet het karakter voor zoogdier,
wat een walvis is.
Voorstanders van de walvis
vaart stoort het dat andere lan
den bepalen wat ze wel en niet
mogen eten. Het Walvis Onder
zoeksinstituut in Tokyo, dat het
Japanse studieprogramma uit
voert, ergert zich vooral aan de
houding van de Verenigde Sta
ten. De Amerikanen zouden
met twee maten metep. Japan
se walvisvaarders keerden eind
september in de haven terug
met aan boord 40 dwergvinvis
sen, 43 Bryde-walvissen en vijf
potvissen. De laatste twee zijn
onder Amerikaanse wet be
schermd.
Het instituut wijst er echter op
dat indianen in de Amerikaanse
Restaurant Kujiraya: jaarlijks twaalf ton walvisvlees.
staat Washington en eskimo's
in Alaska jaarlijks 60 Groen-
landse walvissen mogen van
gen. Van die soort leven er naar
schatting nog 7.500. In het Ja
panse 'studiegebied' in de Stille
Oceaan zwemmen volgens be
rekeningen van de IWC 25.000
dwergvinvissen, 22.000 Bryde-
walvissen en iets meer dan
100.000 potvissen. „Ons onder
zoek vormt duidelijk geen be
dreiging voor de populatie",
meent Seiji Ohsumi, directeur
van het walvis-instituut.
Het argument dat de Ameri
kaanse stammen wel mogen ja
gen omdat het hoort bij hun
oorspronkelijke manier van le
ven, geldt ook voor Japan, zo
vindt het instituut. In Japan be
staat de georganiseerde walvis
vaart sinds 1606, maar de har-
poenjacht gaat nog vier eeuwen
verder terug.
Milieuorganisaties waarschu
wen dat de omvang van walvis
populaties moeilijk exact is vast
FOTO CPD HESTER VAN NUNEN
te stellen. Bovendien krijgen
walvissen gemiddeld maar eens
in de twee jaar een jong. Daar
bij komt dat Japan de beesten
niet hoeft te doden voor onder
zoek. Daar zouden genoeg an
dere methoden en bestaand
studiemateriaal voor zijn. Voor
jongere generaties hoeft walvis
vlees ook helemaal niet zo no
dig. Uit een recente enquête
blijkt dat 48 procent van de Ja
panners sinds hun jeugd geen
walvisvlees meer heeft gegeten.
ISTANBUL JESSICA LUTZ
CORRESPONDENT
Volkerenmoord of massa
moord? En wie moordde dan
wie uit in 1915? Afgelopen
woensdag nodigde het Euro
pees Parlement Turkije uit offi
cieel te erkennen dat de Arme
niërs aan het begin van de vo
rige eeuw het slachtoffer zijn
geworden van genocide. Het
Armeense lot staat ook op de
agenda van het Italiaanse par
lement. En Frankrijk nam vori
ge week als eerste land stelling
in de al zo lang voortwoeke
rende Armeense kwestie: de
senaat verklaarde de aandui
ding volkerenmoord van toe
passing.
Vorige maand wist Turkije op
het nippertje te voorkomen dat
het Amerikaanse Huis van Af
gevaardigden de gebeurtenis
sen tijdens de ineenstorting
van het Osmaanse Rijk zou be
titelen als volkerenmoord.
Maar Ankara voelde de bui na
tuurlijk wel hangen. „Het is
onvermijdelijk dat iemand een
keer die genocide erkent",
schreef oud-diplomaat Gun-
duz Aktan in de krant Radikal.
„In de ogen van de wereld zijn
we schuldig. We hebben dus
niets te verliezen. Laten we het
in godsnaam uitzoeken", pleit
te hij.
Aktan stelde voor om de zaak
aanhangig te maken bij het In
ternationale Hof van Justitie in
Den Haag. De enige reden dat
de Armeense lobby dat zelf
nog niet heeft gedaan, is vol
gens hem dat de in het leven te
roepen arbitragecommissie
waarschijnlijk zal concluderen
dat er geen genocide is ge
pleegd.
Langzaam maar zeker mag in
Turkije weer worden gepraat
over de Armeense moorden. In
1997 werd de Turkse vertaling
van het boek 'Het Armeense
Taboe' van de Franse schrijver
Yves Ternon nog verboden.
„Dat ik daarvoor de gevange
nis in ging, werd toen nog
doodgezwegen. Geen krant
schreef er over", zegt de Turk
se uitgeefster Ayse Zarakolu.
„Nu worden die boeken niet
meer verboden. En er komt
een discussie op gang. Dat is
hoopgevend, maar het is te
vroeg om er conclusies aan te
verbinden."
Ankara heeft onlangs een Ar
meens Onderzoeksinstituut
opgericht dat uit de Osmaanse
archieven dé waarheid moet
opdiepen. Daarnaast heeft het
parlement een eigen werk
groep opgericht 'om de we
reldopinie in te lichten'.
De Amieense gemeenschap in
Turkije is bang dat de interna
tionale druk een averechts ef
fect zal hebben. „Het maakt
mij niet uit wat voor naam de
moorden van 1915 krijgen",
zegt Hrant Dink, hoofdredac
teur van de Armeens krant
Agos in Istanbul. „Ik weet dat
we een fractie zijn van wat we
waren. Maar wij hier kunnen
de zaak bezien met gevoel voor
de Turkse visie. Voor een echte
oplossing moet Hrant een
beetje Ahmet kunnen worden.
Die heeft op school geleerd dat
zijn volk niets verkeerd heeft
gedaan. Dat de Armeniërs de
vijand waren. Het klimaat voor
een dialoog is nu beter dan
ooit. Dat mag niet verloren
gaan."
Tot nu toe was Ankara's stand
punt net zo rechtlijnig als dat
van de Armeense diaspora. Het
aan het ministerie van buiten
landse zaken verbonden Cen
trum voor Strategisch Onder
zoek bijvoorbeeld, stelt alles in
het werk om aan te tonen dat
de Armeniërs juist Turken heb
ben uitgemoord hebben. Ze
zouden het huidige Oost-Tur-
kije etnisch hebben willen zui
veren om met hulp van Rus
land - dat destijds dankzij de
steun van de lokale Armeniërs
grote stukken land op het Os
maanse Rijk veroverde - een
eigen staat op te richten.
Wrang genoeg kan dit best de
ware toedracht zijn. Maar Tur
kije gebruikt die redenering
steeds om te rechtvaardigen
dat het zelf de Armeniërs et
nisch wegzuiverde, niet alleen
uit het oostelijke oorlogsge
bied, maar uit het hele land.
Aan het begin van de twintig
ste eeuw hadden de meeste
steden in Turkije wel een Ar
meense gemeenschap. Nu le
ven er alleen nog zon 70.000
Armeniërs in Istanbul.
Volgens Osmaanse volkstellin
gen woonden er in totaal bijna
anderhalf miljoen Armeniërs
in het Rijk. De Armeniërs in de
diaspora beweren dat het wer
kelijke aantal twee keer zo
groot was en dat anderhalf
miljoen Armeniërs zijn uitge
moord. Turkije houdt vast aan
een dodental van 300.000. De
burgerslachtoffers zijn in An
kara's ogen vergelijkbaar met
bijvoorbeeld die van de gealli
eerde bombardementen op
Duitsland.
Als er al genocide is gepleegd,
dan was de schuldige het vori
ge, Osmaanse regime. Ankara
zou dan de handen in on
schuld kunnen wassen met het
argument dat dat Osmaanse
bewind juist is omvergewor
pen door Mustafa Kemal Ata-
turk die vervolgens de huidige
republiek oprichtte.
Maar zo eenvoudig is het niet,
zeggen dissidente Turkse on
derzoekers. Ook na de komst
van Ataturk werden Armeniërs
verjaagd en gediscrimineerd,
aldus historicus Tamer Akcam
en econome Ayse Bugra. Of er
in 1915 nu sprake was van
massamoord of een stelselma
tige uitroeiing van het Armeen
se volk, ten grondslag aan de
Turkse Republiek ligt een
slecht geweten.
EU-ministers komen maandag en dinsdag bijeen
JENT
nkele dagen zit Tom-
to achter de tralies",
Jnesische minister
Yusril Ihza Mahen-
eptember vol ver-
Je jongste zoon van
nt Soeharto was net
ialf jaar cel veroor-
ens zwendel en cor-
niddels is anderhalve
:streken. Woede en
ak vechten om voor-
Indonesische bevol-
loet aanzien hoe de
n zich laten ringelo-
le ex-playboy en
icaten.
nen van Hutomo
'utra, Tommy's offici-
zou een mooie opste-
vveest voor de rege-
omdat Soeharto zelf
'ommy's veroorde-
is zijn zwakke ge-
ontsnapte aan een
Maar het mocht
zen. Tot nu toe slaagt
ke Soeharto-telg er
I in de gang naar de
s te vermijden. De
n doen of ze alles on-
1e hebben, maar ze
elopen weken door
topadvocaten koel-
n tafel gespeeld,
id en blunders wisse-
af. De ene keer was
niet overhandigd, la
ic het stempel op het
level. En niemand
tidee gekomen Tom-
tten zijn huis te ver-
de arrestatie werd
Tommy Soeharto.
FOTO REUTERS ZAIANAL ABD HALIM
Na de veroordeling speelden
Tommy's advocaten hun spel
scherpzinnig. Ze vroegen her
ziening van de zaak én gratie.
Het antwoord op deze verzoe
ken mocht de veroordeelde
thuis afwachten, want de rech
ter had niet gezegd dat Tommy
onmiddellijk het cachot in
moest. Zelfs had hij in een hotel
nog een ontmoeting met presi
dent Wahid, wat de argwaan
van de bevolking alleen maar
vergrootte. Want wat viel er nog
te bespreken?
Procureur-generaal Marzuki
Darusman maakte het er giste
ren niet beter op door te zeggen
dat hij had verwacht dat Tom
my, die na zijn wilde jaren een
Javaanse prinses huwde, zich
keurig aan de gevangenispoort
zou melden. „Indonesiërs zijn
over het algemeen gezagsge
trouw", stelde hij. Alsof de Soe
harto-familie zich ooit iets van
enige wet heeft aangetrokken.
Toen de juridische trukendoos
anderhalve week geleden leeg
was, dook Hutomo Mandala
Putra plotseling onder. Dat
werd de autoriteiten te gortig.
Ze meldden hem bij Interpol en
kamden de huizen van de Soe-
harto's in de Jakartaanse villa
wijk Menteng uit.
Daarbij werd niet vergeten on
der het bed te kijken van de ou
de baas zelf, die inmiddels aan
het infuus ligt en zuurstof krijgt
toegediend. Overigens was het
bezoek tevoren aangekondigd.
Ook de buitenhuizen van de fa
milie werden nagevlooid, maar
Tommy werd niet aangetroffen.
Inmiddels wordt druk gespecu
leerd over het bestaan van een
geheime bunker onder Soehar
to's woning.
De familie en de advocaten van
Tommy houden zich intussen
van de domme en zeggen dat
ze hem alleen via zijn mobiele
telefoon spreken. Enkele van
zijn advocaten is het gedoe
echter te gortig geworden. Ze
hebben verklaard dat ze niet
meer voor Tommy willen wer
ken.
En wat heeft de voortvluchtige
zelf te melden? Vanuit zijn
schuilplaats beweert hij bang te
zijn voor moord of verkrachting
in de Cipinang-gevangenis in
Jakarta. Hij eist een speciaal be
veiligde cel. De cel die al weken
voor hem gereed wordt gehou
den, is niet goed genoeg.
BRUSSEL HETTY VAN ROOU
CORRESPONDENT
„Het Europese leger is als een
papieren tijger die doelloos
rondzwerft." De sombere
beeldspraak komt uit de mond
van een Amerikaanse NAVO-di-
plomaat, die geen enkel heil
ziet in de Europese ambitie om
tegen het jaar 2003 een eigen
crisisleger op de been te heb
ben. „Europa loopt al vijftig jaar
aan het handje van de Verenig
de Staten en dat handje laten
jullie niet los", voorspelt hij.
„Als het uur van de waarheid
aanbreekt, zullen de Europese
landen terugschrikken voor de
kosten.".
Wil de Europese Unie zijn 'pa
pieren tijger' echte klauwen en
tanden geven? Met andere
woorden: zijn de lidstaten be
reid miljarden te investeren in
de eigen veiligheid? Die vraag
staat komende maandag en
dinsdag centraal in Brussel, als
de ministers van buitenlandse
zaken en van defensie van de
EU-landen zich moeten verdie
pen in de kosten van een snel-
le-interventiemacht. Alle lan
den hebben Brussel laten we
ten wat ze op papier te bieden
hebben aan mankracht, tanks,
vliegtuigen, opleidingsfacilitei
ten en commando- en inlich
tingenstructuren.
Dat aanbod ligt naast de zoge
noemde Helsinki Headline Ca
talogue of HHC, zoals het heet
in het onovertroffen defensie-
jargon heet. De HHC geeft een
allesomvattend overzicht van
wat er voor een mobiel en snel
inzetbaar Europees interventie-
leger nodig is. Zo werd het mo
gelijk vast te stellen wat er alle
maal ontbreekt. Tijdens de Ca
pabilities Commitment Confe
rence worden de ministers be
gin volgende week met hun
neus op de feiten gedrukt: hoe
moeten de gaten worden ge
dicht?
Een eigen Europese defensie is
het min of meer logische gevolg
van het feit dat de Verenigde
Staten, na de val van de Berlijn-
se Muur en de Balkanoorlogen,
niet meer willen opdr aaien
voor de veiligheid van het rijke
Europa. Voor het eerst sinds het
einde van de Tweede Wereld
oorlog wordt een crisis die de
veiligheid van Europa bedreigt
daardoor de verantwoordelijk
heid van de Europeanen zelf.
De interventiemacht die zo'n
crisis moet bezweren, zag vorig
jaar het licht op de Europese
top in Helsinki. Over driejaar
moeten er 60.000 soldaten bin
nen dertig dagen inzetbaar zijn.
Het is een ambitieus en tevens
een zeer Europees project. In
de beste tradities van de Euro
pese Unie namen de regerings
leiders hun besluit in Helsinki
met grote eensgezindheid, en
kwamen de problemen en te
genstellingen aan het licht na
dat het klaroengeschal was ver
stomd.
Toch zit er, een jaar na Helsin
ki, behoorlijk schot in de zaak.
„Er wordt zeer constructief ge
praat", aldus een ingewijde.
Ook hij geeft toe dat maandag
in Brussel 'het uur van de waar
heid' aanbreekt, als duidelijk
wordt welke investeringen er
nodig zijn. Tot nu toe is er
voornamelijk gepraat over een
nieuwe verdeling van man
kracht en materieel. Maar de
Met Europese sa
menwerking
hebben de Ne
derlandse strijd
krachten al aar
dig wat ervaring.
Op de foto Duit
se militairen tij
dens een geza
menlijke oefe
ning in Twente,
twee maanden
geleden. Daaraan
namen behalve
Duitse en Neder-
landse ook Belgi-
sche en Britse
soldaten deel.
SSEifUfe FOTO CPD VIN-
Wu&t CENTJANNINK
bestaande middelen zijn bij
lange na niet toereikend, zelfs
niet wanneer het Europese le
ger, zoals de bedoeling is, ge
bruik maakt van faciliteiten van
de NAVO (lees: de Verenigde
Staten).
Het wordt tijd knopen door te
hakken. Voor het realiseren van
de eigen ambities moeten de
lidstaten miljarden op tafel leg
gen, en dat geld is nog nergens
in zicht. Om de omvang van het
probleem duidelijk te maken:
Nederland heeft, als een van de
weinigen, voor het jaar 2001
een bescheiden 'fonds' van 200
miljoen gulden gereserveerd. In
de meeste EU-landen ligt wel
het hele leger op de schop,
maar die herstructuringswoede
gaat negens gepaard met het
beschikbaar stellen van extra
Daarom koestert de Ameri
kaanse NAVO-diplomaat een
diep wantrouwen tegen de hele
operatie, en achter dichte deu
ren wil hij daar wel iets over
kwijt. De Europese landen ste
ken hun kop in het zand, vindt
hij. „Ze hebben zich op sleep
touw laten nemen door de Brit
ten en de Fransen, die ieder op
hun eigen manier een rol willen
spelen op het wereldtoneel. Eu
ropeanen zijn nooit gewend ge
weest serieus geld uit te geven
aan hun eigen veiligheid, zoals
de Amerikanen dat doen. Ze
schuilen onder de Amerikaanse
paraplu en ze praten. Praten
kost niets. En als het er op aan
komt, zal blijken dat er in Euro
pa onvoldoende geld en onvol
doende overeenstemming is
voor een eigen leger."
Is dat een te somber beeld? Tot
nu toe verloopt de hele operatie
min of meer volgens plan, zij
het af en toe met horten en sto
ten. De Europese Unie heeft
een 'papieren tijger' gebaard.
Die is inmiddels een eigen le
ven gaan leiden. Het Europese
defensie- en veiligheidsbeleid
onder leiding van Javier Solana
valt niet meer ongedaan te ma
ken, al zal het volgens de Ne
derlandse minister van defen
sie, De Grave, nog jaren duren
voordat de Unie zelfstandig kan
optreden in crisissituaties. Als
de 'paper tiger' ooit klauwen en
tanden laat zien, is de samen
werking binnen Europa daar
mee voorgoed veranderd. Maar
als hij wordt veroordeeld tot
een armoedig bestaan in een
Brusselse bureaula, staat de ge
loofwaardigheid van de hele
Unie op het spel.
I
