Spanje nog steeds in verwerkingsproces
C
OGENBLIK
233
ZATERDAG 18 NOVEMBER 2000
Een feestje vieren met
hun staatshoofd, zoals
Nederland dat doet op
Koninginnedag, lukt
de Spanjaarden nog
maar steeds niet. Altijd
is er de schaduw van
Franco die als een
grauwsluier boven het
Spaanse koningshuis
hangt. Het zilveren
koningsfeest volgende
week woensdag (22
november) staat dan
ook in het teken van
de sterfdag twee dagen
eerder van de dictator,
die vlak voor zijn dood
Juan Carlos uitriep tot
koning van Spanje.
Franco's schaduw een grauwsluier boven het koningshuis
ommige Spanjaarden worstelen
l nog altijd met de vraag of de ko-
ning wel aan de góede kant staat.
Niet zo verwonderlijk, want als tienjarig jon-
getje werd Juan Carlos de Bourbon door
Franco naar Madrid gehaald om onder het
toeziend oog van de dictator te worden op
geleid tot zijn opvolger. Don Juan, de vader
van de jonge prins, en zijn moeder bleven als
ballingen in Lissabon achter. De 'generalisi-
mo' had in zijn grote wijsheid besloten dat
alleen een koning met een gedegen fran-
quistische opvoeding een waardig opvolger
kon zijn.
Wanneer Juan Carlos op 22 november
1975, twee dagen na de dood van Franco tot
koning wordt gekroond, wordt hij door het
Spaanse volk dan ook met argusogen beke
ken. Ze zien hem als de marionet van Fran
co. In zijn eerste pogingen om het vertrou
wen van het Spaanse volk te winnen reist de
jonge koning stad en land af. Maar op de
meeste plaatsen wordt hij met tomaten be
kogeld, beschimpt en weggehoond. Pas wan
neer het hem lukt om met al zijn koninklijk
gezag de staatsgreep van Tejero in 1981 de
kop in te drukken, begint het vertrouwen in
de nieuwe vorst geleidelijk aan te groeien.
Anno 2000 is Juan Carlos misschien wel de
meest geliefde monarch ter wereld, maar de
verwevenheid met het trauma van veertig
jaar dictatuur zit zo diep dat een 'Spaanse
Koningsdag" nog ver verwijderd lijkt.
Het zilveren jubileum zal zonder al te veel
toeters en bellen worden gevierd. Een recep
tie en de opening van een overzichtsten
toonstelling zijn de hoogtepunten van het
feest. Geen ballonnen, vlaggetjes, of volks
dansen, die voor wat kleur en vrolijkheid
zouden kunnen zorgen. Volgens berichten
zou premier Aznar er bij de koning op aan
hebben gedrongen de feestelijkheden tot een
minimum te beperken, vanwege de politieke
gevoeligheden rondom de Spaanse Kroon.
Pijnlijke verwerking
De transicion, zoals in Spanje de overgang
van de dictatuur naar democratie wordt ge
noemd, is een proces dat nog altijd niet is af
gerond. Het is de pijnlijke verwerking van
een verleden met een van de bloedigste bur
geroorlogen uit de wereldgeschiedenis.
Tijdens de veertig lange jaren van repres-
sie verloren 200.000 tegenstanders van Fran
co het leven. Twee maanden voor de dood
van de dictator werden nog - ondanks we
reldwijde protesten - vijf tegenstanders na
een schijnproces gefusilleerd.
De 82-jarige Caudillo lag in die periode al
zo'n beetje op sterven. Een team van 24 spe
cialisten wist de dictator nog veertig dagen in
leven te houden. De waanzin bereikte een
hoogtepunt toen ze besloten hem te opere
ren. Omdat hij voor de buitenwereld slechts
'een griepje' had zou het opvallen als men
hem naar het ziekenhuis bracht. Daarom
werd beneden in het paleis in het diepste ge
heim een operatiezaal ingericht. Artsen en
verpleegsters smokkelden 's nachts medi
De Spaanse koning Juan Carlos en zijn echtgenote koningin Sofia.
sche apparatuur vanuit een ziekenhuis naar
het paleis. Toen de brancard met de zieke
Franco de bocht van het trappenhuis niet
kon maken, rolden ze hem in een tapijt en
droegen hem zo naar de operatiezaal. Het
einde van de dictator leek nabij op het mo
ment dat halverwege de operatie de stroom
uitviel. Maar wonder boven wonder overleef
de hij de ingreep. Voor het paleis stonden in
tussen honderden journalisten uit de hele
wereld om de laatste dagen van de 'generali-
simo' te verslaan. De spaarzame berichten
die het Prado verstrekte, waren weinig ge
loofwaardig met als gevolg dat de wildste
verhalen in de kranten verschenen.
Op de ochtend van de dood van Franco
wachtte Juan Carlos in het paleis Zarzuela
vol spanning op de dingen die komen gin
gen. In de biografie van José Luis de Vilallon-
ga merkt de koning op dat dit het eenzaam
ste moment uit zijn leven is geweest. 'Je kunt
straks net zo goed mensen verwachten met
een kroon op een kussen, als de Guardia Ci
vil met een arrestatiebevel', zei hij tegen een
70-jarige generaal, de enige die de prins op
dat moment gezelschap hield. Toen Juan
Carlos met een rouwband om zijn arm aan
het bed verscheen waar Franco, omringd
door zijn vazallen, lag opgebaard, was de
spanning te snijden. Dankzij de steun van
het leger gedoogden de Franco-aanhangers
de 37-jarige Juan Carlos uiteindelijk als de
opvolger van de Caudillo.
De laatste monarch was zijn grootvader
Alfonso XÏÏI die in 1931 door de revolutionai
ren uit het land was verdreven. Die gebeurte
nissen heeft vader Don Juan de jonge koning
vaak genoeg verteld. En ook heeft hij hem
bijgebracht dat hij zich moest verzekeren
van de steun van belangrijke mensen in het
leger.
Verdringing
De Spanjaarden realiseren zich heel goed dat
deze onterende toestanden zich nog maar 25
jaar geleden hebben afgespeeld. Vaders zou
den met deze verhalen indruk kunnen ma
ken op hun kinderen, ware het niet dat de
meesten liever niet praten over deze zwarte
periode. De overgang van dictatuur naar de
mocratie heeft zich zonder bloedvergieten
voltrokken, maar dat kon alleen door een
FOTO ARCHIEF EPA
dikke streep te zetten onder het verleden. De
angst voor een nieuwe burgeroorlog won het
van de drang naar gerechtigheid. Maar die
'politiek van vergeten' betekent niet dat de
Spanjaarden zich dat verleden niet meer
herinneren. Oudere mensen beginnen nog
altijd zachter te praten wanneer de Guardia
Civil voorbij komt.
Naar aanleiding van 25 jaar democratie
zijn afgelopen maanden tientallen boeken
verschenen, maar de harde waarheid wordt
meestal verteld door buitenlandse historici,
voor wie de Spaanse geschiedenis nog altijd
een begerenswaardige kluif is.
Over één ding zijn de meeste Spanjaarden
het eens: de democratie van hun land zou
zich veel moeizamer hebben hersteld zonder
koning Juan Carlos. Tijdens de grote crises
die het land de voorbije kwart eeuw door
maakte, was een eenheidsfiguur als Juan
Carlos meer dan nodig. Zijn gevleugelde uit
spraak 'Koning van alle Spanjaarden' heeft
hij vooral in die moeilijke periodes waarge
maakt.
HENK VAN DEN BOOM
Duinlandschap in de
buurt van Parnassia. Een
strook groen en een
strook blauw alsof het de
banen van een vlag zijn.
Het zou de Nederlandse
vlag kunnen zijn. Groen
voor de aarde, blauw
voor de hemel, met een
warm geel streepje op de
grens tussen aarde en
hemel.
Het zou misschien een
minder vrolijke vlag zijn
dan het rood wit blauw,
maar hij zou het land
beter weergeven; niet
zomaar wat heraldische
kleuren, maar een vlag
die met zijn kleuren de
lading dekt.
Bovendien vormt
heldergroen met
hemelsblauw een sterke
combinatie.
De donkergroene zachte
ruggen golven door het
lichter groene gras.
Erboven staan wat
stugge kopjes die meer
van weer en wind
moeten verduren. Geel
van zand en droogte
schijnt er door het taaiste
groen.
Maar weer daarboven, in
de verte, steekt het
donkergroen van dennen
boven alles uit.
En ook het blauw is een
versluierd samenstel, van
blauw en wit, van
uitgewaaide wolken en
een paar laaghangende,
nog wolkig rond.
Wat een licht, wat een
lucht, wat een adem zit
er in dit blauw en groen.
