'Komt Goekoop ook?'
Oma van Dam bijna
oudste van de wereld
Twee wereldoorlogen, drie eeuwen en vier koninginnen
Kaatje van Dam 113
Niet op je 90ste beginnen
met vitaal oud worden
Kaatjes korte
curriculum
(DAG 18 NOVEMBER 2000
970
17
De wereld volgens Oma van Dam
'Soms denk ik wel eens dat Hij me vergeten is', sprak
Catharina Angenieta Van Dam-Groeneveld in 1995. De
geboren en getogen Leidse vierde die dag het heuglijke
feit dat ze 108 jaar werd. Vijf jaar later zou je haast
gaan denken dat Hij haar inderdaéd over het hoofd
heeft gezien bij het binnenhalen van zijn kudde.
Aanstaande maandag bereikt Oma van Dam, zoals ze
haar in Noord kennen, namelijk de onwaarschijnlijk
hoge leeftijd van 113 jaar. Dat onder één voorbehoud
natuurlijk - als God het wil.
Pontificaal zit ze in haar luie stoel, midden in de kamer van haar
knusse huisje in de Groenoordstraat. Zoals ze daar een jaar
geleden eveneens zat en het jaar daarvoor en ook het jaar daar
weer voor. Ze oogt breekbaar en broos, maar ook in dat opzicht is
er wezenlijk niet veel veranderd ten opzichte van voorgaande
jaren. Ze dut stilletjes wat voor zich uit, zoals ze dat een goed deel
van de dag doet. Ze lijkt met haar gedachten in een andere wereld
te verkeren.
Als zoon Cor van Dam (71) haar dan op luide toon terughaalt uit
die andere dimensie en attent maakt op het bezoek, veert Kaatje
van Dam op, als door een wesp gestoken. Met heldere en
onderzoekende ogen neemt ze de vreemdeling van top tot teen op
en vraagt zich af wat die komt doen, zonder dat daadwerkelijk ook
te vragen. „Hij is van de krant, moeder", legt de zoon uit. „O ja,
waarom?" repliceert zij achterdochtig, want op hinderlijke
vragenstellers zit de hoogbejaarde dame duidelijk niet te wachten.
„Hij is hier voor je verjaardag", verklaart hij zich nader. „Goh, wat
leuk", klaart ze op en tovert haar allermooiste glimlach op het
diepgegroefde gelaat. En om maar even duidelijk te stellen dat ze
weer helemaal bij de les is, vervolgt ze met: „Komt burgemeester
Goekoop ook nog?" Logisch, vanuit haar optiek. Die kwam, net als
de krant, immers ook elk jaar.
Ze is ook echt niet achterlijk, zegt zoon Cor, die haar al die jaren in
haar eigen huisje dag-in-dag-uit heeft verzorgd, beter dan welk
verzorgingshuis dat ooit gekund zou hebben. 'Hij is mijn geheim',
stelde ze ook onomwonden vast toen ze een jaar of wat geleden
nog zelf het woord deed. „Dat is ook wel zo", is hij het met die
stelling eens. „Ze zou in een andere omgeving nooit zo oud zijn
geworden. Ze wordt hier op haar wenken bediend. Alles op z'n
tijd. Eten, wassen, slapen. Daar heb ik, elke dag weer, mijn handen
aan vol. Maar wat ik zei: ze is geestelijk nog bij de pinken, hoor. En
ook lichamelijk mankeert ze niet veel. Ja, ze is dovig, maar dat is ze
al sinds haar jeugd. Ze heeft een sterk gestel en een oersterk hart. 't
Is alleen dat ze zo oud is. Als er al iets is, is het slijtage. Alles wordt
elk jaar minder."
Maar dan, mijmert hij wat voor zich uit, wat moetje dan? „Ik weet
ook niet wat de zin is van zó oud worden. De ene dag is het
helemaal niks met haar, de andere dag is ze opgewekt en herinnert
ze zich dingen. Maar meestal zit ze maar wat te soezen. Soms denk
ik wel eens dat het voor haar beter zou zijn als ze er niet meer was.
Maar ja, moet je dan maar stoppen met het geven van eten en
drinken? Dat kan toch niet. Je gaat er toch niet een einde aan
maken, alleen omdat je zo oud bent?"
Deze en dikwijls ook andere overpeinzingen gaan aan Kaatje van
Dam volledig voorbij. Ze heeft zich alweer teruggetrokken in haar
eigen gedachtenwereldje. „Het is nog slechts een kwestie van tijd",
zegt Cor. Maar voegt daar lachend aan toe dat hij dat inderdaad
vorig jaar ook zei en ook het jaar daarvoor. „Maar wél vieren we
haar 113de verjaardag in huiselijke kring. Geen camera's of
flitsapparaten meer, geen vreemden over de vloer. Dat kan niet
meer. Maar ja, dan zou je haar eens moeten zien, als de twee
achterachterkleinkinderen binnenkomen. Dan is ze op haar best,
hoor, dan leeft ze helemaal op. Dan voelt ze zich ook weer jong."
AD VAN KAAM
Kaatje van Dam en het geheim van haar succes: zoon Cor.
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
erlijke Stand uit het Leidsch Dagblad van vrijdag 25 november
lp de achtste en negende regel van boven is te lezen dat me-
iVE. Groeneveld, geboren Molenaar, is bevallen van een doch-
dochter is de nu bijna 113-jarige mevrouw Van Dam.
AFBEELDING LEIDSCH DAGBLAD
m: Catharina Agenita Van Dam-Groeneveld
s: Kaatje van Dam of Oma van Dam
oren: 20-11-1887
lts: Koolgracht, Leiden
us: Oudste inwoner ooit van Nederland
dig adres: Groenoordstraat, Leiderj
gerlijke staat: weduwe sinds 1958
deren: 10
nkinderen: 18
terkleinkinderen: 24
terachterkleinkinderen: 2
relingseten: alles, maar vooral zoetigheid
lyls: muziek, lezen,-slapen
iraak: 'Jaar 2000 wil ik niet halen' (1997)
Toen Catharina Groeneveld op
zondag 20 november 1887 op
de Koolgracht ter wereld kwam,
zag Leiden er heel anders uit
dan nu. De Koolgracht bestaat
weliswaar nog steeds en is een
zijstraatje van de Koolstraat
tussen Oude Singel en Lange-
gracht, maar de buurt bestond
toen uit een wirwar van kana
len. Inmiddels zijn alle gracht
jes tussen Klokpoort en Hout
markt gedempt.
Het was een arbeidersbuurtje
met vrijwel op elke hoek een
café. Werkdagen van 11 tot 12
uur aan één stuk waren voor de
fabrieksarbeiders eerder regel
dan uitzondering en de lonen
waren laag. De mensen waren
dus arm en het hele gezin werd
ingeschakeld in de dagelijkse
strijd om het bestaan. Öbk
KaatjeTüroeneveld ontkwam
daar niet aan en ging na drie
jaar lagere school werken. De
leerplichtwet werd immers
'pas' in 1900 ingevoerd. Totdat
zij in het huwelijk trad, werkte
ze als kousenbreister en later in
een conservenfabriek.
De kans was groot dat er tijdens
de geboorte van Kaatje werd
geschaatst, want het was koud
in november 1887. Zo valt er in
het Leidsch Dagblad van vrij
dag de 18de het volgende te le
zen. Het heeft in deii afgeloopen
nacht voorden tijd van het jaar
terdege gevroren, nl. tusschen de
10 en 12 graden Fahrenheit, (-
11 graden Celsius, red). Dit on
dervond o.a, ook een schipper
die met zijn vaartuig heden
morgen door den Witten singel
voer; de man had reeds veel
moeite om door het vrij dikke ijs
te komen. Door de schaatsenrij
ders wordt de vroege vorst onge
twijfeld met ingenomenheid be
groet. Het zou evenwel niet
vreemd zijn als ook nu het
spreekwoord van toepassing
bleek: Strenge heeren regeeren
niet lang.
Op de advertentiepagina vraagt
De Stedelijke Gasfabriek te Lei
den een opzichter der straatver
lichting tegen bezoldiging van f
800 per jaar. Deze Opzichter
wordt tevens tijdelijk belast met
de bediening van het Magazijn
van Verwarmings- en Verlich
tingsartikelen, Pieterskerkkoor-
steeg 28, waaraan verbonden is
het genot van vrije woning,
vuur en licht.
Toen Kaatje 8 jaar was, breidde
Leiden spectaculair uit. Op 1
augustus 1896 werden grote de
len van Leiderdorp, Zoeterwou-
de en Oegstgeest geannexeerd
en ontstond er ruimte voor de
53.000 Leidenaars. Want tot de
eeuwwisseling bleef het een
stad binnen de singels met de
Breestraat en Haarlemmer
straat als 'verkeersaders'.
Door de stadsuitbreiding kwam
het station binnen de gemeen
tegrenzen te liggen. Er ontstond
verkeer tussen 'stad' en station
en er verrees een moderne wijk
met horeca zoals het beroemde
Zomerzorg. Ook aan de andere
kant richting Zoeterwoude wer
den wegen aangelegd. In 1923
werd de Jan van Houtbrug ge
bouwd, zes jaar later gevolgd
door de Lammenschansweg.
De elektrische tram reed inmid
dels door de Breestraat, aan de
Hooigracht zat het Elisabeth-
ziekenhuis en in 1929 ging het
stadhuis in vlammen op.
Kaatje van Dam heeft het alle
maal zien gebeuren. Dat zij
twee wereldoorlogen heeft
meegemaakt is op zich niet bij
zonder. Maar dat zij inmiddels
in haar derde eeuw leeft en vier
vorstinnen heeft meegemaakt,
is uniek. Na de regeerperiodes
van Emma, Wilhelmina en Juli
ana wacht zij maandag gedul
dig op een gelukstelegram uit
Huis Ten Bosch. Koningin Bea
trix zal haar verjaardag in geen
geval vergeten.
Bron: Leiden zöals het was.
Met dank aan het Gemeente
archief Leiden.
ERIC-JAN BERENDSEN
GEMEENTE LEIDEN
drie mensen in de wereld zijn nog ouder dan
van Dam (112). Althans volgens de officiële
lie erover worden bijgehouden. De Cubaan
tdro Ramos, die op 24 juni beweerde 120 jaar
[eworden, telt bijvoorbeeld niet mee.
vil weten hoeveel eeuwlingen er zijn, waar ze
of wie van hun de oudste is, komt al gauw uit
Alleen dit keer niet, verkondigt een me
er van de afdeling die de bevolkingsgegevens
'seert. Hij verwijst door naar 'een hobbyist op
jjc 'ied van honderdjarigen' uit Barneveld.
noedelijk is mevrouw Van Dam de op één na
inwoner van Europa", zegt deze Fred van
g'ieen familie), die alles over eeuwlingen pro-
'i te houden en daarom thuis inmiddels een
chief heeft opgebouwd. „Ik zeg vermoedelijk,
)e het nooit helemaal precies kunt bepalen."
tvat landen houden hun burgerlijke stand
ij of hebben die in het geheel niet. „Misschien
mensen met een hogere leeftijd dan 112 of
dat valt dan niet te verifiëren", aldus Van
Naties als het Guinness Book of Records gaan
catzelfde probleem ook uiterst voorzichtig
'verklaringen van mensen die zeggen stokoud
taders kan iedereen zich wel de oudste inwo-
de wereld noemen. Zo gelooft het Guinness
iet dat de Cubaan Ramos in 1880 is geboren,
fat die datum wel in zijn paspoort. Voor het-
d is dat paspoort vervalst. De organisatie wil
meer bewijzen hebben om te kunnen bepalen hoe
oud iemand is. Soms duikt ook nog wel eens een ie
mand uit Rusland op met een extreem hoge leeftijd,
geeft Van Dam als volgend voorbeeld. „Dan overlijdt
een man uit de Kaukasus van wie wordt gezegd dat
hij 130 of 140 jaar is geworden. Maar ook ik zet mijn
vraagtekens bij zulke verklaringen."
Het boek met de ontelbare records is een van de
naslagwerken waar Van Dam al jaren dankbaar ge
bruik van maakt bij zijn onderzoek. Bovendien be
staan er meer hobbyisten zoals Van Dam en onder
ling wisselen ze allerlei gegevens uit. Internet is daar
bij inmiddels een behulpzaam middel.
De oudste - officieel erkende - inwoner ter wereld is
de Fran<;aise Marie Marthe Augustine Bremont Me-
sange. Ze woont in de omgeving van Nantes, weet de
Barnevelder te vertellen, en is geboren op 25 april
1886. Van Dam kent verder nog maar twee mensen
die al langer leven dan Catharina van Dam: Nelle
Hunt uit de Verenigde Staten (28/07/1887) en Kama-
to Hongo (16/09/1887).
Van Dams verhaal wordt bevestigd door Mendelt
Couperus uit Groningen, ook een verzamelaar van
gegevens over eeuwlingen. Hij wijst er nog op dat
twee van deze drie mensen nauwelijks ouder zijn dan
Kaatje van Dam, twee en nauwelijks vier maanden.
„Ze behoort dus inmiddels tot de absolute top van
Europa, ja, zelfs van de wereld."
ROBBERT MINKHORST
n a j £*j 12 fro--
v/<
u2-
"7
\.y /s 0/=
A 42a—
y
fut
A.
Geachte mevrouw Van Dam,
Graag wil ik U van harte gelukwensen met uw 113de verjaardag. Als burgemees
ter van Leiden ben ik er erg trots op dat wij U als oudste inwoonster van Neder
land in ons midden hebben. Een bijzonder plezierige verjaardag toegewenst!
Met hartelijke groeten. J.K.T. Postma, burgemeester van Leiden
Meer en meer mensen leven langer dan
een eeuw. Dat wil echter nog niet zeggen
dat er een epidemie van 100-jarigen is
ontstaan. Het hoort gewoon bij de toe
nemende gemiddelde leeftijd van de Ne
derlanders. Er komen ook meer 80-jari-
gen en 90-jarigen. „We zijn beter gewor
den in het bestrijden van oorzaken waar
we een jaar of twintig, dertig geleden
nog snel aan dood gingen", verklaart de
Leidse geriater G. Lagaay. „Bovendien
leven we gezonder."
Lagaay is specialist in de gezondheid
van ouderen. Ze begon dertien jaar gele
den in het toenmalige AZL aan het Leid
se 85+ onderzoek, waarop ze promo
veerde. Sinds dit voorjaar werkt ze in het
Diaconessenhuis, waar ze zich bezig
houdt met patiënten die naast hun 'ge
wone' ziekte ook psychische of sociale
problemen hebben. Die combinatie ken
merkt de geriatrie.
Ouderdom hoort niet automatisch bij
ziekte, zo benadrukt Lagaay waar en
wanneer ze maar kan. „Ik moet niets
hebben van een doemscenario waarin
de grijze golf als een schrikbeeld op ons
afrolt. Er komen meer ouderen, ja, en
dat betekent dus ook meer vitale oude
ren. Behalve de medische wetenschap
kunnen mensen daar ook zelf wat aan
doen. Door gezond te leven, lichamelijk
en vooral ook geestelijk actief te blijven.
En het belangrijkste is: niet roken."
Wie fit oud wil worden, moet daar nu
al rekening mee houden. „Je moet daar
mee niet op je 90ste beginnen en ook
niet op je 70ste, maar op je 30ste of nog
eerder. De mensen die nu ouder dan 100
zijn geworden, wisten dat natuurlijk niet,
want vroeger werd men niet zo oud.
Maar nu weten we dat steeds meer men
sen oud worden en dat velen ook nog
heel vitaal zijn."
Natuurlijk blijft niet iedereen gezond
en helder van geest. „Er zitten twee kan
ten aan. Het is leuk als je nog allerlei
dingen kunt doen of midden in je familie
staat. Er zijn mensen die tot het einde
toe druk bezig zijn. Maar er zijn ook
mensen die eenzaam zijn of doof of
blind, of die lijden aan een chronische
ziekte. Ik vind het goed dat we in Neder
land open kunnen praten over wat men
sen willen als ze oud worden. Maar le
vensmoe hoort niet vast te zitten aan ou
derdom. Het is ook een kwestie van ge
luk en van je kansen benutten. Zo'n me
vrouw op de televisie, die op haar 90ste
nog leert hoe ze moet internetten en
heel verontwaardigd is als mensen dat
verspilde moeite vinden, dat is prach
tig"
ONNO HAVERMANS
aan het einde van de 19de eeuw. Het grachtje is in
jaar voor de geboorte van Catharina van Dam, gedempt.
FOTO GEMEENTEARCHIEF/TACO VAN DER
Een beeld uit Lei
den omstreeks
1887: de vismarkt.
De huizen voor de
stadhuistoren zijn
na de grote brand
van 1929 afgebro
ken.
FOTO GEMEENTE
ARCHIEF
/TACO VAN DER EB
