Lezen voor de lol
'Iedere keer is er iets heftigs aan de ord(
Cultuur Kunst
DONDERDAG 16 NOVEMBER 2000
Ronald Giphart en de eenzame maanden van een 'steady seller'
Ronald Giphart, een van Nederlands meest gelezen
schrijvers, maakte van zijn nieuwste roman 'Ik omhels je
met duizend armen' een monumentje voor zijn
overleden moeder. Tussen zijn gebruikelijke erotische
passages door beschrijft hij haar ziekte en zelfgekozen
dood. De auteur: ,,Ik heb haar levenskracht geërfd."
door Jeroen de Valk
In 1995 overleed VVijnie Jabaay
na een lang en uitputtend ge
vecht met de verlammingsziek-
te multiple sclerose. Op 55-jari-
ge leeftijd liet ze, moegestre
den, een eind aan haar leven
maken. Jabaay werd destijds
vooral in politieke kring her
dacht: ze had immers voor de
PvdA in de Tweede Kamer ge
zeten.
Ze wordt weer in de herinne
ring gebracht door haar zoon,
de Utrechtse schrijver Ronald
Giphart. Op die dag verschijnt
namelijk zijn nieuwste, 320 pa
gina's tellende roman 'Ik om
hels je met duizend armen'.
Liefdevol en vol sprekende de
tails vertelt hij hierin over haar
aftakeling en zelfgekozen dood.
,,Ze knipperde twee keer duide
lijk met haar ogen. alsof ze af
scheid nam, en daarna viel ze
definitief in slaap. Een half uur
later was ze dood. Het opmer
kelijke was dat Phileine
(Gipharts roman-zus, JdV) en ik
haar beiden daadwerkelijk za
gen sterven: er leek een vreem
de rilling door haar lichaam te
trekken, en hoewel ze niet be
woog, veranderde de uitdruk
king van haar gezicht volko
men."
In de weken voorafgaand aan
die laatste dag had ze op waar
dige en allerminst trieste wijze
afscheid genomen van familie
en vriendinnen. De schrijver en
zijn zusje bereidden hele ban
ketten voor haar, alles wat ze
lekker vond, wilde ze nog één
keer eten. Met een berustende
glimlach ging ze de dood in.
Levenskracht
VVijnie Jabaay heeft haar zoons
literaire ambities altijd gestimu
leerd. „Toen ik stopte met mijn
studie om full-time te gaan
schrijven, kocht ze meteen pen
nen en papier voor mij. Toen
mijn eerste boeken aardig wer
den ontvangen, zei ze dat ze
naast haar rolstoel liep van
trots. Ik heb haar gevoel voor
show en haar levenskracht ge-
erfd. Die houding van: schaam
je nergens voor, mens durf te
leven. Neem geen blad voor de
mond, neem niets voor kennis
geving aan, stel alles ter discus
sie, sta overal voor open. Zelfs
haar crematie was één groot
feest. Ze had zelf alles geregeld:
Afrikaanse muziek, poppenspel
en opgewekte praatjes.
Het boek kent een lange voor
geschiedenis. „Ik was er nog
datzelfde jaar aan begonnen,
maar er kwam van alles tussen.
Mijn kinderen werden geboren:
Broos en Tip. Een jongetje en
een meisje, ze zijn nu respectie
velijk twee jaar en negen maan
den. Opeens was het een enor
me drukte thuis en stond er een
kinderwagen in de gang. Daar
na maakte ik ook nog met Joost
Zwagerman een voorlees-tour-
nee langs de theaters."
Giphart voltooide eerst de ge
ruchtmakende roman 'Phileine
zegt sorry' voordat hij - in april
vorig jaar - de aantekeningen
over zijn moeders overlijden
weer te voorschijn haalde. Een
paar maanden later huurde hij,
elders in de stad, een kantoor
ruimte om rustig te kunnen
werken. „Ik had een schema
gemaakt met drie verhaallijnen
die elkaar zouden kruisen: de
ziekte en de dood van mijn
moeder, mijn herinneringen als
nachtportier van een Utrechts
ziekenhuis en een gefingeerde
reis van een stel vrienden naar
La Palma. Ook had ik een map
vol gekke gebeurtenissen,
mooie zinnen en wetenswaar
digheden die ik misschien zou
kunnen gebruiken. Bijna elke
dag ging ik om half elf 's och
tends aan de slag. Nog voor de
zomer was 't af."
Ma Giphart onderging enige
veranderingen. „In het boek is
ze veel meer op seks belust dan
in werkelijkheid. Al heeft ze, als
kind van de seksuele revolutie,
bepaald niet stil gelegen." In de
roman blijft onvermeld dat ze
een vermaard feministe was.
„In de jaren zeventig kreeg ze
ooit een eerste plaats in een fe-
ministen-tophonderd in de Op
zij. Toch kleedde ze zich altijd
heel \TOuwelijk. Niks geen tuin
broeken; ze droeg elegante
mantelpakjes en ging gehuld in
een wolk van Chanel 5."
De details omtrent haar overlij
den zijn echter authentiek: dat
vóel je direct als lezer en wordt
ook door de auteur hoogstper
soonlijk bevestigd. Eveneens
overeenstemmend met de wer
kelijkheid is haar directe taalge
bruik. „Mijn moeder was het
eerste Kamerlid dat 'kut' heeft
geroepen in de Tweede Kamer.
Er was een keer een debat over
zigeunerinnen die hun pas
poort hadden zoekgemaakt en
bij een grenscontrole vaginaal
werden getoucheerd. Toen zei
ze verontwaardigd: "Wat een
onzin, zo n paspoort past toch
niet in je kut?' Met die uitroep
haalde ze allerlei kranten."
Prikkeling
Aangezien de herinneringen
aan deze kleurrijke moeder
worden verweven met een va
kantie in La Palma vol vleselijke
geneugtes, wordt van de lezer
enige geestelijke veerkracht ver
wacht: het kan gebeuren dat
een zorgvuldige, aangrijpende
passage over moeder Giphart
abrupt overgaat in een al even
gedetailleerde beschrijving van
een tropische seksorgie.
De overvloed aan erotische in
formatie zal de Giphart-fan ver
trouwd voorkomen. „Ik wil
mooi en goed schrijven, en seks
is een dankbaar thema. Het is
voor mensen van mijn leeftijd -
ik ben 34 - iets wat veel twijfel
en euforie teweeg kan brengen.
Heel intrigerend vind ik het
wegvallen van uiterlijk vertoon,
het moment waarop je onder
invloed van seksuele prikkeling
jezelf bloot geeft. Waarop je
heel andere dingen zegt dan je
anders zou zeggen, waarop je je
totaal anders gedraagt. De faca
de valt weg, je wordt zeldzaam
openhartig."
Gefrustreerd
„Op scholen word ik vaak aan
gesproken over dit onderwerp.
Dan sta ik weer eens in een aula
voor een paar honderd leerlin
gen en vraagt er iemand, voor
de honderdste keer: 'Bent u
seksueel gefrustreerd?' Ik heb
daar iets op bedacht. Mijn we
dervraag is dan: 'Wanneer heb
jij voor het laatst gemastur
beerd?' Daar krijg ik nooit een
antwoord op: zo'n knaap wordt
rood en durft geen woord uit te
brengen. Vervolgens zeg ik: 'Als
jij je mond houdt, zal ik het wel
aan de anderen vragen. Wil ie
dereen in de zaal die gisteren
nog heeft gemasturbeerd, z'n
vinger opsteken?' Ook dan zijn
er hoogstens drie of vier die
heel even besmuikt een vinger
opsteken."
„Daarna begin ik mij hardop af
te vragen wie er nou eigenlijk
gefrustreerd is, ik of al die jon
geren. Toch zeker zeventig pro
cent van de meisjes en negentig
procent van de jongens mastur
beert geregeld. Seksualiteit is
blijkbaar een onderwerp dat
hen fascineert maar tegelijk
schaamte veroorzaakt. Dus kan
het geen kwaad er juist wél over
te schrijven, op een confronte
rende manier. Om zo de men
sen aan het denken te zetten, te
dwingen een positie in te ne
men. Dat is heel iets anders dan
pornografie bedrijven: een por
nograaf wil alleen de lezer op
winden."
Als gevolg van Gipharts onver
bloemde beschrijvingen zijn de
leraren Nederlands het niet
eens over zijn literaire kwalitei
ten. „Sommige docenten bewe
ren dat het geen literatuur is
wat ik schrijf. Omdat literatuur
iets ernstigs is en seks er daar
om niet in mag voorkomen. Ik
heb in aula's gestaan waar ik
me echt moest verdedigen:
waar de ene helft heel erg tégen
mij was, en de andere helft heel
Ronald Giphart: „Sommige docenten beweren dat het geen literatuur is
wat ik schrijf. Omdat literatuur iets ernstigs is en seks er daarom niet in
mag voorkomen." foto gpd marcel scholing
erg vóór mij." stijl, taalbehandeling, en over
„Zelf vind ik wel degelijk dat ik ieder woord denk ik heel diep
literatuur schrijf. Literatuur is na. Je stijl moet herkenbaar zijn
en het schrijfplezier moet ervan
afspatten. Gerard Reve heeft
dat: je herkent die man na drie
woorden en merkt meteen dat
hij er plezier in heeft."
„Ik weiger alleen van mijn per
sonages rolmodellen te maken.
Ze doen aan overspel en ge
bruiken drugs, zonder dat ik
daarbij met de opgeheven wijs
vinger commentaar lever. Ik
ben geen vervanger van het ou
derlijk gezag, de lezer mag zelf
bepalen wie hij waarom veroor
deelt en met wie hij sympathi
seert. Zelf had ik een uitstéken
de leraar Nederlands op het
Baarnsch Lyceum: meneer Van
Bueren. Hij zei altijd: 'Je moet
niets lezen met tegenzin'. Hij
bracht ons een oprechte liefde
bij voor de literatuur door niet
te beginnen bij Potgieter maar
door de boeken van nü te be
spreken en aan te tonen dat le
zen gewoon léuk kan zijn."
Carpe diem
Literatuur, vindt Giphart, is
'een gebruiksartikel'. „Je leest
het voor de lol en om iets over
jezelf te leren. Het kan je leven
verrijken en veraangenamen,
evenals seks. Het leven heeft
geen zin, we weten niet waar
om we op aarde zijn, maar we
zijn er, en dus moeten we er
maar het beste van zien te ma
ken. We hebben het zelf in de
hand, want er is geen route
voor ons uitgestippeld. Van ie
dere seconde kan je iets prach
tigs maken. Door mijn boeken
te lezen. bijvoorbeeld/ Pluk de
dag' is mijn motto. Carpe
diem."
Behalve tegenstand van bepaal
de docenten ondervindt
Giphart ook tegenwerking van
hoofdstedelijke recensenten en
collega's. Terwijl de Utrechtse
schrijvers het aardig met elkaar
kunnen vinden en samen lite
raire avondjes verzorgen, is het
in Amsterdam haat en nijd wat
de klok slaat, vindt hij. Zijn uit
geverij is in Amsterdam geves
tigd, maar verder wil hij van in
spiratie van de grachtengordel
verschoond blijven.
„De sfeer is daar compleet ver
ziekt. Toch kan ik niet om die
stad heen, omdat de recensen
ten daar "rondhangen. En wat
die in de krant zetten, is soms
te stuitend voor woorden. De
mening van een recensent heeft
veelal niets te maken met een
verschil van smaak en opvat
ting, maar alles met de per
soonlijke relatie tussen auteur
en journalist."
„Hans Warren, de GPD-criti-
cus, woont ergens anders en
houdt zich dus ver van dat ge
konkel. Hij schreef oo
er stevig van langs va
maar dat gebeurt op
nier om van te smull
vind ik nou een sportn
tie. Zó iemand heeft ai
voor mij."
De wisselende kritiel
de verkoop van zijn bo
vooralsnog niet te beïi
„Ik geloof dat ik de bes
pende Utrechtse autei
tijden ben. Van mijnn
worden er gemiddeldl
duizend verkocht. Voi
hels je met duizend
heeft uitgeverij Podim
promotiebudget vaiie
terzijde gelegd. Ik ben
ketingtermen, een 'ste
Ier'. De verkoop komt
lijk op gang maar gaat
nog jarenlang door. I
als full-time schrijven
zin onderhouden, zolj
geen gekke dingen dot
lijst van best verkopen
toren van Nederland 1
de tiende plaats of zo.
geval na Lulu Wang et
Loo, want die verkope
keer zoveel."
„Mijn indruk is dat sle
kopende schrijvers bij
zure mensen zijn diet
publiek hun neus oph
Geen wonder dus d
ze wil lezen. Populaire
vers zijn over het a
juist hele hartelijke m
neem Adriaan van Dis
Enquist en Lulu Wan|
ze allemaal een keerg
en vond het schattem
sen. De enige uitzond
A.F.Th, van der Heijde
koopt goed en is eent
kwal van een man."
Planning
Hoewel het schrijvenl
successen ten spijt, ni
lijk afgaat, is hij tegem
wél snel in het maken
eerste versie. „Ik lig dr
vaak over de grond te
mijn eigen grappen. 0
geleerd open te staan
fe invallen, niet rigide
houden aan mijn plar
Maar daarna komt he
dat duurt nog altijd e\
en is gewoon wérk. H
vloeiende, moeiteloos
tekst worden, vol taal
Met minder neem ikj
noegen. Daar gaan m
maanden overheen J
eenzame dagen
toortje, steeds weer."
Ronald Giphart signet
nieuwe boek vrijdag2
ber vanaf 15.00 uurb:
Stockum Boekverkopt
Breestraat 113 in Leid
Wilfried de Jong kiest ook literair voor het detail
Telefoontje uit New York.
Woody voor Wilfried. „Zeg De
Jong, ben je nou helemaal
belazerd om mij bijna van de
voorpagina van Vrij Nederland
te verdrukken!" buldert de
kleine Allen transatlantisch.
Waarheid of fictie? Met de
Rotterdamse duizendpoot (43)
is het altijd maar afwachten.
Zeker in z'n literaire debuut
'Aal', de directe aanleiding
voor z'n prominente (her)
verschijning in de vaderlandse
media dezer dagen. Meest
verheugd is hij evenwel met de
uit veertien korte verhalen
opgetrokken mijlpaal zelf. „Ik
ben echt zo blij als een klein
kind met dit boek. Was ook
compleet van slag toen de
uitgever me het eerste
exemplaar overhandigde.
Prompt liet ik m'n agenda bij
hem liggen. En, bleek later, ook
nog m'n mobiele telefoon",
glundert De Jong nog volop na.
Duidelijk mag zijn dat hier
meer aan de orde is dan
zomaar een tussendoortje van
iemand die eigenlijk meer
thuis is in andere artistieke
disciplines. Sterker, leeslustig
Nederland lijkt verrijkt met het
literaire antwoord op Co
Westerik!
door Louis du Moulin
Een beetje bang voor externe arg
waan jegens deze nieuwe persoonlij
ke ontwückeling is Wilfried de Jong
ook wel geweest. „Het nadeel van
mij in dit geval is natuurlijk al snel
dat de mensen me van zoveel ande
re dingen kennen. Hij is toch thea
termaker? Doet televisie. Blijkt soms
journalist. En speelt dan af en toe
ook nog op de contrabas. En dan nu
weer dit. Wat moeten we eigenlijk
Wilfried de Jong: „In z'n algemeenheid worden de mensen milder en daarmee leuker naarmate ze ouder worden. Karakteris
tieker bovendien, omdat de geest verwarder wordt en het lichaam strammer, krommer." foto anp robert vos
met die De Jong, denkt men dan.
Helaas, het is niet anders, want ik
doe precies waar ik zelf zin in heb.
Als ik dan toch een motto moet heb
ben, is dat het wel. Wat dus niet be
tekent dat dit voor mij maar even
een boekje zou zijn. Hier heb ik toch
echt een half jaar lang iedere dag op
zitten zweten, wat gewoon nodig is
wil het weglezen alsof je het allemaal
zo uit je mouw hebt geschud."
De innerlijke drang om zich nog
eens als mooischrijver te manifeste
ren was er al sinds z'n eerste journa
listieke repo's voor Het Vrije Volk
midden jaren tachtig. De Jong had
nadien puur voor de lol ook al een
paar van die. literaire verhalen gepro
duceerd, maar had niettemin een
zetje nodig om op dat spoor verder
te komen. „Dat duwtje kwam nota
bene van de uitgever, Joost Nijsen.
Die had van mij in Hard Gras een
echt schrijfverhaal over Kalou gele
zen plus ook het een en ander ge
hoord in teksten van mij in Sportpa
leis De Jonge n riep daarom: 'Volgens
mij kan jij een boek schrijven, kom
maar eens langs'. Voordat ik het
wist, zat ik zo in een enorme luxe
positie. Normaal gesproken mag je
al blij zijn als je je manuscript door
de brievenbus gedrukt krijgt, laat
staan dat je zelf binnenkomt."
Fantasie
Zijn pennendrift - eerder gehinderd
door tal van andere creatieve bezig
heden, zoals met name z'n langduri
ge theatercombine met Martin van
Waardenberg en televisieseries als
Taxi en Sportpaleis De Jong- komt
allesbehalve voort uit amper temba
re frustraties. Woede-uitbarstingen
over het niet kloppen van de wereld
of ontboezemingen ingegeven door
eigen weltschmerz zijn dan ook in
'Aal' ver te zoeken.
Het is bovenal zijn fantasie die hij
keer op keer lichtvoetig op hol laat
slaan, waarbij hij geregeld langs de
randen van het mogelijke glibbert.
Kan dit nou wel, vraag je je als lezer
veelvuldig af, al dan niet grinnikend.
Om hem vervolgens toch maar weer
het voordeel van de twijfel te geven.
Ter indicatie: een jongen, in het titel
verhaal, die een paling inslikt en het
dan met dat geheim driekwart et
maal lang Spaans benauwd heeft.
Klinkt misschien onwaarschijnlijk,
maar wie zegt dat het niet zou kun
nen?
Zoals ook zo vaak op toneel en voor
de camera's is forse uitvergroting
van het detail - door Jan Mulder ooit
bestempeld als 'de kleine waarne
ming' - bij hem tot specialiteit ver
heven. „Wat je in Sportpaleis De Jong
zag, dat ik vier minuten besteedde
aan een voetbalschoen of aan een
bal, dat zie je hier op papier ook
weer," bevestigt De Jong. „Ik vind
het prachtig om kleine zaken op fil
mische wijze op te lengen. In het
openingsverhaal bijvoorbeeld be
schrijf ik een knulletje dat tijdens
een partijtje onderling uitsloven bij
na verdrinkt. Zoiets kun je in een
paar woorden weergeven, maar dan
blijft het meestal oppervlakkig. In
plaats daarvan ga ik liever met zo'n
simpel gegeven aan de slag en diep
het uit. Voor een kort verhaal heb je
in feite aan een enkel goed facet al
voldoende, mits je er ook iets mee
laat gebeuren. Dat is, denk ik, de
kracht van elk van die verhalen in dit
boek: iedere keer opnieuw is er best
iets heftigs aan de orde, waardoor je
uit je stoel opveert."
'Aal' ('Lekker kort en krachtig en
slechts een letter verwijderd van
kaal') is verder rijkelijk doordrenkt
met een andere fascinatie van De
Jong: die voor het lichamelijke. „Dat
zit er inderdaad wel heel erg in. Een
lichaam is voor mij nu eenmaal ook
een vorm van taal. Die je de ene keer
aanspreekt en dan weer juist niet,
net zoals je dat met karakters hebt.
Ik weet van mezelf dat ik daar enorm
op let. Dat ik van de een altijd graag
een harde klap op m'n schouder
krijg en dat ik een ander liever nooit
een hand geef, omdat ik die van hem
zo verschrikkelijk eng vind," zegt De
Jong, naar eigen gevoel minder aan-
rakerig en fysiek actief dan z'n pu
blieke imago wil doen geloven.
„Wat weer niet wegneemt dat ik wel
altijd op zoek ben naar de grenzen
van het lichaam. Effe kijken hoe lang
het duurt voordat je op je bek valt.
Was ook altijd een van de uitdagin
gen bij Waardenberg De Jong. Net
iets voor elkaar willen krijgen wat
helemaal niet kan, dat is leuk. Veel
leuker dan knap, want knap is saai."
Ouderdom
In het verlengde hiervan komt bij
hem in 'Aal' ook de aandacht voor
ouderdom meer dan gemiddeld om
de hoek kijken. „Heb ik overigens
zelf niet zoveel problemen mee,
hoor, omdat ik tot dat slag mannen
behoor dat er met het verstrijken der
jaren alleen maar aantrekkelijker op
wordt", werpt hij eerst even een ver
dedigingslinie op. Dan: „Ouder wor
den brengt zoveel voordelen met
zich mee. Gewoon omdat allerlei
dingen niet meer zo nodig hoeven
en ook niet meer kunnen. Nu lachje
je rot om de fouten die je als voet
baller in het veld maakt en daar gaat
het toch om? In z'n algemeenheid
worden de mensen milder en daar
mee leuker naarmate ze ouder wor
den. Karakteristieker bovendien,
omdat de geest verwarder wordt en
het lichaam strammer, krommer."
Bejaarde jazzmuzikanten die toch
maar weer de strijd aangaan met
hun steeds een tikkeltje onwilliger
instrument: die romantiek mocht in
deze eerste bundel niet ontbreken.
Per slot van rekening is voor hem het
broodschrijven daarmee begonnen,
min of meer als aanvulling op z'n
eerste theatrale fratsen als
bassist. Dat speelgoed heei
lange tijd links laten liggen
pakt hij weer op in z'n niet
sieprogramma, dat hij van
dag 6 december bij de VP8
presenteren vanuit de voos
Van Nelle-fabriek, inmiddi
werpfabriek' gedoopt.
„Een keer per week, vanafl
over elf 's avonds, vijftig mi
lang, live, dat is het vertrelj
blikt hij al even vooruit.
meer een buitenkans natu
meer daar ik voor Rotterdi
mogen kiezen. Hoewel dej
het hele land zullen kornet
toch wel een aan deze stad
den sfeertje aan hangen. D
spelen met de bijzondere!
tuur van het gebouw en m
leden als fabriek. In die pn
uitstekende nok, die onda
fabuleus uitzicht biedt opl
ta-stadion en de gevangen
overkant van de Schie, wil
druk wekken dat ik daarw
ik als zodanig ook met iedi
langskomt omspringen. Vl
ten we nog maar zien hoe
gaan invullen. Met nog eet
voor de boeg zal dat best li
En hoe zit 't dan met Marti
Waardenberg? Komen zes
wel of niet weer als turbult
voorschijn? Wilfried de Jon
geval niet in het theater. Vi
een jaar of twaalf samen d:
land getrokken, Martin alli
veel langer, het was een far
tijd, maar we hebben diep
wel voorgoed afgesloten,!
het publiek waarschijnlijk
ders wil. Kill your own da
gen ze wel eens. Is nodig*
kunnen blijven ontplooien
dat toch vooral een indivk
ces, omdat we nooit zo'ni
geweest waarbinnen de et
kelijk is van de ander."
Lol
„Niettemin werken we op
ment wel weer samen. Aan
van acht televisiefimpjesv
nuten, ook voor de VPRO.i
loop van volgend jaar of wi
nog later worden uitgezon
een lol dat we hebben, nid
ven. Dat wordt dan ookwt
Waardenberg De Jong: a
raar, hard, voor tv zonder!
de pittige kant en dus mee
voor later op de avond. Oj
Mart die een breiende beji
vrouw met plastic handsd
siteert toch gewoon na Lu
huiskamer moeten loslate
