Cultuur Kunst
'Toneelgroep De Appel essentieel voor Haagse cultuur'
Lebbis en Jansen
schieten met hagel
Carla Mulder en Ria Eimers ontroeren
vlfrecl Stieglitz: begenadigd
trijder voor kunstfotografie
Dimensies van loyaliteit
in toneelstuk Eli Asser
Sacksioni geeft eigen
draai aan zijn 'Helden'
Tuschinski gesloten
IDERDAG 16 NOVEMBER 2000
nderzoek naar Raad voor Cultuur
«dam» De Koninklijke Nederlandse Toonkunstenaars-Ver-
foglKNTV). de grootste vakbond van musici, wil dat de
ede Kamer onderzoek doet naar samenstelling en functio-
invan de Raad voor Cultuur. De werkwijze van de raad wat
eft de Cultuurnota 2001-2004 moet volgens de KNTV een
jale plaats krijgen in het onderzoek. De vakbond vindt dat
liiiek uit de kunstsector en van alle politieke partijen op de
tivijze van de raad en de inhoud van de adviezen niet zon-
gevolgen kan blijven. Een meerderheid in de Kamer meent
dat de manier waarop de subsidies nu aan de kunstwereld
den toegekend op de helling moet.
lUglas en Zeta Jones trouwen
den haag sanne vermaas
Schandalig, een aanslag op de cultuur
wereld, onacceptabel. De theaterwe
reld in Den Haag zou het rampzalig
vinden als de toneelgroep De Appel
moet verdwijnen door gebrek aan sub
sidie. „Het zou schadelijk zijn voor het
hele culturele klimaat", zegt Evert de
Jager, algemeen directeur van het Na
tionaal Toneel. „Je zou denken dat het
voor ons een concurrent minder bete
kent, maar zo gaat het niet in de to
neelwereld. Iemand die naar De Appel
gaat zal eerder verleid worden om ook
eens bij het Nationaal Toneel te gaan
kijken. Met het verdwijnen van het
theater zal een deel van het publiek
moeilijker te bereiken zijn."
Naast het Nationale Toneel is De
Appel het enige toneelgezelschap in
Den Haag. Oscar Wibaut, de kersverse
directeur van de Koninklijke Schouw
burg vindt dat de theatergroep, met
een eigen stijl en publiek, een belang
rijke positie heeft. „Een onderdeel van
de culturele identiteit van de stad
wordt in één klap weggevaagd. Er zou
steun moeten zijn voor grote en kleine
gezelschappen, met verschillende ar
tistieke impulsen."
Het Residentie Orkest, dat op dit
moment samen met de acteurs van
Appel de productie 'Het verhaal van
de soldaat' van Stravinsky opvoert, is
het daar mee eens. „Diverse ministe
ries krijgen er miljoenen bij en in Den
Haag wordt alleen een grote toneel
groep als Het Nationaal Toneel ge
steund." Directeur Hulsman van het
Nederlands Danstheater vindt de zaak
zo ernstig dat hij 'rijk en gemeente op
roept een speciale regeling te treffen
om De Appel in leven te houden'.
Anja Overhoff, directeur van Dili-
gentia staat achter haar collega's. Zelf
geniet ze van het kleine theater. „De
groep verrast me keer op keer, soms
positief, soms negatief. Het gezelschap
brengt het publiek in verwarring en
daar is cultuur ook voor bedoeld."
Bernadette Stokvis van het Korzo
theater is een stuk nuchterder dan
haar collega's. „Dat is het risico van de
theatersector. Er moet ook geld naar
nieuwe initiatieven. Wij werken in een
ander circuit, muziek en dans, en wer
ken niet met De Appel samen. Maar
het publiek zal de groep, als het zover
komt dat ze verdwijnt, wel missen."
theater recensie
wunand zeilstra
Voorstelling 'Aan de vooravond', toneel
stuk van Eli Asser Spel Gees Linnebank,
Stijn Westenend, Rop Verheijen, Smadar
Monsinos en Pauline Greidanus. Regie:
Lodewijk de Boer Gezien: 14/11,
Schouwburg Leiden.
Weggaan, of niet weggaan en
solidair blijven. Het is de vraag
die vanaf de eerste zinnen
speelt in 'Aan de vooravond'
van Eli Asser. En het antwoord
is eigenlijk van meet af aan dui
delijk. Het verhaal is gebaseerd
op een autobiografisch gege
ven. Dankzij hun vlucht heb
ben de schrijver en zijn vrouw
de oorlog overleefd. Vast staat
dus dat de twee centrale figuren
in het stuk uit het psychiatrisch
ziekenhuis vertrekken om on
der te duiken.
Het stuk zelf betreft de voorbe
reidingen hiervoor en de vele
overwegingen die verscheidene
dimensies van loyaliteit laten
zien. Aanvankelijk was het een
televisiefilm, die Eli Asser
maakte in opdracht van de
Ikon. Dit toneelstuk is zijn ei
gen bewerking van de televisie-
produktie.
Het 'avondvullend' toneelstuk
is in zekere zin te lang gewor
den. De afloop is bekend en er
zijn iets te duidelijk vertragende
momenten ingebouwd.
Ondanks deze zwakke kant
heeft 'Aan de vooravond' de
kracht om te boeien. Steeds
duidelijker komt naar voren dat
je van mensen nauwelijks kunt
verwachten, dat ze op basis van
de waanzin die regeerde wel
overwogen keuzes konden ma
ken. Het zwaarbeladen thema
komt helder en vaak zelfs met
humor uit de verf.
Prachtige muzikale intermezzi
zijn uitermate sfeerbepalend.
Plaats van handeling is de to
neelzaal van de psychiatrische
inrichting. Keurig gesorteerd
aan lange rekken hangen overal
kledingstukken uit de revues
die hier gespeeld werden. Maar
al die kleding staat tegelijk sym
bool voor degenen die al door
de nazi's zijn weggevoerd.
Twee jonge stellen zijn gegroe
peerd rond de stervende syfilis-
patiënt Aaron, die als paranoïde
schizofreen nogal eens stevig
moet uithalen. Dat grote gebaar
beheerst Gees Linnebank zon
der enige twijfel. In sommige
stukken blijft het daarbij, zijn
personages blijven dan vrij een
zijdig. De kwaliteit van zijn spel
in diverse stukken wisselt na
melijk sterk. Vaak echter lukt
het hem om te laten zien, hoe
er onder al dat theatrale mis
baar veel echt verdriet schuil
gaat. Aaron behoort eveneens
tot de sterke rollen van Linne
bank.
De vier jonge acteurs die de
beide koppels in het stuk spe
len, leveren deugdelijk werk af
door hun rolopvatting betrek
kelijk klein te houden. Overtui
gend maken zij hun moeizame
en onmogelijke, maar toch
noodzakelijke afwegingen beet
je bij beetje duidelijk.
hans keuzers
Concert: 'Helden' van Harry Sacksioni
Gezien: 15/11, De Waag, Leiden
Wat hebben Steve Howe van
Yes, The Edge van U2 en Harry
Sacksioni met elkaar gemeen?
Een halve aanslag op de gitaar
en het is onmiddellijk duidelijk
wie het instrument in zijn han
den heeft.
Het eigen werk van Harry Sack
sioni staat in zijn programma
'Helden' minder centraal. Hij
doet een fikse greep in het ma
teriaal van zijn pophelden.
Sacksioni geeft zijn eigen draai
aan de nummers en dat is soms
behoorlijk wennen, want.onwil
lekeurig denk je direct aan het
origineel.
Het eerste nummer krijgt on
middellijk de Sacksioni-touch.
Intrigerende baslijn en versnel
de tokkel gaan hand in hand.
„Als u de eerste held niet her
kent dan klopt dat, want het
nummer gaat over mijn eigen
held: mijn zoontje Lenno",
meldt Harry.
'Blackbird' staat bij de Beatles
al bol van de akkoorden, maar
Sacksioni zet zijn bekende tok
kel er ook nog eens onder en
het nummer verzuipt in de no
ten. Bas en melodie hebben
schitterende aparte lijnen bij
'The Clap' van Steve Howe,
maar er is dezelfde overkill.
De dames, de heldinnen, zor
gen met 'Killing me softly' van
Roberta Flack en 'Time after Ti
me' van Cyndi Lauper voor een
subtiele oase van rust.
Sacksioni begon eind jaren zes
tig bij Herman van Veen begon
nen en in die begintijd stond
het Brel-lied 'Chanson des
vieux Amants' al op het reper
toire van Van Veen. Bij Sacksio
ni mis je de zangstem geen se
conde. Razendknap wisselt
Sacksioni bas-, melodie- en
zanglijn bij 'I wish" van Stevie
Wonder af. Anders dan in eer
der gespeeld werk vallen de drie
lijnen dit keer perfect te onder
scheiden.
cabaret recensie
susanne lammers
Voorstelling- Hoogwoord door Lebbis en
Jansen Gezien. 15/11, Leidse Schouw
burg. Nog te zien aldaar: 16/11 (uitver
kocht).
'Dapper en niet laf - zo'n tekst,
uit de rouwadvertentie van cri-
mesite.nl voor Sam Klepper,
lijkt geschreven voor Lebbis en
Jansen. Dubbelop, pontificaal
en absurd. Er heeft alleen een
beetje mimiek en timing bij.
Vooral Dolf Jansen is een mees
ter in het achteloos uit de lucht
plukken van grappen. Hij zoekt
ze niet, hij moet ze van zich af
slaan. 'Hoogwoord' van Lebbis
en Jansen lijkt een voorstelling
uit de losse pols. Een paar voor
gekookte sketchjes en gedicht
jes en verder vooral improvisa
ties en actualiteit. De lepe rede
neringen stuiteren als ping
pongballetjes over het podium.
De Amerikaanse verkiezingen
zijn de niet bijster uitgewerkte
running gag, 'de waarheid' de
rode draad.
Veel tijd besteden ze aan het
thema geluk: kun je mensen
dwingen gelukkig te worden,
wie is het gelukkigst, kun je ge
luk vergelijken. En aan erger
nissen en maatschappelijke
gekte natuurlijk. Hun methode
is schieten met hagel. Je raakt
allicht wat, en omdat het tempo
fors is, valt er genoeg te lachen.
Toch zijn Lebbis en Jansen niet
alleen maar leuk. Ze zijn ook
heel handig. Zo maken ze heel
wat van een net niet onaardig
liedje door zomaar een drum
mer uit de zaal te vragen. Als
dan eindelijk Floris zich aan
biedt als vrijwilliger, maken ze
het nog erger door zijn vriend
Arthur de djembe in de maag te
splitsen en Jef, die al eerder
slachtoffer was omdat hij op de
eerste rij zit, een tamboerijn in
de hand te duwen. De zaal ver
kneukelt zich en lacht dus ook
om de analyse van de tekst van
'Ik wil', ook al komt het wat ij-
delheid betreft gevaarlijk dicht
bij het randje.
Maar Lebbis en Jansen komen
met veel weg. Het vleugje zelf
genoegzaamheid en gemak
zucht lijkt vooral verzacht te
worden door hun stralende,
grijns, tot het laatste liedje,
'Dronken' een platteland-afzei-
kertje in nep-dialect. De mo
raal? „Ik zou het niet weten
want ik versta mezelf niet."
Waarmee Lebbis en Jansen fijn
tjes aangeven dat zij het laatste
woord óók niet hebben.
De Britse actrice Catherine Zeta Jones en acteur Mi-
as gaan aanstaande zaterdag trouwen. De ceremo-
lindt plaats in het New Yorkse Plaza Hotel. Op de foto het
kkige paar onlangs in Palma de Mallorca. foto epa
ctveld-meubelen in trek
erdam Een 'beugelstoel' van Gerrit Rietveld was gisteren
ran de topstukken op de veiling bij Christie's Amsterdam,
rat werd geschat dat de stoel uit 1935-1936 tussen de 10.000
i.000 gulden zou opleveren. De hamerslag kwam uiteinde-
lij 72.000 gulden. Volgens Christies is de belangstelling voor
ield-meubelen in binnen- en buitenland nog steeds groei-
toneel recensie
maarten baanders
Voorstelling: 'Spes Bona' door Carla Mul
der en Ria Eimers (Toneelschuurproductie)
Gezien- 15/11, LAKtheater Leiden. Al
daar nog te zien: 16/11.
Voor jonge mensen is het moei
lijk, om niet te zeggen onmoge
lijk, zich voor te stellen hoe het
is om oud te zijn. Op het toneel
kan dat een probleem zijn.
Oudjes spelen wordt al snel
oudjes nadoen. Stramme bewe
gingen, krom lopen, de hand
op de heup. Carla Mulder en
Ria Eimers maken zich beslist
niet schuldig aan die cliché's.
In 'Spes Bona' spelen zij het
verhaal van twee vrouwen die
hun oude dag samen slijten.
Gezeten op grote kussens, die
het midden houden tussen
bedden en stoelen, vertellen ze
hun verhaal. Soms in de ik
vorm, soms alsof ze hun eigen
leven van buitenaf beschrijven.
Het sterke is dat ze nauwelijks
iets doen om de bewegingen
van bejaarden te imiteren.
Hoogstens een tandeloze lach
of net een beetje meer inspan
ning, maar verder zijn ze ge
woon zichzelf en volkomen ge
loofwaardig als oude mensen.
In een cyclus van in elkaar
overlopende scènes zien we
hoe ze hun leven slijten. Dat is
een rijk leven. Ze zijn meer dan
gewone vriendinnen: ze hou
den van elkaar, zielsveel en
tastbaar. Een naïef soort erotiek
duikt voortdurend op en het is
vertederend te zien hoe erg ze
zich daarvoor schamen en hoe
onbevangen ze tegelijk ook
kunnen zijn. „Ik zou zo graag
aan iets van u willen komen,"
zegt de ene vrouw als ze voor
het eerst bij de andere aanbelt.
Het is natuurlijk volkomen maf,
maar tegelijk ook levensecht is,
want hoe maf kunnen oude
mensen niet uit de hoek komen
als ze eerlijk en spontaan zijn.
De twee stellen zich voor hoe
het is om dood te gaan. Alle
daags en tegelijk sprookjesach
tig zijn de beelden die ze van
het laatste ogenblik hebben:
een zangkoor aan het voeten
eind en een hommel die zoemt
in de vitrage. Maar hoeveel
doodsgedachten ook, vitale ver
langens blijven in hen opborre
len. Hoe was de liefde ook al
weer vroeger? Schuchter zetten
ze zich aan een reconstructie.
Wat Mulder en Eimers zo schit
terend weten te treffen is de
verfijnde breekbaarheid van be
jaarde gevoelens, waar alle ver
langens van de jonge jaren nog
zo puur doorheen schemeren.
Woede is er als de een aankon
digt dat er een ander in haar le
ven is gekomen. Maar volko
men natuurlijk is even later de
tederheid als de een sterft en er
geen hommel in de vitrages
zoemt.
De achterblijfster gaat bij het
raam staan en roept 'Bzz Bzz'.
En dat is echt ontroerend.
de kleine fotozaal gluurt
e deuropening een groot
loofd. Het lijkt in eerste
de een ingenieus ge-
irushte voorstelling in
rood en geel, maar is een
in een in urine onderge-
ïld Jezus-beeld. Het stuk
e titel 'Ecce Homo' van
I Serrano hangt in de
iamse Kunsthal als on-
van de grote Jezus-ten-
elling.
inks het controversiële
van Serrano's werk
naker van de beroemde
foto') zou Alfred Stie-
vreden zijn geweest met
nerkelijke rood-gele voy-
'ant de voorstelling die de
Mal inblikt waar de expo
sed Stieglitz. Foto's uit
iTnalige collectie Georgia
fef is te zien, hangt er
ls illustratie, maar als
fart.
toierikaanse fotograaf en
houder Alfred Stieglitz
1946) zag het als zijn mis-
n erkenning te krijgen
de fotografie als kunst-
In een tijd waarin de foto
als handig kopieermid-
n de werkelijkheid werd
lag wat dat aangaat een
•rijd in het verschiet. Een
Erigens nog altijd niet is
'en, want fotografie
zeker niet alom geaccep-
volwaardige kunst-
voorbestemd voor een carrière
als technisch ingenieur, maar
de mogelijkheden van fotogra
fie verdrongen dat perspectief
snel. Begeesterd door het medi
um begon hij aan een techni
sche en artistieke ontdekkings
reis, die pas zou eindigen iri
1937 met het nemen van zijn
allerlaatste foto.
In de tussentijd exploiteerde
Stieglitz drie galeries, leidde hij
de avant-garde beweging Photo
Secession, gaf hij het prestigi
euze fototijdschrift Camera
Work uit en was hij begunstiger
van tal van kunstenaars. Hij
ontyvikkelde zich tot vooraan
staand pictorialist, ofwel voor
vechter van de bevrijding van
kunst uit de traditionele ban
den als documentair middel.
Bovendien introduceerde Stie
glitz moderne kunstenaars als
Matisse, Picasso en Cézanne in
Amerika.
Wie in de Kunsthal de por
tretfoto's ziet van Stieglitz, ge
maakt door enkele van zijn
geestverwanten, krijgt niet het
beeld voor ogen van een bohé
mien. Zeker op latere leeftijd
oogt hij met rond brilletje,
zwarte cape en kaarsrecht afge
knipte snor eerder als weten
schapper dan als man van de
kunsten. Toch was Jiet iemand
die vlammende betogen over
zijn passie kon houden, zowel
gesproken als op schrift, en
daarbij demagogische kwalitei
ten aan de dag legde.
Tegenstrijdigheid is een term
die de persoon Stieglitz past als
een jas. Hij had een uitzonder
lijke 'open mind' voor nieuwe
kunst, maar was zeer intolerant
tegenover andersdenkenden.
Hij stelde zich op als dienaar
van de kunsten, maar legde te
gelijkertijd een groot egoïsme
aan de dag. Hij verachtte de
rijkdom en decadentie van de
Amerikaanse elite, maar deed
weinig tot niets voor de eman
cipatie van de armen.
Ook in het fotowerk van Stie
glitz is tweeslachtigheid terug te
vinden. Hij legde een grote
voorliefde aan de dag voor de
natuur en de elementen - nog
het best te zien in zijn abstracte
fotoserie van wolken en bomen
'equivalents'- en tegelijkertijd
voor de stad en de architectuur.
De contradictie uit zich bijvoor
beeld in de foto 'The Hand of
Man' uit 1902, van een stoom
trein die een rangeerterrein op
rijdt. De titel en het landschap
van rails en vette stoomwolken
kunnen evengoed duiden op
ecologische kritiek als op het
bezingen van de vooruitgang.
Maar ondoorgrondelijk of
niet, Stieglitz was naast vooruit
strevend een begenadigd foto
graaf. Het zestal foto's dat hij in
1894 maakte aan het Katwijkse
strand tijdens een jarenlang
verblijf in Europa zijn van een
schilderachtige schoonheid.
Zijn prachtige naakten, al dan
niet van zijn talrijke minnares
sen, moeten destijds gewaagd
zijn geweest in het puriteinse
Amerika. En zijn foto's van
minder voor de hand liggende
weersomstandigheden zijn for
midabel.
De technische vaardigheden
van Stieglitz hebben nog nage
werkt na zijn dood in 1946. Zijn
tweede vrouw Georgia O'Keef-
fe, onderwerp van vele van zijn
foto's, bracht de Stieglitz Col-
amsterdam De monumentale bioscoop Tuschinski in Amsterdam
sluit vandaag zijn deuren voor een grondige verbouwing. Een jaar
lang zal de bioscoop niet toegankelijk zijn voor publiek. Toch zijn er
sinds vandaag meer filmschermen in de hoofdstad dan ooit tevoren.
Op honderd meter afstand van Tuschinski gaat bioscoop Pathé De
Munt in première, een complex met 13 zalen, 2415 stoelen en 50
filmvoorstellingen per dag. Tuschinski opende vorige maand zelf al
een nieuw filiaal, Tuschinski Arthouse, een paar deuren verder in de
Reguliersbreestraat, waar alleen de kleinere, artistieke film vertoond
!Dam» Willem Nijholt heeft het eerste exemplaar gepre-
:rd van het boek 'Telkens weer het dorp' van Friso Wie-
na. Wiegersma was 27 jaar de partner van cabaretier Wim
eveld, voor wie hij onder meer het lied 'Het Dorp' schreef,
eerste exemplaar werd aangeboden aan cabaretgroep De
ende Panters, die een nieuwe, aan deze tijd aangepaste
van "Het Dorp' hebben gemaakt. foto anp/paul vreekER
I uit 1916: 'Ellen
Koeniger, Lake
P George'.
lectie onder bij verschillende
Amerikaanse musea, maar wel
met een aantal uitdrukkelijke
eisen over de behandeling en
opslag van het fotomateriaal.
Dat was destijds nieuw en is nu
ingeburgerd bij foto-archieven
overal ter wereld.
Door de ruime aandacht die
de Kunsthal voor de fotografie
aan de dag legt kun je nu in de
ene zaal de kleine, vakantiefor
maat foto's zien van Stieglitz
zien die aan het begin stonden
van de fotografie als kunst
vorm. Een zaal verder toont
waartoe het heeft geleid: grote
foto's van namen als Serrano
en Olaf van wie de brede erken
ning als kunstenaar buiten kijf
staat.
'Alfred Stieglitz. Foto's uit de
voormalige collectie van Geor
gia O'Keeffe' is te zien in de
Kunsthal Rotterdam tot en
met 21 januari 2001.
