'Inspiratie haal ik uit de primitieve kunst
'Mahler heeft 'Kindertotenlieder' subliem verklankt'
Kunstwerken vol passie
Cultuur Kunst
Marijke Boon koestert haar gekte
Nieuw Sinfonietta sprookjesachtig mooi
DERDAG 9 NOVEMBER 2000
Elisabeth Concours-finaliste Margriet van Reisen met Bachkoor Holland in Pieterskerk
LEIDEN RINUS GROOT
Het Bachkoor Holland houdt zich
veelal bezig met muziek die gaat over
het leven en de dood, zoals Bach's
Passionen en het Weihnachts Oratori
um. Dat is ook weer het geval met het
concert volgende week zaterdag in de
Pieterskerk in Leiden, al gaat het om
een heel ander repertoire. Naast de
uitvoering door het Bachkoor van 'Ein
Deutsches Requiem' van Brahms
wordt namelijk ook de ruimte gegeven
aan een solist, de alt Margriet van Rei
sen, die Mahler's 'Kindertotenlieder'
zal vertolken.
In mei van dit jaar kreeg Van Reisen
internationale bekendheid door een
zesde prijs te winnen op het befaamde
Koningin Elisabeth Concours in Brus
sel. Margriet van Reisen: „Na zo'n in
ternationale prijs ben je plotseling een
publiekstrekker en krijg je veel mooie
aanbiedingen. Er komt van alles over
je heen. Door de vele concerten voel ik
mij nu echt thuis op het podium. Dat
was in Brussel nog wel anders. De fi
nale was voor mij een beproeving, een
zenuwtoestand."
Van Reisen heeft Mahler's 'Kinderto
tenlieder' al heel lang op haar reper
toire en ook vaak uitgevoerd. „Ze zijn
mij zeer dierbaar geworden. De tek
sten van de vijf liederen zijn van de
dichter Friedrich Rückert uit diens ge
lijknamige dichtbundel. Hij schreef ze
nadat zijn twee kinderen aan rood
vonk waren overleden. Mahler heeft ze
subliem en aangrijpend verklankt,
soms bij het hallucinerende af. De
muziek is dermate indringend dat ver
schillende collega's van mij, die zelf
moeder zijn, er grote moeite mee heb
ben om ze uit te voeren. Voor mij ligt
dat wat anders omdat ik zelf geen kin
deren heb."
Momenteel houdt Van Reisen zich
veel bezig met liederen en Oratoria. Of
de opera ook in het verschiet ligt? „Ze
ker", reageert de zangeres. „Maar ik
wil dat rustig opbouwen en mezelf niet
forceren. Ik moet mijn stem de tijd
gunnen om zich verder te ontwikke
len."
Na de pauze wordt 'Ein Deutsches
Requiem' van Johannes Brahms wor
den uitgevoerd. Een imposant werk
dat nogal verschilt van de gebruikelijke
dodenmissen, zoals die van bijvoor
beeld Mozart of Fauré. Als protestant
koos Brahms bijbelse teksten die be
trekking hebben op de dood en het
hiernamaals. Soms wat zwaarwichtig,
maar er zijn door Brahms ook ver
troostende woorden op prachtige mu
ziek gezet. Deel vijf van het zevendeli
ge werk is het eerst gecomponeerd
naar aanleiding van het overlijden van
zijn moeder, met wie de componist
een hechte band had. Brahms heeft
daarna nog zo'n tien jaar nodig gehad
om het werk te voltooien.
Daniel Reuss, dirigent van het Bach
koor Holland, heeft een duidelijke vi
sie op de interpretatie van dit op som
mige punten lastige werk. Hij heeft
met zijn koor hard gewerkt aan de
klank, transparantie en dictie. Veel uit
voeringen van dit Requiem zijn dik
wijls te zwaar en vooral te ondoorzich
tig. Dat wil Reuss absoluut vermijden.
Hij streeft naar een diepdoorvoelde
vertolking van de hoge sopraan Julia
Neumann, de bas-bariton Geert Smits
en het Concertgebouw Kamerorkest.
Mahler's, 'Kindertotenlieder' en
Brahms' 'Ein deutsches Requiem'
door het Bachkoor Holland o.l.v. Da
niel Reuss. Solisten: Margriet van Rei
sen, alt, Julia Neumann, sopraan en
Geert Smits, bas-bariton. Begeleiding:
het Concertgebouw Kamerorkest. Za
terdag 11 november 2000 in de Pie
terskerk te Leiden.
Schilder Fer Hakkaart 'leest' voor uit eigen werk in Sidac
Fer Hakkaart is nog maar net bekomen van de overwel
digende belangstelling die hem ten deel viel bij de ope
ning van zijn expositie in Studio Sidac. Er waren lovende
woorden van auteur Maarten 't Hart en in de expositie
ruimte aan de Hogewoerd was het zondag zo druk dat je
uit eikaars glas kon drinken. Nadeel was wel dat hij niet
één schilderij, tekening of gouache verkocht, bij een der
gelijke opening doorgaans toch vaste prik. „Maar het
was zó vol, dat volgens mij niemand het werk heeft ge
zien", zegt de kunstenaar en plakt daar een zuinig lachje
aan vast. „Er zijn mensen weggegaan die niet eens bin
nen zijn geweest. Er zouden in elk geval mensen terug
komen om het werk nog eens rustig in ogenschouw te
nemen."
me in de stad van museum
naar museum sleepten. Ik ben
een verzamelaar, ja. Daar is op
de expositie een hoek voor in
geruimd. Maskers en beelden
uit den vreemde. Deze tekening
hier aan de andere kant is licht-
erotisch aangezet. Speelse flau
wekul, noem ik dat. Gewoon
leuk om te doen."
Zijn verkenningen met de
pen voert hij door in zijn goua
ches. Er hangen er in het gan
getje drie boven elkaar. Wat di
rect opvalt, zijn de felle kleuren,
waarbij per werk de hoofdkleur
steeds verschilt. „Bewust ge
daan. Ik heb niet een blauwe
periode gekend, zoals sommige
schilders, of een roze. Dit geel
groen, rood of blauw, is vante-
voren nauwkeurig gepland. Er
is een onderlinge samenhang."
Een andere samenhang is te
rug te vinden in twee schilderij
en, olieverf op doek. Behalve de
gigantische afmetingen ('moei
lijk het huis uit te krijgen, ja')
hebben ze een onderlaag ge
meen die bestaat uit gekleurde
vlakken. „Weliswaar verschil
lend opgezet, maar volgens het
zelfde principe. Een soort spel
met kleur. Daaroverheen pas
ontrolt zich het eigenlijke werk.
Aardig, nietwaar?" Het prijs
kaartje dat er aanhangt verdient
die kwalificiatie ook. Maar een
originele Hakkaart houdt zijn
waarde.
Hij haalt een briefkaart uit
zijn zak met daarop een afbeel
ding van 'de Draaideur', een
werk van hem uit een vroege
AD VAN KAAM
Daar is nu, op een druilerige
dinsdagmiddag, alle gelegen
heid voor. Studio Sidac is nor
maal gesproken alleen open op
vrijdag, zaterdag en zondag.
Maar om zijn zaak nader toe te
lichten, is Hakkaart best bereid
om met medewerking van ate
lier-eigenaar Piet Frantzen een
privé-rondleiding langs de
stukken te geven. En desge
wenst commentaar te leveren
op hoe het een en ander in zijn
werk is gegaan.
Bij al die rust valt hem nu pas
op dat hij zomaar vergeten is
een viertal stillevens te signe
ren. In alle haast om alles voor
deze tentoonstelling op tijd
klaar te krijgen, is dat er ge
woon bij ingeschoten. „Nee,
niemand bij de opening heeft
het ontbreken van mijn krabbel
opgemerkt. Waarschijnlijk ook
niet gezien. Maar het was echt
waanzinnig druk." Het is de
herhaling van zetten waar hij
nu zelf hartelijk om moet la
chen.
Om te beginnen dan maar
zijn tekeningen. „Beelden",
zegt hij, „het zijn beelden die ik
zie. Soms daadwerkelijk voor
me, in een boek over Afrika of
Nieuw-Guinea. Soms komen ze
ook zo maar op in mijn hoofd.
Mijn inspiratie haal ik uit de
wereld van de primitieve kunst.
Prachtig. Pure magie. Daar heb
ik een fascinatie voor, daterend
uit mijn jeugd toen mijn ouders
De Waag toont kunst van verstandelijk gehandicapten
COEN POLACK
n overvolle Waag kijkt
van Paassen trots naar
erie schilderijen. Dertien
aar werken zijn opgeno-
n de expositie 'Gewaagt'
nee ze de topkunstenaar
de tentoonstelling van
- en VlieGwerk is. Deze
|e0 isatie, die met de exposi-
de Waag haar vijfjarig be-
viert, is gericht op de ar-
e uitingen van verstande-
ia9' aandicapte mensen.
Paassen heeft het
ree )m van Down. Al sinds
van KunSt- en VlieG-
^erijen, dat soms de inten-
tefran het werk van kunste-
als Francis Bacon eve-
Dat is ook de reden
m Huib van den Wijn
deze tentoonstelling van
,e erijen en keramiek wilde
je i >n. Het doel van de expo-
erkenning van het werk
groep achter KunSt- en
rerk.
den Wijngaard is vijf jaar
'n gevraagd om de kun-
s te begeleiden bij hun
Ik ben slechts begelei-
kunstenaars zeggen zelf
ier een werk voltooid is.
niet zo dat ik uiteindelijk
•eggen dat het genoeg is.
{s zou het mijn werk zijn.
in vol passie te werk. Mar-
[\wa Paassen moeten we he
'll in plastic wikkelen als ze
jet werk gaat, want ze is
is ze schildert. Ze gaat net
ig door tot er geen haar
aan haar kwasten zit en
lan stopt ze niet snel."
den Wijngaard heeft
soms moeite met zijn rol als be
geleider. „Omdat we toch van
uit de zorg gefinancierd wor
den, werken we met de beste
materialen. De doeken van de
schilderijen die hier hangen
zijn gespannen om aluminium-
frames. Dat kan ik niet betalen.
Het jeukt soms om zelf aan de
slag te gaan, maar ik moet het
strikt gescheiden houden."
„Wat begon als idee van
zorginstellingen, groeit steeds
meer uit tot een gezond bedrijf
van kunstenaars", zegt Van den
Wijngaard, zelf kunstenaar en
kunsthistoricus. „We hebben
nu in de groep mensen die bij
ons werkt een aantal full-time
kunstenaars, die ook veel werk
verkopen en zelfs in opdracht
werken. Hun schilderijen wor
den gewaardeerd vanwege de
artistieke krachti niet omdat het
lief en zielig is vanwege hun
handicap. Het werk heeft veel
weg van de stroming 'primitie
ve schilders'.
KunSt- en VlieGwerk heeft
kunstenaars uit Leiden en om
geving benaderd om te helpen
met het selecteren van werken
voor de expostie. Van den Wijn
gaard: „Daarbij hebben we niet
Fer Hakkaart bij Sidac. Een kleurrijk man met een kleurig verhaal.
periode. Het is het bezit van De
Lakenhal. Het leer van 's mans
jas is griezelig realistisch ge
schilderd, niet van echt te on
derscheiden, tot de kreuken
aan toe. „Vroeger, toen ik nog
met Kees Buurman en Rein
Dool werkte en er in Leiden
hooguit vijf mensen te vinden
waren die zich kunstenaar durf
den te noemen, schilderde ik
inderdaad zeer realistisch.
Buurman trouwens ook. Ach,
het is een fase waar je doorheen
gaat. Of moet. Wat ik nu doe,
heeft ook een zeker realisme in
zich. Maar ook trekjes uit het
kubisme, zoals die vlakken hier
bij 'Het Doorgezaagde Wees
meisje'. Het is in elk geval veel
leuker om te maken. Dat vroe
gere gepiel, man, dat düürde en
duurde maar. Dat deed gewoon
pijn. Al mocht het resultaat er
best zijn, als ik het zo terug
zie."
Hij staat stil bij een collage in
de etalage. „Maarten 't Hart zei
hiervan: 'Het gaat door m'n
donder'. Dat is zijn kwalificatie
voor iets dat hem ook echt
raakt. Mooi gezegd, nietwaar.
Hij zegt dat hij niet zo'n kenner
is op het gebied van de schil
derkunst. Ik geloof dat nog niet
zo."
Beeld en beweging. En hoe
plaats je je figuren tegen elkaar.
Voor Fer Hakkaart is dat het
wordingsproces achter zijn
meest recente werken. „De
kleuren, het speelse. Het is niet
onder één noemer te vatten.
Het klopt dat je iets terugziet uit
de tekeningen. Maar toch zijn
die tekeningen geen voorstu
dies, ze staan op zichzelf. Die
stillevens hier? Op paneel ge
schilderd. Hoe ik er bij kwam?
Doordat ik bij Albert Heijn een
paar vissen in de vriezer zag lig
gen. Doordat ik thuis die blikjes
op de plank zag staan. Ik ben
altijd een bewonderaar van de
stillevens van stadgenoot Floris
Verster geweest."
Hij loopt tegen de zestig nu.
foto dick hogewoning
Een gedistingeerd man, met
zijn grijze snor, hoornen bril,
lange jas, suède gaatjesschoe
nen en onafscheidelijke hoed.
Hoe gaat het verhaal verder,
wat komt er in de toekomst nog
van hem los? „Ik heb geen idee.
Zoals ik vroeger ook geen idee
had waar het naar toeging. Dit
is niet planmatig opgezet. Het
is inderdaad een verhaal."
Een kleurig verhaal.
Fer Hakkaart in Studio Sidac,
Hogewoerd 77 in Leiden. Te
keningen, gouaches, schilde
rijen en assemblages. Tot en
met 26 november. Geopend:
vrijdag t/m zondag van 13.00-
17.00 uur. En op afspraak.
THEATER RECENSIE
WUNAND ZEILSTRA
Voorstelling: 'Boon zingt Komkommer',
liedjesprogramma van en door Manjke
Boon (première). Muziek: Hein Hoogen-
doom, Anne Knappstein, Michel Lamers
en Erik Winkelmann. Gezien: 8/11,
schouwburg Leiden.
Het zou een nieuwe trend in
het theater kunnen worden: per
mobieltje een nummer aanvra
gen bij een optredend artiest.
Marijke Boon is de trendsetter.
Tijdens de pauze mogen op
haar voice mail verzoeknum
mers worden ingesproken. En
inderdaad zie je in de pauze
mensen hun gsm pakken. Dat
is een nieuw fenomeen bij de
opmars van de alomtegenwoor
dige mobieltjes.
Het werkt ook nog, want ze
zingt de top-drie uit de lijst van
aanvragen. Jammer, dat ze niet
een deel van haar voice mail
aan de zaal laat horen. Het zou
de grap nog perfectioneren.
Verder is Marijke Boon allesbe
halve een trendsetter. Ze zingt
haar eigen liedjes, bespeelt de
accordeon en babbelt het ge
heel aan elkaar. Een klassieke
formule, waarbij ze nog altijd
de haar typerende onbeholpen
heid uitstraalt, waardoor je
vaak met een zekere gêne naar
haar optreden kijkt. Doet ze al
leen maar een beetje vreemd, of
is ze in het 'echt' ook?
Ze koestert in elk geval haar
gekte. Een klein publiek is haar
daarbij door de jaren heen
trouw gebleven. Grote hits val
len niet te verwachten, hoewel
ze dat misschien wel graag zou
willen. Dat beweert ze althans
in een lied dat ze hierover heeft
gemaakt, zoals ze zo vaak on
vervulde wensen of menselijke
eigenaardigheden tot thema
van haar liederen en gedichten
kiest.
In 'Boon zingt Komkommer'
krijgt Marijke Boon muzikale
assistentie van vier muzikanten
op piano, cello, klarinet/saxo
foon en contrabas. De arrange
menten kunnen dus aanzienlijk
rijker zijn uitgevoerd. Toch ge
beurt dat maar mondjesmaat.
Vaak blijft de bijdrage van de
muzikanten - ten onrechte -
zeer beperkt en begeleidt Marij
ke Boon zichzelf met simpele
akkoorden op één van haar ver
schillende accordeons. Daar
laat ze ontegenzeggelijk kansen
liggen om goed en stevig voor
de dag te komen.
Naast enig oud repertoire komt
ook nieuw materiaal aan bod,
dat wederom heel herkenbaar
is voor haar werk. Een zee
manslied over de vrouw van
een zeeman is een treffend
voorbeeld daarvan. Is haar man
op zee, dan vallen er 'tranen op
het tafelzeiltje/ tranen in het af
wasteiltje'. Aan het eind van al
dat leed komt er zo'n typische
Boon-wending. De treurige
zeemansvrouw gaat bij de Zee
man werken, waardoor ze mak
kelijk dweiltjes voor haar teiltjes
kan kopen.
Boon heeft kennelijk iets met
afwassen. In één van haar lied
jes (Verlangen brandt') komt
immers dat element ook al
voor. Ze zong het als onvermij
delijke toegift: 's Avonds, als het
haardvuur brandt En de afwas
is aan kant'. Dit rampzalig aflo
pende lied eindigt met de be
faamde regels: 'De hele boel
staat in de fik En de grootste
vlam ben ik'. Als ze dat gehoord
hebben, keren de fans weer te
vreden huiswaarts.
MUZIEK RECENSIE
het idee gehad dat we van ie
dereen die bij ons werkt ook
daadwerkelijk iets moesten to
nen. Alleen het beste werk heeft
de tentoonstelling gehaald. Het
moet ook verkocht worden en
omdat we bedrijfsmatig den
ken, is het alleen interessant
om het beste te laten zien. We
moeten meer naar het kunst
zinnige toe en minder naar het
verzorgende."
'Gewaagt' met werk van twaalf
schilders en keramisten met
een verstandelijke handicap is
tot en met 13 november te
zien in De Waag in Leiden.
LIDY VAN DER SPEK
Nieuw Sinfonietta Amsterdam o.l.v. Peter
Oundjian, m.m.v. Ronald Brautigam, pia
no en André Heuvelman, trompet. Ge
hoord 8/11, Stadsgehoorzaal, Leiden.
'Concert voor piano, trompet
en strijkkwartet' is geen dub
belconcert, zoals de titel doet
vermoeden. Het is een echt pia
noconcert met een naar voren
gehaalde trompet. Ronald
Brautigam speelt onbetwist de
spectaculaire hoofdrol. De
trompet lardeert en accentueert
(slechts) de klankkleur, als eni
ge niet snaarinstrument.
In dit concert van Sjostakovitsj
ga je op reis met weinig: ransel,
viool en verwachting. Net als in
dat andere stuk van een Rus,
THistoire du soldat' van Stra-
winski. De pianopartij is op de
finale na dun en 'zuinig', maar
zonder enige droogheid. Brau-
tigams handen liggen wijd uit
elkaar en spelen simpele twee
stemmige lijnen, volmaakt
transparant, scherp analytisch,
met pittige accenten. In de fina
le klateren de akkoordslagen,
tikken de octaven, die omslaan
in een Russische dans, triviaal,
maar fantastisch ingebed in een
heldere orkestklank.
Na zo'n spannende uitvoering,
met soms fluwelen trompetpas
sages naast populaire deunen,
moet het beeld dat Brautigam
zélf opgeroepen heeft (Mozart/
Beethovenspeler op pianoforte)
bijgesteld worden. Hij is een
van onze meest begenadigde
allround-pianisten. Een totaal
ander beeld roept Nieuw Sinfo
nietta Amsterdam op in een
sfeerstuk van Toru Takemitsu
'A Way a Lone II' (1980). De
subtiele frasering, het totaal
doorzichtige spel en het zilver-
bedauwde coloriet van Sinfo
nietta onder de bezielde leiding
van Oundjian is sprookjesach
tig mooi.
Het Strijkkwartet in cis dat
Beethoven één jaar voor zijn
dood componeerde, toen hij
stokdoof was, krijgt een mon
delinge toelichting van de diri
gent. Beethovens ideeën waren
aan 't eind van zijn leven zo on
metelijk diep, zo 'voorbij de
menselijke ervaring', dat de
kleine bezetting die hij voor
schrijft eigenlijk niet toereikend
is. Zo ontstond een bewerking
voor strijkorkest van Mahler.
Sinfonietta levert een enorme
prestatie in dit grote werk. Toch
kan deze uitvoering, hoe inte
ger en bevlogen ook gespeeld,
niet verhoeden dat bepaalde
delen stilstaan, spanningsloos
voorbij gaan. De klankkleur is
echter bij tijd en wijle feeëriek.
Alten en celli kleuren warm en
sterk, eerste violen zijn kristal-
zuiver in het fugatische eerste
deel. Oundjian wil dolgraag die
sfeer ondraaglijk mooi houden.
Dat lukt niet altijd, maar zeker
wel in het monumentaal ge
speelde laatste deel.
dse kunstenaar genomineerd
L» De Leidse kunstenaar Johan Scherft is genomineerd
de Nederlandse Grafiekprijs. Zijn grafische werk (onder
deze handgekleurde 'Bouwplaat oranjevis') is van 2 tot en
7 januari te zien in het Singer Museum in Laren. De prijs is
■rdeel van de grafiekbiënnale 'Grafiek nu', die dit jaar voor
atst wordt gehouden. Voor de negende keer selecteerde de
erk van 120 kunstenaars voor een expositie in het Singer
um. Zes kunstenaars zijn genomineerd voor de Grafiek-
De drie winnaars worden op 1 december bekend gemaakt,
tvangen 6000 gulden. Het publiek kies zijn eigen favoriet
een stemformulier in te vullen. Dat kan tot en met 4 janua-
Publieksprijs levert de winnende graficus 5000 gulden op.
ordprijs voor Picasso
,ork Picasso's schilderij 'La Femme Aux Bras Croisés' is
ren in het New Yorkse veilinghuis Christie's verkocht voor
niljoen gulden. Dit is het hoogste bedrag ooit voor een Pi-
i betaald. Het doek is een van de bekendste werken uit Pi-
l's zogeheten blauwe periode. Het melancholieke portret
ien vrouw met gekruiste armen, dat de kunstenaar in 1902
ircelona schilderde, is gekocht door een anonieme telefoni-
bieder. De waarde van het stuk was vooraf geschat op 70
en gulden. De uiteindelijk geboden 140 miljoen is het op
ia hoogste bedrag dat ooit op een veiling voor een schilde-
ietaald. foto ap/mark lennihan
Zone' genomineerd voor filmprijs
aag De korte film 'De Zone', van Utrechter Ben van Lies-
heeft zich als enige Nederlandse productie weten te no
ren voor de Europese Academy Awards. De onderschei-
Uien worden toegekend op basis van verkiezingen onder 1000
ie European Film Academy aangesloten filmmakers. De
iese filmprijzen worden 2 december uitgereikt in het Thé-
)>Jational in Parijs. De Zone is een korte film die een im-
ie geeft van het typisch Nederlandse fenomeen de 'afwerk-
De film van Van Lieshout moet het in de eindronde opne-
«tegen vier andere genomineerde korte films.
jeuwe cd Toon Hermans
Iirdam Toon Hermans is dood, maar zijp geest leeft nog.
hij in april van dit jaar op 83-jarige leeftijd overleed, had
net een aantal liedjes klaar voor een cd. Deze schijf, 'Als
;fde', ligt dinsdag in de winkels. Zondag is de cd al op de
j te beluisteren. Op nieuwsjaarsdag zendt de Avro de docu-
Raire van Martin Maat 'En de wind zong' uit. Maat filmde
■eatieve laatste maanden van dë conferencier. De docu-
Raire laat zien hoe Toon met pianist Guus Westdorp en pro-
Bert van den Brink aan de nieuwe liedjes werkte. Volgens
11 lans moest de cd 'de beste plaat van mijn leven' worden.
bik film geeft Hermans herhaaldelijk aan weer het theater in
<21 Hen. De Stichting Toon Hermans, waarin ook twee zonen
'oon zitten, brengt volgend voorjaar de autobiografie uit
lermans.
Een bezoeker van de expositie 'Gewaagt' bij een schilderij van Marjan van Paassen. foto henk bouwman
